نيمكت فقط مختص پارك و فضاي سبز نيست

ناهيد جعفرپور كامي
تنها مبلمان شهري كه حداقل شباهتي به مبل دارد، همين نيمكت هاي كناره پارك ها و خيابان هاست. درست است كه قبلاً گفتيم مبلمان شهري به معناي همه امكانات و تجهيزات موردنياز يك شهر است، از سطل زباله تا ايستگاه اتوبوس و چراغ و ساعت و... ولي ميان همه اين اشياي متنوع كه تعداد آنها به بيش از صد عنوان مي رسد نيمكت تنها وسيله اي است كه به تعريف ذهني ما از مبل نزديك است. وسيله اي براي نشستن و استراحت كردن. البته اگر در اين شهر شلوغ جايي براي نشستن پيدا شود. پس همين نيمكت ها را حسابي دريابيد كه فرصت ها زود از دست مي روند. بفرماييد بنشينيد.
حتي اگر براي قدم زدن و هواخوري به پارك رفته باشيد گاهي خسته مي شويد و دلتان مي خواهد جايي براي استراحت بنشيند، چه رسد به پياده راه هاي طويل و خستگي ناشي از پياده روي هاي طولاني. عصرهايي را به ياد آوريد كه با فرزندتان به پارك و زمين بازي كودكان مي رويد. وقتي فرزندتان مشغول بازي است دلتان مي خواهد جايي در نزديكي اش براي استراحت بيابيد. چيزي شبيه يك نيمكت يا شبيه آن.
وقتي قرار است فضاهاي سبز و باز شهري تجهيز شوند. ساده ترين وابتدايي ترين روشي كه از آن استفاده مي شود، قراردادن نيمكت در مكان هاي مناسب است. طرز قرار گرفتن اين نيمكت ها بايد به شكلي طراحي شود كه دسترسي به آن آسان و راحت باشد، مثلاً در پارك ها و فضاهاي سبز به تعداد زياد و قابل استفاده براي همه موجود باشد. در جانمايي نيمكت ها نيز بايد به اين نكته توجه شود كه صندلي ها رو به روي منظره هاي زيبا قرار گيرند اما در مسيرهايي نباشد كه سر راه رفت و آمد ديگران قرار گيرند و اصطلاحاً سد معبر نمايند.
نياز به نيمكت فقط مخصوص پارك ها و فضاهاي سبز نيست. مراكز عمومي شهر هم مي توانند جاي مناسبي براي نيمكت ها باشند. مي شود براي آسايش و راحتي شهروندان در نزديكي مكان هاي ويژه اي مثل كيوسك ها، باجه هاي تلفن و شيرهاي آب آشاميدني و... نيمكت هاي مناسب و زيبايي را با امكان هر نوع بهره برداري مانند نشستن، مطالعه، استراحت و حتي محفلي براي يك گفتگوي دو نفره يا چندنفره نصب نمود.
در اين بين رخساره بهادري كارشناس فني اداره زيباشهر ضمن تأييد اين مطلب مي گويد: نيمكت هايي كه در پاركها و فضاهاي سبزند، به اداره فضاي سبز مربوط مي شوند ولي نيمكت هاي مكان هاي عمومي و خيابان ها تحت نظارت اداره زيباسازي اند.
البته بايد به اين نكته اشاره شود كه متأسفانه در طراحي شهري بسياري از مناطق و شهرهاي كشور و حتي شهرك هاي تازه تأسيس متأسفانه يك حاشيه يا پياده روي مناسب جهت قراردادن يك نيمكت، كه در عين حال مانع عبور و مرور مردم نيز نشود. پيش بيني نگرديده است.
¤ يك نيمكت خوب
گاهي وقتي براي رفع خستگي در پارك يا خياباني روي يك نيمكت مي نشينيد، به جاي احساس آرامش و راحتي چه بسا احساس ناراحتي مي كنيد. نيمكت هايي كه بيش از حد استاندارد كوتاه يا بلند هستند باعث دردكمر و پاهاي شما مي شوند.
فاكتورهاي متعددي در ساخت نيمكت ها وجود دارد كه نوع طراحي نيمكت بخشي از آن است. نيمكت هاي مختلف با توجه به استفاده و جانمايي آن مي توانند شكل ها و طرح هاي متنوعي داشته باشند. بعضي از نيمكت ها پشتي يا تكيه گاه دارند و بعضي هاي ديگر فاقد تكيه گاهند چنين نيمكت هايي به افراد اين امكان را مي دهند كه در 2 طرف نيمكت بنشينند. امروزه شكل هاي متنوعي از نيمكت ها وجود دارد. نيمكت هاي دايره شكلي كه در اطراف استخرها قرار گرفته اند، نمونه هايي از شكل هاي خاص نيمكت ها هستند.
موضوع بعدي، جنس نيمكت است. جنس نيمكت ها معمولاً چوب يا فلز است و يا تركيبي از اين دو مگر در مواردي كه براي هماهنگي با محيط از جنس هاي ديگري مانند سنگ و بتون استفاده شود،مثل نيمكت هاي خيابان وليعصر (عج). البته هر چوب يا فلزي براي ساخت نيمكت مرغوب مناسب نيست.
مهسا انصاري كارشناس فروش يكي از شركت هاي توليدكننده و واردكننده نيمكت، بهترين جنس را در اين زمينه چوب اشباع شده معرفي مي كند و مي گويد: بهترين جنسي كه در حال حاضر براي ساخت نيمكت ها وجود دارد، چوب اشباع شده است.
در نمونه هاي خارجي هم از همين جنس استفاده مي شود. امروزه بدنه نيمكت هاي مرغوب دنيا از چوب اشباع شده است و جنس دسته ها و كناره هاي آن نيز از آلومينيوم درنظر گرفته شده، به اين ترتيب هر چوب و هر فلزي مناسب توليد نيمكت نيست. در اين ميان بعضي از توليدكنندگان داخلي نيز از آهن و چوب هاي نامرغوب استفاده مي كنند. نيمكت هايي كه بدنه آنها از جنس آهن است در گرما و سرما به شدت داغ يا سرد مي شوند. علاوه بر اين كناره هاي آنها راحت نيست و باعث درد پا مي شود. نيمكت هاي چوبي هم اگر از چوب مناسب تهيه نشوند، خيلي زود ترك مي خورند و در گذر زمان فرسوده و زمخت مي شوند. رنگ آميزي، فاكتور ديگر در تهيه نيمكت هاست. رنگي كه براي نيمكت ها استفاده مي شود، علاوه بر زيبايي و هماهنگي با محيط، بايد دوام هم داشته باشد تا در اثر تابش خورشيد يا بارش برف و باران و ساير شرايط جوي محيط، ضمن حفظ كيفيت در افزايش طول عمر نيمكت نيز مؤثر باشد.
به عقيده انصاري بعضي از نيمكت هاي خارجي كيفيت بهتري نسبت به انواع داخلي دارند. در پارك ها و فضاهاي عمومي معمولاً از نيمكت هاي ايراني استفاده مي شود. البته قيمت انواع خارجي 2 تا 3 برابر است ولي حداقل 2 سال تفاوت دوام نيز دارند. جانمايي و انتخاب نيمكت ها توسط شهرداري انجام مي شود ولي نصب و نگهداري، زيرنظر پيمانكار است.نيمكت ها پس از نصب در جاي مناسب بايد حداقل سالي يك يا دو بار رنگ آميزي شوند. اين مراقبت را پيمانكار انجام مي دهد ولي زيرنظر شهرداري است. با تشخيص كارشناسان گاهي بعضي از نيمكت ها لازم است بيش از سالي يك يا دو بار رنگ شوند.»
اين را جليل جليلي كارشناس فضاي سبز مي گويد. در جانمايي نيمكت ها بايد به فاصله بين دو نيمكت تا نزديكي آنها به وسايل بازي و قرار گرفتنشان در محل هاي دنج و زير سايه درختان توجه شود.
و اما چند نكته:
بعضي از جوان ها عادت دارند به جاي نشستن روي نشيمنگاه نيمكت، روي تكيه گاه آن بنشينند. اگر از آن دسته جوان ها هستيد لطفاً مقداري انصاف داشته باشيد و قدري هم فكر نفرهاي بعدي كه مي خواهند روي نيمكت بنشينند باشيد، چون مجبورند روي رد كفش هاي شما بنشينند، يا اصلاً استراحت را فراموش كنند.
بخصوص اينكه در وقت انتخاب نيمكتي براي نشستن، مراقب نيمكت هايي كه تازه رنگ شده اند نيز باشيد.
حفظ و نگهداري وسايل عمومي مانند نيمكت يك وظيفه اجتماعي است. اين فقط وظيفه شهرداري نيست كه مراقب وسايل عمومي باشد. كمي مسئوليت پذيري در مردم مي تواند به ماندگاري تجهيزات شهري كمك كند. مخصوصاً ما ايراني ها كه خود را صاحب فرهنگي چندهزارساله مي دانيم، درضمن يادتان باشد تعمير هركدام از اين وسيله ها هزينه هاي زيادي رابه شهرداري و نهادهاي اجتماعي تحميل مي كند كه كمك به هدررفت بودجه شهرداري علاوه بر مسئوليت شرعي كه براي هر مسلمان قابل تأمل است مي تواند نوعي عدم توجه به منافع ملي و تضييع حقوق مردم نيز باشد.

اثر گازهاي گلخانه اي در شهرها

اثر گلخانه اي فرآيندي است كه بطور طبيعي وجود دارد و به گرم كردن سطح زمين و اتمسفر كمك مي كند. اثر گلخانه اي بدان علت بوجود مي آيد كه برخي از گازهاي اتمسفري مانند دي اكسيدكربن، بخار آب و متان قادر هستند بوسيله جذب تابش موج بلند منتشر شده از سطح زمين، تعادل انرژي كره زمين را تغيير دهند. بدون اثر گلخانه اي احتمالا حياتي روي كره زمين وجود نداشت زيرا متوسط درجه حرارت زمين در عوض 15 درجه سلسيوس، C^18- مي شد.
هنگامي كه انرژي حاصل از خورشيد از ميان اتمسفر عبور مي كند چند چيز اتفاق مي افتد. بخشي از انرژي بوسيله ابرها و ديگر ذرات اتمسفري به فضا بازتاب يا منعكس مي شود. در حدود 19 درصد انرژي موجود بوسيله ابرها، گازها (مانند اوزن) و ذرات در اتمسفر جذب مي شود. از 55درصد انرژي خورشيدي باقيمانده كه از ميان اتمسفر زمين عبور مي كند 4درصد از سطح به فضا منعكس مي شود. بطور متوسط درحدود 51درصد تابش خورشيد به سطح مي رسد. سپس اين انرژي در چند فرآيند بكار مي رود از جمله گرم شدن سطح زمين، ذوب يخ و برف و تبخير آب و فتوسنتز گياهي.
گرم شدن زمين بوسيله نور خورشيد موجب مي شود كه سطح زمين يك تابشگر انرژي در باند موج بلند (گاهي تابش مادون قرمز ناميده مي شود) باشد. اين انتشار انرژي معمولا به سمت فضا است. گرچه فقط بخش كوچكي از اين انرژي واقعا به فضا باز مي گردد. بخش اعظم تابش مادون قرمز بيرون رونده بوسيله گازهاي گلخانه اي جذب مي شود.
جذب تابش موج بلند بوسيله اتمسفر باعث مي شود كه انرژي گرمايي اضافي به سيستم اتمسفر زمين اضافه شود.مولكول هاي گاز گلخانه ي اتمسفري كه اكنون گرمتر هستند شروع به تابش انرژي موج بلند در همه جهات مي كنند. بيش از 90درصد اين انتشار انرژي موج بلند به سطح زمين مي رسد كه در آن بار ديگر بوسيله سطح جذب مي شود. گرم شدن زمين بوسيله تابش موج بلند باعث مي شود كه سطح زمين بار ديگر تابش كند و سيكلي كه شرح داده شده دوباره و دوباره تكرار شود تا آن كه هيچ موج بلندي براي جذب در دسترس نباشد.
مقدار انرژي گرمايي كه بوسيله اثر گلخانه اي به اتمسفر اضافه مي شود بوسيله غلظت گازهاي گلخانه اي در اتمسفر زمين كنترل مي شود. از شروع انقلاب صنعتي، غلظت همه گازهاي گلخانه اي اصلي افزايش يافته است. در نتيجه اين غلظت هاي بالاتر، دانشمندان پيش بيني مي كنند كه اثر گلخانه ي تشديد خواهد شد و آب و هواي زمين گرمتر خواهد شد.
پيش بيني مقدار گرم شدن بوسيله مدل سازي رايانه اي انجام مي شود.مدل هاي كامپيوتري حاكي از آن است كه دو برابر شدن غلظت گاز گلخانه اي اصلي يعني دي اكسيدكربن ممكن است متوسط درجه حرارت كره زمين را بين يك الي 30 درجه سانتيگراد بالا ببرد. گرچه معادلات عددي مدل هاي رايانه اي اثرات چند بازخورد منفي ممكن را شبيه سازي نمي كنند. براي مثال بسياري از مدل ها نمي توانند اثرات منفي افزايش پوشش 1 برابر تعادل تابش يك زمين گرمتر را شبيه سازي كنند. افزايش دماي زمين باعث مي شود كه اقيانوس ها مقادير بيشتري از آب را تبخير كنند در نتيجه اتمسفر ابر بيشتري را در خود جاي دهد. سپس اين ابرهاي اضافي بخش بزرگتري از انرژي خورشيد را به فضا بازتاب مي كنند در نتيجه مقدار تابش خورشيدي جذب شده بوسيله اتمسفر و سطح زمين كاهش مي يابد. هنگامي كه انرژي خورشيدي كمتري به سطح جذب شود، اثرات گلخانه اي تشديد شده ممكن است خنثي شود.
برخي از گازها كه در اثر فعاليت هاي انسان اثر گلخانه اي را تشديد مي كنند عبارتند از دي اكسيد كربن (CO2)، متان (CH4)، اكسيدنيترو (N2O)، كلروفلوئور كربن ها (CFXCLX) و ازن تروپوسفوري (O3). از ميان اين گازها، مهمترين گاز، دي اكسيدكربن است كه علت 55درصد تغيير در شدت اثر گلخانه اي زمين است. همچنين كلروفلوئور كربن ها علت 25درصد تغيير در شدت اثر گلخانه اي، متان علت 15درصد تغيير و اكسيدنيترو علت 5درصد تغيير در شدت اثر گلخانه اي است. نقش ازن در تقويت اثر گلخانه اي بايد اندازه گيري شود.
متوسط غلظت دي اكسيد كربن اتمسفري در سال 2005 در حدود 380 واحد در ميليون بود. قبل از سال 1700، سطح دي اكسيد كربن در حدود 280 واحد در ميليون بود. اين افزايش دي اكسيد كربن اتمسفر عمدتاً ناشي از فعاليت هاي انسان است. تغييرات اجتماعي كه به وسيله انقلاب صنعتي در 1700آغاز شد مقدار ورود دي اكسيد كربن به اتمسفر را افزايش داد. منابع اصلي اين گاز شامل احتراق سوخت فسيلي براي صنعت، حمل ونقل، گرم كردن فضا، توليد برق وپخت و پز بود. انتشار گازهاي حاصل از احتراق سوخت فسيلي در حدود 65 درصد دي اكسيد كربن اضافي كه اكنون در اتمسفر يافت مي شود را به وجود آورد. باقيمانده 35درصد دي اكسيد كربن اضافي از نابودي جنگل ها، و تبديل جنگل ها و بيشه ها به سيستم هاي كشاورزي ناشي مي شود. اكوسيستم هاي طبيعي 20 الي 100برابر سيستم هاي كشاورزي مي توانند دي اكسيد كربن در هر و احد مساحت نگه دارند.
كلروفلوئوركربن هاي بطور مصنوعي ايجاد شده نيرومندترين گاز گلخانه اي در هر مولكول هستند. گرچه غلظت هاي پايين در اتمسفر اهميت كلي آنها در تشديد اثر گلخانه اي را كاهش مي دهد. اندازه گيري هاي اخير در اتمسفر نشان مي دهد كه غلظت اين مواد شيميايي ممكن است به علت كاهش انتشار به زودي كم شود. گزارش هاي توسعه سوراخ ازن در قطب شمال و جنوب و كاهش عمومي مقدار ازن استراتوسفر درسطح جهاني در دو دهه گذشته باعث شده است كه بسياري از كشورها توليد خود و استفاده از اين مواد شيميايي را كاهش دهند. در سال 1987، امضا موافقت نامه پروتكل مونترال به وسيله چهل و شش كشور، يك جدول زماني فوري براي كاهش جهاني توليد ومصرف كلروفلوئوركربن ها تعيين نمود.
از سال 1750، غلظت هاي متان در اتمسفر بيش از 15درصد افزايش يافته است. منابع اصلي متان اضافي وارد شده به اتمسفر عبارتند از كشت برنج، حيوانات چرنده خانگي، ترميت ها، گورستان دفن زباله، معدن ذغال سنگ واستخراج نفت و گاز است. شرايط هوازي زير آب رفتن شاليزار برنج موجب ايجاد گاز متان مي شود. گرچه بدست آوردن برآورد دقيق مقدار متان توليد شده از شاليزارهاي برنج دشوار است. بيش از 60 درصد همه شاليزارهاي برنج در هند و چين وجود دارند كه اطلاعات علمي در مورد ميزان انتشارها در اين دو كشور در دسترس نيست. با اين وجود دانشمندان معتقدند كه مشاركت شاليزارهاي برنج بزرگ است زيرا اين شكل توليد محصول از سال 1950 دو برابر شده است. حيوانات چرنده در نتيجه هضم علف متان به محيط آزاد مي كنند. برخي محققان معتقدند كه افزايش متان از اين منبع در قرن گذشته چهار برابر شده است. ترميت ها نيز از طريق فرآيندهاي مشابه متان آزاد مي كنند. تغيير كاربري زمين در نواحي گرمسير به علت از بين بردن جنگل، دامپروري و دامداري ممكن است باعث افزايش تعداد ترميت ها شود. اگر اين فرض درست باشد، مشاركت اين حشرات ممكن است مهم باشد.همچنين متان از محل هاي دفن زباله، معادن ذغال سنگ و حفاري نفت و گاز آزاد مي شود. در محل هاي دفن زباله هنگامي كه پسماندهاي آلي در طول زمان تجزيه مي شوند متان توليد مي شود. نهشته هاي گاز طبيعي، نفت و زغال سنگ هنگامي كه استخراج شوند متان توليد مي كنند.
اكنون متوسط غلظت اكسيد نيترو در اتمسفر با نرخ 2/0 الي ppm3/0 در سال افزايش مي يابد. منابع براي اين افزايش شامل تبديل كاربري زمين، احتراق سوخت فسيلي، سوختن بيومس و كود زدن به خاك است. بيشتر اكسيد نيترو كه هر ساله به اتمسفر اضافه مي شود از نابودي جنگل ها و تبديل اكوسيستم هاي جنگل، ساوانا و علفزار به زمين هاي كشاورزي و چراگاه ها حاصل مي شود. اين فرآيندها مقدار نيتروژن ذخيره شده در گياهان زنده و خاك را از طريق تجزيه ماده آلي كاهش مي دهد. همچنين هنگامي كه سوخت هاي فسيلي و بيومس مي سوزد، اكسيد نيترو به اتمسفر آزاد مي شود. گرچه تصور مي شود كه مشاركت اين منابع در افزايش اين گاز در اتمسفر ناچيز باشد. مصرف كودهاي آمونيوم و نيترات براي تقويت رشد گياه منبع ديگر اكسيد نيترو است. اندازه گيري دقيق مقدار اكسيدنيترو آزاد شده از كود دشوار است. برآوردها حاكي از آن است كه اين منبع 5/0درصد الي 2/0درصد اكسيدنيترو اضافه شده به اتمسفر را تأمين مي كند.
تعيين نقش ازن بطور علمي در تقويت اثر گلخانه اي دشوار است. اندازه دقيق مقادير آن در اتمسفر در گذشته دور (بيش از 25سال گذشته) در دسترس نيست. غلظت هاي گاز ازن در دو منطقه مختلف اتمسفر زمين معلوم شده است. بيشتر ازن يافت شده در اتمسفر در استراتوسفر در ارتفاع 15 الي 55 كيلومتري بالاي سطح زمين وجود دارد. در سال هاي اخير، به علت انباشته شدن كلروفلوئور كربن ها در اتمسفر، غلظت ازن استراتوسفري كاهش يافته است. از اواخر دهه 1970 دانشمندان كشف كرده اند كه مقادير نستون كامل ازن در آمريكا در زمان بهار 70درصد كاهش يافته است. اندازه گيري هاي ماهواره اي نشان داده است كه از سال 1978 مقدار ازن منطقه استراتوسفر از عرض جغرافيايي ^65 شمال تا ^65 جنوب 3درصد كاهش يافته است. همچنين ازن در سطح زمين بسيار متمركز شده است. بيشتر اين ازن به صورت يك محصول جانبي مصنوعي مه دود فتوشيميايي ايجاد شده است.
بطور خلاصه اثر گلخانه اي باعث مي شود كه اتمسفر بوسيله جذب و تابش مجدد انرژي موج بلند، انرژي گرمايي بيشتري را در سطح زمين و در اتمسفر به دام بيندازد 90 درصد انرژي موج بلند كه دوباره به فضا منتشر مي شود بوسيله گازهاي گلخانه اي جذب مي شود. بدون اثر گلخانه اي متوسط دماي كره زمين 18- درجه سانتيگراد مي شد. در چند قرن گذشته فعاليت هاي انسان بطور مستقيم و غيرمستقيم باعث افزايش غلظت گازهاي گلخانه اي شده است. دانشمندان پيش بيني مي كنند كه اين افزايش ممكن است اثر گلخانه اي را تشديد كند در نتيجه كره زمين گرمتر شود. برخي كارشناسان برآورد مي كنند كه متوسط دماي كره زمين هم اكنون 3/0 الي 6/0درجه سانتيگراد از شروع اين قرن افزايش يافته است. پيش بيني هاي آب و هوا در آينده نشان مي دهد كه در اواسط قرن آينده دماي كره زمين ممكن است يك الي 3 درجه سانتيگراد گرمتر از امروز باشد.
ــــــــــــــــــــــــ
¤ نويسنده: ميشل پيدويرني (دانشگاه بريتيش كلمبيا)
¤ ترجمه: حسين جعفريان
¤ منابع: «تأثير گلخانه اي» اثر ام پيدويرني (2006)، اصول جغرافي فيزيك، چاپ دوم.
http:// www physicalgcography net/ fundamentals/ h html