سوري كه در آتش ترقه مي سوزد!سوري آتش ترقه ضرورت بازنگري در چهارشنبه آخر سال - بخش نخست

پريسا جلالي
« بر اثر آتش بازي 20 نقطه تهران آتش گرفت »، «دست2 نفر بر اثر انفجار مواد محترقه قطع شد»، «بر اثر آتش بازي يك باب نانوايي در خيابان 17 شهريور آتش گرفت »، «بازي با ترقه در تهران 12 نفر را دچار سوختگي در ناحيه صورت و دست و پا و راهي بيمارستان كرد »، « فوت بر اثر انفجار نارنجك دست ساز»، «بر اثر انفجار نارنجك دست ساز در ميدان رسالت پيرمرد 55 ساله اي دچار لكنت زبان شد ». . .
اينها خبرهاي تلخ و ناگواري است كه سال هاي پيش بارها و بارها از رسانه ها پخش مي شد و حاوي هشدارهايي از خطرات چهارشنبه آخر سال بود تا سور اين روز ديگر به تلخ كامي تبديل نشود.
شادي از جمله هيجاناتي است كه براي ادامه زندگي يك ضرورت تلقي شده و با آن زندگي معنا و مفهوم خاصي مي يابد.
چهارشنبه سوري نيز به عنوان يك جشن بهاري كه پيش از رسيدن نوروز برگزار مي شود اسبابي است براي تخليه هيجان و شادي عمومي در ميان ايرانيان.
مردم در اين روز براي دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهايشان مراسمي را برگزار مي كنند كه ريشه اش به قرن ها پيش باز مي گردد.
مراسم متنوعي در شهرهاي مختلف كشور همانند قاشق زني، فالگوش ايستادن، شكستن كوزه قديمي خانه و تهيه كوزه اي نو از جمله مراسمي است كه پس از روشن كردن آتش و پريدن از روي آن در اين روز انجام مي شود و چهارشنبه سوري را از ديگر جشن ها متمايز مي كند.
چهارشنبه اي با هويت تاريخي
ظاهرا مراسم چهارشنبه سوري برگرفته از آئين هاي كهن ايرانيان است كه همچنان در ميان آنها و با اشكال ديگر در ميان باقي بازماندگان اقوام آريائي رواج دارد.
رسوم اين روز از زبان مسن ترها شنيدني تر است .
باباجواد كه از مسن ترهاي يك خانواده اصيل تهراني است حرف هاي خوبي با گزارشگر كيهان در اين باب دارد؛ ازجمله اينكه مي گويد: اين روز مختص جوانان است و البته همه از پيرو جوان در اين روز خاص مي خواهند جوان باشند. البته بگذريم كه در سال هاي قديم اين روز واقعا جشن بود و مقدمه اي مي شد براي عيد و نوروز اما چند سالي است كه چهارشنبه سوري براي بعضي خانواده ها تبديل به يك روز تلخ شده است.
وي همچنين چهارشنبه سوري سال هاي پيش را براي جوانان حاجت دار شيرين ترين زمان توصيف مي كند چرا كه جوانان جوانان آرزومند و حاجت دار، قاشقي با كاسه اي مسين برمي دارند و شب هنگام در كوچه و گذر راه مي افتند و در برابر هفت خانه مي ايستند و بي آنكه حرفي بزنند پي در پي قاشق را بر كاسه مي زنند. صاحب خانه كه مي داند قاشق زنان نذر و حاجتي دارند، شيريني يا آجيل، برنج يا بنشن و يا مبلغي پول در كاسه هاي آنان مي گذارد. اگر قاشق زنان در قاشق زني چيزي به دست نياورند، از برآمدن آرزو و حاجت خود نااميد خواهند شد. گاه مردان به ويژه جوانان، چادري بر سر مي اندازند و براي خوشمزگي و تمسخر به قاشق زني در خانه هاي دوست و آشناي خود مي روند.
بابا جواد كه تاكنون 73 چهارشنبه سوري را ديده است خاطرات خوشي از آن روزها دارد و ديگر رسوم اين روز را تهيه آش چهارشنبه سوري براي نذر بهبود يافتن بيماران، تقسيم آجيل هفت مغز به نام آجيل چهارشنبه سوري عنوان مي كند كه امروزه، آجيل چهارشنبه سوري هم جنبه نذرانه اش را از دست داده و از تنقلات اين مراسم به شمار مي رود.
به ادعاي اين جوان قديمي مراسم ديگري هم در زمره رسوم اين روز در جاي جاي كشور والبته متناسب با سليقه و فرهنگ مختص اهالي مناطق مختلف ايران مانند آب پاشي ، بخت گشائي دختران ، دفع چشم زخمها ، فال گرفتن هم در اين شب انجام
مي شد اما امروز جز اجراي نمادين برخي از اين رسم ها چيز ديگري باقي نمانده است.
فراموش نكنيم، چهارشنبه سوري تنها پديده اي نيست كه دستخوش تحول شده است. بلكه همانطور كه يافته هاي يك پژوهش نشان مي دهد تمامي
آيين ها و يادمان هايي كه مردم ايران در زمان هاي گوناگون بر پا مي داشتند و بخشي از آنها همچنان در فرهنگ اين سرزمين پايدار شده است، با منش ، اخلاق و خرد نياكان ما در آميخته بود و در همه آنها ، اعتقاد به پروردگار ، اميد به زندگي، نبرد با اهريمنان در قالب نمادها ، نمايش ها و آيين هاي گوناگون نمايشي گنجانده شده بود.
رفتار خشونت آميز و مغاير با عرف و قوانين جامعه نظير آنچه كه امروز تحت عنوان شادي و هيجان در چهارشنبه آخر سال شاهديم در هيچكدام از اين آيين ها ديده نمي شود.
تغييرات بنيادي آتش به جان چهارشنبه سوري انداخت
مراسم چهارشنبه پايان سال به عنوان يكي از سنني كه قواعد خاص خود را دارد طي سال هاي اخير دستخوش تغييرات ناگواري شده است.
نارنجك هاي دست ساز، ترقه و فشفشه هاي متعدد و متنوعي كه با قيمت هاي مختلف در دسترس نوجوانان و جوانان قرار مي گيرد گذرگاه ها و
خيابان ها و كوچه ها را نا امن مي كند.
اما با وجود هشدار رسانه ها و گزارشات مكرر از افرادي كه بر اثر انفجار مواد محترقه بينايي، شنوايي يا زيبايي خود را از دست داده اند يا شنيدن آه افسوس و حسرت آنهايي كه در سور چهارشنبه محكوم به از دست دادن دست يا پا شده اند نه تنها برخي جوانان و نوجوانان را از اين هيجان كاذب دور نمي كند بلكه هنوز به دور از چشم ماموران نيروي انتظامي انواع ترقه و مواد محترقه در كوچه و خيابان دست به دست مي شود.
فروشنده اي كه يك چشم به وسايلي كه روي زمين بساط كرده دارد و چشم ديگرش دور و اطراف را برانداز مي كند فردي است كه نظرمان را جلب مي كند تا از او بپرسيم با وجود خطراتي كه اين مواد دارند چرا دست به فروش مواد محترقه مي زند كه به قول خودش خطرناك ترين وسايل قابل فروش است.
وي كه البته تمايلي به معرفي خودش ندارد در گفتگو با گزارشگر كيهان شروع به معرفي و تبليغ ترقه و فشفشه هاي رنگارنگي مي كند كه در بسته بندي هاي جذابي پيچيده شده اند و اغلب محصول كشور چين هستند.
وي مي گويد:هفت ترقه، زنبوري، بمبك، چلچله، سه پايه و تعداد متنوعي از ترقه هاي خطرناك ديگري كه اگر مشتري باشيد بايد سفارش دهي تا دو يا سه ساعت ديگر برايت مهيا شود.
وي اين حرفه را شغلي موقتي مي داند كه بهتر از دستفروشي البسه و سي دي و غيره است؛ البته كمكي به تخليه هيجان و شاد شدن جوانان است تازه به مردم روحيه هم مي دهد!
به ادعاي اين فروشنده دوره گرد اين كار سود خوبي دارد چون بعضي از جوانان حاضرند پول هاي زيادي به ازاي خريد مواد محترقه بپردازند. البته قانون مي تواند جلوي ما را بگيرد اما جوانان را كه نمي شود مهار كرد، شايد اگر ترقه در دسترسشان نباشد به سراغ وسيله ديگري كه البته خطرناك تر هم باشد، بروند.
امنيت يا شادي؛ مساله اين است
همانطور كه اشاره شد متاسفانه مراسم چهارشنبه سوري با وجود تغييرات بنياديني كه با گذشته دارد معضلاتي را براي خانواده ها و جوانان به همراه داشته است. تا جايي كه برخي خانواده ها را داغدار و مصيبت زده فوت، سوختگي و جراحات ناشي از انفجار مواد محترقه و آتش زا در اين روز كرده است.
همين چهارشنبه سوري پارسال بود كه به گزارش مسئولان وزارت بهداشت 306 نفر حادثه ديدند و راهي بيمارستان شدند و يا آمار سال هاي پيشين كه تعدادي از جوانان در اثر انفجار مواد محترقه فوت شدند.
با وجود اين آمارها جاي اين پرسش است كه آيا قوانين و مقررات موجود در جامعه دچار خلاء و ضعف بوده كه نتوانسته آنطور كه بايد درمقابل اين آسيب بيايستد يا اينكه ضعف را بايد در جايي ديگر جستجو كرد؟
ستاره بروغني دانشجوي رشته حقوق با ابراز اينكه بهتر است قوانين موجود بازنگري شوند به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: علي رغم كاهش تعداد تلفات چهارشنبه سوري در سال گذشته هنوز شاهد انواع نارنجك هاي دست ساز و مواد محترقه در دسترس نوجوانان هستيم كه در صورت عدم برخورد جدي شايد تلفات امسال بيش از سال هاي گذشته هم باشد؛ چرا كه دلخوش بودن به كاهش آمار تلفات و حوادث اين روز نه تنها مشكلي را حل نمي كند بلكه مي تواند منجر به سهل انگاري بيشتر و افزايش تعداد تلفات شود.
وي اضافه مي كند: اين روزها همانطور كه شاهديم رسانه ها از قول مسئولان به فرهنگ سازي اشاره دارند و اطلاع رساني و آگاه كردن جوانان و نوجوانان را تنها راه برون رفت از معضلات چهارشنبه سوري عنوان مي كنند در حالي كه علاوه بر فرهنگسازي به تشديد قوانين و تدابير انتظامي براي جلوگيري از ورود مواد محترقه به كشور و كنترل مرزها نياز داريم.
اين دانشجوي دانشگاه پيام نور اضافه مي كند: درست است كساني كه با منفجر كردن ترقه و پراكندن آتش سلامتي مردم را هدف مي گيرند ، با تن دادن به رفتاري آميخته به هرج و مرج روحي ، آيين چهارشنبه سوري را تخريب كرده اند و يا به ادعاي جامعه شناسان و رفتارشناسان جشن هاي ايراني نيازمند بازتعريف هستند اما اين نكته را نبايد فراموش كرد كه امنيت مردم و زندگي در جامعه سالم نسبت به يك جامعه شاد در اولويت قرار دارد برهمين اساس نبايد امنيت تحت سيطره شعارهايي باشد كه فقط شادي و لذت را براي مردم تعريف و تاكيد مي كند.
بروغني تاكيد دارد كه به همين منظور تلاش براي ايجاد امنيت بايد از سوي نهادهاي قضايي و انتظامي در درجه نخست اهميت باشد تا زماني كه بتوانيم خيابان ها و كوچه هاي امني براي تردد عابران در اين شب فراهم كنيم.
شادي مسبب همبستگي ملي
هرچند چهارشنبه سوري يك مراسم برگرفته از آيين گذشتگان باستان است و در فرهنگ اسلامي جايگاهي ندارد اما حفظ ارزش هاي ملي ايراني نيازمند حفظ اين فرهنگ كهن است البته با رعايت دقيق ارزش هاي ايراني و اسلامي.
جامعه شناسان و آسيب شناسان اجتماعي با دقت در همين تعريف، شادي و نشاط را لازمه يك جامعه سالم و ايمن تعريف مي كنند.
دكتر امان الله قرائي مقدم يكي از همين جامعه شناسان است كه اصلاح فرهنگ تخليه هيجان را از ملزومات جامعه ايران قلمداد مي كند.
اين عضو هيات علمي دانشگاه تربيت معلم در همين زمينه به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: خوشبختانه در ايران علاوه بر
جشن هاي باستاني اعياد مذهبي خوبي هم داريم كه مي توان براي شاد نگه داشتن جامعه از آنها سود برد. بهتر است همان كاري كه بعضي مواقع براي جشن هاي مذهبي انجام مي شود، براي جشن هاي ملي هم انجام شود.
وي ادامه مي دهد: اگر جشن هاي باستاني خود را در ميادين يا پايگاه هاي مخصوص برگزار كنيم و به واقع به نوعي جامعه را شاد نگه داريم و بساط شادماني را براي مردم فراهم كنيم از بروز هزاران مشكل جلوگيري مي شود و با صرف هزينه هاي كم براي شادي از پرداخت هزينه هاي هنگفت آسيب هاي اجتماعي در امان هستيم.
به اعتقاد اين جامعه شناس، شادي باعث افزايش دلبستگي به كشور و فرهنگ مي شود و اگر از مجال شاد بودن براي گروه هاي مختلف جامعه كاسته شود و مردم نتوانند در جامعه خود، اين نياز را برآورده كنند، اين نياز را در جايي ديگر جست وجو مي كنند.
دكتر قرائي مقدم همچنين اشاره مي كند كه اگر قرار است كاري بكنيم نه تنها در چهارشنبه سوري بلكه در تمام زندگي ما هيجان صحيح جاري باشد نياز به اين است كه در طول زندگي جوانانمان را با معناهاي نمادين آشنا كنيم و به آنها ارزش ها را بياموزيم البته به اين مساله هم اهميت دهيم كه فرصت شادي كردن و تخليه هيجان بايد به جوان داده شود.
گزارش