E-mail:shayanfar@kayhannews.ir

شيوه برخورد رژيم پهلوي با دانشجويان معترض زندگينامه جمعي از رجال پهلوي104

مهر، فرهنگ - 2
فرهنگ مهر رئيس هيئت مديرأ شركت ملي بيمه
خيلي محرمانه
فرهنگ مهر از سال 1966 رئيس هيئت مديره شركت ملي بيمه، يك شركت دولتي، بوده است. او قبلاً از مي1965، به عنوان معاون نخست وزير تحت نظر دوستش اميرعباس هويدا، نخست وزير، خدمت كرده بود. وقتي مهر اين شغل جديد را عهده دار شد، تجربه قبلي در بيمه نداشت، ولي در زمينه هاي مالي و اداري (مديريت) آزمايش خود را داده بود. در شركت ملي بيمه انتظار مي رود كه او كارها را به جريان اندازد و مخارج را كمتر نمايد. او در اين جهت كوشش هاي قابل ملاحظه اي به عمل آورده است، ولي هنوز زود است كه گفته شود وي به طور كامل موفق بوده است.
مهر اصولاً طرفدار امريكا است. او يك حقوقدان و اقتصاددان تحصيلكرده انگلستان است كه سوابق خدمتي درخشاني از وزارت دارايي، جايي كه مطالب خوبي از بوروكراتهاي قديمي وزارتخانه آموخته است، دارد. وي مقامي مقتدر، با كفايت و بلندپرواز (جاه طلب) است كه به علت درستكاريش در تنظيم ماليات ها در محافل بازرگاني به نحو گسترده اي مورد احترام است. مهر به عنوان معاون اول (رئيس معاونين) وزارتخانه (مارس 1964 - 1965)، هويدا، وزير دارايي وقت، را در برنامه اش جهت اصلاح وزارتخانه كمك كرد. شهرت مهر همراه با ارتباط نزديك او با هويدا و نخست وزير وقت حسنعلي منصور، او را كانديد منطقي وزارت دارايي در كابينه هويدا ساخت، ليكن به عنوان يك زردشتي، مهر از نظر قانون اساسي براي تصدي يك پست كابينه اي منع داشت.
وقتي در ژانويه 1965 منصور به قتل رسيد، مهر از لندن كه در حال هدايت مذاكرات نفتي بود، به ايران بازگشت تا مسئوليت وزارت دارايي را تا زماني كه وزير جديد منصوب شود، به عهده بگيرد. وقتي جمشيد آموزگار در 1965 وزير شد، مهر از وزارتخانه منتقل گرديد، با وجود اين او همكاري غير رسمي خود را در هر زمان لازم به آموزگار ارائه نمود. ظاهراً آموزگار مخالف نگهداشتن زيردستي بود كه به طور ضمني قبل از وي عهده دار وزارتخانه بوده است.
مهر در 11 دسامبر 1923 در تهران متولد شد. او در 1944 ليسانس حقوق از دانشگاه تهران و در 1947 ليسانس از دانشكده فني تهران گرفت. او در 1945 به وزارت دارايي پيوست، و از 1947 تا 1950 رئيس اداره سيلو و آرد بود. در 1950 او به انگلستان رفت و در 1956 يك فوق ليسانس حقوق و در 1958 مدرك دكترا از دانشكدأ اقتصاد دانشگاه لندن دريافت نمود. در بازگشت به ايران به عنوان عضوي از جامعأ وكلا پذيرفته شد و به ادارأ حقوقي شركت ملي نفت ايران پيوست. در 1960 او رئيس كنفرانس هاي بين المللي و نمايندگان ماورأبحار شد. همزمان با آن او مشاور امور بازرگاني وزير بازرگاني بود. او در سال 1961 به عنوان مديركل ادارأ نفت و روابط خارجي به وزارت دارايي پيوست.
در مي1963 او به مديركلي اداره امور اقتصادي ارتقا يافت و سرپرستي قسمت هاي نفت، ترابري، چاي، نان، غلات و اقتصاد را به عهده گرفت. در اين شغل او در كنفرانس هاي اوپك شركت مي كرد و نماينده ايران در هيئت مديرأ اوپك بود. (هر چند در شغل فعلي از امور نفتي دور شده است، اعتقاد براين است كه هنوز مسئوليت كمك در تنظيم سياست هاي نفتي را به عهده دارد). مهر به سرعت اعتماد وزير دارايي وقت، عبدالحسين بهنيا، را جلب نمود كه مسئوليت هاي بسيار زيادي در امور نفتي به وي واگذار نمود. اين اعتماد پس از بركناري بهنيا در اكتبر 1963 توسط اسدالله علم، نخست وزير وقت و سرپرست وزارت دارايي، ادامه يافت. علم ، مهر را در ژانويه 1964 به معاونت وزير ارتقا داد. دوستي نزديك مهر با منصور و عضويت وي در حزب ايران نوين (او در پايه گذاري آن كمك كرد) بدون شك به مراحل خدمتي او كمك كرد. (در كنگرأ مي 1967، مهر در كميتأ اجرايي حزب انتخاب شد). مهر در كميته ويژه نفت منصوب شد و پس از مراسم شروع به كار كابينأ منصور در مارس 1964، معاون اول وزير دارايي شد.
مهر در ارتباط با امور نفتي مسافرت هاي بسياري كرده است. او ابتدا در 1963 براي مذاكره با مقامات نفتي به ايالات متحده سفر نمود. در 1965 او ميهمان افتخاري ايالات متحده شد و تحت تأثير قدرت و چيزهايي كه ديده بود، قرار گرفت. او كتابي به زبان فارسي در حقوق، كار و بيمه نوشته و مقالات متعددي در مجلات ايراني چاپ كرده است. او سالهاي متمادي حقوق بازرگاني را در مؤسسأ عالي حسابرسي و مالي تدريس نموده است. مهر يكي از اعضاي مؤسس و در حال حاضر رئيس هيئت مديرأ انجمن فرهنگي ايران باستان است. پس از زندگي مجردي طولاني، او با يك دختر جذاب، باهوش و سرزنده زردشتي در 1966 ازدواج نمود. او (خانم) انگليسي را به رواني صحبت مي كند و آموزش پزشكي در انگلستان ديده است. مهر علاوه بر زبان مادري فارسي، فرانسه و انگليسي را به رواني صحبت مي كند.
اوت 1968 - مرداد 1347
مهر، فرهنگ - 3
تاريخ: 29 نوامبر 1971 - 8/9/50
محرمانه
يادداشت بيوگرافيك
موضوع: دكتر فرهنگ مهر، رئيس دانشگاه پهلوي شيراز
در 22 نوامبر به همراه آقايان كلمنت و رويس با دكتر فرهنگ مهر در دفتر رياست دانشگاه در شيراز ملاقات نموديم. بحث ما بر سر مشكلات و مسائلي كه در انجام شغل جديدش با آنها روبرو است، متمركز گرديد.
دكتر مهر گفت در حال بررسي راههاي مختلف براي بهبود ارتباطات با دانشجويان و پاسخگويي به نيازهايي كه دانشجويان مطرح مي نمايند، است. بعضي از آنها را او ظاهراً منطقي مي داند و بقيه را به عنوان غير منطقي كنار مي گذارد. از جمله خواسته هاي غيرمنطقي، وي خواستأ اخير دانشجويان مبني بر منظور كردن دو نوع دسر در ليست غذايي دانشجويان را مثال زد. او اشاره نمود كه در غذاهاي ايراني د س ر اصولاً وجود ندارد و اين براي دانشجويان غيرمنطقي است كه براي چيزي كه اصولاً اروپايي است، پافشاري نمايند. او هيچ گونه افتخاري (مبارك بودن) در رياست بر دانشگاهي كه تا اندازه اي به وارد كردن آداب و اصول خارجي و غربي به ايران اختصاص يافته است، نمي بيند.
دكتر مهر گفت، در نظر دارد دانشجويان سال اول را كه جمعاً حدود 006 نفر هستند، در خوابگاههايي مخصوص به خودشان از ديگران جدا كند تا مانع قرار گرفتن آنها در معرض «تأثيرات منفي» شود.
دكتر مهر اظهار داشت كه يكي از مسائل كه در دانشگاه پهلوي مشكل ايجاد كرده است فقدان پيوستگي و دوام در مديريت و ادارأ آن است. در آغاز به عنوان مؤسسه اي با جهت گيري آموزشي با روش هاي آمريكايي شروع شد، ولي سايرين نظير انگليسي ها، ايراني ها و اخيراً فرانسوي ها به تدريج بر آن حاكم شده اند. نتيجأ آن مخلوط درهم و برهمي شده است. وقتي من اظهار داشتم كه تغييرات مكرر رؤساي دانشگاهها در ايران به نظر مي رسد كه سياست مقبولي نباشد و من اميدوارم كه او براي مدتي در آنجا بماند، پاسخ وي اين بود كه «همسر من نمي خواهد تهران را ترك نمايد. »
سپس من با دكتر مهر ناهار صرف كردم كه او ثابت كرد ميزباني مهربان و دلكش است.
اظهارنظر: دكتر مهر و همسرش زوجي دوست داشتني هستند. او مردي است با حوزأ گسترده اي از دلبستگي ها و تاجري موفق مي باشد. مهرها زردشتي هستند، چيزي كه خانم مهر نمي گذارد شما فراموش كنيد. او (آقاي مهر) امروز احتمالاً از زردشتيان رده بالاي ايران است. با وجود اين كه چيزهاي خوبي راجع به دكتر مهر شنيده بودم، من به گونه اي از او، حداقل در مورد صلاحيت فعلي وي، نااميد شدم. او ممكن است مجري خوبي باشد، ولي مطمئناً يك متخصص امور تربيتي و آموزشي نيست و به نظر مي رسد از كارش به عنوان رئيس دانشگاه خيلي دور باشد.
دي. هك
مهر، فرهنگ - 4
خيلي محرمانه
زمان و مكان: 8 فوريه 1977 - 19/11/55، منزل رياست دانشگاه
صورت مذاكرات شركت كنندگان: فرهنگ مهر، رئيس دانشگاه پهلوي جان دي. استمپل، سفارت امريكا، تهران
موضوع: آموزش در ايران
من ترتيبي داده بودم كه رئيس دانشگاه را در دفترش ملاقات نمايم، ولي او مبتلا به آنفلاآنزا بود و درخواست كرد كه من به منزلش بروم. در هفته هاي اخير او درگير مشاجره با عوامل مختلف سيستم آموزشي ايران بود. او سخنران خوبي است و احتمالاً رهبر زردشتيان در جامعأ ايران است.
فعاليت هاي دانشجويان
امسال در دانشگاه پهلوي، نارضايتي هاي دانشجويي در حداقل بود. تظاهرات خيلي كم بودند و در واقع هيچ مسئله اي برعليه مقامات مطرح نشده بود. (در جريان تظاهرات ساليانأ دسامبر، كتابخانه كشاورزي در دانشگاه پهلوي زيرو رو شد و تظاهرات كوچك تر ديگري نيز به وقوع پيوست. ممكن است مهر در توصيف اين تظاهرات به عنوان خيلي كم در مقايسه با سال قبل راست گفته باشد. ) به دانشجويان گفته شده بود كه مي توانند تظاهرات نمايند و حتي مي توانند در امتحانات شركت نكنند، البته توجه خاصي به دانشجوياني كه اين كارها را بكنند، نخواهد شد. مهر گفت دانشجويان متعددي غيبت كردند و مجبور شدند كه دانشگاه را ترك نمايند، «بقيه پيام را گرفتند». در پاسخ به سؤال من كه به نظر وي چرا ناآرامي ها در دانشگاه پهلوي كم بوده اند، مهر گفت استادان دانشكده ها برخلاف دانشگاههاي اصلي تهران، به عنوان استاد تمام وقت در دانشگاه كار مي كنند. علاوه بر اين، در مدت رياست وي، دانشگاه خط قاطعي در ارتباط با مسائل فعاليت هاي دانشجويي اتخاذ نموده است. او شخصاً هفته اي دو تا سه بار با دانشجويان ملاقات مي نمايد و رؤساي دانشكده ها و اداره كنندگان را تشويق مي كند كه همين كار را بكنند.
آموزش در ايران
مهر شديداً از اصلاحات مورد بحث فعلي توسط شوراي عالي آموزشي انتقاد مي نمايد (كه ده روز قبل از مصاحبأ ما، ملاقات داشتند). يكي از افراد ارشد جلسه، بدون آمادگي واقعي و يا مشورت، پيشنهاد حذف سال 12 دبيرستان هاي ايران را به دليل نداشتن كتب آموزشي، ارائه نموده است. مهر به طور كلي مخالف اين عقيده بود، مي گفت كه حتي هم اكنون نيز ميزان آمادگي دبيرستان ها كافي نيست و نتيجأ حذف سال دوازدهم به هيچ وجه مورد بررسي قرار نگرفته است. علاوه بر اين تصميم اخير در مورد تأليف كليه كتابهاي دبيرستاني توسط وزارت فرهنگ، يك فاجعه است. مهر گفت تصميم اتخاذ شده جهت متمركز كردن تأليف كتاب هاي آموزشي است، زيرا پاره اي دبيران كتابهاي خودشان را به قيمت هاي گزاف مي فروشند. او افزود كه اين نوع واكنش هاي افراطي به نظر مي رسد يك سبك مديريت در محافل آموزشي ايران باشد. او اضافه نمود كه اصلاحات ديگر - - پيشنهاد منسوخ كردن هيئت امناي دانشگاه - - نيز مشابه آن نظريه ناسالمي بوده است.
مهر، فرهنگ - 5
تاريخ: 2 مي 1978 - 21/2/57
خيلي محرمانه
از: كنسولگري آمريكا در شيراز، 31 - A
به: وزارت خارجه
جهت اطلاع: 1كنسولگري هاي آمريكا در اصفهان و شيراز و سفارت در تهران، 4كنسولگري هاي آمريكا در اصفهان و شيراز و سفارت در تهران
موضوع: رئيس دانشگاه پهلوي، فرهنگ مهر
مقدمه و خلاصه: دكتر فرهنگ مهر، رئيس دانشگاه پهلوي شيراز، شايد يكي از مشهورترين و مهم ترين سياستمداران زردشتي ايران باشد. وي در طول مدت خدماتش، سمت هاي بسيار متنوع و عالي رتبه اي در دولت داشته است. وي به عنوان يكي از پيروان مذهب باستاني ايران، كه هم اكنون اعضاي آن جامعأ كوچك و رو به زوالي را در ايران تشكيل مي دهند، رژيم را با شاهد گويايي مبني بر اين كه در اين كشور آزادي مذهبي وجود دارد و كافي است، تجهيز نموده است. وي كه از سال 1791 در دانشگاه پهلوي بوده، مايل است به كار در ساير زمينه ها بپردازد و در ماههاي اخير شايعاتي مبني بر اين كه وي در انتظار شغل جديدي مي باشد، بر سرزبانها بوده است. او در دانشگاه پهلوي به عنوان يك مدير قوي و خوش فكر شهرت يافته است و بنابراين به عنوان جايگزيني براي منوچهر گنجي در وزارت آموزش و پرورش كه با مشكلاتي مواجه شده است، يك انتخاب منطقي به نظر مي رسد (احتمالي كه از ماهها قبل مطرح شده بود)، اما چندي پيش روزنامأ فارسي زبان كيهان در گزارشي نوشت كه وي سفير آيندأ ايران در هند خواهد بود. پايان مقدمه و خلاصه.
مهر در سال 1924 در يك خانوادأ سرشناس زردشتي كرماني الاصل در تهران متولد شد. او از دانشگاه تهران ليسانس حقوق گرفته و فوق ليسانس و دكتراي خود را از دانشكدأ علوم سياسي و اقتصادي لندن دريافت كرده است. در طول مدت خدمتش مشاغلي نظير رئيس كارخانه آرد و سيلوي تهران، مشاور حقوقي و رئيس ادارأ پيمانهاي شركت ملي نفت، مشاور شوراي عالي اقتصاد، مشاور حقوقي و پيمانهاي وزارت بازرگاني، مديركل نفت و روابط خارجي در وزارت دارايي، عضو كميسيون سرپرستي دائمي وامهاي دولتي، استاد حقوق و روابط بين الملل دانشكدأ افسري ايران، مديركل امور اقتصادي در وزارت دارايي، معاون وزير دارايي، نمايندأ ايران در كميتأ اجرايي در سازمان كشورهاي صادركنندأ نفت ( اوپك) و رئيس هيئت مديره و مديرعامل شركت سهامي بيمه ايران را داشته است. وي در زمينه هاي مذهبي، فرهنگي و سياسي نيز فعال بوده و سمت هايي مانند رئيس انجمن زردشتيان تهران، رئيس هيئت مديرأ انجمن فرهنگ ايران باستان را به عهده داشته و در حال حاضر نيز جانشين رئيس كميتأ اجرايي حزب رستاخيز است. وي به هنگام كار در شركت بيمه، تبديل يك كاروانسراي قديمي در اصفهان را به هتل شاه عباس فعلي برنامه ريزي و سرپرستي نمود كه شايد از بهترين و مشهورترين و مسلماً خوشايندترين و هنرمندانه ترين ميهمانخانه هاي ايران است. دانشگاه پهلوي تجربأ بي نظيري در نظام آموزشي ايران بوده است. تدريس در اين دانشگاه كه براساس الگوهاي امريكايي ساخته شده است به زبان انگليسي صورت مي گيرد. اجراي يك چنين تجربه اي مستلزم رهبري خردمندانأ بي نظيري مي باشد و مهر به طور كلي اين گونه رهبري را اعمال كرده است. وي به دليل تلاش هايش در حفظ و بهبود استانداردها، كسب استقلال داخلي بيشتر براي دانشگاه در سياستگذاري در زمينه هايي چون مقررات ورودي و دوره هاي تحصيلي و ايجاد يك فضاي آزاد و صحيح دانشگاهي و تحصيلي مورد احترام اكثر اعضاي هيئت علمي مي باشد. مهر شخصاً اذعان دارد كه نتوانسته همأ كارهايي را كه در نظر داشته است (براي مثال، روش هاي پذيرش و ورود به دانشگاه در برخي جنبه هاي مهم در سطح كشور راكد و بدون تغيير مانده است)، انجام دهد، اما در بين همكارانش هم در مورد آنچه كه مي خواسته انجام دهد و هم ميزان موفقيتش در امور، سربلند است. صرفنظر از سابقأ بسيار قابل تقدير وي در دانشگاه پهلوي، در هر حال انتقاداتي نيز به وي وارد است. برخي از اين انتقادات مربوط به اعضاي هيئت علمي خارجي است ولي مطمئناً به اعضاي غير ايراني محدود نمي شود. جدي ترين انتقادي كه به وي وارد مي شود اين است كه او در تصميم گيري هايش در موضوعات مربوط به خطمشي اداري هميشه ملاحظات سياسي را بر همه چيز ارجح مي داشته است. بنابراين در حالي كه وي شديداً تلاش مي كند تا در مرحلأ اول مانع از بروز درگيري بين دانشجويان و مقامات اجراكنندأ قانون در محوطأ دانشگاه گردد و اگر نتواند مانع اين كار شود، از بروز خشونت جلوگيري مي نمايد، ولي به منظور حفظ آرامش ظاهري و به قيمت تضعيف روحيأ اعضاي هيئت علمي مرتباً تسليم درخواست هاي دانشجويان مي شود. علاوه بر اين تمايل وي به درگير شدن در تدبير سياست هاي پرسنلي، موجب ناكام ماندن تلاش هاي وي براي ايجاد يك جو دانشگاهي آزاد و فارغ از دسيسه هاي بوروكراتيك سنتي ايران گرديده است. نتيجه آن بوده است كه روحيأ اعضاي هيئت علمي كه براي مشاغل دانشگاهي واقعي مستعد بوده اند، روبه فرسايش بگذارد. بازگشت در بين چنين اشخاصي كه بسياري از آنها براي مدتهاي مديد آماده بوده اند كه اصول را فداي مصالح سياسي نمايند، نسبتاً زياد مي باشد. بنابراين پس از گذشت دو دهه از برپايي اين دانشگاه، هدف تشكيل مؤسسه اي براساس كيفيت دانشگاههاي خارجي تا حد زيادي، تحقق نيافته باقي مانده است. موفقيت مهر از اين حقيقت نيز كه وي يكي از اعضاي با استعداد يك گروه اقليت مي باشد، آسيب ديده است. بدين ترتيب او به مجموعه اي از مشاغل كه به مسئوليت هاي دانشگاهي وي ربطي نداشته باشد، شديداً نيازمند است. او مرتباً براي انجام مأموريت هاي خاص و متنوع شيراز را ترك مي كند، پديده اي كه سبب شده است تا غيبت هاي وي در طول سال گذشته بيشتر تكرار گردد. در نهايت وضع سلامتي مهر نيز يك عامل منفي بوده است. وي چندين سال است كه دچار ناراحتي دريچأ قلب مي باشد و در سال 1976 و به دنبال يك حملأ قلبي شديد تحت معالجه پزشكي در ايالات متحده قرار گرفت.
مهر در رابطه با نقش خود در جامعه و دولت ايران به عنوان يك زردشتي و تمايل رژيم در بهره برداري از هويت گروه اقليت وي، بي تفاوت شده است. وي مي گويد از اين كه بسياري از زردشتيان در طول حيات وي به طور قابل ملاحظه اي پيشرفت كرده اند، بسيار خشنود است و او خود را براي نسل هاي آتي اين گروه اقليت، همچون پايگاهي براي كسب موقعيت هاي بهتر مي بيند. همسر وي در اين مورد صريح تر صحبت مي كند. او معتقد است كه از همسر وي سوءاستفاده شده است، حكومت در تلاش خود براي اثبات يك موضوع از وي بهره برداري مي كند يعني براي اثبات اين كه جامعأ ايران عاري از تعصبات مذهبي مي باشد، اما اين مطلب كاملاً دروغ است، زيرا او فقط به خاطر مذهبش از بسياري از مشاغل عاليرتبأ دولتي كه كفايت آن را دارد، محروم شده است. با اين حال تمايل مهر در ادامأ خدمت به رژيم ظاهراً تحت تأثير عقايد همسرش قرار نگرفته است. يكي از همكاران عاليرتبأ وي در دانشگاه كه او را دوست مي دارد و به او احترام مي گذارد، مي گويد ممكن است علت اين امر عدم تمايل خود مهر باشد. طبق اظهارات اين منبع، مهر دوست دارد كه در انظار مردم باشد و اين دليل اصلي وي در عدم قبول پيشنهاد انتصاب به عنوان سفير در يك كشور آرام و غير مهم اروپايي بود.
آيندأ دقيق مهر همچنان به گونه اي نامطمئن باقي خواهد ماند، اما پس از تقريباً هفت سال كار در دانشگاه پهلوي به نظر مي رسد وي احتمالاً در آيندأ نزديكي به كار ديگري گمارده شود. خبر روزنامأ كيهان در مورد سفارت در هندوستان ظاهراً به حادثه اي مربوط مي شود كه به هنگام سلام نوروزي شاه در مارس گذشته اتفاق افتاد. مهر براي شركت در اين مراسم به تهران آمده بود و يكي از مقامات عاليرتبأ وزارت امورخارجه براي اين انتصاب به وي مراجعه كرد. مهر گفته بود چيزي در اين باره نمي داند، اما اين مقام گفته بود همه چيز كاملاً مهيا شده است و او به زودي به طور رسمي از آن مطلع خواهد شد. جشن شروع شد و مهر شانس ديدن مجدد آن مقام را قبل از بازگشت به شيراز به دست نياورد. تا اواخر آوريل مطلب ديگري به وي گفته نشد، يا حداقل خودش مي گويد كه چيزي به او نگفته اند.
مهر و همسر چهل ساله اش كه از يك خانوادأ قديمي زردشتي در كرمان مي باشد، بيش از 21 سال است كه ازدواج كرده اند. هر دو انگليسي را عالي صحبت مي كنند.
تامست