سايه سنگين كالا هاي وارداتي ضرورت بازنگري در واردات بدون رويه و حمايت از اقتصاد ملي - بخش نخست

حسن آقايي
سرزمين ايران آوازه ديرينه سرشاري منابع غني گوناگون و استعداد شگرف آحاد مردم در توليد و پديده آوري انواع كالاي صنعتي و مصرفي دارد كه همچنان در كريدورهاي اقتصادي و مصارفي جهاني نيز از اين شهرت برخوردار است. ليكن از رهگذر برخي غفلت ها و به دلايل متعدد به ويترين انبوه همه قسم توليد جهاني كه بسياري شان بدون كيفيت و يا كم كيفيت هستند. مبدل شده است.
باز بودن دروازه هاي واردات بدون هيچ ملاحظه اي از يك طرف، و از طرف ديگر سرمايه گذاري هاي كلان و خرد دولتي و خصوصي در بخش صنايع و توليدات مصرفي داخلي، همچنين ورود انواع كالاي قاچاق، اين حس نگراني را برمي تاباند كه شايد پويايي و رونق اقتصاد ملي به سمت «باري به هر جهت» كه مترادف بي تفاوتي است مي رود. چرا كه ظاهراً نت آهنگ پيامدهاي آشفته بازاري واردات بدون كنترل و نظارت روي خطوط حامل سكوت و ركود فراگير چرخه توليد و عرضه كالاي داخلي، بيكاري، افت اشتغالزايي و... طنين انداز خواهد بود.
اين اتفاقات در حالي است كه كيفيت انواع كالاي ايراني در حال حاضر نيز نسبت به بسياري از كالاهاي خارجي، بالاتر است.
در ديدار از يك كارگاه توليد پوشاك كه سابقه چندين دهه دارد اين كارگاه زماني پنجاه كارگر شاغل بيمه شده داشته ليكن به دليل واردات چيني، ماشين هاي غول پيكر توليدي اش خوابيده است. يك استاد اقتصاد مي گويد: چيني ها به ايراني ها گفته اند شما هر نوع كالا به اسم خود و يا هر نام و عنوان ديگر سفارش بدهيد برايتان توليد مي كنيم. يك كارشناس اقتصادي هم اظهار مي دارد: «برخي از كالاهاي وارداتي چيني در بازار داخلي به نام كالاي ايراني فروخته مي شود!»... حال پيدا كنيم مديريت مدبر و دلسوز، برنامه ريزي هاي پايه اي علمي و پايدار، سياستگذاري هاي حفظ، رشد و حمايت همه جانبه از صنعت و توليد ايران را! در اين سري گزارش تاثيرات واردات كالا به ويژه بدون كيفيت بر توليدات داخلي، وضعيت كيفيت توليدات داخلي و راهكارهاي برون رفت از وضعيت كنوني و رونق بيشتر بازار مصرف توليد ايراني را مورد بررسي قرار مي دهيم.
وضع كار هيچ خوب نيست
ده ها پله و چند پاگرد طبقاتي يك ساختمان قديمي باده ها دكان و كارگاه كوچك توليدي، خدماتي را طي مي كنم تا به طبقه فوقاني مي رسم. اينجا پاگرد دايره اي شكل است كه بعضاً كارگاه هاي توليدي و فروش كفش و... گرداگرد اين محوطه مستقرند. از آن بالا طبقه همسطح پيداست. با وجود انبوه دكان، اما سكوت كاملا احساس مي شود برخلاف پاساژ و يا تيمچه هاي محل هاي ديگر، خيلي از دكان هاي كوچك در اين طبقه بسته اند در حالي كه روز به نيمه نرسيده است از پشت شيشه در چوبي كهنه يك دكان توليد كفش مي بينم دو نفر مشغول كارند. داخل مي شوم. بوي چرم فضاي جمع و جور دكان را انباشته است. پراكندگي انبوه قطعات مختلف كفش، ابزارها روي ميز، كنار و سينه ديوار تعريفي از چگونگي انجام كار مي دهند. «اسماعيل اشتري ماهيني» پشت ميز كارش مشغول است. لختي دست از كار مي كشد و بعد ضمن انجام كاري كه در دست دارد، گره سفره كهنه درد دلش را اندكي باز مي كند... از او درباره كيفيت كالاي داخلي مي پرسم، جوابش اين است: «وضع امروز كار هيچ مناسب نيست.» او از دوران نوجواني وارد حرفه توليد كفش شده، تجاربي آموخته و از سال 56 به طور مستقل به كار توليد و توزيع كفش مي پردازد. او درباره چند و چون كيفي واردات كفش و توليد داخل كشور به اين بسنده مي كند كه كفش درجه يك چيني ظاهر خوب، شيك و انعطاف پذيري دارد اما كيفيت و دوام ندارد. با اين حال قيمت آن نسبت به ميانگين قيمت كفش ايراني، گران فروخته مي شود.
اين استاد كفش همچون برخي از توليد و فروشندگان كالاهاي ايراني از ركورد بازار توليد داخلي به لحاظ واردات بي رويه به ويژه كالاهاي ارزان قيمت چين حكايت ها تعريف مي كند كه در بخش ديگر گزارش پيرامون اثرات واردات بدون ضابطه و بدون كيفيت در توليدات داخلي، اقتصاد ملي، بيكاري و... سخن خواهيم گفت.
يك مغازه دار فروشنده لوازم برقي مي گويد: اجناس توليد ايران داريم كه از توليدات چيني، بهتر است. او چند كارخانه توليد لامپ داخلي را نام مي برد و در مقايسه با توليدات مشابه چيني كه دو نوع است مي افزايد: «لامپ خوب چيني، مثل لامپ ايراني، كيفيت ندارد. همينطور سيم هاي سيار كارخانه و... توليد داخل از نظر كيفيت حرف اول را در بازار مصرف مي زنند.
«جدلي» اضافه مي كند: «در كنار اين كالا، لوازم برقي كم كيفيت كه عمر مفيدشان كم است، توليد مي شود كه مناسب خريد افرادي است كه وسع اقتصادي شان ضعيف است. لذا مصرف كننده باتوجه به وضع اقتصادي اش ناچار به دفعات از همان جنس كم كيفيت مي خرد كه در نهايت هزينه مكرر پرداخت مي كند.» از او مي پرسم: خودتان چه جور كالايي براي مصرف انتخاب مي كنيد؛ ارزان با كيفيت نازل يا قيمت بالا ولي با كيفيت؟ مي گويد: «سعي مي كنم جنس داراي كيفيت انتخاب كنم. به قيمت و ايراني يا خارجي بودنش فكر نمي كنم. در عين حال توجه مي كنم قيمت آن كالا به حد وسعم باشد چون اگر قيمتش خيلي بالا باشد از خريد آن صرفنظر مي كنم. به هر حال يك رابطه بين كيفيت، قيمت و توان اقتصادي را در نظر مي گيرم بعد جنس مورد نياز را تهيه مي كنم.»
اما يك كارمند بر اين نظر است كه اول كيفيت كالا و بعد توليد داخل را به كالاي توليد خارج، ترجيح مي دهد.
«داورزني» مي گويد: «ما ايراني هستيم، بايست كالاهاي كشورمان را مصرف كنيم.» او همچنين اظهار مي دارد هنگام خريد كالا نظر فروشنده را در مورد كيفيت جنس دخيل مي كند ليكن اين توجه را دارد كه قيمت متناسب با بودجه اش باشد.
كيفيت بالاست اما حمايتي وجود ندارد
يك فروشنده كفش با بيش از هشتاد سال سابقه توليدي، در ارتباط با وضعيت كيفيت و استاندارد توليد كالا، نخست بر لزوم فرهنگ شناسي مردم از كفش توليد داخلي تاكيد مي كند و مي گويد: «كيفيت كفش توليدي در ايران بالا است منتهي فرصت رشد و امكان براي صادرات توليدات اين صنعت و حرفه فراهم نيست.»
به گفته «بهادري» كيفيت بسياري از كفش هاي توليد ايران با توليدات مشابه خارجي داراي كيفيت، برابري مي كند و در داخل نيز چنان است كه توليد و عرضه كفش با كيفيت به قيمت شصت هزار تومان، در فلان ميدان و خيابان... بالاي شهر به قيمت صد و پنجاه هزار تومان فروخته مي شود. در حالي كه هزينه همين كفش توليد داخل چهل و پنج تومان تمام مي شود. اين است كه مي گويم فرصت رشد و صادرات و فرهنگ شناسي كه مجموعاً به سود اقتصاد و چرخه مالي در كشور است لازم مي باشد.»
پارچه ايراني از نظر كيفيت مواد، نخ و بافت از پارچه هاي درجه يك وارداتي چين، بالاتر است.
«شريف بيگي» فروشنده پارچه لباس (كت و شلوار)، با اشاره به اين كه كلا سه نوع پارچه توليد مي شود، مي گويد: «پارچه ايراني از نظر كيفيت مواد، نخ و بافت نسبت به پارچه چيني خيلي بهتر است.» او چند كارخانه پارچه بافي داخلي را نام مي برد كه توليدشان در مقايسه با پارچه درجه يك وارداتي چين، از كيفيت بالاتري برخوردارند. وي قيمت پارچه داخلي و چيني را مطرح مي كند و مي گويد: «الان هر قواره سه متري پارچه درجه يك كت و شلواري چيني پنجاه و پنج هزار تومان و يك قواره پارچه خوب ايراني چهل و پنج هزار تومان است در حالي كه جنس ايراني با كيفيت تر است. قواره چيني ده، پانزده هزار توماني هم هست.» از وي مي پرسم: شما مشتري را در انتخاب نوع و توليد پارچه راهنمايي مي كنيد؟ مي گويد: «پيشنهادم به مشتري، مصرف جنس پارچه بافت ايراني است.»
كيفيت بالا و قيمت پايين
ديدگاه علمي و اقتصادي يك استاد اقتصاد دانشگاه چنين است كه كيفيت بالا و قيمت پايين كالا را ملاك انتخاب مصرف كننده مي داند. به گفته او مصرف كننده همواره هنگام تهيه كالا دو جنبه را درنظر مي گيرد: كيفيت و قيمت و ديگري قدرت خريد.
«دكتر فرهاد خرمي» چهار عامل شامل كالا، كيفيت، قيمت و بودجه را تأثيرگذار در اراده مصرف كننده مي خواند. وي همچنين پيامدهاي واردات كالاي بدون كيفيت يا كم كيفيت خصوصاً توليدات چين را در چرخه اقتصاد ملي و كميت توليد داخلي، نامطلوب ذكر مي كند و در اين مورد ضمن بيان لزوم رعايت منافع مصرف كننده و توليدكننده، اشاره اي دارد كه توليدكننده مي بايست مرغوبيت كالاي خود را لااقل همسطح كيفيت كالاي وارداتي برساند و نيز قيمت را تا حدممكن كاهش دهد چراكه بر اين باور است كه مصرف كننده طالب كالاي ارزان قيمت و با كيفيت است.
از وي مي پرسم چه ارزيابي از كيفيت كالاي توليد داخل دارد؟ پاسخ شان نوعي سنجش جنبه هايي از كالاي وارداتي با توليد داخلي و بر اين نظر است كه كيفيت بالا و بهاي پايين، ملاك انتخاب مصرف كننده مي شود. او در اين خصوص چنين مي گويد: «موقعي كه كالايي وارد مي كنند مي بايست از نظر قيمت پايين و از نظر كيفيت، مشابه و يا بهتر از كالاي داخلي باشد، اگر اين گونه باشد مردم كالاي خارجي را انتخاب مي كنند. از سوي ديگر چنانچه قيمت كالا پايين تر و كيفيت هم پايين است، مصرف كننده با توجه به بودجه خود مجبور مي شود كالاي قيمت پايين تر را تهيه كند ولي اگر بودجه اش خوب باشد از كالاي بهتر و كيفيت بالا استفاده مي كند.»
«دكتر خرمي» در ادامه اين بخش از صحبت خود، چهار عامل مؤثر كلي را در تصميم گيري مصرف كننده دخيل مي داند: سليقه- برتري و فزوني، بودجه، قيمت و نرخ كالاهاي مشابه و جانشين آن كالا. مصرف كننده با توجه به اين چهارعامل اصلي، درباره نوع كالاي مورد نيازش و اين كه توليد داخلي يا خارجي مطلوبتر است و رضايتش را به حداكثر مي رساند يا نه، تصميم گيري مي كند. اما بعضي افراد به جهت آن كه بودجه و رضايت متفاوت در خريدشان دارند به اين نتيجه مي رسند. كه كالاي داخلي ولو با كيفيت پايين را تهيه كنند.
اين استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي، جمع بندي اين مبحث را با اشاره به اين كه كيفيت و قيمت در جهت همسو هستند، اين گونه برمي تاباند كه چنانچه كالا كيفيت و قيمت بالاتر داشته باشد و يا برعكس، مصرف كننده با توجه به چنين موقعيت ها تصميم گيري مي كند. در هر حال طبيعتاً مصرف كننده با عطف به شرايط يكسان، دنبال كالاي داراي كيفيت بالا و قيمت بالا است. به عنوان مثال: مصرف كننده ايراني اگر بودجه اش جوابگو باشد دنبال خريد برنج توليد ايران مي رود. ولي چنانچه بخواهد يك وسيله گرمازا بخرد ترجيح مي دهد توليد خارج باشد كه كيفيت و بيشتر سرويس بهتر دارد. به باور وي مصرف كننده هيچ جا تعصب به كالاي داخلي و خارجي ندارد. اصولا مردم در تمام دنيا هنگام خريد مثلا وسيله برقي، صابون، پوشاك، ماشين، خميردندان و... به كيفيت كالا، درآمد خود و قيمت كالا نگاه مي كنند نه خارجي بودن كالا.
قيمت رقابتي
گفته «خرمي» پيرامون مرغوبيت و نرخ كالا معطوف به سياستگذاري و قوانين دولت مي شود مبني بر اين كه كيفيت بالا و قيمت ها رقابتي باشند، كاري كه كشورهاي ديگر در جهت كمك به توليدكننده انجام مي دهند كه او كالاي باكيفيت بالا و هزينه كمتر، توليد كند. بنابراين، مهمترين عوامل توليد، سياست هاي اجرايي دولت و ارزانتر بودن قيمت كالا است. وي همچنين در خصوص حفظ ثبات كيفيت كالا و حفظ بازار مصرف، از آن مي گويد كه كارفرماي آلماني به مجرد آن كه متوجه مي شود كارگرانش خوب كار نمي كنند و يا مسايل با اهميت ديگر كه در صورت استمرار آن ممكن است لطمه اي به موقعيت توليدش وارد شود، اگر به نتيجه دلخواه خود نرسد، در نهايت حتي منطقه كار را تغيير و يا كارخانه اش را به كشور ديگر منتقل و در آنجا سرمايه گذاري مي كند.
جمله آخر «دكتر» در اين بخش از گفت وگو، اين است: «چيني ها به ايراني ها گفته اند شما هر كالايي به هر نام و عنوان و هر قيمت كيفيتي بخواهيد و سفارش دهيد برايتان توليد مي كنيم!»
واردات بدون ضابطه زيان اقتصاد ملي
از «بهمن امامي» مدرس دانشگاه و صاحب نظر در امور اقتصادي، تأثيرات واردات انواع كالا به ويژه اجناس با كيفيت نازل و همچنين قاچاق كالا را در چرخه توليدات داخل كشور، مي پرسم. مي گويد: «ورود انبوه بدون ضابطه اجناس داراي مجوز و از مجاري قانوني و كالاي قاچاق از نقاط كور مرزهاي طولاني يك تأثيرش زيان رساندن به اقتصاد كشور وتوليدكنندگان داخلي است، چون تاب مقاومت در برابر قيمت و كالاي ارزان و كيفيت نازل و يا بدون كيفيت كالاي اين چنيني خارجي و همينطور كالاي عمدتا ارزان قاچاق را ندارند.»
وي در بخش بازار رقابت به شرايطي اشاره مي كند، از جمله يكسان بودن وضعيت كالا، سهم كم داشتن اختيار مؤسسات پرتعداد و بازار، تحرك كامل همه عوامل توليد، ارايه اطلاعات جامع و روشن از قيمت، كيفيت و توليد هر نوع كالا به مصرف كنندگان و مؤسسات است. در صورت رعايت اين موارد از سوي توليدكنندگان مي توان نظرات مصرف كنندگان را جلب كرد.
اين مدرس دانشگاه در خصوص كيفيت كالاي داخلي، با اشاره به اين كه دولت بحث استاندارد را مورد توجه قرارمي دهد ليكن بايست سطح كنترل كيفيت ارتقاء يابد، مي گويد:«بحث كلي اين است كه سال ها در بخش توليد وصنعت هزينه زياد كرده ايم از جمله دادن وام هاي كلان براي سرمايه گذاري در بخش توليد، حال نتيجه و توليدمان چه بوده و در چه موقعيتي قرار داريم؟ و مصرف كننده چرا راضي نبوده كه گاه به كالاي وارداتي رويكرد دارد؟.» وي با طرح اين پرسش ها، سويه ديگر صحبتش سمت و سوي سرمايه گذاري و سودبري و توليد كالاي با قابليت هاي استاندارد و با كيفيت است. وي سپس با فرانگري اين مبحث مي افزايد: «سرمايه گذاران استاندارد بين المللي، كيفيت بالاي كالا را طلب مي كنند. كشورهاي پرقدرت اقتصادي مثل آلمان كه مي توانند كالاي استاندارد و با كيفيت توليدكنند، اما اين گونه كشورها ليسانس توليدشان را به كشورهايي از جمله چين فروخته اند. چين با ليسانس و براي آلمان كالاي باكيفيت توليد مي كند. براين روش و مبنا، سرمايه ها از چين به آلمان برمي گردد؛ بدين صورت در چين ساخت كارخانه، تأمين نيروي كار و مديريت ارزان است.»
گزارش