نگاهي گذرا بر مسئله ولايت فقيه پرتوي ازمهر يزدان

¤ جواد نعيمي
خداوند سبحان، پيامبران را براي هدايت انسان برانگيخته و شهد دين را به دست آنان در كام خلايق ريخته! آن آفريدگار يگانه، حضرت مصطفا را به عنوان آخرين سفير خويش براي بشر فرستاده و آن عزيز گرامي، به فرمان دادار دانا، براي تداوم خط آبي و زيباي رسالت، مولاي عشق و ايمان و عدالت، حضرت امام اميرمؤمنان را- كه درودي شايسته نثارش باد- به جانشيني خويشتن برگزيده و پس از او ديگر معصومان چهارده گانه خورشيدوار، راه هدايت و ايمان را فراروي مؤمنان روشن و آشكار ساخته اند. از آن پس نيز تداوم اين راه مستقيم را به دست حاملان دين و آشنايان با كتاب مبين و شناسندگان سيره و انديشه امامان معصوم مسلمين، يعني فقهاي گران قدر سپرده اند.
تداوم گران رسالت نبوي، يعني امامان معصوم و ذريه هاي علوي، پاسداري از منهج امامت و ولايت را با ملاك ها و معيارهايي كه بيان كرده اند، به دست ولي فقيه سپرده اند و عالمان دين را مسئول، نگاهبان و پاسدار آيين يكتاپرستي و دين كامل محمدي و تداوم ولايت علوي دانسته اند.
بر اين اساس، مسئله ولايت فقيه علاوه بر آن كه از ديدگاه اسلامي موازين و معيارهاي مشخص و روشن و استدلال هاي ويژه و محكمي دارد، بديهي است كه در رأس هر مكتب و هر حكومتي بايد فردي آشنا به مباني، ضوابط، اساسنامه و قوانين و قواعد آن حكومت باشد و از آن جا كه حكومت انقلابي ميهن گرامي ما، جمهوري اسلامي است، پس همه روابط و مسائل اجتماعي، فرهنگي، سياسي، نظامي و اقتصادي و نيز همه مسائل كلي و جزئي زندگاني فردي و اجتماعي و روابط خارجي ما بايد بر مبناي مترقي و خدايي اسلام مبتني باشد.
هم از اين روي، در رأس اين حكومت ديني و به عنوان هدايت گر، ناظر و راهبر كشتي اين امت بايد فقيهي دانا، عادل، مجتهد، شجاع، مدير، مدبر، باتقوا، مخالف با هواهاي نفساني، آگاه به زمان وشرايط، حامي دين و ملت، سازش ناپذير، دشمن ستيز و دريك كلام فرمان بردار راستين خداوند يكتا بر همه كارها نظارت داشته باشد و امر هدايت همگان را به سوي معنويت و حق و والايي عهده دار شود.
بر اين مبنا، ولايت فقيه مقوله اي تازه و پديدآمده پس از انقلاب اسلامي نيست؛ ولايت فقيه اصل محكمي است كه ريشه در هدف انگيزش پيامبران و انتصاب امامان و تداوم رهبري امت براي اجراي حدود خداوند و ايجاد حكومتي عدالت گستر و حق پو و ستم ستيز دارد.
اصل ولايت فقيه،مورد پذيرش دانشمندان و فرهيختگان اسلامي و به ويژه شيعي است. لذا حكومت ولي فقيه از ماهيتي الهي برخوردار است. زيرا به تعبير حضرت امام علي بن ابي طالب (صلوات الله و سلامه عليه) «امامت مهار و نگهدارنده دين و نظام بخش زندگي مسلمين است.»
ولايت فقيه به مثابه روح در كالبد نظام ديني و اسلامي است. ولايت فقيه تجلي ارزش هاي ديني و به ويژه سياسي اسلام است كه جايگاهي بسيار ممتاز و رفيع دارد. ولايت فقيه تداوم حاكميت خداوند در جامعه اسلامي است. ولايت فقيه قلب تپنده نظام اسلامي و داراي برترين جايگاه و پايگاه در قانون اساسي و قلب هاي مسلمانان آگاه و بيدار است. ولايت فقيه بيانگر مشروعيت حكومت و عهده دار هدايت امت است. در واقع ولي فقيه، نگاهبان والاي مباني ديني، پاسدار مقتدر هويت اسلامي، مبارزه كننده با انحراف ها، بدعت ها، كج روي ها و مقابله كننده با كفر و شرك و نفاق و پليدي و فساد و تباهي است.
ولايت فقيه، محوريت والايي، كرامت، اقتدار، وحدت و عظمت امت اسلامي به شمار مي رود و اجراي احكام الهي و حفظ منافع ملي را عهده دار است. ولايت فقيه عامل اصلي زوال و نابودي و رسوايي مستكبران و استعمارگران و سبب پيروزمندي، توانايي و اعتلاي مستضعفان و مؤمنان محسوب مي شود. ولايت فقيه همه خودكامگان، خائنان، مقام پرستان، وطن فروشان و بدانديشان را رسوا ساخته و دست اشرار و توطئه گران و مسلمان ستيزان و كينه توزان و مفسدان و فتنه گران را از سر جامعه كوتاه مي كند.
هم از اين روي ولايت فقيه، مايه قدرت و قوت و عظمت ميهن اسلامي، محور اتحاد و يكپارچگي مردم مسلمان و موجب ضعف و يأس و سرشكستگي دشمنان ايمان و آب و خاك ماست و به تعبير امام خميني(ره) ولايت فقيه، هديه خداوند براي مسلمانان است و هم به بيان والاي آن فرزانه يگانه و آن رهبر فقيد گرانقدر مي بايد پشتيبان ولايت فقيه باشيم تا مملكت ما آسيبي نبيند.
براساس آنچه گفته آمد ولايت فقيه، بن مايه و اصل نظام اسلامي به شمار مي رود و مخالفت با آن، مخالفت با اين آيين مقدس تلقي مي شود. زيرا ولايت فقيه، عامل حفظ دين و ضامن مصالح مسلمين است و همه مشكلات و معضلات جامعه، با تدبير و رهنمود و اشارت و كفايت ولي فقيه حل مي شود و برطرف مي گردد.
پس، هرگونه بي حرمتي، اهانت، زخم زبان و ملامت نسبت به ولي فقيه، به منزله اهانت به نماينده خداوند وكاري ناپسند و ناروا به دور از تقواست!
بديهي است كه همه شياطين و استعمارگران و مستكبران، برترين و محكم ترين ضربه ها را- درطول تاريخ- به ويژه در روزگار كنوني از اين جايگاه بلند و مقام والا، دريافت كرده اند و به همين دليل با اصل ولايت فقيه مخالفت مي ورزند. به راستي آيا حجم فراوان و انبوهي ميزان حمله هاي دشمنان به ولايت فقيه نشان از اهميت و عظمت اين پايگاه پويا ندارد؟ آيا خشم و بغض و كينه و كدورت استعمارگران و عمال آنان نسبت به ولي فقيه زمان، دليلي جز سازش ناپذيري ولي فقيه در برابر مطامع، خواسته هاي پليد و انديشه هاي ناپاك دشمنان خدا دارد؟
بدين سبب است كه مخالفت با ولايت فقيه را مخالفت با خدا و ولايت پروردگار- كه تداوم آن، ولايت امامان و فقيهان داراي شرايط ويژه است- مي دانيم. زيرا مخالفت با خداوند و برگزيدگان او، فرورفتن در متن تباهي و سياهي است و تنها كار نورستيزان و خورشيدگريزان به شمار مي رود.
خداي را بسيار سپاس كه دراين روزگار، مسندنشين مقام ولايت فقيه، پس از امام راحل عظيم الشأن (ره) رهبر معظم انقلاب اسلامي، حضرت آيت الله خامنه اي- كه فيض حضورش در زمانه غيبت پايدار باد- است كه به حق برترين جانشين آن مرد خدا و آن پيشواي والا محسوب مي شود و همگان بارها و بارها، انديشه هاي روشن، رهنمودهاي ارزشمند، هدايت هاي پيامبرگونه، اشارت هاي سازنده و محوريت معظم له را در ايجاد وحدت و گشودن گره ها و معضلات جامعه شاهد بوده اند.
امروز، ولي فقيه، گل گلزار و بوستان مصطفوي و خار چشم دشمنان معنويت و آزادگي و استقلال ميهن اسلامي است. بر اين نعمت خداوند سپاس بي كرانه داريم و از حضرت احديت توفيق بهره وري و قدرداني هرچه بيشتر از اين رهبر فرزانه يگانه و اين ولي فقيه فرهيخته را خواهانيم. بمنه و كرمه.

گفت وگو با مسئول كتابخانه تخصصي انقلاب اسلامي؛
نسل آينده فقط از طريق كتاب با وقايع دوره انقلاب آگاه مي شود

طه راستين
كتابخانه تخصصي انقلاب اسلامي حوزه هنري تا امروز به اندازه نيمي از عمر انقلاب سابقه راه اندازي دارد. كتابخانه اي كه درابتداي راه آن و در زماني كه منابع آن همراه با تاسيس دفتر ادبيات انقلاب اسلامي به تدريج گردآوري مي شد هيچ كس فكر نمي كرد كه روزي آنقدرتوانايي داشته باشد تا امكانات و منابع خود را دراختيار عموم قرار دهد. اما در سي امين سالگرد انقلاب و درست در زماني كه كتابخانه انقلاب اسلامي در نوجواني به سرمي برد و يك دهه و نيم از عمر آن مي گذرد سال گذشته همزمان با سي امين سال پيروزي انقلاب اسلامي، طرح گشايش اين كتابخانه و دراختيار عموم قرار دادن منابع آن اجرا شد و حالا منابع معتبر و كمياب اين كتابخانه در دسترس همه دانشجويان و محققان قراردارد. گفت وگو با رئوف گوهريان؛ مسئول كتابخانه تخصصي انقلاب اسلامي درباره فعاليت هاي اين كتابخانه انجام شده است.
-از پيشينه تاسيس كتابخانه تخصصي انقلاب اسلامي و تاريخ معاصر ايران بگوييد.
دفتر ادبيات انقلاب اسلامي به منظور تدوين تاريخ و انتقال فرهنگ اسلامي به نسل هاي آينده در سال 1372 تاسيس شد و فعاليتش را درحوزه تاريخ و درسه قالب: نگارش روزشمار، تاريخ شفاهي و
دايره المعارف نويسي آغاز كرد. با شكل گيري واحدهاي گوناگون دفتر، به ويژه فرهنگ ناموران معاصر ايران، تدوين تاريخ انقلاب اسلامي، روز شمار انقلاب اسلامي، پانزده خرداد و دايره المعارف انقلاب اسلامي ويژه نوجوانان درماههاي آغازين سال 1373، آغاز و ضرورت دسترسي به منابع مربوط به حوزه كاري ياد شده مسئولان امر را برآن داشت به تأسيس اين كتابخانه اهتمام ورزند و از آنجا كه بسياري ازفعاليتهاي دفتر ادبيات درعرصه تاريخ نگاري انقلاب اسلامي بود، دركنار جمع آوري منابع و مآخذ تاريخ صد ساله ايران، همت ويژه اي به جمع آوري منابع مربوط به حوزه تاريخ نگاري انقلاب اسلامي صورت گرفت.
تمركز روي موضوع تاريخ معاصر ايران محدوده زماني دوره قاجار تا زمان حاضر با محوريت آثار مربوط به انقلاب اسلامي، شرح احوال و زندگي نامه رجال معاصر ايران درتمامي عرصه ها ازمنابع جمع آوري شده دراين كتابخانه است. افزون بر اين،در عرصه دايره المعارفها و دانشنامه ها مجموعه قابل توجهي گردآوري شده است.
كتابخانه تخصصي انقلاب اسلامي و تاريخ معاصر ايران يكي از معدود كتابخانه هاي برتر در حوزه تاريخ معاصر ايران و از لحاظ محتوا و ارزش منابع جمع آوري شده بي اغراق مي توان گفت كم نظير است.
كتابخانه انقلاب از ارديبهشت 1373 تاكنون با رشد علمي مناسب توانسته است بيش از 8500جلد كتاب درموضوعات تخصصي را جمع آوري نمايد و با اهتمام ويژه اي كه دراين زمينه صورت داده توانسته است به عنوان كتابخانه پژوهشي وتخصصي شناسايي و با دريافت نشان استاندارد بين المللي درگروه دارندگان «شماره استاندارد بين المللي كتابخانه ها» ISIL (شابكا) قرار گيرد.
-ويژگيهاي بارز و مشخصه هاي متمايز كتابخانه نسبت به كتابخانه هاي ديگر چيست؟
از ويژگيهايي كه كتابخانه انقلاب را ازكتابخانه هاي ديگر متمايز مي سازد تأكيد و تمركز بر دوره خاصي از تاريخ ايران است و همين امر مكان عمق بخشيدن به محتوا را فراهم كرده است.وجه ديگر تمايز اين كتابخانه باز بودن آن است به اين معنا كه محقق يا پژوهشگر مي تواند به راحتي كتب موردنظر خود را انتخاب و مطالعه كند. و از آنجايي كه بعضي از مراجعان تصوري گنگ و مبهم از نيازهايشان دارند اين كتابخانه به عنوان يك كتابدار نه كتاب بان، در برطرف كردن و روشن ساختن آن ابهامات به مراجعان كمك مي كند.
- براي ارائه خدمات بهتر به مراجعان و غني تر ساختن كتابخانه ازنظر منابع چه برنامه هايي داريد؟
صرف نظر از افزايش كمي و كيفي كتابهاي كتابخانه درموضوعات انقلاب اسلامي اعم از زمينه ها، واقعه وپيامدها تلاش بر اين است تا درعرصه الكترونيكي شدن كتابخانه از طريق تجهيز امور رايانه و بخش ( CD) سي دي هاي صوتي و تصويري، همت كافي به خرج داده شود.
به عبارتي قصدمان براين است كتابخانه حاضر به مركزي قابل قبول براي پژوهش در زمينه ياد شده با استفاده از امكانات تحقيقي روز تبديل شود واز حالت اختصاصي براي پژوهشگران داخلي حوزه هنري و برخي ديگر از افراد كه بدين مركز معرفي مي شوند، خارج گردد و حتي المقدور پس از تجهيز كتابخانه به امكانات مورد نياز، عضوگيري عمومي براي خدمت رساني انجام پذيرد.
همچنين كتابخانه مصمم است برخي از كاستيهاي منابع چاپ شده در زمينه تاريخ معاصر را برطرف سازد. طي ساليان گذشته براي تعداد قابل توجهي از آثار موجود دركتابخانه كه فاقد فهرست اعلام هستند فهرست اعلام محتوايي تهيه شده است كه اين كار بهره گيري از كتابهاي متعدد در موضوعات متنوع را براي پژوهشگران بسيار آسان تر و راحت تر خواهد ساخت و اين امر در وادي پژوهش كه نيازمند سرعت كار دربخش جمع آوري اطلاعات است بسيار مهم و ضروري است.
- دليل گشايش فعاليت هاي كتابخانه انقلاب چيست و چرا تصميم گرفتيد امكانات اين كتابخانه در اختيار سطح پژوهشگران تا عموم ارتقا يابد؟
اين منابع از سال 72 همزمان با تشكيل دفتر ادبيات انقلاب اسلامي درحوزه هنري به تدريج جمع آوري شد. دفتر براي استفاده داخلي از اين منابع استفاده مي كرد و چون دريكي دو سال اخير نوع كار دفتر تغيير كرده و فضاي كافي در اختيار ما قرارگرفته تصميم به راه اندازي كتابخانه تخصصي انقلاب كرديم. با توجه به اهميت موضوع و توجه ستاد سي امين سال انقلاب سعي كرديم اين كتابخانه را راه اندازي كنيم. قبلا به دليل نبود فضا و امكانات اين كار انجام نشد.
-به عنوان يك كتابدار، وضعيت كتابخانه هاي انقلاب اسلامي دركشور را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
عليرغم همه تلاش هايي كه در اين زمينه صورت گرفته هنوز در ابتداي راهيم. هنوز بسياري از سوالات در زمينه انقلاب اسلامي درهاله اي از ابهام باقي مانده و كتابخانه تخصصي كه بتواند منابع كامل درمورد انقلاب اسلامي دراختيار داشته باشد هنوز راه اندازي نشده است. يكي از ويژگي هاي كتابخانه دفتر ادبيات اين است كه از سال 72 هيئت دفتر ادبيات انقلاب منابع ارزشمندي را جمع آوري و دراختيار كتابخانه قرارداده اند. به عنوان مثال ازطريق گروه ترجمه دفتر حدود 1300 جلد منابع خارجي جمع آوري كرديم. از اين 1300عنوان كتاب حدوداً 300عنوان ترجمه شده است. از طريق همين گروه حدود 0006 مقاله خارجي در زمينه انقلاب اسلامي ترجمه شده و 05 سال هفته نامه Time از آغاز جنگ جهاني دوم تا پايان قرن بيستم در اين كتابخانه موجود است.
- گردآوري منابع خارجي به چه صورت بوده است؟ آيا با كتابخانه هاي انقلاب ساير كشورها ارتباط داريد؟
با كتابخانه هاي خارج كشور به صورت مستقيم ارتباط نداشتيم. ولي با كتابخانه ملي و ساير مراكز پژوهشي در ارتباط بوديم و مطالبي كه مرتبط با موضوع انقلاب اسلامي بود جمع آوري و توسط گروه ترجمه، ترجمه مي شد. بخشي از اين منابع نيز هنوز ترجمه نشده است.
- آيا برنامه اي براي ارتباط با كتابخانه هاي خارج از كشور داريد؟
در اين زمينه با كمبود امكانات مالي مواجهيم. علاوه بر اين فضاي كافي براي سازماندهي فعاليت ها نداريم.
- در كتابخانه هاي عمومي كتاب ها براساس موضوع كتاب ها دسته بندي مي شود، در كتابخانه تخصصي انقلاب كه خود يك موضوع است كتاب ها چگونه دسته بندي مي شود؟
در اين زمينه رده بندي خاصي نداريم و اعتقادي هم به اين كار نداريم. اين كتاب ها را براساس كاربرد دسته بدني كرديم. براساس موضوعاتي كه براي اين كتاب ها تعريف كرده بوديم، موضوع بندي كرديم و از يكصد سال اخير يعني دوره قاجار تا انقلاب اسلامي براساس تسلسل تاريخي اين كتاب ها را دسته بندي كرديم. سيستم كتابخانه سيستم باز است و مراجعه كننده مي تواند براساس موضوع مورد نظر خود به راحتي منبع مورد نظر را پيدا كند. به عبارت ديگر براي سهولت دسترسي مراجعين كتاب هاي اين كتابخانه براساس تسلسل تاريخي (قاجاريه تا انقلاب اسلامي) طبقه بندي شده و در كنار آن تقسيم بندي موضوعي نيز مورد توجه بوده است. در اين كتابخانه، كتاب هايي با موضوع تاريخ انقلاب اسلامي و پانزده خرداد 2431، به عنوان نقطه آغازين انقلاب اسلامي، جداگانه طبقه بندي شده است كه در روشن ساختن ابعاد و زواياي پنهان و پيداي قيام 51 خرداد به مراجعان كمك مي كند.
- در اين كتابخانه فقط منابع پژوهشي وجود دارد يا كتاب هاي ادبيات داستاني هم موجود است؟
تا الآن براساس شيوه كار دفتر ادبيات انقلاب اسلامي حوزه هنري، كتاب هاي ادبيات داستاني در زمينه انقلاب اسلامي را به صورت محدود انتخاب مي كرديم. از اين به بعد تلاش مي كنيم تمام موضوعات ادبي، تاريخي و... را در كتابخانه داشته باشيم.
- كتاب هاي زيادي در زمينه انقلاب منتشر مي شود. براي اين كه اين كتاب ها به دست كتابخانه انقلاب برسد چه مكانيزمي را پيش بيني كرده ايد؟
در تهران گروهي با عنوان گروه مهتاب فعاليت مي كند كه عبارت اختصاري «مجمع هماهنگي تاريخ پژوهان و مراكز اسنادي» است. اعضاي اين گروه كتاب هاي منتشر شده را با يكديگر مبادله مي كنند. دفتر ادبيات مقاومت نيز به عنوان عضو اين گروه به اين كتاب ها دسترسي پيدا مي كند. علاوه بر اين از طريق نشريات و سايت هاي كتابداري كتاب هاي مورد نظر را گزينش و خريداري مي كنيم.
- در مورد نرم افزار كتاب شناسي ديجيتال هم توضيح مي فرماييد؟
اين نرم افزار درحال ويرايش است و اطلاعات كتاب شناختي حدود 0057 عنوان كتاب در اين نرم افزار وجود دارد. به علت مشكلات مالي كار ويرايش اين نرم افزار متوقف شده و احتمالا در سال آينده كار دنبال شود.
- آيا برنامه اي براي راه اندازي كتابخانه ديجيتال انقلاب هم داريد؟
زمان زيادي از گشايش فعاليت هاي كتابخانه نمي گذرد و نيازمند صرف زمان هستيم تا يك گروه كارشناسي اين كتاب ها را دسته بندي و در سايت قرار دهد.
- مقام معظم رهبري بارها به صدور انقلاب از طريق كتاب تأكيد كرده اند. كتابخانه انقلاب در اين زمينه چه نقشي مي تواند داشته باشد؟
نسل هاي آينده فقط از طريق منابع مي توانند نسبت به وقايع دوره انقلاب و قبل از انقلاب آگاه شوند و اين كار فقط از طريق مطالعه منابع و كتاب هاي موجود شدني است.

اثرپذيري امام خميني از شاعران فارسي زبان

علي خوشه چرخ آراني
نگاهي اجمالي به ديوان اشعار امام بيانگر اين موضوع است كه امام در سرودن اشعار خود از شعراي بسياري تقليد و ابيات فراواني به اقتضا و مضامين اشعار شاعران مشهور زبان فارسي سروده كه اين موضوع، مؤيد اين موضوع است كه امام خميني در كنار هدايت هاي پيامبرگونه كشتي انقلاب اسلامي، به ديوان هاي اكثر شاعران فارسي زبان عنايت و توجه ويژه داشته است و شايد بتوان ادعا نمود كه كمتر ديوان شعر فارسي در سبك هاي گوناگون است كه از نظر گاه امام عزيزمان مهجور و دورمانده باشد.
با نگاهي اجمالي به ادوار چهارگانه و سبك هاي اربعه زبان فارسي (سبك خراساني، عراقي، اصفهاني، بازگشت) و بررسي ويژگي هاي شعر شاعران هر چهار دوره مي توانيم نتيجه بگيريم كه اشعار امام عزيزمان داراي مشخصات و ويژگي هاي سبك عراقي است و آن بزرگ هميشه تاريخ ، به سياق و سبك عراقي سخن گفته و به پيروي از سخن وران اين سبك پرداخته است، ضمن اينكه در شعر امام برخي كلمات و واژه هايي آمده است كه متأثر از زبان امروز و ادبيات معاصر است و از بعضي از واژگان مضامين تازه اي قصد شده است ؛ همانند واژه هاي وابسته به پناهنده در بيت
وارستگان به دوست پناهنده گشته اند
وابسته اي چو من به جهان بي پناه شد
حضرت امام خميني (ره) به پيروي از سخن وران بزرگ زبان فارسي غزل هايي به سبك و سياق آنها سروده كه در اين مقال و مجال كوتاه نمي گنجد، اما براي نمونه از هر شاعر نمونه هاي اندكي ذكر مي كنيم كه نشانگر و تصديق كننده اثرپذيري امام از اشعار آنان از لحاظ مفهومي و مضموني و حتي گاهي لفظي است.
عطار سروده است كه:
درد دل را دوا نمي دانم
گم شده سرزپا نمي دانم
و امام خميني (ره) مي فرمايد:
درد خواهم، دوا نمي خواهم
غصه خواهم، ترا نمي خواهم
ديگر شاعر مشهور كه امام از اشعار او اثر پذيرفته، مولانست، مولانا گويد:
آن يوسف خوش عذرا آمد
و آن عيسي روزگار آمد
امام سروده است:
كوتاه سخن كه يار آيد
با گيسوي مشك بار آمد
سعدي:
شادي به روزگار گدايان كوي دوست
برخاك ره نشسته به اميدواري دوست
امام گويد:
عمري گذشت و راه نبردم به كوي دوست
مجلس تمام گشت و نديديم روي دوست
سعدي
يك امشبي كه در آغوش شاهد شكرم
گرم چون عود بر آتش نهند غم مخورم
و امام (ره) مي سرايد:
يك امشبي كه در آغوش ماه تابانم
زهر چه در دو جهان است، روي گردانم
آن چه قابل تذكر و تأمل است اينكه امام خميني(ره) از ميان شاعران پارسي زبان عنايت و التفات ويژه و خاصي به خواجه رند فرزانه شيراز دارد و در اشعار خود بيشتر به اقتفا و استقبال غزل هاي آسماني «لسان الغيب» پرداخته است.
حافظ
ياد باد آن كه سركوي توام منزل بود
ديده را روشني از خاك درت حاصل بود
و امام مي سرايد:
كاش روزي به سر كوي توام منزل بود
كه در آن شادي و اندوه مراد دل بود
حافظ
در همه دير مغان نيست چو من شيدايي
خرقه جايي گرو باد و دفتر جايي
و امام مي سرايد:
جز سر كوي تو اي دوست ندارم جايي
در سرم نيست به جز خاك درت سودايي
حافظ
دوستان، عيب من بي دل حيران مكنيد
گوهري دارم و صاحب نظري مي جويم
و امام مي گويد:
من در اين باديه صاحب نظري مي جويم
راه گم كرده ام و راهبري مي جويم
امام راحل (ره) نه تنها از مضامين و الفاظ بسياري از شاعران مشهور و نامي ايران اسلامي بهره جسته، بلكه از رديف و قافيه و بحور شاعران دسته دوم در حوزه ادبيات ايران هم اثر پذيرفته و غزل هايي را به اقتفا و رديف و بحر آن ها سروده است، في المثل شفايي اصفهاني و حزين لاهيجي غزل هايي را با يك رديف و قافيه و بحر «هيچ» سروده اند.
حكيم شفايي
ماييم و همين خاطر افكار و دگر هيچ
در ساخته با راحت و آزار و دگر هيچ
حزين لاهيجي
ماييم و دل و آرزوي يار و دگر هيچ
قاصد برسان مژده ديدار و دگر هيچ
و امام (ره) گويد:
ماييم و يكي خرقه تزوير و دگر هيچ
در دام ريا بسته به زنجير و دگر هيچ
در پايان مي توان نتيجه گرفت: امام راحل عظيم الشان ستاره تابناك هميشه تاريخ است كه در اوج رهبري و زعامت نهضتي بزرگ و جاويد، از مطالعه در متون ادبي كه ميراث جاودانگي و معرف چيستي و كيستي ملت متمدن ما در فراخ ناي تاريخ است غافل نبوده و بي شك همگام با اين وظيفه خطير، نگاهي عميق به دواوين منظوم و آثار منثور نويسندگان فارسي زبان داشته كه تأثيرپذيري اشعار ايشان از شاعران نامي و مشهوري همچون سعدي، حافظ، عطار و ... مؤيد اين موضوع است.

شل سيلوراستاين، نويسنده محبوب بچه ها

ناهيد زندي پژوه
شل سيلور استاين درسال 1932 در ايالت ايلي نوي آمريكا متولد شد. از كودكي، استعداد ذاتي خاصي در نقاشي و نوشتن داشت. عمده شهرت او در آمريكا و كشورهاي ديگر به خاطر داستانها و شعرهايي است كه با زباني گرم و مهربان و با سبكي ساده براي كودكان نوشته و نقاشي كرده است. وي با تخيل، طنز ژرف و زبان تازه خود نگاهي نو به ادبيات كودك و نوجوان عرضه كرد. استاين اميد داشت كه مخاطبانش بدون درنظرگرفتن سن و سال با آثارش ارتباط نزديكي پيدا كنند. به نظر اين نويسنده، ايده آل انساني همان كودكي است و كودكي همان دل دادگي به تازه ها، تفاوت ها و تجربه هاي نو است. معروف ترين آثار او آنهايي است كه براي كودكان نوشته است. هرچند نوشته هاي استاين در گروه سني خاصي نمي گنجد، دربين بزرگسالان نيز از محبوبيت قابل توجهي برخوردار است.
از عمده آثارش: درخت بخشنده، جايي كه پياده رو تمام مي شود، چراغي در اتاقك زير شيرواني، يك زرافه و نصفي، درجستجوي قطعه گمشده، كسي يك كرگدن ارزان نمي خواهد؟...
ساختار بياني استاين بر كوتاه نويسي و ايجاز بنا شده است و بعضي از حكايتهايش بدون هيچ پيام يا مفهومي خاص پايان مي گيرد. او معتقد بود براي آدمها نمي شود تعيين تكليف كرد و اصولا يكي از ويژگي هاي جذابيت استاين براي كودكان همين است. او در نقش يك معلم امر و نهي كن ظاهر نمي شود و هميشه جانب بچه ها را مي گيرد و درقالب آنها فرو مي رود. از اين رو بچه ها كودك بزرگسالي را مي بينند كه برايشان حرف مي زند.
شل سيلور استاين متعلق به جامعه اي دموكراتيك با مليتي چندفرهنگي، آزاد و رها بود. از اين رو مظاهر بي فرهنگي، نابرابري هاي شديد و اجحاف و عقب ماندگي هاي جامعه آمريكا در آثارش منعكس است. وي را به عنوان يك هنرمند مي توان شناخت، نه اهل سياست.
در شعر «سؤال عجيب»، مطلق انديشي و قطب گرايي در مفهوم سياسي را رد مي كند و ازطرفي آميختگي احساسات و ويژگي هاي انساني و تثبيت وجود از جمله روان شناختي و فلسفي را مورد اشاره قرار مي گيرد. انعكاس انديشه دوگانه جوامع استبدادي در آثار وي به گونه اي ملايم و همراه با طنز در دنياي فانتاستيك نمايانده مي شود؛ گرچه خشم، نفرت و عدم پذيرش در بن مايه آن بسيار قابل لمس است.
از درون مايه هاي آثارش، توجه به مردم است و از زيرشاخه هاي آن، شخصيت هاي قشرهاي پايين جامعه، آگاهي اجتماعي، جنگيدن و مبارزه در راه ايجاد وضعيتي انساني و برابري حقوق و عشق و محبت است. عشقي كه از آن صحبت مي شود، عشق و محبت معطوف به انسانهاي فقير و فرودست است و همين عشق براي سرمايه داران به كينه و خشم مبدل مي شود.
دربينش استاين، فقير و غني، خردسال و بزرگسال حل مي شوند و حصارها فرومي ريزد. از سويي، سطح آگاهي كه وي به آن پاي بند بود، بيشتر بر شعور فكري فرد متمركز است. او عدم هماهنگي ها و مشكلات و تعارضات جامعه را به خود افراد بازمي گرداند و به درون ارجاع مي دهد. و مي خواهد مسئوليت همه چيز را خود افراد جامعه به عهده بگيرند. ذهنيت استاين با جنگ و مبارزه فاصله داشت. اين تفكر برگرفته از واقعيت زندگي اش بود. او مدتي با پيوستن به ارتش در جنگ آمريكا و كره شمالي شركت كرد اما تنفر و نكوهش او از جنگ در نوشته هايش نمود فراوان دارد. نمونه اين تفكر در داستان «25 دقيقه مهلت» مشهود است:
«با شما هستم/ يك نفر ديگر در جنگ مرد/ وقتي نام مردگان را مي شمارم/ او را فراموش نكنيد/ يك نفر ديگر در جنگ مرد/ وقتي مي خواهيد بميريد زياد نترسيد/ يك نفر ديگر بيش از شما مرده است/ آواز بخوانيد/ نام او را فراموش نكنيد.
سيلواستاين به مرگ و زندگي دوباره معتقد است: در «قلعه اكنون» با زباني بسيار ساده و جالب لحظه حال را مرگ لحظه گذشته و آبستن لحظه اي كه نيامده است مي داند. در «داستان لك لك، نگرش او به بينش و فلسفه بودا كه به زندگي هاي پي درپي دراين جهان معتقد است نزديك مي شود. دراين شعر، توصيفش از فضاي ماوراءالطبيعه همراه با چاشني طنز و شادي است؛ به گونه اي كه هركسي مشتاق مي شود برود و آنجا را تجربه كند، بي هيچ ترس و ملالي از مرگ.
«اينك لك لك بچه ها رو مياره، مي دونين/ اما اين رو هم مي دونستين/ كه لك لك مياد و آدم بزرگارو مي بره/ اونجا پوست اون ها رو سفت مي كنن/ پشت هاي خميده رو صاف مي كنن.../ بعد لك لك ها پروازكنان اونهارو به زمين برمي گردونن/ و اون ها همون بچه هايي مي شن كه تازه به دنيا اومدن.»
در آثار او «خورشيد» نماد آغاز و تولد دوباره است. همچنان كه در شعر «سنگ سوپ عجيب»، پس از پايان روزهاي تاريك فقر، خورشيد بركت و فراواني سرمي زند.
«آن تكه سنگ باعث شد تا روزهاي تاريك را تاب بياوريم و بالاخره خورشيد طلوع كرد.»
توصيف استاين از عشق و صحنه هاي عاشقانه بسيار لطيف و به يادماندني است. چنانچه در كتاب «پري دريايي» براي نخستين بار با چهره جديدي از سيلور استاين آشنا مي شويم و آن را شاعر عاشق مي ناميم. شاعري كه عشق را همچون لبخند، اساس زندگي آدمي مي داند.
«از وقتي كه عاشق شدم/ فرصت بيشتري پيدا كردم/ فرصت بيشتري براي اينكه پرواز كنم و بعد زمين بخورم/ و اين عالي است/ هر كسي شانس پرواز كردن و به زمين خوردن را ندارد/ تو اين شانس را به من بخشيدي/ متشكرم.
شخصيت هاي آثار او وقتي عاشق مي شوند، نشانه هاي ظاهري امور را در لايه هاي زيرين ذهن خود بسيار رمانتيك و زيبا معنا مي كنند. نمونه متعالي عشق در آثار او در «درخت بخشنده» نمايان مي شود. عشقي بي دريغ و بي قيد و شرط برخاسته از وسعت يك وجود زنانه. استاين شاعر عشق و لبخند است.
در آثار استاين، حضور خدا به عنوان خالق و برترين نيرو وجودي جهان شمول، احساس مي شود. قدرتي بي نظير كه شريك ندارد و كسي در جايگاه او نمي گنجد. با اين حال نمونه اي از شخصيت دادن به خدا به عنوان انسان در يكي از داستان هاي او با عنوان «بالا افتادن» ديده مي شود.
«جرج گفت: خدا چاق و قد كوتاهه/ نيك گفت: نخيرم. لاغر و درازه/ ويل گفت: سياهپوسته. باب گفت: سفيد پوسته/ من خنديدم و عكسي رو كه خدا از خودش گرفته بود و برام فرستاده بود به هيچ كدومشون نشون ندادم.»
قوي ترين بن مايه آثار استاين، طنز است. چنان طنزي كه مخاطب با هر احساس و جايگاهي ناگزير به خنده مي افتد. اما در ژرف ساخت همين واژگان و فضاهاي طنزآلود، چاشني غم و دردي عميق نهفته است كه خواننده را در اشك غرق مي سازد و احساساتي دوگانه در او برمي انگيزد. تجربه جالب و به ياد ماندني از لحظات زندگي كه نه درد است نه خنده، در عين حال هم اين است و هم آن. به عنوان مثال در داستان «بابا نوئل نو»، بابانوئل، نمادي از شخصيت انساني است كه در بين بچه ها محبوبيت بسيار دارد، او كه در رهگذر برخوردها و توقعات ديگران حقيقت راستين خود را به فراموشي مي سپارد، زماني پي به اين تراژدي مي برد كه بچه ها به او مي گويند:
«اين چه ريخت و قيافه اي است كه براي خودت درست كردي؟ دستات هم كه خاليه، پس شكلات و شيريني ات كو؟ برگرد و برو، بابانوئل قديم را بياور.»
حركت و پويايي جزء لاينفك نوشته هاي استاين است. و اين حركت، رهسپاري در جهت شناخت موانع تربيتي و ساختارهاي فطري بشر و غلبه بر ناهماهنگي ها، حصارها و نقاب هاي درون است. قهرمانان نوشته هايش ناآگاهند و در طي طريق به رشد و آگاهي و بلوغ مي رسند، گاه خجالت مي كشند، مي ترسند، گريه مي كنند و محروميت خود را حس مي كنند و حتي گاه پشيمان مي شوند، كنار مي كشند و مثل «لافكادير»، صحنه را خالي مي كنند و راهي دياري نامعلوم مي شوند. از ديگر ويژگي هاي بارز آثار استاين، همراه بودن نوشته ها با نقاشي و كاريكاتور است كه به دست تواناي خودش كشيده شده است. كه قسمت بزرگ از بار معنا و مفهوم با وجود همين طرح ها و نقاشي ها به خواننده منتقل مي شود تا آنجا كه گاه اگر تصوير نباشد شعر از معنا مي افتد.
در آثار استاين، شخصيت هاي انساني آئينه تمام نماي زندگي و چگونگي حضور او در خانواده و اجتماع هستند و فضاي زندگي مدرن جامعه آمريكا، بر رفتار و كنش شخصيت هاي آثارش تأثير بسيار نهاده است. از اين رو در شخصيت پردازي، همه گونه احساس و عاطفه اي ديده مي شود. در واقع با شخصيت هاي دوسويه روبرو مي شويم كه بينشي پذيرنده دارند و خود را مشغول عملكرد خويش در آفرينش موقعيت هاي گوناگون مي دانند. گستردگي تخيل و فضاي فانتاستيك در آثار استاين به اندازه اي ملموس است كه خواننده فضاهاي تخيلي را به عنوان جزئي از واقعيت زندگي خود مي پذيرد. گسترش فضاي فانتزي در آثار وي باعث شده شخصيت ها اقتدار و اختيار بيشتري پيدا كنند. در چنين موقعيتي، ناممكن نمود كمتري پيدا مي كند و افراد هر قدر هم ناتوان، زشت و ضعيف يا كم سواد باشند، توانمندند. به همين علت شخصيت ها شادتر، موفق تر و حتي واقع بين ترند و انعطاف و پذيرش بيشتري دارند و زماني كه اشتباه مي كنند، پشيمان مي شوند، اعتراف مي كنند و در نهايت، صحنه را ترك مي كنند. و در ضمن شخصيت ها آميزه اي از خصوصيات خوب و بد را دارا هستند.
استاين به جهان و كار جهان از ديدگاه طنز مي نگرد و سياست و انتقاد اجتماعي از درون مايه هاي فكريش مي باشند و رهاورد آثارش شادي همگان است و اين باعث شهرت جهاني آثارش شده است. عشق، توجه به مردم، فقر، حركت و پويايي و نگريستن به جهان از دريچه چشم كودك از ويژگي هاي آثارش است.
مفهوم اكثر شعرهاي استاين عشق و سوءتفاهم درباره عشق است و اين همان راز تراژيك زندگي اوست. شاعري كه بسيار درباره عشق سروده ولي خود در تنهايي و انزوا در 10 مه 1999 بر اثر حمله قلبي درگذشت و مرگ خويش را پذيرا شد.
«اگر نمي توانم هميشه مال تو باشم
اجازه بده گاهي زماني از آن تو باشم
و اگر نمي توانم گاهي زماني از آن تو باشم
بگذار هر وقت كه تو مي گويي كنار تو باشم...
اگر نمي توانم عشق راستين تو باشم
بگذار باعث سرگرمي تو باشم
اما مرا اينگونه ترك نكن
بگذار در زندگي تو دست كم چيزي باشم.
شل سيلوراستاين با كتاب «قطعه گمشده در جستجوي دايره بزرگ» در سال 1982 جايزه انجمن بين المللي كتاب كودك را از آن خود كرد.
منبع:
1. نصرت زادگان، نسترن. بررسي تطبيقي آثار صمد بهرنگي و شل سيلورستاين. فصلنامه ادبيات تطبيقي، شماره 6، تابستان .1387