ارزشيابي توصيفي حذف فرهنگ بيست گرايي
ضرورت بررسي شيوه هاي ارزشيابي تحصيلي دانش آموزان -بخش پاياني

صديقه توانا
ارزشيابي توصيفي شكلي از ارزشيابي تحصيلي- تربيتي است كه در آن معلم با مشاركت فعال و دانش آموز و اوليا با استفاده از ابزارهاي مختلف به جمع آوري اطلاعات در زمينه تلاش ها، پيشرفت ها و موفقيت هاي دانش آموزان مي پردازد و با طبقه بندي، تحليل و تفسير اطلاعات به آنها كمك مي كند تا بهتر ياد بگيرند و مشكلات يادگيري خود را به كمك اولياء و معلمان برطرف كنند و هدف اصلي در ارزشيابي توصيفي بهبود شرايط يادگيري دانش آموزان با ازبين بردن اضطراب هاي نامطلوب ناشي از برگزاري امتحانات و بازخوردهاي عددي است.
در ارزشيابي توصيفي به جاي دادن نمره به دانش آموز از عبارت هاي كيفي مثل تلاش خوبي داشته اي، با تلاش به موفقيت رسيده اي، براي موفقيت بايد بيشتر تلاش كني، با انجام تمرين بيشتر مشكل شما برطرف مي شود و... استفاده مي شود و اين شيوه ارزشيابي نيز از زمان اجرا تاكنون نتايج مثبت و ارزنده اي داشته است و از اضطراب ونگراني هاي والدين و دانش آموزان در كسب نمره بيست كاسته است. اين ارزشيابي به گفته كارشناسان و صاحب نظران فرهنگي به زمان خاص محدود نمي شود بلكه در كل جريان يادگيري، در فعاليت هاي خارج از كلاس و در محيط زندگي جريان دارد.
تلاش و رشد كودكان همانند موفقيت آنان ارزشمند است و فقط به موفقيت ها امتياز داده نمي شود، بلكه تلاش و پيشرفت نيز امتياز دارد. همچنين در اين روش در كارنامه دانش آموزان علاوه بر عملكرد درسي، عملكرد اجتماعي، عاطفي و جسماني- فيزيكي را منعكس مي كند. براساس اين طرح دانش آموزان در فرايند آموزش به طور پيوسته ارزشيابي مي شوند و آموزگاران با به كارگيري ابزارهاي مختلف، اطلاعات موردنياز را جمع آوري و ثبت مي كنند و با استفاده از نتايج آن و همچنين درنظر گرفتن اهداف و انتظارات آموزشي درباره وضعيت فرد داوري مي كنند و به طور مستمر به دانش آموز و اولياء بازخورد و توصيه هاي لازم را ارائه مي دهند.
روش هاي سنتي ارزشيابي و امتحان
نظام رايج ارزشيابي تحصيلي در آموزش و پرورش، مبتني بر برگزاري امتحان و آزمون است كه از سابقه اي 80ساله برخوردار است و همواره ملاكي براي سنجيدن ميزان فعاليت دانش آموز در كلاس و از همه مهمتر، تعيين كننده لياقت يا عدم لياقت دانش آموز در ارتقاي سطح تحصيلي است.
مه لقا كرامتي كه مدير بازنشسته يكي از دبيرستان هاي منطقه 5 مي باشد و در حال حاضر به عنوان مشاور در يكي از دبستان هاي غيرانتفاعي، اطلاعات و آموخته هاي خود را در اختيار مديران جوان قرار مي دهد، درمورد شيوه هاي سنتي ارزشيابي و امتحان به گزارشگر كيهان مي گويد: «روش هاي سنتي سنجش و ارزشيابي، دانش آموز را در جهت ارائه پاسخ هاي صحيح و از پيش تعيين شده به كار وامي دارد، در اين فرايند به رابطه سنجش و يادگيري توجهي نمي شود، آزمون هاي سنتي باعث ايجاد فاصله بين آموخته ها و واقعيت هاي زندگي دانش آموز مي شود، درحالي كه زندگي روزمره او ساختار بسيار پيچيده و مبهمي دارد و آزمون هاي سنتي به مجموعه هاي تصنعي، غيرمستقيم و سؤالات روشن «رفتاري» روي مي آورند كه به سهولت قابل اندازه گيري هستند.»
خانم كرامتي باتوجه به اينكه خود سال ها در سيستم سنتي آموزش وپرورش فعاليت كرده است اكنون نگاه جديدتري به نحوه ارزشيابي در مدارس دارد و در ادامه چنين مي گويد: «آزمون هاي سنتي به دليل ساختار خود به خواست و نياز افرادي غير از آزمون شونده پاسخ مي دهند و اغلب به رتبه بندي كردن دانش آموز مي انديشند. روش آنها بر نقاط ضعف آزمون شونده تأكيد دارد و در مورد پيشرفت دانش آموز حساس نيست.»
وي مي گويد: «اطلاعات حاصل از چنين آزمون هايي نيز نه تنها در آموزش دانش آموز نقشي ندارد، بلكه اعتبار قضاوت معلم را هم خدشه دار مي كند و در كاهش اعتماد به نفس دانش آموز نقش بسزايي دارد.»
آزمون مداد كاغذي
دكتر محمدحسني، معاون پژوهشي مؤسسه برنامه ريزي درسي و نوآوري هاي آموزشي در گفت وگو با گزارشگر روزنامه كيهان، به تاريخچه برگزاري امتحانات در مدارش كشور اشاره مي كند و مي گويد: «اولين آئين نامه امتحانات ازسال 1302 درشوراي عالي معارف براي نظم و سامان دادن به ارزشيابي پيشرفت تحصيلي در مدارس تصويب شد. در اين آئين نامه تأكيد بر اجراي آزمون مداد كاغذي بود كه متناسب با موقعيت زماني و مكاني و با هدف بررسي ميزان آموخته ها و يادگيري دانش آموزان اجرا مي شد.»
دكتر حسني مي گويد: «هدف اصلي از برگزاري امتحانات طبق آئين نامه اين بود كه بدانيم آيا دانش آموزان به آن حد از انتظارات ما رسيده اند يا خير كه بتوانند به پايه بالاتر ارتقاء يابند، همچنين اگر تحليلي بر آئين نامه داشته باشيم، خواهيم ديد كه تمام تلاش آئين نامه در طول 80سال گذشته بر همين اساس بوده كه ساز و كاري فراهم شود تا اطلاعات لازم براي تصميم گيري درخصوص ارتقا يا تكرار پايه دانش آموزان فراهم شود.»
وي در ادامه به ارزشيابي نقطه اي براي سنجش يادگيري بچه ها كه به صورت ثلثي بود اشاره مي كند و مي گويد: «در اين روش موقعيتي براي دانش آموز فراهم مي شد تا آنها بتوانند به آن حد معقول برسند و در نتيجه ثلث سوم خيلي مهم بود، اما به مرور زمان اين روش نقطه اي از ميان رفت و روند ارزشيابي به فرايندي از يادگيري تغيير كرد و نقطه ها كم شد و ارزشيابي ها در جريان يادگيري سنجش قرار گرفت و از معلم خواسته شد به صورت مستمر از آموخته ها ارزشيابي داشته باشد. به عبارت ديگر ارزشيابي مستمر، نوعي از ارزشيابي است كه در طول فرايند ياددهي- يادگيري به طور پيوسته و مداوم براي شناسايي قوت ها و موانع و مشكلات يادگيري فراگيران براي تقويت و رفع آن صورت مي گيرد.»
دكتر حسني در ادامه به تعريف ارزشيابي توصيفي مي پردازد و مي گويد: «اين روش شيوه اي از ارزشيابي تحصيلي- تربيتي است كه اطلاعات لازم، معتبر و مستند براي شناخت دقيق و همه جانبه فراگيران در ابعاد مختلف يادگيري را با استفاده از ابزارها و روش هاي مناسب ارايه مي دهد تا براساس آن بازخوردهاي كيفي موردنياز براي كمك به يادگيري بهتر درفضاي رواني و عاطفي مطلوب تر براي دانش آموزان، معلم و اولياء آنان ارائه گردد.»
وي مي گويد: «ارزشيابي پاياني هم به منظور تشخيص تحقق اهداف آموزشي- تربيتي در پايان نوبت و يا سال تحصيلي از طريق جمع بندي و تحليل نتايج ارزشيابي هاي تكويني و ساير اطلاعات به دست آمده صورت مي پذيرد و نتايج آن به شكل توصيفي گزارش مي شود.»
افت كيفيت يادگيري
دكتر حسني با اشاره به اينكه چند عامل اساسي از جمله افت كيفيت يادگيري و مطلوب نبودن آن در آموزش عمومي و اضطراب ناشي از امتحان و كاهش ميزان بهداشت رواني در محيط يادگيري باعث تغيير ديدگاه و نگاه به امتحان در سيستم آموزش وپرورش در مقطع ابتدايي شده است، خاطرنشان مي كند: «از آن زمان كه بحث آئين نامه امتحانات مطرح شد تا الان كه ارزشيابي توصيفي را داريم، تحولات زيادي در نظام ارزشيابي رخ داده كه اين تحولات ناشي از استشهادات و نوع ارزشيابي به اين موضوع بود.»
وي با استناد به نوشته هاي جلال آل احمد در كتاب مدير مدرسه و اشعار ملك الشعراي بهار درمورد سيستم ارزشيابي و امتحان محوري، چنين مي گويد: «يكي از نقدهاي جدي در سيستم آموزش وپرورش، هدف شدن امتحان بود كه نظام ارزشيابي به سمتي مي رفت كه تمام يادگيري با هدف امتحان دادن و امتحان گرفتن صورت مي گرفت و بچه ها براي نمره و امتحان به مدرسه مي رفتند و معلم هم با هدف امتحان درس مي داد و اهداف اصلي آموزش وپرورش و نظام تعليم و تربيت مورد غفلت واقع شده بود و امتحان محوري در مدارس به عنوان يك اصل مورد توجه قرار گرفته بود، و حافظه محوري و حفظ كردن دروس هم يكي از مشكلات ما در سيستم ارزشيابي بود كه باعث مي شد كيفيت يادگيري در مدارس سطحي باشد، به طور كلي امتحان محوري باعث حافظه محوري و افت كيفيت تحصيلي مي شد كه همه ناشي از نوع ارزشيابي در مدارس بود.»
اهداف تفصيلي طرح ارزشيابي توصيفي
شاپور محمدزاده دبير كميسيون اساسنامه و مقررات شوراي عالي آموزش وپرورش نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان به اهداف تفصيلي طرح ارزشيابي توصيفي اشاره مي كند و مي گويد: «بهبود كيفيت فرايند ياددهي- يادگيري، فراهم نمودن زمينه مناسب براي حذف فرهنگ بيست گرايي و كاهش حساسيت والدين به نمره، تأكيد بر اهداف آموزش وپرورش به فرايند يادگيري، ارائه بازخورد پيوسته از جريان يادگيري به دانش آموزان به صورت توصيه هاي مكتوب و شفاهي، فراهم نمودن زمينه مناسب براي حذف حاكميت مطلق امتحانات پاياني در تعيين سرنوشت تحصيلي دانش آموز و افزايش بهداشت محيط ياددهي- يادگيري به منظور كاهش اضطراب و تنش ناشي از شركت در امتحانات پاياني و مكرر، كاهش فشار والدين به دانش آموزان براي كسب نمرات ممتاز، كاهش رقابتهاي ناسالم براي كسب نمرات بالاتر و كاهش پديده تقلب از مهمترين محورهاي اين ارزشيابي مي باشد. همچنين در اين سيستم سرنوشت تحصيلي دانش آموز تنها در خردادماه تعيين نمي شد، بلكه فعاليت وي در كل سال تحصيلي لحاظ مي گردد و باتوجه به اينكه در اين روش امتحانات فصلي نداريم، طبيعي است كه نمره اي هم در كار نيست و مردودي و تجديدي با روح ارزشيابي توصيفي مغاير است، اما تكرار پايه را در اين سيستم داريم.»
دكتر مرتضي شكوهي معاون دفتر آموزش و خلاقيت پيش دبستاني و ابتدايي در پاسخ به اين سؤال كه چرا ارزشيابي تحصيلي دوره ابتدايي تغيير كرده است، به گزارشگر كيهان چنين مي گويد: «شايد اين سؤال مهمترين سؤال براي والدين گرامي باشد كه چه مشكلاتي در روش هاي فعلي وجود دارد، وقتي به اهداف و انتظارات خودمان از مدرسه و آموزش وپرورش دقيق تر مي شويم، متوجه خواهيم شد، براي ايجاد اين انتظارات در فرزندانمان به نگرشي نو، روشها و افراد جديد نياز داريم درحاليكه اشكالات نظام نمره اي در دوره ابتدايي علاوه بر اينكه دانش آموزان را با اضطراب و نگراني روبرو مي كند و محيط مدرسه را ازنظر رواني و عاطفي تهديد مي نمايد، كودكان را به رقابتهاي ناسالم و نابرابر مي كشاند و نظام برنده و بازنده را ترويج مي كند.»
دكتر شكوهي در ادامه به برتري ها يا ويژگي هاي ارزشيابي توصيفي نسبت به روش كمي اشاره مي كند و خاطرنشان مي سازد: «مهمترين هدف ارزشيابي توصيفي ايجاد تغيير در ديدگاهها و نگرش هاي مسئولان، مديران، آموزگاران و والدين نسبت به ارزشيابي تحصيلي است، زيرا اصلي ترين عامل كارآمدي پايين روشهاي فعلي نگاه نادرست به هدفهاي مستتر در هر يك از روشهاست كه منجر به استفاده نادرست از آنها مي شود.»
وي با ذكر مثالي به تشريح بيشتر اين مسئله مي پردازد و مي گويد: «آزمون و آزمودن اگر با هدف شناخت تغييرات حاصل از يادگيري كه بيانگر تلاش و فعاليتهاي معلم، دانش آموزان و والدين است به كار رود و از نتايج آن براي كمك به دانش آموزان در جهت تلاش بيشتر و فعاليت دقيق تر، توسط معلم و والدين در جهت برنامه ريزي مناسب تر استفاده شود، اين عمل نه تنها ناپسند نيست، بلكه عين صواب است.»
دكتر شكوهي در ادامه به وظايف دانش آموزان در ارزشيابي توصيفي اشاره مي كند و مي گويد: «مشاركت دانش آموزان در ارزشيابي تحصيلي و آگاهي از پيشرفت كار و تلاش براي آنها جذاب و انگيزشي است. خود ارزيابي براساس مشاهده عملكرد در فعاليتهاي ثبت شده بويژه پوشه كار به دانش آموز فرصت گرانبهايي را مي دهد تا آگاهانه تر تلاش و كوشش نمايد.
دكتر شكوهي به وظايف معلمان در اين شيوه ارزشيابي اشاره مي كند و مي گويد: «براي اجراي درست اين شيوه ارزشيابي، مديران و معلمان آموزشهاي لازم را ديده اند و در جلسات كار گروهي كاملاً نسبت به اين سيستم توجيه شده اند اما در حوزه اوليا معتقديم هنوز بايد كارهاي آموزشي دقيقتري انجام گيرد، و معاونت آموزشي و نوآوري هم در اين زمينه در تمام استانها دفتر ثبت فرايندهاي ياددهي- يادگيري را راه اندازي كرده است و به معلمان كمك مي كند تا فرايند سنجش و ارزشيابي دانش آموزان را به طور مستمر ثبت كنند تا بتوانند بازخورد باليني و موانع يادگيري را برطرف نمايند»
وي با اشاره به اينكه تغيير نظام ارزشيابي تحصيلي ابتدايي، تغيير در يكي از اجزا و عناصر نظام آموزش وپرورش است، خاطرنشان مي سازد: «كسي نبايد انتظار داشته باشد با اين تغيير كليه مشكلات آموزش وپرورش برطرف شود، سعي داريم در اين سيستم كاركردهاي نظام ارزشيابي تحصيلي را بهبود بخشيم و موانع را برطرف نمائيم و در مسير اصلاحات و تغييرات حركت كنيم.»
نمره مفهومي ندارد
«ارزشيابي توصيفي حركت ارزنده اي است كه در مقطع ابتدايي درحال اجراست. چون براي بچه ها در سن 6-7سالگي نمره خيلي مفهوم ندارد و در اين سن كودك در مدرسه بايد ارزيابي شود.»
علي عباسپور تهراني فرد، نماينده مردم تهران و رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس در گفت وگو با گزارشگر كيهان ضمن بيان مطلب فوق مي گويد: «اگر دانش آموزي در درسي دچار ضعف است اين به مسائل خانوادگي و مشكلات روحي و رواني وي برمي گردد، ارزيابي دانش آموز با نمره 12 يا 18 ارزيابي دقيق و مطلوبي نيست، و اثرات جانبي نامطلوبي بر وي دارد، لذا در ارزشيابي توصيفي چون معلم نقش محوري داشته و مشاوران قوي كلاس ها و دانش آموزان را تحت نظر دارند، يادگيري مطالب را بهتر مورد ارزيابي قرار مي دهند و با توصيف عباراتي مثل عالي، خوب، متوسط و ضعيف، براحتي مي توانند نقاط قوت و ضعف را شناسايي كنند.»
عباسپور تهراني فرد مي گويد: «لازمه خوب بودن اين نحوه ارزشيابي، توجيه و آمادگي كامل معلمان و اولياء با اين سيستم است و والدين بايد معلمان را در اين مسير همراهي كنند.»
دكتر حسني هم در ادامه در پاسخ به اين سؤال كه آيا شيوه ارزشيابي فقط در مقطع ابتدايي قابل اجراست يا خير مي گويد: «ورود بحث به دوره هاي راهنمايي و دبيرستان نيازمند الگوي متناسب با اين دوره هاست و درحال حاضر اين شيوه فقط در مقطع ابتدايي قابل اجراست اما اميدواريم در آينده بتوانيم سبك و سياق ارزشيابي كيفي- توصيفي را متناسب با وضعيت دانش آموزان در مقاطع ديگر تحصيلي هم اجرايي كنيم.»
گزارش روز