E-mail:shayanfar@kayhannews.ir

وقتي «همايون» با رژيم معامله كرد ...زندگينامه جمعي از رجال پهلوي511

همايون، داريوش - 12
خيلي محرمانه
زمان: 23 اكتبر 1967 - 1/8/46
مكان: رستوران اكسانادو
صورت مذاكرات شركت كنندگان: داريوش همايون ويليام هلسث، دبيراول سفارت
موضوع: روزنامأ آيندگان
آيندگان از 12 نوامبر منتشر خواهد شد. همايون گفت خط دبيري روزنامأ جديد بر اساس تحليلي مستقل از حوادث و اخبار بنا خواهد شد. روزنامه متعهد و آينده نگر خواهد بود، همان طور كه از اسمش پيداست، آيندگان يعني كساني كه آينده به آنها تعلق دارد. (براي سابقه به صورت مذاكرات قبلي مارتين هرتز با همايون مورخ 4 مارس 1967 و با جهانگير بهروز مورخ 24 ژوئيه 1967 رجوع شود. )
همايون گفت تشكيلات اداره كنندأ آيندگان پنج عضو دارد: دكتر اهري، رئيس هيئت مديره؛ همايون، مديرعامل؛ خانم شرودي ]يا شاهرودي [(كه شوهرش در شركت ملي نفت ايران كار مي كند)، صاحب امتياز در مقابل دولت؛ دكتر قهرمان (يكي از مقامات وزارت اقتصاد)؛ و جهانگير بهروز(سردبير اكو آو ايران). دكتر سمسار كه فعلاً سردبير كيهان است، عنوان بازرس را دارد، مقامي كه مطابق قوانين ايران الزامي است. اين شش نفر هر كدام تقريباً با مبالغ مشابهي و سرمايه اي حدود 10 ميليون ريال (133 هزار دلار) در راه اندازي اين روزنامه شريك شده اند. همايون برآورد كرده است كه حتي در صورتي كه شش ماه هيچ درآمدي نداشته باشند، اين مقدار سرمايه روزنامه را خواهد گرداند. همايون با قاطعيت گفت هيچ پولي از جاي ديگر در روزنامه سرمايه گذاري نشده است و لذا آيندگان براي مسائل مالي به هيچ كس خارج از روزنامه متكي نيست.
در بحث راجع به سابقأ روزنامه، همايون گفت وي نيروي راهنما بوده است. او چهار يا پنج سال پيش تشكيل روزنامأ جديدي را مورد بحث قرار داده، ولي در كسب مجوز موفقيتي به دست نياورده بود. وي دو سال پيش، پس از بازگشت از آمريكا (كه در سال تحصيلي 65 - 1964 با بورس نيمن در هاروارد مشغول تحصيل بود) بار ديگر مبارزه اش را آغاز كرد.
شرودي ها و قهرمان (كه همه دوستان قديمي و خصوصي همايون هستند) او را كمك كردند. دكتر اهري هم، كه در ابتداي تلاش براي برپايي روزنامه با وي ملاقات كرده بود، به طرف او آمد. بالاخره همايون مجبور شد نخست وزير را ببيند، و نامبرده هم ضمن حمايت كامل از همايون اظهار داشت ايران به چنان روزنامه اي نياز دارد. همايون ضمن ابراز تحسين فراوان از هويدا و حمايتهاي او، خاطرنشان ساخت كه حتي با اين وجود، خود را مجبور به حمايت از تمامي مواضع دولت نمي داند.
مدتي هوشنگ انصاري، وزير وقت اطلاعات، مانع اساسي آنها بود. وي اعتراف كرد كه هيچ نيازي براي آيندگان نمي بيند و ظاهراً هويدا هم به او چيزي دربارأ حمايت خود از آيندگان نگفته بود. زماني كه جواد منصور به عنوان وزير جديد اطلاعات جاي انصاري را گرفت، همايون گفت تا سه هفته ديگر همه چيز در جاي خود قرار خواهد گرفت و او تمام مجوزهاي لازم براي راه اندازي روزنامه را اخذ خواهد كرد. آيندگان روزنامه اي 12 صفحه اي با چهارچوب و ظاهري شبيه ژورنال دو تهران خواهد بود. در بين اين 12 صفحه، دو صفحه به اخبار صفحه اول و داستانهاي دنباله دار اختصاص خواهد يافت، دو صفحه به تلكسهاي خارجي ( آسوشيتدپرس، رويتر، و فرانس پرس) و مطالب آنها، يك صفحه به ورزش، يك صفحه به سرمقالات و تفاسير، يك صفحه به وقايع فرهنگي منجمله نقدهاي ادبي و هنري و يك صفحه هم به مسائل زنان اختصاص مي يابد. تا آنجا كه به روزنامه (و همچنين مشاغل آن شركت) مربوط مي شود، همايون ، مدير مسئول؛ سمسار ، مدير اخبار؛ قهرمان ، مديراقتصادي؛ و بهروز ، مدير سياسي خواهد بود. سمسار، كه از كيهان به سرقت برده شده است، در ماههاي اول و دوم، قبل از استخدام تمام وقت به عنوان كارمند آيندگان، نيمي از وقت خود را در كيهان خواهد گذراند.
همايون هفته اي يك يا دو تفسير خواهد نوشت و مسئوليت اصلي نوشتن سرمقاله هاي كليدي روزانه را به عهده خواهد داشت. قهرمان و بهروز هم هر چند گاه سرمقاله هايي تهيه خواهند كرد. صفا حائري هم جداي از روزنامأ اطلاعات، براي نوشتن سرمقاله استخدام شده است. كاركنان آيندگان را حدود 30 كارمند تمام وقت تشكيل خواهند داد. علاوه بر اينها، تعدادي خبرنگار پاره وقت به استخدام در مي آيند كه به صورت كارمزد هستند.
همايون اعتراف كرد كه بسياري از كاركنانش از روزنامه هاي كيهان و اطلاعات به سوي او آمده اند. وي گفت اين واقعيت سبب شده است تا بين او و سناتور مصباح زاده و سناتور مسعودي، اصطكاكهاي قابل ملاحظه اي به وجود آيد.
همايون، داريوش - 13
زمان و مكان: 9 ژانويه 1968 - 19/10/46، رستوران اكسانادو
خيلي محرمانه
صورت مذاكرات شركت كنندگان: داريوش همايون، روزنامه آيندگان جان ا. آرميتاژ، رايزن سفارت
ويليام هلسث ، دبير اول سفارت
موضوع: روزنامه آيندگان
در يك ملاقات براي ناهار در 9 ژانويه داريوش همايون، سردبير و مدير آيندگان، مطالب ذيل را اظهار داشت:
1- تيراژ: تيراژ روزنامأ آيندگان، پس از شروعي متزلزل، رو به صعود گذاشت و در حال حاضر به ده يا يازده هزار نسخه در روز بالغ مي شود. اكثر اين نسخ «به فروش» مي روند، هر چند وي هنوز آمار فروشندگان استاني را كه طبق قرارداد 10 درصد فروش را خود برمي دارند، به دست نياورده است. او گفت شماره امروز كه تفسيري درباره خودكشي تختي به چاپ رسانده، در چاپ اول با تيراژ 51 هزار نسخه، ناياب شده و كار به چاپ دوم كشيده است. (او گفت آيندگان در رابطه با مرگ تختي يك تيم 5 يا 6 نفري را مأمور تحقيق و تهيأ مقالات كرده است كه تا چند روز و هنگامي كه هيجان مردم فروكش كند، اين مقالات روزانه چاپ خواهند شد. او افزود تختي يكي از چهره هاي قديمي جبهه ملي بود و مردم او را به خاطر اعتقاد راسخش به جبهه ملي و مقاومت در برابر فشارها تحسين مي كرده اند - برعكس يكي ديگر از كشتي گيران هم دوره او كه «خود را در مقابل پست نمايندگي مجلس فروخته است. » او گفت «دولت مايل است گزارشات مطبوعاتي كاملي از خودكشي تختي منتشر شود تا جلوي بعضي حدس و گمانها دربارأ خودكشي تختي تحت فشارهاي دولت، گرفته شود. »
2- مشكلات شخصي: دو نفر از كاركنان سطح بالاي آيندگان، يعني قهرمان و سمسار ، روزنامه را ترك كرده اند. قهرمان كه از دوستان قديمي همايون است، از اول هم در سرمايه گذاري روي آيندگان كمي مردد بود، و با آغاز انتشار روزنامه، در مقام سردبير اقتصادي آن حضور منظمي نداشته است. چندي پيش همايون سهم سرمايه گذاري قهرمان را نيز خريده بود (اقدامي كه او را از لحاظ سهم سرمايه اي، دومين نفر پس از اهري نمود). از ديروز همايون و قهرمان توافق كردند كه قهرمان ديگر هيچ رابطه اي با روزنامه آيندگان نداشته باشد، ولي همايون حدس مي زند وقتي آيندگان، خود را جا بيندازد، قهرمان ممكن است به شكلي موافقت كند كه به آن باز گردد. سمسار قرار بود از كيهان بيايد، ولي در آخرين لحظات تغيير عقيده داد، زيرا عنوان مي كرد كه قطع روابط با كيهان سبب خواهد شد تا مالكان كيهان از دست او خيلي ناراحت و عصباني شوند. بنابراين آيندگان اينك در بازار به دنبال يك سردبير ارشد و يك سردبير اقتصادي مي گردد.
3- مشكلات توزيع: آيندگان به همان شكلي كه ساير روزنامه ها در تهران توزيع مي شوند، پخش نمي گردد. همايون ادعا كرد كه توزيع كنندگان قديمي به خاطر نفوذ ساير روزنامه ها، آيندگان را خوب توزيع نمي كردند و لذا آيندگان مجبور شد سيستم توزيع خاص خود را راه بيندازد. مشكل حل نشده است و همايون انتظار دارد تلاشهايي براي تخريب نظام توزيعي آيندگان به عمل آيد. وي اميدوار است اين روشها در آينده ثمر داشته باشند.
4- مقالات آمريكا: آقاي آرميتاژ گفت هرگاه آيندگان سؤالي دربارأ هرگونه مطلبي مربوط به آمريكا داشت، نبايد از تماس با سرويس اطلاعاتي سفارت يا بخش سياسي سفارت براي كسب اطلاع و توضيح خودداري كند.
همايون، داريوش - 14
داريوش همايون
خيلي محرمانه
همايون اينك سردبير روزنامه فارسي زبان و مهم آيندگان، اولين روزنامه صبح ايران، مي باشد. همايون با نخست وزير هويدا نزديك است و بنا به گزارشاتي، كارهاي روزنامه اي جاري او بيشتر مورد پشتيباني و تأمين نخست وزير قرار دارد. همايون هنوز هم دوست دارد خود را يكي از ملي گرايان جوان ايراني معرفي كند و هنوز هم خود را از محدوديت هاي مطبوعاتي موجود در ايران «ناراحت» توصيف مي كند. با اين حال، وي با نظام از در صلح درآمده و ظاهراً آماده است به خاطر درآمد و موقعيتي كه در رابطه با آيندگان به دست آورده است، برخي از آرمانهاي خود را فدا كند. او يكي از نويسندگان خوب روزنامه هاي ايران است و داراي فكري حساس و زيرك مي باشد.
بخش سياسي - ال. سماكيس 20 مي 1968 - 03/2/47
همايون، داريوش - 15
تاريخ: 3 اوت 1968 - 12/5/47
خيلي محرمانه
فرم اطلاعات بيوگرافيك نام: داريوش همايون شغل فعلي: سردبير آيندگان
(تذكر: اطلاعات ذيل به منظور به روز درآوردن اطلاعات گزارش مورخ 10 ژوئن 1946 سفارت تهيه شده است. )
همايون كه اينك 54 سال سن دارد، در سال 1965 با يك بورس نيمن در دانشگاه هاروارد به تحصيل پرداخت. به هنگام اقامت در هاروارد رساله اي نوشت و در آن ضمن انتقاد از اوضاع سياسي ايران و ناسالم خواندن آن تا هنگامي كه طبقه روشنفكر ناراضي است، خواستار اتحاد بين تمام نيروهاي ملي گرا بخصوص بين روشنفكران و روحانيون شد. اين رساله هر چند انتقادي، ولي معتدل بود. بنا به گزارشاتي رساله مذكور را به رؤيت شاه رساندند. در بازگشت همايون به ايران، وزير دربار علم و نخست وزير (كه ظاهراً تحت تأثير رسالأ همايون قرار گرفته بودند) ترتيب ملاقاتهاي جداگانه اي با وي را دادند، و گفته مي شود گفتگوهاي جالب و دوستانه اي ردوبدل شده است. همايون در مارس 1967 كار خود در شركت انتشارات فرانكلين را خاتمه داد (صاحب كار او از سال 1959) تا تمام وقت خود را صرف راه اندازي يك روزنامه جديد كند. انتشار روزنامه جديد، آيندگان، از دسامبر 1967 شروع شد. مبادلاتي كه بين همايون و هويدا ادامه يافت، بعضي را بدين باور كشاند كه حامي حقيقي آيندگان شخص نخست وزير است. همايون هفته اي يك يا دو تفسير مي نويسد و مسئول اصلي تهيه سرمقاله هاي كليدي است. همايون حس مي كند دامنه تفسيرها و سرمقاله هاي خردمندانه خيلي وسيع است، ولي از ژوئيه 1968 آيندگان در تفسيرهاي خود تهور و ماجراجويي خاصي نشان نداده است. همايون در گفتگو با يكي از مأموران سفارت دربارأ جوّ سياسي ايران، گفته كه تحولات عظيمي در ايران رخ داده است و حس مي كند كه براي يك ملي گرا چون خودش، وضع مساعدي جهت همكاري با وجداني پاك و در چهارچوب محدوده اي خاص به وجود آمده است.
اظهارنظر:
ظاهراً همايون با دولت از در صلح درآمده و آماده است برخي از آرمانهايش را فداي درآمد و موقعيتي بكند كه در رابطه با آيندگان برايش حاصل شده است. فكر سريع، زيركي و استعدادهاي بارز روزنامه نگاريش او را مردي ساخته است كه ممكن است در آينده سياسي ايران نقشي را ايفا كند.
لاري سماكيس
همايون، داريوش - 16
محرمانه
زمان: 4 اوت 1969 - 13/5/48
مكان: ناهار در رستوران چيتنيك
سفارت آمريكا، تهران
صورت مذاكرات شركت كنندگان: دكتر داريوش همايون، سردبير آيندگان آقاي جان ا. آرميتاژ، رايزن سفارت
موضوع: تغييرات كابينه
همايون گفت اين مسئله كه آيا گودرزي از وزارت توليدات كشاورزي و مواد مصرفي برداشته خواهد شد، به علت ارتباط وي با قدرت سياسي سنتي با اهل ميدان، تازگي خاصي نداشت. وي در اين كه گودرزي برنامه هايي را شروع كرده بود كه غارتگران را مجبور به توسل به وضعيت سنتي (نيمه گانگستري) توزيع كالاهاي غذايي مي نمود، موافقت داشت. ولي همايون گفت شهبازي (يدالله شهبازي، معاون نخست وزير و رئيس سازمان تعاونيهاي مركزي) جاي وي را خواهد گرفت و اهداف ناكام مانده به واسطأ كارهاي گودرزي، و نخست وزير هم كه معمولاً مايل به حمايت از كساني است كه وي دوست مي دارد، او را حمايت مي كنند. به گفتأ همايون، اين يكي از نقاط ضعف اوست. همايون گفت موضع قدرت رئيس ميدان ميوه فروشها و رهبر زورخانه، جعفري (كه در تهران به بي مخ مشهور است)، ديگر مثل قديم نيست. ديگر در سياست هاي قدرت جاي زيادي به توده هاي خياباني مردم داده نمي شود. همايون گفت اين مسئله خوبي است، زيرا وي در سالهاي اخير نظرش را درباره نقش يا منطق سياستهاي خياباني عوض كرده است. وي اينك چنين حس مي كند كه وضعيت سياسي پرثبات تري بهتر است، زيرا خطرات افراطي گري در سياست هاي خياباني بيش از حد زياد است. او زماني فكر مي كرد كه سنتها و پيچيدگي هاي ايراني و غيره گروههاي خياباني ايران را (از گروههاي مشابه ساير كشورها - م) متفاوت مي كند، ولي اينك چنين حس مي كرد آنها احتمالاً در خيابانها و يا در سياستهاي توده اي عام، مسئولانه تر از گروههاي عرب نخواهند بود. در هر حال شاه اينك مي تواند براي نيل به قدرت غايي، روي نيروهاي مسلح عادي خود تكيه كند.
همايون، داريوش - 17
محرمانه
زمان: 4 اوت 1969 - 13/5/48
مكان: ناهار در رستوران چيتنيك
سفارت آمريكا، تهران
صورت مذاكرات شركت كنندگان: داريوش همايون، سردبير آيندگان جان ا. آرميتاژ، رايزن سياسي سفارت
موضوع: علينقي عاليخاني
همايون گفت عاليخاني شغل جديد خود، يعني رياست دانشگاه تهران را با اشتياق فراوان دنبال مي كند. عاليخاني بنا به گزارشاتي از دورأ طولاني شش سالأ وزارتش در وزارت اقتصاد كمي خسته شده و كار جديد خود را اشتياق آفرين و پر مشغله يافته است. همايون فكر مي كند او بتواند كارهاي زيادي حتي در دانشگاه تهران انجام دهد.
همايون گفت اعتصاب اخير دانشكده پزشكي فقط به انترنهاي پزشكي مربوط مي شود. كمك هزينه هاي آنها توسط رئيس قبلي دانشگاه كاهش فراواني يافته بود و آنها براي اين «اعتصاب كرده» بودند كه كمك هاي هزينه هاي سابق خود را به دست آوردند. عاليخاني مستقيماً با مشكل برخورد كرده است و احتمالاً به نياز آنها پاسخ مثبت خواهد داد.
همايون، داريوش - 18
محرمانه
زمان: 4 اوت 1969 - 13/5/48
مكان: ناهار در رستوران چيتنيك
سفارت آمريكا، تهران
صورت مذاكرات شركت كنندگان: داريوش همايون، سردبير آيندگان جان ا. آرميتاژ، رايزن سياسي سفارت
موضوع: انتشارات و سانسور
همايون گفت خوانندگان آيندگان را كساني تشكيل مي دهند كه تحصيلات دبيرستاني و تحصيلات بالاتر دارند، منجمله دانشجويان، اساتيد، صاحبان حرف و مشاغل، كارمندان و مقامات دولتي، بخصوص قشر بالاي اين گروهها. به نظر او ممكن است فاصلأ بين تحصيلكرده ها و كم سوادترها بيشتر شود، زيرا گروه اول هر چه بيشتر تحت تأثير روند تجدد قرار گرفته اند و گروه دوم از عدم ارتباط با همشهريهاي تحصيلكردأ خود، و فقدان رسانه هاي جمعي خوب در عذاب هستند.
همايون گفت وزارت اطلاعات در ماههاي اخير سانسور بيشتري را اعمال كرده است. مأمورين وزارت همه روزه روزنامه آيندگان را قبل از چاپ كنترل كرده و بدلخواه خود مقالات يا داستانهاي خبري را زير سؤال مي برند. همايون همچنين از عدم كفايت عملي وزارت مذكور انتقاد كرد و گفت در آنجا هيچ كاري صورت نمي گيرد.
اين روزها همايون تمايل به انحصار دولتي اخبار و تفسيرهاي خبري در راديو و تلويزيون و مطبوعات را بيش از پيش آشكار مي بيند. وي گفت شايد اين امر غيرقابل اجتناب باشد، زيرا دولت تصميم گرفته است كه تلويزيون بين المللي فقط بتواند در تهران و آبادان برنامه داشته باشد، و در نتيجه تلويزيون ملي ايران عملاً تمام پخش تلويزيوني را زير پوشش خود خواهد گرفت. با اين حال همايون اين سخت گيري هاي دولتي را بيشتر ناشي از سليقه هاي اشخاص مي داند تا سياست هاي تدوين شده و گفت براي مثال اگر چنان كه شايع شده است، قطبي جوان وزارت اطلاعات را به دست بگيرد، وضعيت عوض خواهد شد. قطبي همچنان موضع قدرتمندي در دربار داشته و همايون گفت كه او، همايون، احتمال مي دهد خيلي بهتر بشود با قطبي كار كرد تا با كساني كه فعلاً در وزارت مذكور مشغولند.
همايون از سرمقاله نويس خود هوشنگ وزيري بسيار تعريف كرد. او گفت وزيري جوان است و قبلاً تروتسكيست بوده و اخيراً مقالات جنون آميزي نوشته است. (به او گفتم با اين حرفش مخالفتي ندارم. ) او همچنين گفت براي حمايت از وزيري تلاشهاي قابل ملاحظه اي به خرج داده است و گفت اين تلاشها ارزش استعداد و آيندأ خوب وزيري را داشته است. او از پيشنهاد من مبني بر اين كه اگر به وزيري اطلاعات زمينه اي داده شود، به نفع او خواهد بود، استقبال كرد و موافقت نمود تا پرسنل سفارت با وزيري به گفتگو بنشينند. قرار شد ملاقاتي بين وزيري و ا د رو ترتيب دهيم، زيرا وزيري فقط آلماني صحبت مي كند.
پاورقي