ايرانيان ميدان دارهنر اسلامي ضرورت بررسي موانع و مشكلات پيش روي هنرهاي اسلامي - بخش پاياني

گاليا توانگر
درهاي چوبي حجره هاي بازار اصفهان حرف ها دارند. انگار در قلب چوبي شان دردي ست كه از لباس هاي بيگانه آويخته به ديوار بازار نشأت مي گيرد. در يك سو پيرمرد هنرمند به لايه نازك مس نقش ليلي مي زند و در سوي ديگر «پانچوهاي» رنگارنگ بر دوش باد مي رقصند. گويي هنر، ليلاي مجنون گم كرده اي ست كه هيچ عاشقي ندارد. به راستي هنر را به چه چيزي تزويج كرده ايم؟ لااقل در بازار اصفهان كه مهد هنرهاي سنتي ايران است چنين تناقضي ضعف مديريت را به صورت مشهود نشان مي دهد. اين حقيقتاً يك فاجعه است!
ده ها نمايشگاه لباس برگزار كرديم كه لااقل بعد از چند سال شاهد استفاده نقوش سنتي بر پوشاك بانوان باشيم، اما مسير آغاز شده به كجا انجاميد؟
در جهاد دانشگاهي شاخه هنر 15دانشجو مدلي از مراحل توليد تا فروش را ارائه داده اند كه اتفاقا موفق هم بوده است. يكي از دانشجويان از طراحي لباس عروس با تزيين آيينه كاري و سوزن دوزي بلوچ به تنهايي سه ميليون تومان سوددهي داشته است. اين مدل نشان مي دهد كه پشتكار دانشجويي، ابتكارات برگرفته از هنر اسلامي و بومي و استقبال مشتريان بي نظير است، اما متوليان هنر كه بايد حمايت كنند و چنين مدل هايي را بسط دهند، در پشت كدام تريبون به خواب رفته اند؟ بازار اصفهان لااقل بايد مملو از اين قبيل كارها باشد، نه پانچوهاي شرق دور.
عجين كردن تكنولوژي
با جلوه هاي هنر اسلامي
لباسي كه بر تن دارد به سبك حاشيه هاي بته جقه عهد اميركبير تزيين شده است. در اين اتاق ده ها مدل مانتو ديده مي شود كه الگويشان از لباس هاي سنتي ايران برش خورده اند. سرآستين لباس هاي كردي و يا تزيينات كار بلوچ، نقش و نگارهاي لري و يا نقوش قلمكاري اصفهان همه و همه جلوه خاصي به اين مانتوها بخشيده اند كه تلفيق سنت و مدرنيته را به خوبي نمايش مي دهد.
فاطمه بهرامي مسئول جهاد دانشگاهي واحد هنر پيرامون دلايل عدم گسترش جلوه هاي هنر اسلامي در جامعه توضيح مي دهد: «ما درگير موج تكنولوژي حاكم بر جهان هستيم. تلفيق هنر اسلامي با تكنولوژي صبر حوصله و تفكر زيادي را مي طلبد و در عين حال بايد با سرعت موج تكنولوژي رقابت كرد. در عين حال اگر نسل جوان بخواهد درگير چنين عرصه اي بشود با چند چالش خيلي جدي و سنگين روبروست. خيلي از اساتيدي كه شاخص بودند، الان در قيد حيات نيستند. اكثر منابع مطالعاتي نسل جوان را اينترنت مهيا مي كند. همه مي دانيم كه خيلي از مطالب اينچنيني كه به عنوان منبع در اينترنت درج مي شود، نه جنبه علمي كاملا قابل اعتمادي دارد و نه خالي از غرض و ذهنيت سمت و سو يافته خاص است.
به هر جهت ناگزيريم در منابع مطالعاتي تحولي ايجاد كنيم و هنر پيشينيان را با علم روز پيوند داده و آثاري بديع بيافرينيم. جذبه هنر اسلامي تا آن جاست كه بسياري از محققين غربي وقتي در اصالت هنر شرقي و اسلامي غرق شدند، به اسلام گرويدند. خود ما تا چه حد از اين جذبه براي گرايش نسل جوان به ريشه هاي فكري و هنري اسلامي استفاده كرده ايم و فرصت سازي داشته ايم؟»
اين استاد دانشگاه به قيمت بالاي آثار خلق شده منطبق با هنر اسلامي اشاره داشته و مي گويد: «بايد نمادهاي هنر اسلامي را در قالب مواد ساده تر و ارزان قيمت تري ارائه دهيم. نه اين كه از كيفيت كار بكاهيم، بلكه هنر اسلامي را به روز كرده و در قالب زندگي مدرن بگنجانيم. البته هنر اسلامي فقط به آثار مرتبط با آن ختم نمي شود، بلكه، اصل اين است كه نگاه هنري آميخته با ريشه هاي اسلامي را به عموم جامعه منتقل كنيم.»
وي به شيوه هاي تبليغاتي هنر اسلامي انتقاد كرده و مي گويد: «به محض نمايش يك فيلم سينمايي و يا برپايي يك نمايشگاه رگبار اطلاعاتي به سوي مردم باريدن مي گيرد، ولي در وادي هنر اسلامي آيا شاهد چنين سطحي از تبليغ و آگاهي بخشي هستيم؟
در كتاب هاي درسي كودكان چه قدر به بحث هنر اسلامي پرداخته شده است؟
كشور ما از لحاظ تنوع نمادهايي كه شاخص هنر اسلامي محسوب مي شود، يكي از غني ترين منابع دنياست، ولي آن قدر كه در كشورهاي ديگر بابت چيزي كه ندارند، تبليغ و اطلاع رساني مي كنند كه انگار ذخاير ما از آن آنهاست. متأسفانه ما در امر تبليغ يا ضعيف وارد شده ايم و يا اصلا كاري صورت نگرفته است. كارهاي صورت گرفته هم بعضا توسط كساني انجام شده كه تخصص و كارشان اين نيست.»
ادا و اصول روشنفكرانه را به آثار سنجاق نكنيم
محمد سرشار قائم مقام مديرعامل كانون انديشه جوان ضمن تاكيد براين كه نبايد جايگاه اقتصادي، علمي و فناوري ايران را در منطقه با جايگاه فرهنگي و هنري اش اشتباه بگيريم، مي گويد: «در سند چشم انداز طراحي شده كه طي بيست سال آينده ايران جايگاه اول را از لحاظ علمي، فناوري و... پيدا كند اما از لحاظ فرهنگي و هنري هم بايد الهام بخش جهان اسلام باشيم.»
وي به دو دسته بودن فضاي ادبي و هنري كشور اشاره كرده و مي گويد: «يك بخش از نويسندگان و هنرمندان ادعاي پاسخگويي به نياز مخاطبين خاص را دارند، اين ها با طيف محدود خود نشست و برخاست دارند، براي هم مي نويسند و كتاب و آثار يكديگر را تبليغ مي كنند. در برابر اين طيف محدود به عده ديگري از هنرمندان و نويسندگان برچسب عامه پسند نويسي مي زنند. من به شخصه عامه پسند نويسي را با نازل نويسي جمع نمي بندم. چه كسي گفته كتاب يا هنر عامه پسند بد است؟! ما بايد هنر و ادبيات را ابزاري براي انتقال پيام ببينيم، نه اين كه هنر و ادبيات براي اقشار محدودي باشد. جالب است كه بدانيد اين قشر تافته جدا بافته- هنرمندان و نويسندگان به اصطلاح «خاص» خودشان براي خودشان جشنواره برگزار مي كنند و به خودشان هم جايزه مي دهند! طبيعتا آثارشان هم از دغدغه هاي مردم كه سرزبان هاست، تهي اند. معمولا موج هاي ادبي و هنري كه بين اين خاصه نويسان ايجاد مي شود، محدود به خودشان مي ماند. بسياري از شكوه ها و ناله هاي خاصه نويسان از كمبود تيراژ كتاب ها و عدم اقبال جامعه از همين جا نشأت مي گيرد.»
وي ادامه مي دهد: «جامعه ما آرمان گراست، ولي نويسندگان و هنرمندان بسيار فردگرا و درگير دغدغه هاي شخصي خودشان هستند. آن قشر از نويسندگان و هنرمنداني كه حكيم اند و با زاويه ديد باز به مسائل نگاه مي كنند، لازم است بتوانند جهت دهي كلي و روشني را با ابزارجذاب، زيبا و خواندني رمان و يا آثار هنري به مردم عرضه كنند. ما درجهاني شدن هنر و ادبياتمان نبايد چشم مان به جوايز خارجي و جريان هاي نخبه گراي ادبي و هنري بيگانه باشد.
حمايت از كارهاي دانشجويي بالندگي هنر اسلامي در جامعه
درميان هنرمنداني كه گرايش به هنر اسلامي و بومي دارند، جايگاه جوانان و دانشجويان با ذوق و سليقه رشته هنر بسيار مثبت و تأثيرگذار است.
فاطمه همداني دانشجوي رشته هنر و طراح لباس مي گويد: «طرح هاي اسلامي كه در عرصه پوشاك ارائه مي دهيم مي تواند هم جريان ساز در وادي مد باشد و هم پتانسيل جذب مشتري را دارد، اما متأسفانه الگوهاي ما معمولا مورد بي مهري و عدم حمايت مسئولان قرار گرفته و پس از مدتي با كپي برداري هايي كه از سوي برخي سودجويان صورت مي گيرد به عنوان يك مدل جديد چندين برابر قيمت در نمايشگاه هاي آن سوي مرزها خريد و فروش مي شوند.»
وي ادامه مي دهد: «بهترين ابتكارات در عرصه استفاده از جلوه هاي هنرهاي اسلامي نزد دانشجويان محفوظ است. اتفاقا علي رغم اين كه محتواي آموزشي ما به هنر غيربومي معطوف است، اما دانشجويان در يك تكاپوي شخصي به دنبال احياي هنرهاي سنتي در آثارشان هستند. برپايي نمايشگاه هاي آثار هنري اسلامي و دانشجويي يكي از راهكارهايي ست كه هم به پرورش خلاقيت جوانان هنرمند مي انجامد و هم گاه جامعه را به سمت هنر اسلامي جذب كرده و انقلابي در سلايق مشتريان مي آفريند. بنابراين نبايد كارهاي دانشجويي را دست كم گرفت و بي اجر گذاشت.»
ايران پرچم دار هنر اسلامي
در جهان اسلام
محمد سرشار به هم پيماني هنري و ادبي با كشورهاي زخم خورده از استكبار و ضعيف نگه داشته شده تاكيد دارد و مي گويد:«ارتباط گرفتن يا نگرفتن كشورهاي ابرقدرت و پيشرفته براي ما موضوعيتي ندارد، ولي استقبال كشورهاي كوچك فقير و عقب مانده نگه داشته شده براي ما غنيمت است هرچند ممكن است از نظر طبقات روشنفكري- خاصه پسند- مايه تحقير و تمسخر باشد.»
وي ادامه مي دهد: «به نظر مي رسد واكنشي كه مردم لبنان به فيلم به نام پدر نشان دادند، راهنماي خوبي براي نويسندگان و هنرمندان ايراني باشد كه اداي روشنفكري در مي آورند و تلاش براي ساخت كارهاي منطبق با فكر طبقات روشنفكري دارند. اين قبيل آثار و ادا و اصول ها نمي تواند به جذب بدنه جوامع ايراني و غيرايراني بيانجامد. ما اگر در چشم انداز 20 ساله بخواهيم به جايگاه الهام بخش برسيم، بايد به دغدغه هاي جهان اسلام نگاه كنيم.
الان مهم ترين دغدغه جهان اسلام موج بيداري اسلامي ست. ما به عنوان كشوري كه سردمدار بيداري اسلامي در جهان اسلام هستيم بايد از اين پيشي گرفتن خودمان حسن استفاده را ببريم و با ابزار هنر و ادبيات بقيه ملت هاي جهان اسلام را به سمت اين بيداري دعوت كنيم. اين دعوت ممكن است ازطريق نفي وضعيت موجود كشورهاي ضعيف نگه داشته شده و ترسيم جامعه آرماني اسلامي كشورمان باشد تا همگي به سمتش حركت كنيم.»
وي در تكميل صحبت هايش مي گويد: «در توليد آثار فاخر براي جهان اسلام ما نبايد از بيان آرمان ها و اصول فكري خودمان كناره بگيريم، بلكه همين وضعيت موجود ما خودش الهام بخش براي جهان اسلام است. اگر دچار خودسانسوري نشويم، اگر فضاي جبهه هاي دفاع مقدس را به شكلي كه بود نه مانند بقيه جنگ هاي غيرعقيدتي دنيا- ترسيم كنيم و چهره واقعي رزمنده اسلام را به عنوان يك مجاهد در قالب كتاب، فيلم و هنرهاي تجسمي به دنيا ارائه دهيم، بدون هيچ تلاش اضافه اي با اقبال عجيب مخاطب غيرايراني مواجه مي شويم.
به همين خاطر موج هايي كه در حوزه هاي مختلف ادبي و هنري ما وجود دارد كه سعي دارند نسخه غربي از جامعه اسلامي ايران ارائه بدهند، عموما ناموفق هستند.
گزارش روز