E-mail:shayanfar@kayhannews.ir

از «كانون ترقي» تا «حزب ايران نوين»

يزدان پناه، عزت الله - 1
مكان و زمان: منزل دكتر
رشتي نماينده مجلس، 15 دسامبر
خيلي محرمانه
صورت مذاكرات شركت كنندگان: دكتر عزت الله يزدان پناه، نماينده مجلس از حزب ايران نوين از شهسوار ويليام ا. هلسث، دبير اول سفارت 1967 - 24/9/46
موضوع: (1) وزارت اصلاحات ارضي و تعاوني روستايي
(2) قطبهاي كشاورزي (3) اطلاعات بيوگرافيك
1- وزارت اصلاحات ارضي و تعاون روستايي: يزدان پناه گفت كه وزارتخانأ جديد رسماً شروع به كار كرده و داراي سه معاون وزير است (اصلاحات ارضي - امور تعاوني ها - امور پارلماني) و در هر استان يك مديركل دارد. در اين ارتباط او در جرايد فهرست اسامي انتصابات در استانها را ديده است. بنا به استنباط او، سرهنگ وليان در حال حاضر از همان تركيب اداري استفاده مي كند كه قبلاً قسمت اصلاحات ارضي داشت، يعني زماني كه اين قسمت بخشي از وزارت كشاورزي بود. يزدان پناه تأييد نمود كه سازمان تشكيلاتي ساير وزارتخانه هاي جديد خيلي بعد از تصويب اصلاحات ارضي و در فاصله زماني زيادي از آن آمده شدند. سازمان و تشكيلات ويژأ وزارتخانأ اصلاحات ارضي و تعاوني روستايي در آينده ارائه خواهد شد، سازمان و تشكيلات فعلي كه به تصويب رسيده است شامل كليات و موارد عمومي است.
2- قطبهاي كشاورزي: يزدان پناه گفت كه يكي از فعاليت هاي ويژأ وزارتخانأ جديد (اصلاحات ارضي و تعاوني روستايي) دسته بندي مجدد دهات ايران است، كه بسياري از آنها فاقد تسهيلات مدرن نظير آب و برق هستند. او گفت، در حال حاضر لايحه اي در مجلس است كه به وزارتخانأ جديد اجازه مي دهد روستاها را در هم ادغام و به صورت يك مركز زندگي روستائيان در آورد. برحسب شرايط محلي، ممكن است شش تا هفت روستا در هم ادغام شوند. يزدان پناه گفت كه نظريات مختلف در مورد نحوه انجام آن وجود دارد. (بيش از 100 پيشنهاد و نظريه براي بازبيني و بررسي توسط معاونين به كميتأ كشاورزي كه اين تشكيلات را بررسي مي كنند، ارائه شده است)، ولي به نظر مي رسد كه توافق عمومي بر نياز به پيشرفت در اين راستا وجود دارد. او نظريات متداول در مورد فقدان سرمايه روستائيان و كمبود تجهيزات و نياز به جلوگيري از تجزيه و تقسيم قطعات زمين كه اخيراً آغاز شده است (تحت عنوان اصلاحات ارضي) را بيان كرد. او گفت اگر تشخيص داده شود كه بهترين نحوه بازدهي زمين هاي كشاورزي از طريق تعاوني ها امكان پذير است، به هيئت رئيسه تعاوني خواهد رفت و هيئت رئيسه به هر روستايي براساس ميزان توليدش در تعاوني پول خواهد پرداخت تا انگيزأ كار بيشتر را در آنها حفظ نمايد. مخارج استفاده از تجهيزات و غيره، از كل شبكه روستاها كسر خواهد شد.
3- اطلاعات بيوگرافيك: يزدان پناه نماينده و رئيس پارلماني حزب ايران نوين، زير نظر خواجه نوري است، وي با سناتور يزدان پناه و پسر سناتور، كامبيز (وابسته مطبوعاتي ايران در واشنگتن) هيچ نسبتي ندارد. او در فرانسه تحصيل كرده (سه سال در پاريس) و به من گفته شده است كه خيلي خوب فرانسه صحبت مي كند. انگليسي وي نيز خيلي خوب است. او عضو اتحاديه بين المجالس ايران مي باشد و در گردهمايي بين المجالس در ژنو ، در سپتامبر 1967، با دكتر رشتي و سناتور متين دفتري شركت نمود. همسر يزدان پناه نيز انگليسي صحبت مي كند. يزدان پناه تأييد نمود كه مجلس از تعطيلات زمستاني استفاده نخواهد كرد، زيرا فشار كار زياد شده است.
دو طرح مهم كه موجب لغو تعطيلات زمستاني معمول شده اند عبارتند از بررسي بودجه و بازنگري برنامه چهارم.
يزدان پناه، عزت الله - 2
تاريخ: 3 دسامبر 1974 - 21/9/53
خيلي محرمانه
از: سفارت امريكا، تهران 961 - A
به: وزارت خارجه
دكتر عزت الله يزدان پناه، مردي با ديدگاههاي دانشگاهي قابل ملاحظه و يكي از اعضاي بنيانگذار و نظريه پردازان بزرگ حزب حاكم ايران نوين مي باشد. دكتر يزدان پناه در محافل دولتي بنحوي گسترده شناخته شده نيست، ولي پيوندهاي وي با نخست وزير، اميرعباس هويدا، ظاهراً وسيله اي براي انتصاب وي در سمت وزير مشاور، در آوريل 1974، بوده است. دكتر يزدان پناه (هيچ نسبتي با سناتور يزدان پناه يا پسر او كامبيز ، وابسته مطبوعاتي سابق ايران در واشنگتن، ندارد) در سال 1920 در مازندران متولد شد. او در سال 1941 وارد خدمت دولت شد و به عنوان يك كارمند ساده در كميسيون كنترل ارز خارجي مشغول به كار گرديد و تا هيئت رئيسه ارتقأ يافت. در سال 1961 وي خدمت دولت را رها كرد و به مرحوم حسنعلي منصور و جريان « كانون ترقي»، كه نهايتاً به حزب ايران نوين تبديل شد، پيوست. او در سه دوره (12، 22، 23) از طرف حزب ايران نوين به نمايندگي مجلس انتخاب شد و به عنوان مديركل حزب خدمت نمود.
دكتر يزدان پناه در رشتأ حقوق از دانشگاه تهران فارغ التحصيل شد و سپس دكتراي خود را از دانشگاه پاريس گرفت. در سال 5591، وي يك بورس تحصيلي از سازمان ملل در زمينأ صندوق بين المللي پول و بانك جهاني را برد و در سال بعد به مدت چهار ماه در كميسيون كنترل ارز خارجي بلژيك تحصيل نمود. او مقالاتي در مورد نفت ايران و سازمان هاي بين المللي (1953) و تاريخ قوانين ارز خارجي (1955) منتشر نموده و مقالات و سخنراني هاي ديگر نيز در موضوع اقتصاد داشته است. به عنوان عضو اتحاديأ بين المجالس ايران، در اجلاس شوراي اتحاديأ دائمي بين المجالس در ژنو در سپتامبر 1967 شركت نمود. دكتر يزدان پناه به خوبي انگليسي صحبت مي كند و گزارش شده است كه فرانسه را عالي مي داند. همسر وي نيز انگليسي صحبت مي كند. او حداقل يك بار از ايالات متحده ديدار كرده (1965) و زمان زيادي را در اروپا گذرانده است.
يگانه، محمد - 1
محمد يگانه معاون وزير - وزارت اقتصاد
خيلي محرمانه
دكتر محمد يگانه يكي از برجسته ترين اقتصاددانان ايران، از ژانويه 1964 معاون تحقيقات و برنامه ريزي وزير در وزارت اقتصاد بوده است. ايجاد اين مقام، و انتخاب يگانه براي تصدي آن براي اولين بار، به منزلأ تلاش وزير براي ايجاد نظم مورد نياز در برنامه ريزي اقتصادي ايران تلقي شده است. دكتر يگانه علاوه بر مسئوليت اصلي خود در زمينأ تحقيقات صنعتي، مسئوليت كميسيون سازمان ملل براي تجارت و توسعه (UNCTAD) در ايران را نيز برعهده دارد. وي در اجلاسهايي چون بيستمين اجلاس كميسيون اقتصادي آسيا و خاوردور در تهران و همچنين اجلاس 1964 UINCTAD در ژنو شركت جست، و از اعضاي هيئت ايراني در نوزدهمين مجمع عمومي سازمان ملل بود. وي در نوامبر سال 1965 در اجلاس بانك توسعه آسيا در مانيل شركت كرد، و در دسامبر همان سال وزير اقتصاد، علي نقي عاليخاني، را در سفرش به مسكو جهت شركت در مذاكرات نهايي موافقتنامأ ذوب آهن و لوله كشي گاز، همراهي نمود. يگانأ تكنوكرات و نظريه پرداز جواني است كه ظاهراً در امور پتروشيمي تخصص دارد. اگر چه بعضي از ناظران عقيده دارند كه عقايد وي گاهي سوسياليستي مي شود، ولي او هميشه رفتاري دوستانه و مددكارانه داشته آن قدر كه منافع ملي ايران اقتضا مي كند، طرفدار آمريكا بوده است.
يگانه در سال 1923 در زنجان متولد شد. او ليسانس حقوق خود را از دانشگاه تهران و دكتراي اقتصاد خود را در سال 0591 از دانشگاه كلمبيا اخذ كرد. وي بلافاصله به كار در سازمان ملل مشغول شد و چندين سال با سمت متخصص و كارشناس مسائل اقتصادي خاور نزديك در دبيرخانه آن سازمان به كار پرداخت. وي مدت مديدي در تركيه بوده است. در سال 95 - 8591 به تونس رفت و وظيفه طراحي يك طرح اقتصادي 10 ساله را به عهده گرفت. وي در حال حاضر به دنبال استعفا از سازمان ملل است، و مطمئن نيست كه بالاخره در ايران خواهد ماند يا به شغل پيشين خود مراجعت خواهد كرد.
دكتر يگانه زبان انگليسي و فرانسه را علاوه بر فارسي به خوبي صحبت مي كند. وي همراه با چارلز عيسوي، يك اقتصاددان آمريكائي، به طور مشترك كتاب «مسائل اقتصادي نفت خاورميانه » را تأليف كرد كه در سال 1963 به چاپ رسيد. همسر يگانه آمريكائي است.
10 مارس 1966 - 19/12/44
يگانه، محمد - 2
زمان: 15 اوت 1969 - 24/5/48 - روز ملي كرأ جنوبي
محرمانه
سفارت آمريكا، تهران
صورت مذاكرات شركت كنندگان: پرويز رائين، آسوشيتدپرس جان ا. آرميتاژ، رايزن سياسي سفارت
موضوع: تغييرات كابينه
رائين گفت تغييرات كابينه شامل وزارتخانه هاي كشاورزي، كشور و آباداني و مسكن، خيلي زودتر از انتظار در اين هفته صورت گرفت و فقط تا اندازه اي به شايعات اخير در مورد تغييرات در افراد كابينه مربوط بود. ظاهراً اختلافات جدي و مداومي بين نيك پي، وزير سابق آباداني و مسكن، و عطأالله خسرواني، وزير سابق كشور بر سر برنامه هاي خانه سازي در روستاها وجود داشته است. اين اختلافات منجر به يك مواجهأ شديد و تند بين اين دو نفر در روز سه شنبه 2 اوت، در دفتر دستيار نخست وزير و وزير مشاور، ناصر يگانه گرديد. بحث بين اين دو به قدري داغ شد كه به گفتأ رائين اين دو نزديك بود منفجر شوند و هر دو از دفتر يگانه اخراج شدند. عليرغم هشدار يگانه به آنها جهت حل و فصل مسائلشان بين خود، دو وزير دعواي ديگري در روز چهارشنبه، 13 اوت باهم داشتند. ماجرا بلافاصله به شاه گزارش شد و او دستور تحقيقات و اقدام فوري داد. به گفتأ رائين، اين دستور حداقل اندكي شانس به هويدا داد تا بخشي از تغييرات مورد علاقه اش، بخصوص اخراج خسرواني، رقيب و منتقد خود را تحقق بخشد. نيك پي، هر چند مورد علاقأ هويدا بود، به علت ماهيت شركتش در درگيري و همچنين ناخرسندي وسيعي كه از كار وي به عنوان وزير به وجود آمده بود، بايستي كنار مي رفت. هر چند هنوز كاملاً روشن نيست، ولي به نظر مي رسد زاهدي، به علت نياز به جايگزيني سريع در اين شغل با مسائلي نظير آن، به وزارت كشور بيايد، faute de mieux. هنوز معلوم نيست كه زاهدي سمت و موضع بالاتري از سابق به دست آورده باشد.
نشانأ ديگري حاكي از اين كه اين تغييرات به طور ناگهاني صورت گرفت، در عصر روز 14 اوت، بعد از اعلام تغييرات در اخبار ساعت 2 در راديو در بعدازظهر همان روز، توسط سيروس غني به من داده شد. غني با قاطعيت گفت كه يگانه از انتصابش در ظهر 13 اوت اطلاعي نداشت و غني فكر مي كرد او فقط كمي قبل از اين كه به شاه معرفي شود از آن مطلع شده بود (ساعت 15: 10 صبح روز 14 اوت).
تذكر: جالب توجه است كه محمد يگانه، براساس معرفي به شاه، در جرايد اين گونه توصيف شده است كه اولويت خاصي براي ساختن خانه هاي روستايي قائل است، كه شامل چند سري پروژههايي با هدف ايجاد «قطبهاي توسعأ كشاورزي» جديد در استانهاي مختلف مي باشد.
يگانه، محمد - 3
محمد يگانه
خيلي محرمانه
دكتر يگانه پس از سالهاي متمادي كنار گذاشته شدن به فعاليت هاي اجتماعي بازگشت. من اين تصور را ندارم كه بيماري وي را مجبور به استعفا از وزارت نموده باشد، بلكه بيشتر به اين علت بود كه وي قابليت اداري زيادي در گرداندن برنامه هاي مربوط به احداث مسكن براي كشور از خود نشان نداد. وي شخصاً بسيار ساده صحبت مي كند، فرد قدرتمندي نبوده، اما در واقع ذهن بسيار روشني دارد. اولين بار در ژانويه 1974 بود كه به او گفتم ايالات متحده از اين كه مي بيند ايران به علت وضعيت اسفبار موازنأ پرداخت هايش متعاقب افزايش بهاي نفت، وامهاي بيشتري از بانك بين الملل عمران و توسعه دريافت مي دارد ناخشنود خواهد شد، او بود كه زنگ خطر نتايج حاصل از اعلان شاه مبني بر خريد يك ميليارد دلار يا در آن حدود از تجهيزات امنيتي از سازمانهاي بين المللي را در سطح وزارتخانه ها تا دربار به طور رسمي به صدا در آورد. باوجود اين كه به عنوان يك اقتصاددان، به صورت گسترده اي مورد احترام است، او را به عنوان يك فرد نوآور و بدعتگذار نمي شناسند.
18 مارس 1975 - 27/21/53 لهفلدت
يگانه، محمد - 4
تاريخ: 30 مارس 1975 - 10/1/54
سرّي - توزيع محدود
از: سفارت امريكا، تهران 7782
به: وزارت امورخارجه، واشنگتن، فوري
موضوع: مواضع كشور ميزبان در قبال كنفرانس مصرف كننده / توليدكننده
1- خلاصه: كارمند سفارت در 30 مارس به منظور مروري بر مواضع دولت ايران در رابطه با مواردي كه بايستي در كنفرانس مقدماتي و مذاكرات پس از آن مورد بحث قرار گيرند، با محمد يگانه مديركل بانك مركزي ايران و سرپرست هيئت اعزامي دولت ايران به كنفرانس مقدماتي 7 آوريل، ملاقات نمود. طبق اظهارات يگانه، دولت ايران براساس اعلاميأ رسمي اوپك، كنفرانس را به عنوان مذاكرات دو جانبه بين كشورهاي توسعه يافته و كشورهاي كمتر توسعه يافته مي داند، اما اميدوار است بتوان اين موضوع را با زيركي از طريق روش هاي غير مجادله آميز مورد رسيدگي قرار دارد. مواضع ايران در مورد بسياري از مواد مذكور در دستور كار دوستانه مي باشد. جالب ترين ديدگاه دولت ايران آن طور كه يگانه اظهار مي دارد اين است كه در مذاكرات متعاقب كنفرانس بايستي با جديت دربارأ حل مشكل تثبيت قيمت ساير مواد خام «به صورتي كه متضمن سود باشد»، مذاكره شود. به نظر مي رسد دولت ايران در واقع ديدگاههاي مشابه الجزايريها را در اين رابطه اتخاذ كرده اند. پايان خلاصه.
2- كارمند بخش نفت سفارت، براساس راهنمايي هاي تلگرام مرجع ب، صبح 30 مارس به منظور بحث در مورد موضوعات مربوط به كنفرانس مقدماتي مصرف كننده - توليدكننده با يگانه، مديركل بانك مركزي ايران، ملاقات كرد. مطالب زير براساس فرم درخواستي مذكور در پاراگراف 4 تلگرام مرجع ب تهيه شده است:
الف - موارد اجرائي: يگانه متذكر شد كه دولت ايران تابع «مصوبأ رسمي» اوپك كه اين كنفرانس را يك كنفرانس دوجانبه بين كشورهاي توسعه يافته و كمتر توسعه يافته اعلام كرده است، مي باشد. وي خاطرنشان كرد كه هر تلاشي جهت هماهنگ كردن كشورهاي مصرف كنندأ نفت از بين كشورهاي توسعه يافته و كمتر توسعه يافته، به منظور تحت فشار قراردادن اوپك، به هيچ وجه وسيله اي جهت حفظ جوّ «همكاري و عدم مقابله» كه لازمأ موفقيت است، نخواهد بود. با اين حال اظهار داشت كه معتقد است به منظور پرهيز از اظهارات اختلاف انگيز غيرضروري «ترتيبات بي طرفانه اي» مورد توافق قرار گيرد تا نتايج كنفرانس را پيگيري نمايد (وي به «كنفرانس بين المللي مشترك» به عنوان مثال اشاره كرد).
حاضرين: يگانه گفت دولت ايران در مورد ناظرين كنفرانس آتي انعطاف پذير است. وي گفت «بعضي از كشورها» در مورد افزايش تعداد كشورهاي شركت كننده تا سقف 17 كشور گفتگوهايي مي كنند. هنگامي كه سؤال شد اين پيشنهاد چه كشوري بود، وي پاسخ داد «تصور مي كنم عربستان سعودي جزو پيشنهاددهندگان بود. »
وي گفت از بين اعضاي اوپك، الجزاير و عراق علاقه خاصي به شركت در اين كنفرانس دارند و ايران نيز مايل است از آنها حمايت كند. وي تصور مي كند كه اگر قرار است سازمان بين المللي انرژي به عنوان ناظر دعوت شود، اوپك نيز بخواهد با همان وضعيت در كنفرانس شركت كرده و كشورهاي كمتر توسعه يافته نيز بخواهند سازمانهاي ديگري مانند اونكتاد شامل اين قضيه شوند. وي گفت ايران از اين ايده كه مدعوين توسط سازمانهاي محلي يا بين المللي ديگر نظير كميسيون اقتصادي در امور آسيا و خاور دور (ECAFE)، كميسيون اقتصادي در امور امريكاي لاتين (ECLA)، گروه 77 و غيره تعيين شوند، حمايت مي كند. وي گفت در چنين مواردي، مدعوين به جاي اينكه براثر انتخاب چند كشور كوچك بي اهميت از امتيازاتي برخوردار شوند، از اعتبار سازماني متناسبي برخوردار خواهند بود. وي احساس مي كند كنفرانس با حضور 17 كشور و 3 سازمان بين المللي هنوز در حد قابل اداره مي باشد، اما نبايستي اجازه داد ليست (مدعوين - م) بيش از آنچه كه هست، افزايش يابد: «مسلماً كنفرانسي متشكل از يك صد هيئت نمايندگي كاري از پيش نخواهد برد. دستور كار: يگانه اظهار داشت دولت ايران در مورد جزئيات اين كار فكر نكرده است، ولي گفت شخصاً روشي را ترجيح مي دهد كه براساس آن، كنفرانس كميته هايي را به منظور مطالعأ موارد مشخصي نظير نفت و انرژي، كمك ها و سرمايه گذاري ها، ساير كالاها و مواد خام، نظامي پولي و غيره تعيين نمايد. كارمند قسمت نفت سفارت گفت ظاهراً روش يگانه مشابه روشي است كه سازمان بين المللي انرژي دنبال مي كند. مبني بر اينكه كميته هاي مختلف گزارشات و توصيه هاي خود را براي بحث بيشتر و تأييد در اختيار هيئت رئيسه قرار دهند. يگانه به علامت توافق ظاهري سري تكان داد، اما تأكيد كرد كه اين فقط نظرات شخصي او است.
محل رياست و تاريخ: يگانه اظهار داشت دولت ايران در اين موارد انعطاف پذير است و زياد به آن اهميت نمي دهد. او به ژنو و پاريس به عنوان محل هاي ممكن اشاره نمود، ولي به جز اينكه محل بايستي به نحو معقولي «بي طرف» باشد، هيچ تأكيد خاص ديگري نداشت. وي همچنين ترجيح مي دهد كه رياست كنفرانس به نحوي «بي طرف» باشد، ولي هيچ پيشنهادي مطرح نكرد. در مورد تاريخ احساس مي كند كه اجلاس بعدي بايد ظرف حدود يك ماه پس از كنفرانس مقدماتي برگزار گردد.
ب - موارد مصرف كنندگان: همان طور كه در پاراگراف 3 تلگرام مرجع الف ذكر شده است نامأ يگانه خطاب به سفير امريكا، توافق دولت ايران با مواد دستور كار كه توسط سازمان بين المللي انرژي تعيين شده است را اعلام مي دارد. يگانه به طور كلي بر تمايل دولت ايران به رعايت «همكاري نزديك» به همه موارد مذكور، تأكيد نمود. او ابتكار ايران در بيان توصيه هايي در زمينأ كمك هاي چند جانبه، كه با عكس العمل مثبتي از جانب كشورها مواجه نشد، يادآوري كرد. او اشاره نمود كه ايران موافقتنامه هاي همكاري با بسياري از كشورها امضأ كرده است و گفت ايران علاقأ خاصي به كمك در حل مشكلات مربوط به مواد غذايي و كودهاي شيميايي دارد. وي گفت سرمايه گذاريها و سياست هاي ايران در زمينأ كمك هاي خود به نيازهاي كشور مربوط مي شوند: به عنوان مثال، ايران مايل است در زمينأ توليد گوشت در استراليا سرمايه گذاري نمايد، زيرا ايران به تأمين گوشت بيشتري نياز دارد. (جهت اطلاع شما، سفارت استراليا به ما گفت يك قرارداد مشترك 50 - 50 بين دولت ايران و دولت استراليا قبلاً به امضا رسيده است. اين پروژه مستلزم 26 ميليون دلار سرمايه بوده و براي پرورش گوسفند و صدور به ايران است. ) سرمايه گذاري ايران در كروپ به علت تمايل به كسب تكنولوژي بود و سرمايه گذاري در شركت پان آمريكن (كه به عنوان يك سرمايه تلف شده از آن ياد كرد) به منظور كمك به توسعأ شركت هواپيمايي ملي ايران صورت گرفت. او گفت براي اين منوال مي خواهيم براي توسعأ صنعت سنگ آهن و بوكسيت كه مورد نياز ايران است، به هندوستان كمك كنيم. وي اشاره كرد همان طور كه از خريد راكتورهاي هسته اي و سرمايه گذاري در شركت اوروديف (Eurodif) مشخص است، ايران به سرمايه گذاري در زمينه منابع انرژي جايگزين علاقه دارد. وي گفت ايران همچنين در پي امكانات سرمايه گذاري در زمينأ انرژي جايگزين خارجي بوده و به صورت خاصي به مشاركت در توسعأ انرژي خورشيدي علاقه مند مي باشد. وي گفت: مواضع ايران در قبال موضوعاتي نظير وضع نفت و انرژي جهاني، امنيت منابع تأمين، بازار و قيمت، همان طور كه بارها اعلام شده عبارت است از: نفت يك منبع رو به پايان است و بايستي حفظ شود، لذا قيمت آن بايستي در «سطح مناسبي» نگهداشته شود. ايران در اين رابطه از صميم قلب از اقدامات اخير مصرف كنندگان در جهت ذخيره سازي نفت و حمايت از توسعأ منابع جايگزين پشتيباني مي كند. يگانه گفت: ايران همچنان از ايدأ قيمت گذاري نفت حمايت مي كند، «همان طور كه تمامي اعضاي اوپك نيز بدون استثنأ اين كار را مي كنند».
پاورقي