مخاطبان مشتاق نگاهي به بيست و سومين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران- بخش نخست

گاليا توانگر
در برابر 90 دقيقه ژاپني ها و 55 دقيقه تركيه و مالزي، آمار مطالعه هر ايراني در طول يك شبانه روز تنها 2 دقيقه عنوان شده است. اوج فاجعه اين جاست كه همين دو دقيقه هم صرف مطالعه اصولي نمي شود و معطوف به خواندن مجلات زرد، كتاب هاي فال گيري و تست شخصيت است!
جالب است كه اين آمار در بين قشر دانشجو و دانشگاهي نيز با ساير اقشار جامعه تفاوت چنداني ندارد و اگر جوانان دانشجو خيلي همت كنند، كتاب هاي درسي خودشان را در طول ترم ورق بزنند.
بهانه هميشگي خانواده ها براي نخواندن كتاب، هزينه بالاي خريد كتاب است. اگر چه در شرايط فعلي كه يارانه هاي كاغذ چاپي حذف شده و به قيمت آزاد حساب مي شود، اين دليل قانع كننده به نظر مي رسد، اما همه دلايل به همين پاسخ كليشه اي محدود نمي شود.
روز جمعه است و نمايشگاه كتاب جاي سوزن انداختن نيست. ازدحام در راهرو بين غرفه ها به حدي است كه اكسيژن براي تنفس كم مي آورم. اكثر بازديدكنندگان با مترو خود را به نمايشگاه رسانده اند. پاركينگ هاي نمايشگاه را سقف و چادر زده اند و به ناشران كودك و نوجوان كرايه داده اند، بنابراين جاي پاركي وجود ندارد!
بازديدكنندگان در پاسخ به اين سؤال كه دنبال چه كتابي هستيد؟ سكوت مي كنند و خودشان هم نمي دانند چه مي خواهند! فقط قدم مي زنند و اگر كتابي چشمشان را گرفت به سمت آن مي روند. به وضوح روشن است كه خيل عظيمي از بازديدكنندگان با اصطلاحاتي چون سير مطالعاتي و مطالعه
جهت يافته بيگانه اند.
اطلاعات نمايشگاه هم نمي داند كه مثلا كتاب هاي روانشناسي در كدام غرفه ها يافت مي شود، فقط اگر اسم ناشر را بپرسيد به تابلو اسامي نيم نگاهي انداخته و پاسخي مي دهد.
نبود چرخه منسجم براي تبليغ و پخش كتاب
ناشراني كه اسمشان با حرف الف آغاز مي شود، تعدادشان بيش از حروف ديگر و اسامي ساير ناشران است. نزديك به نيمي از فضاي سالن اصلي پر از غرفه هايي است كه اسامي شان با حرف الف آغاز مي شود. بازديدكنندگان كتاب هاي مذهبي كه از همه اقشار- براي مثال از زنان خانه دار گرفته تا دانشجويان علوم حوزوي- هستند، بيشتر دنبال عناويني مي گردند كه در متن سعي شده علوم ديني با زندگي روزمره پيوند بخورد.
محسن سيد تاجدالديني مسئول انتشارات آيت اشراق كه 20 سال است در صنعت نشر كشور فعاليت دارد، پيرامون مهمترين چالش هاي پيش روي رشد صنعت چاپ و نشر مي گويد: «يكي از عمده ترين مشكلات نبود اتحاديه براي تبليغ و پخش كتاب است. در حال حاضر تيراژ كتاب براي هر ايراني در طول يكسال دو هزار جلد محاسبه شده كه رقم پاييني است. اگر چرخه درستي براي توزيع كتاب داشته باشيم، نيمي از مشكلات صنعت چاپ حل خواهد شد.»
از وي سؤال مي كنم: «به نظر مي رسد استقبال از كتب ديني بيش از ساير بخش هاست. آيا حقيقتا اين گونه است؟» وي پاسخ مي دهد: «تا چند سال قبل اين گونه بود، چون تعداد بيشتري از عناوين جديد وارد بازار مي شد. اما در حال حاضر ناشران در هيچ بخشي ريسك چاپ اول را نمي پذيرند، بنابراين دائما بر كتاب هايي كه قبلا چاپ شده و در بازار فروشش جواب داده است، مهر تجديد چاپ مي زنند. انتشارات ما در سال گذشته تنها 13 مورد عنوان جديد ارائه كرد، بنابراين از آمار مخاطبين دائما كم مي شود، چون فاصله موضوع كتاب ها با بخش معرفتي افزايش پيدا كرده است.»
تاجدالديني گله مندانه نسبت به بي نظمي هاي امسال نمايشگاه كتاب اعتراض كرده و مي گويد: «ساعت ورود و خروج ناشران را به سالن ساعت 5/9 صبح گفته اند، اما ساعت 9 صبح باز مي كنند و برعكس ساعت آوردن بار به داخل سالن را 5/6 صبح اعلام كرده اند، كه ساعت 9 اجازه ورود بار مي دهند. الآن 4 روز از افتتاح نمايشگاه گذشته است، ولي هنوز كارت شناسايي به غرفه داران نداده اند. بي نظمي مرحله ثبت نام و تقسيم غرفه ها هم جاي خودش را داشت!»
وي پيشنهاد مي كند كه نمايشگاهي نيز به فعاليت ناشران تخصصي اختصاص پيدا كند، چون اين ناشر معتقد است در چنين فضاي شلوغي با اين حجم كار كتاب هاي تخصصي گم مي شوند.
نويسنده هاي تازه كار ته ليستند!
خيلي ها معتقدند كتاب هاي خوب همان روزهاي اول و دوم نمايشگاه خريداري مي شوند و روزهاي بعدي برخي عناوين ناياب و يا كم ياب خواهند بود. با اين حال كساني كه كتاب شناسند و سير مطالعاتي دارند، به راحتي مي توانند ناشر و كتاب مورد نظرشان را پيدا كنند. شايد يكي از راهكارهاي جلوگيري از سردرگمي بازديدكنندگان اين باشد كه كتابچه اي طراحي شود و از روزهاي قبل نمايشگاه لااقل جديدترين عناوين كتاب هايي كه قرار است توسط هر انتشارات در نمايشگاه عرضه شود، پيش روي عموم قرار بگيرد. اين يك واقعيت است كه هنوز عموم مردم با اطلاع رساني رايانه اي از طريق سايت ها بيگانه اند. سيد شهرام صدرالادبائي كه 15 سال است در حوزه نشر كتب مذهبي و حوزوي فعاليت دارد، توضيح مي دهد: «سال گذشته 5 يا 6 عنوان جديد- كتاب چاپ اول- ارائه داديم، اين درحالي است كه لااقل كارهاي حوزه علوم ديني عمدتا كارهاي تخصصي خوبي هستند، اما باز هم ناشران از حمايت چاپ اول ترس دارند. از وقتي كه يارانه هاي كاغذ برداشته شد، قيمت كتاب چيزي در حدود سه يا چهار برابر افزايش پيدا كرده و اگر به فروش نرسد، ناشر دچار ضررهاي شديدي مي شود. فلسفه برداشتن يارانه هاي كاغذ اين بوده كه پول آن را در قالب كارت كتاب بين اقشار مختلف و دانشجويان توزيع كنند، اما مي بينيم اغلب اوقات پول كارت كتاب صرف خريد كتاب نمي شود و از دستي به دست ديگر با واسطه هايي چند مي چرخد و پول آن ردوبدل مي شود.»
وي اجراي سه قانون نظارت بر قيمت ها، نظارت بر تكراري چاپ نشدن كتاب ها و نظارت بر حق مالكيت مؤلفين و مصنفين را اولين گام هاي ساماندهي بازار نشر و توزيع كتاب عنوان كرده و مي گويد: «چون قيمت كاغذ گران است، ناشر ريسك نمي كند كه كتاب جديد چاپ كند. اغلب آنها در بازار جستجو مي كنند كه از كدام كتاب استقبال شده و دوباره اقدام به چاپ همان ها مي كنند، چون از بابت فروشش مطمئن هستند. مؤلفين براي اولين بار خيلي سخت ناشر پيدا مي كنند.»
خيلي همت كنيم كتاب درسي مان را مي خوانيم!
سيدمحمود موسوي 22ساله دانشجوي رشته عمران روي پلكان هاي حاشيه سالن اصلي نشسته و خستگي در مي كند. در كيسه پلاستيكي خريدش تنها دو كتاب مي بينم. يكي كتاب ديناميك جانسون كه 10هزار تومان بوده و او با تخفيف نمايشگاه 9هزار تومان خريده است. ديگري كتاب مقاومت مصالح پوپوف كه 7500 تومان بوده و او 6000تومان خريده است. وي مي گويد: «ميانگين تخفيف نمايشگاه بين 10تا 30درصد است. البته تلويزيون سي درصد عنوان كرده بود، اما امروز كه نمايشگاه آمدم، ديدم بين 10تا 30درصد متغير است. من چون هم دانشجو هستم و هم بعدازظهرها سركار مي روم از تعطيلي روز جمعه استفاده كردم و به نمايشگاه آمدم. كتاب راهنماي ديناميك هم مي خواستم كه هرچه از باجه ها پرس وجو كردم كسي اطلاعات درستي نداد. اطلاعات فقط اسم ناشران را مي گويد و راهنمايي نمي كند كه مثلاً فلان كتاب را در كدام غرفه مي توانيم پيدا كنيم؟»
از وي سؤال مي كنم: «دوستان همكلاسي ات چه قدر در طول روز مطالعه دارند؟» وي با خنده پاسخ مي دهد: «اگر خيلي همت كنيم كتاب هاي درسي خودمان را مي خوانيم. متأسفانه سطح اطلاعات بچه ها خيلي پايين است و تنها حفظ طوطي وار مطالب براي گرفتن نمره و پاس كردن واحدها همه فكر و ذكرمان شده است.»
بكارگيري شيوه هاي نوين
در طراحي جلد و كيفيت چاپ
يكي از راهكارهاي جذب مشتري به سمت بازار كتاب، به كارگيري شيوه هاي نوين طراحي جلد و نحوه چاپ است. در نمايشگاه كتاب امسال انصافاً انتشارات فاتحان و ستاره ها زيرمجموعه بسيج مستضعفين عناوين جديد، پرمحتوا و نيز گرافيك و طراحي جلدهاي زيبايي ارائه داده است.
سرتيپ2 پاسدار علي ناظري معاون نشر و ادبيات سازمان حفظ آثار و نشر ارزش هاي دفاع مقدس با توضيح اين كه ما اولين كنگره هاي ياد و خاطره شهدا را با نيت جمع آوري آثار بديع دفاع مقدس در اقصي نقاط كشور سال72 برگزار كرديم، مي گويد: «در يكسال اخير همه تلاشمان اين بود كه كتاب هايي را با موضوع دفاع مقدس و با معيارهاي حرفه اي ارائه دهيم. زيبايي چاپ، گرافيك، قطع و صفحه بندي، انتخاب اسم، رنگ ها، كيفيت ويراستاري و نيز محتواي خوب كتاب اولويت هاي كاري ما را تشكيل مي دهند.»
وي دو نمونه كتاب حقيقتاً حرفه اي، يكي خاطرات رزمنده عبدالحسين بنادري در شكست حصر آبادان با عنوان «سرباز سال هاي ابري» و ديگري «مهتاب خين» خاطرات فرمانده بسيجي حسين همداني از انقلاب كردستان و دفاع مقدس را پيش رويم مي گذارد. جلد كتاب سرباز سال هاي ابري خيلي زيباست. جلد با جيب پيراهن سربازي و پلاك نام كتاب و گوينده خاطرات تزيين شده است، ضمن اين كه خاطرات اين كتاب با تكيه بر تكنيك پرسش و پاسخ و مصاحبه تنظيم شده اند. اين تكنيك براي اكثر اقشار جامعه با هر سطح معلوماتي قابل درك است و پيچيدگي هاي داستان گويي و روايت داستان گونه را ندارد. ضمناً بيشترين پايبندي به روايت اصلي را در خود دارد.
سرهنگ گله مندانه مي گويد: «به نظر بنده چنين كتاب هايي به دليل عدم تبليغ مناسب مهجور مي مانند، درحالي كه مي توانند اولين الگوهاي تحول چاپ و نشر در به كارگيري شيوه هاي نوين و خلاقه باشند.
وي مهمترين چالش بازار نشر را نقص در اطلاع رساني و نحوه تبليغ و توزيع مي داند.»
وي صراحتاً مي گويد: «اگر از جمع زيادي از اين خانم ها و آقايان بازديدكننده بپرسيد كه آيا مي دانيد دنبال چه كتابي هستيد؟ نمي دانند دنبال چه هستند! چون اطلاع رساني نشده نمي دانند از اين فرصت خوب چطور استفاده كنند؟»
اين انتشارات كتاب هايي نيز در قطع خشتي و نيمه خشتي پيرامون داستان جنگ براي كودكان ارائه داده است كه عناوين آن به 23عنوان مي رسد. اين كارها شايد در رديف تنها كارهاي ويژه جنگ براي گروه سني كودك باشند كه با نقاشي هاي جذاب ارائه شده اند.
گزارش روز