آسمان حمل ونقل شهري ابري ياآفتابي بررسي كاستي ها و نيازهاي حمل ونقل درون شهري -بخش نخست

حسن آقايي
تاروپود رشته هاي باران از طاقه يكپارچه ابر و تندباد تاراج زيورآلات گل و درختان را از پشت شيشه بخار زده پنجره اتاق نگاه مي كنيم... سرما را لمس نمي كنيم. بايد بيرون رويم و چرخ كار و تحصيل و دادوستد و امور اداري مان را همچون روزهاي دلپذير بهاري، بگردانيم. با اين حال، شال و كلاه مي كنيم. به پاركينگ مي رويم تا بخشي از راه مان را با ماشين طي كنيم تا از سوز سرما و باران در امان باشيم. استارت مي زنيم. موتور روشن نمي شود. چند بار ديگر: پت پت. باتري ضعيف شده يا سرما زورش را گرفته است. چتر باز مي كنيم. پياده به سمت ايستگاه اتوبوس مي رويم. ده ها مرد و زن و محصل و سالمند منتظر آمدن اتوبوس هستند. به ساعت نگاه مي كنيم. روي پياده رو به سمت ايستگاه مترو در فاصله حدود 200 متري مي رويم. از لبه چتر نگاهي به آسمان مي اندازيم كه ناگهان پاي مان در چاله آب گرفتگي آسفالت، فرو مي رود. ناچار با يكي از سواري هاي شخصي به ايستگاه مترو مي رسيم. بليت مي گيريم. در «گيت» مي زنيم. حدود 20 الي 30 پله پايين مي رويم... اوه... سكوي قطار، چند لايه انبوه مردم ايستاده اند... سوت قطار به گوش نمي رسد...
ميزان الحراره وضعيت حمل ونقل شهري در نيمه اول سال همچون سال هاي پيشين در مقاطعي كم وبيش تب تأخير، كندي و كمبود ناوگان هاي اتوبوسراني و ريلي را نشان مي دهد. اين وضعيت در گرماي سوزان فصل تابستان سبب گلايه و ناراحتي بسياري از مسافران بود. اگرچه تحولاتي در كميت صورت گرفت. حالا در فصل سرما با توجه به ازدياد شايان توجه مردم به استفاده از وسايط نقليه سنگين عمومي: اتوبوس و مترو، مسئله كم و كاستي هاي سرويس دهي، طبيعتا بيش از فصول گذشته نزد شهروندان مطرح مي شود. اما بايد صبر كرد و مشاهده نمود آسمان حمل ونقل شهري پايتخت و شهرهاي بزرگ ديگر ابري، نيمه ابري و يا آفتابي خواهد بود.
اتلاف وقت در ايستگاه ها
بنا به تجارب سال هاي گذشته و با عطف به توضيحات و دلايل سنواتي مديريت هاي مرتبط با حمل ونقل شهري، ناوگان هاي اتوبوسراني و مترو، ناكافي بودن وسايط نقليه مذكور نسبت به انبوه رو به افزايش جمعيت مسافر و همچنين در برخي مقاطع مسئله اعتبارات مالي و ناهماهنگي بين دستگاه هاي ذي ربط، محوريت عدم پاسخگويي مناسب و رافع نسبي مشكل تأخير در جابه جايي بوده است. به عبارت ديگر، ضعف اجرايي- عملياتي در ايجاد توازن بين كميت وسايط نقليه موصوف با ميليون ها مسافر در كلان شهر تهران و نيز شهرهاي بزرگ پرجمعيت در ساختار خدماتي مشهود است. نتيجه اين كه مردم همواره از كمبود ناوگان، تأخير در سرويس دهي و اتلاف وقت در ايستگاه هاي به ويژه اتوبوس شهري و در معرض گرماي آفتاب و آلودگي هوا، گلايه داشته و دارند. اما اين كاستي و شرايط، در فصول سرما و بارش، برف و باران و يخبندان زمستاني براي اقشار شهروندان سخت تر مي نمايد و چه بسا براي افرادي مخصوصا كودكان، سالمندان و دردمندان تهديد ابتلا به بيماري هاي فصلي و يا تشديد عوارض مزمن سلامت شان دور از انتظار نيست. البته اين وضعيت و فرآيند آثار چرخه هاي ناشي از غيرمتعادل بودن، كمبود و نيازها، هميشه محدود و منحصر به چگونگي عملكرد مديريت هاي ناوگان ها نبوده و نخواهد بود و جداي از پيچيدگي ترافيك سنگين كه از دهه هاي پيش سطوح شهري را تسخير كرده است، به اقتدار و نحوه هماهنگي دستگاه هاي متعدد ذي ربط و دخيل در بخش حمل ونقل شهري بستگي دارد كه با توجه به ازدياد جمعيت، توسعه شهري و افزايش خودرو شخصي، در سال هاي اخير در مقايسه با زمان هاي پيشين، توسعه ناوگان اتوبوسراني در پايتخت و شهرهاي ديگر كم وبيش محقق شده است ليكن برنامه ريزي ها همچنان در مقابل كثرت جمعيت ثابت و شناور در تهران نيز عقب مانده است.
در گفت وگو با برخي از شهروندان، بعضي از نگراني تأخير بيش از حد در مقايسه با فصل هاي گذشته و كمبود اتوبوس در پاره اي از خطوط در شرايط بارندگي و سرماي هوا مي گويند. «رضوي» كارگر جوشكار ساختماني، محل كارش در يكي از محله هاي شرق تهران است. او براي به موقع رسيدن به محل كارش يك ساعت زودتر از زمان شروع كار خود به پايانه اتوبوس مي آيد. اغلب اوقات چيزي حدود بيست دقيقه معطل آمدن اتوبوس مي شود. گاه ده دقيقه پس از سوار شدن مسافران، اتوبوس حركت مي كند كه در اين فواصل زماني بار ترافيك لحظه به لحظه سنگين تر شده است. اين وضع موجب نگراني تأخير در كارش مي شود. اين جوان كارگر مي افزايد: «حالا به فكر بارش برف و باران و سوز سرماي شديد زمستان هستم كه تأخير و كندي ترافيك بيش از امروز مي شود.»
افزايش اتوبوس ضروري نيست اما...
اندكي از ساعت 11 صبح گذشته است. عده اي روي نيمكت هاي ايستگاه اتوبوس در خيابان فردوسي شمالي نشسته اند. آنان منتظر آمدن اتوبوس هستند. كنار يكي از آنان به نام «حسيني» مهندس برق، مي نشينم. او در پاسخ سؤالم بر اين باور است كه چنانچه وسايط نقليه عمومي به تناسب جمعيت مسافران باشد، مردم راحت و بدون اتلاف وقت به محل كار و مقصدشان مي رسند. وي درعين حال مي افزايد: «زياد شدن وسيله نقليه بيش از آنچه كه هست، لازم نيست ليكن اين طور هم نباشد كه مردم زمان طولاني در ايستگاه معطل و منتظر بمانند تا يك اتوبوس بيايد.» به گفته وي در برخي از كشورها ازجمله انگلستان تمام اتوبوس ها در شهر پرجمعيت لندن هنگام تردد بيش از نصف ظرفيت استانداردشان، مسافر دارند. علت اين كار سرعت عمل و حركت سريع اتوبوس هاست. يعني اتوبوس با هر عده مسافر از مبدأ حركت مي كند. (هنگام گفت وگو، دو سه اتوبوس از راه مي رسند. در ايستگاه توقف مي كنند. هريك مسير جداگانه اي دارند. مسافران هر مسير سوار مي شوند.) او مي گويد نيم ساعت منتظر اتوبوس نشسته است... سرانجام اتوبوس ديگري مي آيد و سوار مي شود.»
تأخير سرويس دهي
در زمستان رنج آور است
شايد خستگي مفرط و يا كهولت سن علت نرم و آرام صحبت كردن «ورام» مي شود. او كه شغل آزاد دارد، مي گويد: «اگر زمان ورود وسيله نقليه در هر مسير و ايستگاه، معين باشد مردم خيال شان چه در فصل سرما و چه در فصل گرماي هوا راحت است. ديگر دلشوره اين كه اتوبوس زود و يا دير خواهد آمد نخواهند داشت. زمان بندي منظم و پايدار سبب مي شود مسافران اين خستگي كه الان دارند را احساس نكنند. اما در وضعيت فعلي، يك اتوبوس گاه پنج دقيقه بعد از اتوبوس ديگر و گاه سي دقيقه به ايستگاه مي آيد. اين شيوه، دغدغه خاطر و سبب خستگي مسافران مي شود كه در سرماي زمستاني رنج آور نيز مي شود. نكته ديگر اين كه لازم است تمام ايستگاه هاي هر خط و مسير سرپناه مناسب و مجهز به روشنايي شبانه داشته باشند تا مردم از آسيب آفتاب وعارضه سرما و بارندگي محفوظ شوند.»
شلوغي در هر مكان كه مخل آرامش انسان شود، چندان پسنديده نخواهد بود چراكه به قول يك شهروند گاه باعث نارضايتي سايرين مي شود اگرچه شهروند ديگري مي گويد بوي نامطبوع سيگار و تعرق بدن در فضاي وسيله نقليه عمومي، آزاردهنده است.
ازدحام مسافر در اتوبوس ها
اما يك مسافر به نام «علي آزاد» در خصوص موضوع افزايش مسافران ناوگان هاي سنگين شهري در فصل سرما، با يك تبسم مي گويد: «معلوم است كه شلوغي مسافران اتوبوس نيز خوشايند نيست. او همچنين اعتقاد دارد كه در فصل سرما و بارندگي هاي جوي طبيعتاً آمار مسافران وسايط نقليه شهري بيش از گذشته مي شوند.» وي نيز بر اين نظر است كه كثرت جمعيت نبايد دليل لزوم افزايش تعداد اتوبوس شود. او چرايش را چنين مي گويد: اگر تعداد اتوبوس هاي درون شهري زياد شوند، اين ازدياد وسيله نقليه خود دچار مشكلات و ايجاد كندي مضاعف در امر تردد و ترافيك مي شود.»
در هواي سرد و باراني در ايستگاه هاي اتوبوس جمعيت زيادي منتظر آمدن اتوبوس هستند. اتوبوس كه مي رسد همه مردم قبل از سوارشدن به داخل اتوبوس نگاه مي كنند: اتوبوس در ايستگاه هاي جلوتر پر از مسافر شده است. آنان كه بيرون هستند باعجله و فشار بالا مي روند. هواي درون اتوبوس سنگين و دم كرده و نگاه ها سنگين و چهره ها فشرده است. ريتم تند باران، كندي ترافيك و بيم تأخير امور و...
روح و جسم خسته مي شود
«ربيعي» بازنشسته بخش غيردولتي، مي گويد: «سخت است در فصل سرما و بارش برف و باران به خصوص براي افراد سالمند و دردمند كه گاه تا نيم ساعت منتظر آمدن اتوبوس بمانيم. بعد هم تا آخر ايستگاه مقصد سرپا بايستيم. اما اين، همه قضيه نيست؛ هنگام بارندگي ترافيك سنگين و حركت ماشين ها كند مي شود. اين وضع باعث اتلاف وقت شده كه در اين شرايط روح و جسم آدم خسته و رنجور مي شود. مسئولان مربوطه بايد درمورد افزايش روزبه روز جمعيت در شهر تهران فكري اساسي كنند. جوري كه در بخش حمل و نقل عمومي، امكانات آسان براي مردم در هر شرايط زماني و فصلي فراهم باشد.»
«جلالي» شاغل در بخش خدماتي يك سازمان فرهنگي است. او هم مي بايد ساعت هفت صبح و پيش از آمدن كاركنان قسمت هاي مختلف، وسايل كارش را آماده كند. او بعضي روزها از پايانه آزادي با اتوبوس به پايانه فياض بخش مي آيد. مي گويد از زماني كه اتوبوس هاي ريالي اين خط جايگزين اتوبوس هاي بليتي شده اند سرويس دهي با تأخير صورت مي گيرد. وي مي گويد: «مسافران بايد آنقدر در اتوبوس منتظر باشند تا تمام ظرفيت صندلي پر شود و گاه چند نفري در راهرو مي ايستند. با اين وضع، مسافران راحت نيستند و آرامش خيال ندارند.» به گفته او، اتوبوس هاي ريالي تعدادشان هم نسبت به جمعيت مسافران، كم است.
درپي تماس ها طي اوايل هفته جاري با روابط عمومي و واحد اطلاع رساني شركت واحد اتوبوسراني تهران و حومه به منظور مصاحبه با مديرعامل شركت درخصوص چگونگي تدابير و ارايه تسهيلات حمل ونقل مسافران در فصل زمستان، نهايتاً به نقل از ايشان گفته شد «در اوايل آذرماه برنامه هاي كلي تمهيدات شركت واحد براي ناوگان حمل ونقل تهران اطلاع رساني خواهد شد.» پيشتر مديرعامل شركت واحد اتوبوسراني تهران و حومه اعلام كرد 2هزار اتوبوس پرظرفيت به ناوگان حمل ونقل شركت واحد افزوده شده است. همچنين به منظور تقويت ناوگان حمل ونقل عمومي در مدت 2سال به مرور 2هزار اتوبوس دوكابين به ناوگان اتوبوسراني اضافه مي شود. از سوي ديگر، خط برقي شوش تا راه آهن تا 2ماه ديگر مورد بهره برداري قرار مي گيرد.»
آسايش در هر موقعيت ايمني روان است
«ميرزايي» روان شناسي خوانده است. از او سؤال مي كنم محيط هاي شلوغ و ناراحتي روحي ناشي از سر و صدا به عنوان مثال، اتوبوس و مترو، چه تأثيراتي روي فكر و اعصاب مي گذارد؟ او كه دقايقي پيش از سالن مترو به خيابان آمده است، لبخندي مي زند و مي گويد: «عوامل تحريك اعصاب، متعدد است. بوق زدن، ترافيك، انتظار مسافر براي دسترسي به وسيله نقليه، امروز و فردا كردن هاي اجرايي امور و...» مي گويم مشخصاً درباره ازدحام مسافر در اتوبوس و همينطور انتظار طولاني در ايستگاه اتوبوس آن هم در شرايط زمستاني، چه نظري داريد؟ مي گويد: «اين رويداد موارد قطعاً روي خلق و تحريك اعصاب شخص تأثير مي گذارد. مردم وسيله نقليه سوار مي شوند كه راحت و به موقع به كارهايشان رسيدگي كنند. وقت شان ممكن است براي انجام يك امر ضروري، تنگ باشد. از طرفي شايد وسع كسي نرسد كه با تاكسي برود و يا دربستي ماشين كرايه كند خاصه براي راه دور. پس به سمت اتوبوس شهري مي آيد. دقايقي اميدوار مي شود وسيله نقليه از راه مي رسد اما فرضاً 10دقيقه به 20دقيقه برسد و خبري از اتوبوس نباشد، مسلماً آزرده خاطر مي شود كه شايد تا مدتي فكرش را مشغول كند. حال اتوبوس بيايد اما جايي براي نشستن ندارد و مسافر بيش از ظرفيت استاندارد دارد، روحش خسته تر مي شود و اثر آن ممكن است باعث آن شود كه از فشردگي در محيط اتوبوس به بغل دستي اش نيز اعتراض كند درحالي كه سايرين هم همين وضع و شرايط او را دارند. اين موارد در ناوگان هاي سنگين مترو و اتوبوس كم نيستند. فضاهاي بسته و التهاب انگيز مخل سلامت روح مي شوند. موضوع ديگر كه اشاره كرديد، فصل سرما عوارض مغاير سلامتي مردم را دارد. كاهش دماي هوا باعث بروز بيماري هاي فصلي مي شود. افرادي دچار درد مفاصل، سينوزيت و... مزمن هستند. ايستادن آنان در فضاهاي نامطبوع و منتظر وسيله نقليه ماندن، بيشتر در تهديد ناخوش احوالي واقع مي شوند. در هر صورت، راه چاره ايمني روان، آرامش و آسايش در هر موقعيت است.»
«رسول كاملي» راننده اتوبوس، معتقد است «افزايش مسافر در فصل سرما بيش از تابستان است. بسياري از مردم در فصل تابستان به سفر مي روند. از طرف ديگر در هواي مناسب شش ماهه اول سال خيلي از شهروندان در فواصل نسبتاً كوتاه، پياده روي مي كنند ولي در نيمه دوم سال كه سرما و بارندگي مي شود، همه سعي مي كنند با وسيله نقليه عمومي از جمله اتوبوس جابه جا شوند.» مي گويم در فصل زمستان اتوبوس ها پر از مسافر مي شوند كه باعث خستگي، سرپا ايستادن و فشردگي جمعيت مي شوند. او مي گويد: «ظرفيت مترو و هم اتوبوس بايستي زياد شود. الان اتوبوس هاي «بي.آر.تي» هم شلوغ و پر از مسافر مي شوند.»
گزارش روز