وقتي گدايي شغل مي شود!

صديقه توانا
دست طمع چو پيش كسان مي كني دراز
پل بسته اي كه بگذري از آبروي خويش
تكدي گري از زمره زشت ترين مناسبات اجتماعي است و اين روزها متكديان چه نيازمند و چه حرفه اي با شيوه هاي بسيار نوين احساسات برانگيز، به امرار معاش مي پردازند و از عواطف ملت، بهترين استفاده را مي كنند.
متكديان به شكلهاي گوناگون در همه جاي ايران به تكدي مشغولند، و بر حسب شرايط گوناگون و آنچه در هر دوره زماني بر اجتماع حاكم است، اين پديده نيز تغيير شكل مي دهد و تعداد متكديان بر مبناي ميزان دخالت و حضور عوامل قانوني و سازمانهاي مسئول، كاهش يا افزايش مي يابد. زشتي اين پديده بر همگان آشكار است، اما كندوكاوي در دلايل اجتماعي بروز و ظهور آن ما را با حقيقت تلخي رو به رو مي كند و آن همان زمينه هاي ذهني ناخودآگاه در ضمير اجتماعي ماست كه تكدي گري را رواج مي دهد و گاه با استفاده از حس انسان دوستانه عموم افراد اجتماع، آن را توجيه و تصديق مي كند.
قصه آن گداي سمج
تكدي گري، شيوه هاي گوناگوني دارد. با يك نگاه كلي مي توان دريافت كه متكديان نه افرادي بازمانده از پيشرفت اجتماعي و هوش و امكانات فردي، كه به عكس افرادي توانمند و هوشيارند و با استفاده از اين توانايي و هوشياري، شيوه اي براي كسب آسان در آمد انتخاب كرده اند.
دكتر محمد عليزاده جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت و گو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه نه فقط گدايي و تقاضاي مستقيم پول از مردم، بلكه بعضي مشاغل نيز به نوعي تكدي محسوب مي شوند، مي گويد: «قديمي ترين و شناخته شده ترين شيوه، تكدي، همان چيزي است كه ما از آن به عنوان گدايي تعبير مي كنيم. از ديرباز عده اي با حضور در مجامع عمومي و مراكز تجمع مردم بخصوص اماكن مذهبي، از احساسات انسان دوستانه مردم سوء استفاده مي كردند و با طلب پول، غذا، لباس و ساير امكانات، نيازهاي خود را برآورده مي ساختند.»
وي ادامه مي دهد: «داستان متكديان سمج كه به هر شكل ممكن از مردم پول مي گرفتند و در عزا و عروسي حاضر مي شدند، از داستانهايي است كه حتي در ادبيات ما نيز حضورش محسوس است،» اما با گذشت زمان بويژه در زمان حاضر، تكدي گري پيشرفت كرده است و متكديان كه با حيله هاي مختلف مي كوشند نظر لطف و مرحمت ديگران را بخود جلب كنند، همواره در ابداع روشهاي جديد تكدي گري كوشيده اند.»
دكتر عليزاده اضافه مي كند: «روش مؤثر متكديان جلب ترحم افراد است و لذا در اين ميان مردم بايد با اين آگاهي كه كمك به متكدي، باعث رواج گداپروري در جامعه مي شود، از گسترش اين معضل اجتماعي جلوگيري نمايند و با اين خرده فرهنگي كه متاسفانه در پاره اي از لايه هاي اجتماعي مورد پذيرش قرار گرفته و به نوعي مشروعيت يافته است، مقابله كنند.»
سازمان بهينه سازي تكدي گري
اين استاد دانشگاه با اشاره به اينكه به مرور زمان، گدايان قديمي و كم حوصله در همان حوزه كاري قبلي خود استقرار پيدا كرده اند و به شكل گدايان ثابت يك منطقه يا متكديان حرفه اي نابينا و عليل باقي مانده و تازه كارها، به دنبال روشهاي جديد رفته اند در ادامه توضيحات خود اين طور مي گويد: «در اين سيستم، تكدي گري وارد نظام پيچيده تري مي شود، نظامي كه در آن شبكه هاي وسيع سوء استفاده افراد را از سنين مختلف به كار مي گيرند و با سازماندهي و هدايت آنها سودكلان به جيب مي زنند و به دنبال بررسي ريشه هاي تكدي و در پي يافتن محل تجمع و استقرار متكديان، اغلب به اين سازمان هاي مافيايي مي رسيم، افراد حاشيه نشيني كه به دليل فقر و نياز، تبديل به آلتي در دست سودجويان مي شوند.»
دكتر عليزاده كه خود چندين سال در ستاد طرح جمع آوري و ساماندهي متكديان فعاليت داشته و تحقيقات گسترده اي در اين زمينه انجام داده است، خاطرنشان مي كند:«حضور وسيع كودكان در سنين بسيار پايين و در شرايط بدآب و هوايي و با نامناسب ترين وضعيت ظاهري، آن هم كودكاني كه ضعف و ناتواني جسمي و يا بيماري هم بر آنها غالب شده و اغلب به هر طريق ممكن مي كوشند تا پولي به دست بياورند، از راز اين نظام مخوف پرده بر مي دارد لذا اصرار و پافشاري آنها، شايد يكي از همان روشهاي نويني است كه كارفرمايان براساس روان شناسي اجتماع آن را ابداع كرده اند.»
وي مي گويد: «وقتي كودكي به شما التماس مي كند و گاه اشك هم مي ريزد، چيزي در عمق وجودتان تحريك مي شود و گاه حتي فقط براي خلاصي از اين فشار، پولي به او مي دهيد، تا رهايتان كند، آنها شما را وادار مي كنند بخاطر نجات آنها از كارفرماي خشن و زورگو چيزي به آنها بدهيد و از لحاظ عاطفي هم خود را توجيه كنيد و فروشندگاني كه گدايي مي كنند، نه فقط به اين شيوه هاي آشكار، بلكه در پوشش مشاغل كاذب نيز جزو متكديان سازماندهي شده تلقي مي شوند و متكدياني كه اجناس بنجل و بي ارزش مي فروشند و افراد را وادار مي كنند براي توجيه عملشان چيزي از آنها بخرند نيز از آن دسته اند. و آن دسته از افراد كه خانوادگي راه مي افتند و چيزي از هنر بدوي شان مايه مي گذارند و آهنگي مي نوازند، و به شكل رمانتيك بازو به بازوي همسرشان قدم مي زنند نيز همان گداهاي قديمي خودمان هستند كه حالا بزك شده اند.»
دكتر عليزاده مي گويد: «مردم بخاطر جنبه هاي انسان دوستانه و حتي گاهي به دلايل مذهبي، به اين افراد كمك مي كنند، بعضي با نيت صدقه، و به قصد خير، در واقع تن پروري و فساد اين قشر را تقويت مي كنند. اما اين مسئله توجيهي بر اين نيست كه مسئولان از تلاش و كوشش خود براي جمع آوري متكديان دست بردارند و يا در اين كار ضعيف عمل نمايند.»
آسيب ديدن فرهنگ كار در جامعه
فعاليتهاي درآمدزا و كار در جامعه هر كدام تعريف مشخص و جداگانه اي دارد. برخي مشاغل در جامعه رسميت ندارد و اگر كسي وارد آن شود مردم و جامعه به عنوان تكدي به آن نگاه مي كنند.»
مرتضي طلايي رئيس كميسيون فرهنگي ، اجتماعي شوراي شهر تهران در گفت وگو با خبرنگار كيهان با بيان مطلب فوق بين شغل و آسيب اجتماعي تفاوت قائل مي شود و برخلاف نظردكتر عليزاده مي گويد: «وقتي بچه اي در سه ماه تعطيل تابستان براي خرج تحصيل گل فروشي و يا دست فروشي مي كند، نمي توانيم بگوييم او به نوعي گدايي مي كند در اين مورد بايد گفت بازار كار محدود است و با توجه به اينكه نرخ بيكاري هم بالاست، لذا دستفروشي را نبايد نوعي گدايي محسوب كرد.»
وي با اشاره به اينكه فرهنگ كار در جامعه دچار آسيب شده است خاطرنشان مي كند: «وقتي ما براي كارهاي بنايي، نظافت شهري و... از كارگران افغاني و پاكستاني استفاده مي كنيم در واقع به تبليغ فرهنگ كار تجملاتي و تشريفاتي مي پردازيم و لذا مي بينيم كار يدي فراموش شده است و منزلت خود را از دست داده است. كه براي حل اين مشكل بايد به كاريدي در جامعه بها دهيم و براي آن ارزش قائل شويم تا افراد تن پرور و تنبل دست از تكدي گري بردارند.»
وي تنها راهكار حل معضل متكديان را مديريت يكپارچه شهري مي داند و مي گويد: «دستگاههاي مسئول بايد با حفظ هويت سازماني خود در تابعيت كنترل عملياتي مديريت شهري قرار گيرند و زيرنظر شوراي شهر مسائل را حل و فصل كنند و هر كس به تنهايي راه خود را نرود.»
بهزيستي تنها متولي متكديان نيست
اما سيدحسن موسوي چلك مديركل امور آسيب ديدگان اجتماعي در سازمان بهزيستي كشور در گفت وگو با گزارشگر كيهان با استناد به مصوبات قانوني شوراي عالي اداري در مورد متكديان به حيطه كاري ووظايف سازمان بهزيستي در مورد ساماندهي و جمع آوري آنها اشاره مي كند و مي گويد: «بهزيستي فقط مسئول رسيدگي به امور متكديان بي سرپرست، معلول و سالمند مي باشد كه در اين زمينه هر اقدامي لازم باشد، انجام مي دهد و به همين منظور به طور مرتب يكي از نمايندگان خود را جهت شناسايي افراد فوق به مجتمع اردوگاههاي متكديان و يا مراكز اسكان موقت شهرداري مي فرستد كه پس از اقدامات و شناسايي اوليه متكديان، به بهزيستي منتقل مي گردند.»
موسوي چلك با اشاره به اين مسئله كه بهزيستي متولي متكديان نيست، و كارهاي اجرايي فقط برعهده شهرداري و نيروي انتظامي مي باشد خاطرنشان مي كند: «گدايي را نمي توان ريشه كن كرد چون عوامل متعددي از جمله ساختار اقتصادي، اتباع بيگانه و ساختار نظام تامين اجتماعي در بروز و ظهور اين معضل دخيل هستند، همچنين عوامل ديگري مثل تن پروري و گداپروري مردم را هم بايد به اين موارد اضافه نمود. بنابر اين تا زمانيكه اين مشكلات در جامعه وجود دارد، ما در اجراي طرح ساماندهي و جمع آوري متكديان نمي توانيم موفق باشيم. ضمن اينكه با طرحها و برخوردهاي ضربتي و قهري نيز نمي توان با اين مشكل برخورد كرد چون متكديان ضربتي بوجود نيامده اند كه بتوان ضربتي با آنها برخورد كرد، و تنها اقدامات مؤثر در اين زمينه اجراي صحيح و درست مصوبات قانوني، اصلاح فرهنگ مردم، توانمندسازي متكديان و برخورد با باندهاي حمايتي متكديان است.»
خلأ قانوني وجود ندارد
ستار هدايت خواه نماينده مردم بويراحمد و عضو هيئت رئيسه كميسيون فرهنگي مجلس در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد:«تكدي گري يك ناهنجاري اجتماعي است كه با توجه به آموزه هاي ديني و قرآني، كاري زشت و مذموم در جامعه تلقي مي شود و از سوي ديگر بر مسئولان حكومتي است كه نيازمندان واقعي را شناخته و در رفع نيازهاي آنها تلاش كنند كه در همين راستا و طبق دستورات قرآن كريم، بعد از انقلاب اسلامي شاهد تأسيس نهادهاي حمايتي از جمله كميته امداد امام خميني، سازمان بهزيستي، بنياد مسكن، وزارت رفاه و... در كشور هستيم و اقدامات وسيعي از سوي مسئولان كشور براي رسيدگي به وضعيت معيشتي مردم صورت مي گيرد. اما در اين ميان برخي افراد سودجو و فرصت طلب و عده اي تنبل و تن پرور هستند كه از رأفت ديني مردم و مسئولان سوءاستفاده كرده و به تكدي گري در سطح شهر مي پردازند.»
وي اضافه مي كند: «در مصوبه شوراي عالي اداري براي ساماندهي متكديان هيچگونه خلأ قانوني وجود ندارد و قوانين خيلي روشن و دقيق هستند و مجريان بايد كارهاي خود را به نحو صحيح و درست انجام دهند اما در عين حال مجلس آمادگي خود را براي هرگونه همكاري با دستگاه هاي ذيربط اعلام مي كند.»
و اين دقيقا همان نكته اي بود كه هادي مقدسي نماينده مردم بروجرد و عضو كميسيون اجتماعي مجلس هم در گفت وگو با گزارشگر كيهان بدان اشاره مي كند و در توضيحات بيشتري چنين مي گويد: «از نظر قانوني براي ساماندهي متكديان هيچ خلأ قانوني وجود ندارد و ما تمام ابزار و بسترهاي قانوني را براي اجراي مبارزه با اين معضل در دست قوه مجريه داريم و برنامه ها همه منطقي و قابل اجرا است.»
همچنين مقدسي از زاويه ديگري هم به مسئله تكدي گري نگاه مي كند و مي گويد: «تكدي گري صرف نظر از مسائل اجتماعي و معضلاتي كه در اين زمينه براي مردم و جامعه ايجاد مي كند، از بعد سياسي هم براي نظام و حكومت اسلامي زيبنده و شايسته نيست.»
وي با اشاره به اينكه برخي از بدخواهان كشورمان هميشه از راه هاي مختلف سعي در تخريب نظام مقدس جمهوري اسلامي دارند اضافه مي كند: «عده اي تعمدا دوست دارند تكدي گري و متكدي در جامعه وجود داشته باشد تا بدين ترتيب عدالت دولت و نظام را زير سؤال ببرند و لذا متكديان سازماندهي شده دقيقا در همين راستا فعاليت مي كنند و در سطح شهر به گشت و گذار مي پردازند، لذا در اين شرايط بايد با يك استراتژي منسجم تر براي مبارزه با اين معضل به جلو حركت كنيم و با طرح هاي ضربتي، منطقي و اصولي و مستمر به امر جمع آوري و ساماندهي اين معضل اجتماعي بپردازيم.»
مشكل اصلي خلأ قانوني است!
وقتي به همراه داريوش عسگري دبير سرويس عكاسي و از پيشكسوتان اين حرفه در روزنامه براي پيگيري بيشتر موضوع به وزارت كشور، ساختمان شهيد رجايي و دفتر مركزي اجتماعي در طبقه دوم رفتيم، «حسن محمدزاده فراهاني»، سرپرست مركز، به يكي از دلايل عدم موفقيت سازمان هاي ذيربط در ستاد ساماندهي متكديان كه خلأ قانوني مي باشد، اشاره مي كند و مي گويد: «اولين مشكل اين است كه در اين ستاد براي برخورد با متكديان با خلأ قانوني مواجه هستيم و وزارت دادگستري يا قوه قضائيه در مورد متكديان دستگير وجمع آوري شده نمي تواند اقدامات شايسته انجام دهدو قضات براساس شرايطي كه خلأ احساس مي كنند، نسبت به موضوع حكم صادر مي نمايند اما درحال حاضر موارد قانوني براي برخورد با متكديان حرفه اي، اتباع بيگانه وكودكان خياباني كافي نيست.»
فراهاني اضافه مي كند: «روشهاي اجرايي برخورد با متكديان هم در سازمانهاي مربوطه درست نيست و دراين زمينه يك وحدت رويه وجود ندارد ضمن اينكه دستگاهها بودجه و اعتبارات لازم را براي ساخت و ساز ، اسكان و نگهداري اين افراد در اختيار ندارند و لذا هركدام از اين موانع اجراي طرح را با مشكل مواجه ساخته است؛ در مجموع به دنبال يك نگاه سيستماتيك به موضوع هستيم تا بتوانيم با يك برنامه ريزي مناسب زنجيره هاي پيوست موضوع را تكميل و شرايط را به نحو مطلوب و با توجه به آبروي نظام حل كنيم و درصدد از بين رفتن اين معضل باشيم.»
وقتي به آقاي فراهاني در مورد عدم موفقيت دستگاههاي مربوط، مخصوصا وزارت كشور براي جمع آوري اتباع بيگانه و متكديان پاكستاني و افغاني اشاره مي كنم، در توضيح اين مسئله چنين مي گويد: «دراين مورد هم با خلأ قانوني مواجه هستيم و در اجرا مشكل داريم. هرچند مسئولان شهرداري، نيروي انتظامي و بهزيستي اين افراد را جمع آوري مي كنند، اما قضات دادگستري با تمام تلاشي كه انجام مي دهند، با توجه به خلأهاي موجود، در پايان كار بي نتيجه مي ماند و نمي توانيم به نتيجه مطلوب برسيم.»
سپس از آقاي فراهاني مي پرسم وزارت كشور براي رفع اين خلأها چه اقداماتي انجام داده است، درپاسخم اين طور مي گويد: «سلسله مكاتباتي با مراكز دست اندركار موضوع انجام داده، و جلساتي برگزار كرده ايم، اما به دليل كثرت كار و در اولويت قراردادن موارد ديگر، اين موضوع هميشه به تعويق مي افتد.»
نظر آقاي فراهاني را در مورد كوچك كردن مجموعه و دستگاههاي مربوط در ستاد رسيدگي و ساماندهي متكديان كه خواسته مسئولان شهرداري و شوراي شهر تهران مي باشد را جويا مي شوم كه درپاسخ اين طور مي گويد: «ساماندهي متكديان و رسيدگي به وضعيت آنها از عهده يك يا دو سازمان برنمي آيد و ناچاريم با همين مجموعه گسترده اما با يك وحدت و همدلي به نتيجه مطلوب برسيم و همه دست به دست هم دهيم تا بتوانيم اين معضل اجتماعي را برطرف كنيم.»
سرپرست مركز اجتماعي وزارت كشور با اشاره به اينكه بانك اطلاعات متكديان بزودي در وزارت كشور داير مي شود، مي گويد: «اميدواريم با تاسيس اين بانك و شناسايي متكديان حرفه اي و غيرحرفه اي و مكانيزه كردن كار، در ستاد ساماندهي متكديان كارهاي مثبتي در جهت جمع آوري اين افراد ازسطح شهرها انجام دهيم. البته ناگفته نماند كه درآمد بالا و چشمگير اين كار هميشه بزرگترين مشكل ما در جمع آوري متكديان بوده و هست و درهمين جا از مردم مي خواهيم جلوي گداپروري در جامعه را بگيرند و از روي دلسوزي و رأفت به اين مسئله دامن نزنند.»
وقتي به او مي گويم شما توپ را درنهايت در ميدان مردم انداخته ايد و از آنها انتظار داريد در اين مورد حرف آخر را بزنند، درپاسخم اين طور مي گويد: «مسئولان تمام تلاش خود را طي 11 سال گذشته يعني از زمان تصويب مصوبه تا الان انجام داده اند، ولي رمز موفقيت دراين كار بستگي به تلاش و خواسته مردم دارد و آنها در اين مورد مي توانند كمك بزرگي به خود و جامعه نمايند.»