گدايي مدرن با مجوز رسمي! واكاوي نحوه كنترل نظارت بر موسسات خيريه -بخش نخست

صديقه توانا
«يك موسسه عام المنفعه و خصوصي هستيم و همين مسئله باعث اعتبار موسسه ماست، ضمن اينكه در اين مجموعه واحدهاي كارآفريني، مددجويان، انبار نذورات، دفتر مركزي و واحد اداري داريم. طبق مقررات هم سازمان خيريه! بر كار ما نظارت مي كند، ضمنا از جاهاي ديگر هم ناظر داريم، مثل سازمان بازرسي كل كشور!».
اينها بخشي از اظهارات مسئول يكي از موسسات خيريه است كه براي اطمينان خاطر و جلب نظر ارباب رجوع تحويل مردم مي دهند و براي اينكه اعتماد عمومي را به دست آورند به هر ترفندي متوسل مي شوند و حتي براي اين كار حاضراند نام سازمان هايي را به عنوان ناظر ببرند كه به هيچ عنوان وجود خارجي ندارند، مثل سازمان خيريه! و يا با سوءاستفاده از نام سازمان هاي عريض و طويل و مهمي همچون سازمان بازرسي كل كشور، از آنها به عنوان ناظران بر كارهاي خود ياد كنند، اين درحالي است كه پي گيري هاي خبرنگار كيهان حكايت از آن دارد كه اين سازمان نه نظارتي بر فعاليت موسسات خيريه دارد و نه اصولا در ابعاد قانوني وظيفه اي در اين باره براي آنها مشخص شده است.
اما با اين حال سؤال اساسي كه مطرح مي باشد اين است كه اصولا چه نظارتي در ابعاد قانوني بر فعاليت مراكزي تحت عنوان موسسات خيريه كه به جمع آوري كمك هاي مردمي اقدام مي كنند وجود دارد.
اما واقعيت غير از اين نيست كه شواهد موجود حكايت از نبود حتي كمترين روزنه هاي نظارتي دارد. دفاتر پرزرق و برق، ماشين هاي آخرين مدل و آنچناني و بساط اشرافي گري در برخي از اين مراكز به اصطلاح خيريه مويد اين نكته است كه امروز افرادي سودجو و فرصت طلب با استفاده از رانت آقازاده ها و با رايزني هاي پنهاني مجوز فعاليت مراكزي را به نام كمك به مستمندان و فقرا مي گيرند اما چنددرصد از كمك هاي مردمي واقعا به دست افراد مستضعف مي رسد، سؤال بي پاسخي است كه تلاش هاي خبرنگار كيهان در اين گزارش نيز راه به جايي نبرده و اصولا مشخص نيست چه سازمان و نهادي وظيفه قانوني صدور مجوز و نظارت بر اين موسسات را برعهده دارد. در اين گزارش به واكاوي فعاليت موسسات خيريه پرداخته ايم.
فرصت طلبي در پوشش كمك به فقرا!
هر روز در گوشه و كنار شهر، شركت ها و موسساتي هستند كه با هدف كمك به مستمندان، زنان سرپرست خانوار، نيازمندان، كمك به ايتام و... صندوق هاي كمك به اين اقشار را علاوه بر صندوق هايي كه كميته امداد امام خميني(ره) در سطح شهر گسترانده است، ايجاد مي كنند كه در اين ميان برخي از اين موسسات با سوءاستفاده از احساسات و عواطف انسان دوستانه و خيرخواهانه مردم و با تكيه بر اعتقادات مذهبي هموطنان نوع دوست، وجوهي را كه مردم صادقانه و با نيت هاي خير براي دستگيري از نيازمندان، درمان دردهاي صعب العلاج و... به اين موسسات مي دهند، در راه هايي غير از موارد مذكور هزينه مي كنند. اين درحالي است كه هيچ سازمان و يا نهادي مسئوليت نظارت و بازرسي دقيق اين صندوق ها و موسسات خيريه را برعهده نگرفته است و نمايندگان مجلس هم در اين مورد اظهار بي اطلاعي مي كنند!
براساس پي گيري هاي انجام شده سرويس گزارش كيهان، تأسيس اين موسسات خيريه نياز به صدور مجوزي از سوي سازمان ها و وزارتخانه هايي مثل وزارت كشور، استانداري، فرمانداري و يا نيروي انتظامي است كه اين مسئله هم براساس تحقيقات و شناخت اوليه موسس و باني موسسه كه نوعا افراد مسن و سرشناس و بازاري مي باشند صورت مي گيرد، اما عملا تمام اختيارات چنين موسساتي در دست فرزندان آنان قرار مي گيرد، فرزنداني كه بعضا چندان اعتقادي به نگاه خيرخواهانه پدر ندارند.
صندوق كمك هاي مردمي اين موسسات اغلب در اماكن عمومي مثل ورودي مجتمع هاي مسكوني، مغازه ها، نانوايي ها، ايستگاه هاي اتوبوس و مترو و... با عناويني همچون موسسه خيريه فاطمه الزهرا(س)، اشرف الانبياء، ثامن الائمه، قمر بني هاشم و... به چشم مي خورد.
اما در اين ميان مردم چه نگاهي به اين صندوق هاي خيريه دارند و باچه نيتي به صندوق هاي مذكور كمك مي كنند؟ براي يافتن پاسخ اين سؤالات به ميان مردم رفتيم.
نيت خيرخواهانه مردم و نيت سودجويان
در ايستگاه مترو امام خميني در كنار يكي از صندوق هاي شيشه اي هرمي شكل كه به صندوق هاي آكواريومي معروف است، مي ايستم و منتظر مي مانم تا از نيات صادقانه خيريني كه فقط به قصد كمك و همياري و براي رضاي خدا، رفع و دوري بلا و دستگيري از نيازمندان و محرومان، كمك هاي نقدي خود را در اين صندوق ها مي ريزند، آگاه شوم. دقايق به كندي مي گذرد، عقربه هاي ساعت به جلو نمي رود و مثل اين مي ماند كه زمان از حركت ايستاده است، در اين انديشه ام كه به هموطنانم چه بگويم تا روحيه همكاري و نوع دوستي شان خدشه دار نشود كه صداي پاي خانمي جوان، مرا به خود مي آورد. 5هزار توماني تا نخورده اي را كه از قبل در دستش آماده كرده بود، به صندوق مي اندازد، سلام من مانع عقب گردش مي شود و درجا مي ايستد، با آرزوي برآورده شدن حاجتش، سر صحبت را با او باز و موضوع گزارش را مطرح مي كنم! او كه خود را «مريم.ب» معرفي مي كند در پاسخ به اين سؤال كه با چه اطميناني پول خود را در اين صندوقها مي ريزد، چنين مي گويد: «ماهانه به نيت سلامتي خود و خانواده ام هر چقدر كه توان مالي داشته باشم به اين صندوقها كمك مي كنم. براي رضاي خداوند و كمك به نيازمندان هركاري از دستمان برآيد، انجام مي دهيم، حال نتيجه كار را به خدا واگذار مي كنيم.»
چند قدمي دور نشده كه خانم ديگري كه دست فرزنش را در دست دارد نزديك آكواريوم شيشه اي مي شود دخترك موطلايي كه قرار است از همين بچگي معني و مفهوم كمك به همنوع را ياد بگيرد، پول را درون شيشه مي اندازد. دستي بر موهاي بافته شده اش مي كشم و از مادرش مي خواهم دقايقي به سؤالاتم پاسخ دهد. او كه خانه دار و 40ساله است با اين توضيح كه ما هر كار خيري را به قصد قربت الي الله انجام مي دهيم، مي گويد: «با اين مسئله كاري ندارم كه آيا اين پول واقعاً در راه همان چيزي كه روي آن نوشته اند، خرج مي شود يا نه، چون وظيفه ما به عنوان يك فرد مسلمان كمك به يكديگر مي باشد و راحت ترين و سريع ترين راه كمك، همين صندوقها و مؤسسات خيريه و صندوقهاي كميته امداد و بهزيستي است.»
وي ادامه مي دهد: «نيت افراد مهم است ما با اين كار هم به ديگران كمك مي كنيم و هم از ثواب دنيا و آخرت آن بي نصيب نمي مانيم.»
وقتي از او سؤال مي كنم آيا تابحال با شماره تلفن هايي كه در زير اين صندوقها درج شده تماس گرفته و از مسئولان آن پرسيده ايد كه آنها با چه مجوزي اين صندوقها را در اماكن عمومي مي گذارند و چه نظارتي بر آنها وجود دارد، مي گويد: «نه، چون هرگز به ذهنم هم خطور نمي كند كه كسي قصد داشته باشد خدايي ناكرده با احساسات مردم بازي كند و يا از حسن نيت و اعتماد ما سوءاستفاده نمايد و از اين طريق بخواهد، پولي به جيب بزند!»
اكبر فلاحتي نژاد فروشنده چيني آلات در بازار بزرگ تهران است. او كه جلوي پيشخوان نشسته و دانه هاي تسبيح عقيقش را با دل انگشتان بازي مي دهد، مورد سؤالم قرار مي گيرد. با لحن شيرين و پدرانه درمورد سوءاستفاده برخي از افراد از مؤسسات خيريه و صندوقهايي كه به اسم ائمه اطهار«ع» در برخي از مغازه ها و منازل ديده مي شود، چنين مي گويد: «معمولاً در راسته بازار از اين صندوقها و مؤسسات زياد ديده مي شود كه البته اكثراً مورد اعتماد هستند، اما چندي قبل از دوستي شنيدم كه مي گفت متأسفانه عده اي نااهل و سودجو با سوءاستفاده از اعتقادات مذهبي و احساسات مردم و با ارائه قبض ها و كارتهاي جعلي سعي در جمع آوري كمكهاي نقدي براي نيازمندان داشتند و يا در برخي موارد صندوقهايي را به مغازه ها تحويل مي دادند و ماهانه آنها را تعويض مي نمودند كه پس از مدتي توسط مأموران و گزارشاتي كه برخي از مردم آگاه به آنها ارائه داده بودند، شناسايي شدند.»
وي عقوبت كار آنها را به خدا واگذار مي نمايد و در ادامه صحبتهايش مي گويد: «واقعاً اين نان ها خوردن ندارد و از مسئولان و مأموران نيروي انتظامي مي خواهيم هرچه سريعتر به كار اين مؤسسات خيريه نظارت نمايند تا جلوي هرگونه سوءاستفاده اي گرفته شود.»
قلكهاي صدقه پلاستيكي
شايد زنگ خانه يا آپارتمان شما را هم براي كار خير، جمع آوري نذورات و كمك به ايتام زده باشند و به گو نه اي اطمينان شما را براي گرفتن و تحويل قلكهاي پلاستيكي با آرمهاي مختلف به صورت ماهانه جلب كرده باشند. شايد شما هم يكي از شهرونداني باشيد كه حتي بدون اينكه بدانيد اين مؤسسات تحت نظارت كدام ارگان، نهاد و يا سازماني فعاليت مي كنند و يا چه كسي مجوز اين كار را به آنها داده است، خيلي زود حرفشان را باور مي كنيد و يك صندوق مي گيريد و هر ماه با پول تحويل مي دهيد و دوباره پذيراي صندوق خالي ديگري مي شويد.
مليكا-ح كه 45ساله است و در يك مؤسسه فرهنگي فعاليت مي كند با اشاره به اينكه مدت 5سال است كه صدقه و كمكهاي نقدي خود را درون صندوق آپارتمانشان مي ريزد و هر ماه فردي كه خود را مأمور خيريه معرفي مي كند براي جمع آوري صندوقها مي آيد، اين طور مي گويد: «من و ديگر همسايه ها كاري نداريم كه با اين پولها چه مي كنند! در راهي كه نيت مي كنيم پول مي دهيم تازه از اينها گذشته مگر مي شود با پولهايي كه در راه صدقه داده مي شود، صرف كارهاي ديگري كرد؟»
اميررضا تيموريان هم كه از مؤسسه خيريه اي كه در منطقه پيروزي داير است، هر ماه صندوقي جهت كمك به نيازمندان تحويل مي گيرد او هم كه از عاقبت كار
بي اطلاع است به گزارشگر كيهان ، مي گويد: «كمتر به اين موضوع فكر كرده ام كه آيا ممكن است مسئولان اين گونه مؤسسات، وجوه دريافتي كه مردم براي كارهاي خير مي دهند، صرف كارهاي ديگري نمايند. سالهاست كه اين مؤسسه و مسئولان آن را مي شناسم، اما درمورد نظارت و بازرسي مسئولان هيچ اطلاعاتي ندارم.»
در مؤسسات خيريه چه مي گذرد؟
34ساله است و مدت 4سال در مؤسسه خيريه اي در شرق تهران به عنوان مسئول تحويل و دريافت صندوقهاي كمكهاي مردمي مشغول كار بوده است. از وقتي متوجه سوءاستفاده هاي مسئول مؤسسه مي شود، همكاري خود را با مجموعه قطع مي كند و درحال حاضر در كارگاهي مشغول به كار است. وي درمورد سوءاستفاده هايي كه در اين مؤسسه خيريه انجام مي شود به گزارشگر كيهان، چنين مي گويد: «اين مؤسسه فعاليت خود را با 7 هزار صندوق صدقات آغاز كرد و الان حدود 100 هزار صندوق دارد. حقوق پرسنل نيز از پول همين صدقاتي كه مردم براي كارهاي خير به صندوقها مي ريزند تامين مي شود!»
وي به شدت از عملكرد مسئولان و هيئت مديره صندوق كه همه اعضاي يك خانواده هستند، گله مند است و چنين مي گويد: «در مدت اين 4 سال هر چه بيشتر كار مي كردم، كمتر در زندگي ام آثار خير و بركت مشاهده مي نمودم و بهتر بگويم اصلا خير و بركتي در كار نبود. چون به عينه مي ديديم پولهايي كه ما از مردم مي گرفتيم و به مؤسسه تحويل مي داديم، صرف چه اموري مي شود! از طرفي هم پول صدقات و كفاره هاي مردم را كه به عنوان حقوق! به ما مي دانند هيچگونه بركتي نداشت.»
وي در پاسخ به اين سؤال كه اين موارد چه بودند، چنين مي گويد: «مقداري از اين پولها صرف افراد نيازمند و تحت پوشش قرار مي گرفت اما بخش اعظم كمكهاي مردمي صرف سفرهاي خارجي مسئول مؤسسه به مالزي، سنگاپور و كشورهاي اروپايي، خريد و تعويض خودروهاي گران قيمت و يا خريد خانه ويلا و آپارتمان مي شد!»
وقتي از اين فرد مي پرسم آيا ناظر و بازرسي بر عملكرد مؤسسه نظارت دارد در پاسخ مي گويد: «در طول مدتي كه من در آنجا كار كردم هيچ بازرسي از سوي كميته امداد، وزارت كشور، نيروي انتظامي و يا سازمان ديگري در مؤسسه نديدم. ضمن اينكه مسئول مؤسسه هر روز قوانين سخت تر و دست و پاگيرتري براي ما وضع مي كرد.»
وي در مورد برخي از اين سخت گيري ها چنين مي گويد: «در ازاي 10 دقيقه دير آمدن سر كار 50 هزار تومان از حقوق ما كم مي كرد، اگر بين كار كسي براي رفع گرسنگي تكه اي نان مي خورد جريمه نقدي مي شد و ضمنا نيروها را به بهانه هاي مختلف تعويض مي كرد تا مبادا كسي از كارهاي خلافشان آگاه شود!»
وقتي از او مي پرسم شما با چه مجوزي به درب منازل مي رفتيد و صندوقها را به مردم تحويل مي داديد و آيا مردم از شما مدارك مستند و معتبر نمي خواستند، مي گويد: «هنگام تحويل صندوق، خود را وابسته به نيروي انتظامي معرفي مي كرديم و چون برخي از مردم از ما شكايت كردند، بعد از مدتي قبض و كارت مؤسسه را نشان مي داديم و هراز چند گاهي خود را تحت پوشش سازماني معرفي مي كرديم و صندوقها را علاوه بر خانه ها، به داروخانه ها و ادارات هم تحويل مي داديم و در برخي موارد فاكتورهاي جعلي داشتيم و پولها و كمكهاي نقدي مردم را دريافت مي كرديم.»
يكي ديگر از دوستان اين كارگركه در بخش اداري مؤسسه مشغول به كار بوده، ضمن تأييد صحبتهاي همكار سابقش به گزارشگر كيهان مي گويد: «من از تمام حساب و كتابهاي مؤسسه آگاه بودم و مي دانستم چه مبلغي واقعا صرف كارهاي خير، تهيه جهيزيه كمك به ايتام و زنان سرپرست خانوار مي شود و چه بخش وسيعي هم از پولها به جيب هيئت مديره مي رود.»
وي با اشاره به اينكه مسئول مؤسسه عضو شركت هرمي گلدكوئيست بوده مي گويد؛ «شخصا خودم چندين بار در جلسات اين شركت هرمي كه در يكي از شهرهاي اطراف تهران بود، حضور داشتم و به دليل تمام كارهاي خلافي كه در قالب اين مؤسسه خيريه صورت مي گرفت آنجا را رها كردم.»
وي با اشاره به اينكه تعداد زيادي از كاركنان آنجا كار در چنين فضايي را به دليل سوءاستفاده هاي صورت گرفته ترك كردند، مي گويد: «مجوز اين مؤسسه بخاطر پدر هيئت مديره كه فرد سرشناسي بود، صادر شده است، اما متأسفانه بعد از چند سال مورد سوءاستفاده قرار گرفته است و همچنان به كار خود ادامه مي دهد.»
مؤسسات خيريه متولي خاصي ندارد!
سيدجواد زماني رئيس مجمع نمايندگان استان كرمانشاه و عضو هيئت رئيسه كميسيون اجتماعي مجلس در گفت وگو با كيهان مي گويد:«بعيد مي دانم مؤسسات خيريه متولي خاصي داشته باشند و اما فعاليت مؤسسات خيريه با نام ائمه و بدون نظارت و هماهنگي كاري اشتباه است و اصلا به صلاح نيست و دولت بايد هر چه سريعتر جلوي اين فعاليتها را بگيرد تا خدايي ناكرده كسي به اسم ائمه«ع» و كارهاي خير قصد سوءاستفاده نداشته باشد.»
وي با اشاره به اينكه وقتي ما در سايه حكومت اسلامي زندگي مي كنيم، امور خيريه هم بايد زير نظر حكومت اداره شود، اضافه مي كند: «قرار نيست هر كس براي خودش و طبق تشخيص شخصي در امور خيريه مشاركت داشته باشد و واقعا جاي تأسف است كه عده اي با سوءاستفاده از نام ائمه اطهار«ع» و به بازي گرفتن اعتقادات مردم كلاهبرداري مي كنند.»
وي در پاسخ به اين سؤال كه در مجلس و كميسيون اجتماعي چه اقدامي براي برخورد با اين سوءاستفاده ها صورت گرفته است، مي گويد: «با توجه به اينكه مجلس وظيفه قانون گرايي و نظارت بر اجراي قانون را برعهده دارد، هنوز در مورد مسئله فوق مصوبه و قانوني نداريم و مشخص نيست مؤسسات خيريه از كجا مجوز فعاليت مي گيرند چون متولي قانوني براي صدور مجوز و نظارت بر امور خيريه وجود ندارد. البته نمي خواهم توپ را از زمين مجلس بيرون بياندازيم، اما دولت در اين مورد بايد وارد عمل شود.»
زماني با اشاره به اينكه مردم بايد در اين زمينه هوشيار باشند و در دام گداهاي مدرن گرفتار نشوند و به افراد ناشناس با كارتها و قبض هاي جعلي اعتماد نكنند، مي گويد: «تأسيس سازماني با نظارت وزارت رفاه براي سازماندهي مؤسسات خيريه ضروري به نظر مي رسد.»
گزارش