چرا قانون جمع آوري قليان از اماكن عمومي اجرا نمي شود؟

اكرم سجادي
پديده قليان كه هم اكنون به يك معضل اجتماعي پنهان تبديل شده از آن جهت چهره منفوري به خود نگرفته كه اغلب مردم آن را بي ضرر و غيرقابل اعتيادمي دانند و يا آن را كم ضررتر از سيگار قلمداد مي كنند. بسياري از مردم بر اين تصورند كه آب موجود در قليان موجب تصفيه و ايجاد محافظت در مقابل دود ناشي از سوختن تنباكو مي شود. در حالي كه رطوبت باعث افزايش ميزان جذب ريوي آن نيز مي گردد. مواد سمي قليان نه تنها كمتر از سيگار نيست بلكه بعضي مواد خطرناك از جمله قير (سرطان زا)، مونواكسيدكربن (آلاينده) و نيكوتين (ايجاد كننده وابستگي) موجود در دود آن از سيگار بيشتر است.
كارشناس مسئول دبيرخانه ستاد كنترل و مبارزه با دخانيات با اعلام اينكه مصرف دخانيات به وسيله قليان مي تواند بسيار خطرناك تر از سيگار باشد مي گويد: مصرف سيگار در سنين بالا و قليان در سنين پايين بيشتر است و اين در حالي است كه براساس تحقيقات انجام شده 48 درصد مردم استان تهران قليان مصرف مي كنند.
به گفته دكتر هومن شريفي، هر چقدر مصرف سيگار در رده هاي بالاي سني بيشتر است در مصرف قليان اين موضوع كاملاً برعكس بوده و گرايش به مصرف قليان در رده هاي سني پايين تر بيشتر مي باشد. به همين دليل چون مصرف تفريحي قليان بيشتر از سيگار است مي بايست اين كنترل حتي قبل از 10 سالگي آغاز شود.
دكتر ايرج خسرونيا، رئيس انجمن پزشكان داخلي ايران، با اشاره به اينكه دود قليان همان مضرات سيگار را دارد و ذغال آن مونواكسيدكربن بيشتري توليد مي كند، در مورد ساير عوارض كشيدن قليان مي گويد: به دليل مرطوب بودن راه هاي هوايي و مجراي خروج دود، قليان مي تواند عامل مهمي جهت رشد ميكروب ها و قارچ ها باشد.
او مي افزايد:مطالعات اخير نشان داده اند كه كشت داخل لوله قليان حاوي صدها نوع قارچ و ميكروب بوده و اين ميكروب ها و قارچ ها به راحتي توسط دود وارد دستگاه تنفس شده و ايجاد عفونت هاي مزمن مي كند. البته ابتدا شخص متوجه بيماري خود نمي شود ولي در سال هاي بعد به دليل نفوذ اين قارچ ها و ميكروب ها در لايه هاي مختلف ريه برنشيت، برنشكتازي، آنفيزم ريه و در نهايت آسم ايجاد مي شود. اين در حالي است كه زماني شخص به بيماري خود پي مي برد كه متأسفانه چاره اي جز تحمل بيماري تا آخر عمر نخواهد داشت.
آخرين مطالعه جامع كشوري در افراد 15 تا 64 ساله كشور در سال 87 حاكي از آن است كه حدود 11 درصد سنين 15 تا 64 ساله كشور مصرف كننده روزانه سيگار هستند. همچنين متوسط مصرف نخ سيگار مصرفي حدود 8/8 نخ در روز بوده است كه اين رقم بالايي است.
استفاده يكبار قليان معادل مصرف 40 تا 80 نخ سيگار است. متأسفانه نتايج بررسي هاي سال 87 وزارت بهداشت حاكي از آن است كه 17 درصد نوجوانان 13 تا 17 سال كشور قليان دود مي كنند و 20 درصد نوجوانان مصرف كننده دائمي مواد دخاني بوده اند.
عضو كميته كشوري كنترل دخانيات وزارت بهداشت، مي گويد: شيوع استعمال دخانيات در مردان بالاي 15 سال كشور 25 درصد است كه اين رقم در زنان بالاي 15 سال حدود پنج درصد است اما اين الگو براي زنان در حال تغيير است و لازم است براي دختران جوان نگران باشيم.
آذري پور مي افزايد: مي گويند كه قليان اعتياد نمي آورد، در صورتي كه نيكوتين خاصيت اعتيادزايي بالايي دارد و سه بار مصرف مداوم آن باعث اعتياد به آن مي شود. بررسي هاي سال 1383 نشان مي دهد كه 16 درصد نوجوانان 13 تا 15 ساله كشور يك نخ سيگار مصرف كرده اند كه اين آمار در سال 1387 به حدود 32 درصد افزايش يافته است.
وزير بهداشت نيز با اشاره به تبديل چهره هاي مصرف دخانيات از سيگار به قليان به عنوان عامل تفريحي مي گويد: اين ميزان از 1/12 درصد به 1/26 درصد رسيده است كه بيشتر جوانان و نوجوانان كشور مصرف كننده آن هستند.
به گفته وي اگر كسي يك بار قليان مصرف كند، معادل 40 تا 80 نخ سيگار دود استنشاق كرده و اين در حالي است كه افراد در معرض دود قليان هم معادل چهار تا هفت نخ سيگار دود وارد ريه هايشان شده است.
گرايش نوجوانان و جوانان به قليان
كساني كه قليان را به شكل تفنني استفاده مي كنند وقتي به سطح خوني خاص نيكوتن مي رسند و در واقع معتاد به مصرف دخانيات مي گردند، راهكار آسان تري را كه همان مصرف سيگار است براي رفع نياز خود در نظر مي گيرند و به راستي اعتياد در قليان كشي با روي آوردن فرد معتاد به استعمال سيگار نمايان مي شود.
افزايش شيوع مصرف قليان در جامعه طي سال هاي اخير نشان از كم اهميت و بي اهميت دانستن قليان به عنوان يك ماده دخاني و اعتيادآور است به طوري كه حتي منجر به مصرف آن توسط خانواده به صورت دسته جمعي در محافل خصوصي و يا در اماكن عمومي شده و حتي مصرف آن به طور ناآگاهانه از طرف والدين مورد ترغيب قرار مي گيرد.
مواد دخاني به علت وجود نيكوتين، اعتيادآور بوده و مصرف تفنني آن مي تواند منجر به اعتياد و وابستگي فيزيكي به نيكوتين شود. مصرف دخانيات تنها به معني مصرف سيگار نيست و توتون و تنباكو، پيپ و قليان نيز دخانيات محسوب مي شوند.
عرضه روزافزون و شايع قليان در اماكن تفريحي و رستوران ها و قهوه خانه ها با تنباكوهاي ميوه اي و معطر بستر مناسبي براي گرايش نوجوانان و جوانان به سمت مصرف مواد دخاني ديگر ايجاب مي كند.
بسياري از مردم فكر مي كنند كه قليان عامل تفريح است و ايجاد عارضه نمي كند لذا مي بينيم شيوع مصرف قليان از 1/12 درصد به 1/26 درصد رسيده است و متأسفانه بيشترين مصرف كنندگان آن نوجوانان و جوانان هستند.
ريشه هاي اجتماعي قليان كشيدن
روانشناسي معتقد است كه قليان خود انگيزه و كشاننده اصلي نيست كشاننده اصلي، خوش گذراندن است كه به تدريج جنبه اعتياد پيدا مي كند روي آوردن بر چنين خوشگذراني هاي ناشي از بيكاري و بي مسئوليتي بيشتر افراد است يعني فردي كه در محيط خانه هيچ نوع مسئوليتي از او خواسته نمي شود فضاي زندگي اش را از اينگونه خوشي ها پرمي كند و براي تخليه رواني نيز در بين بسياري از خانواده ها بخصوص قشر مرفه محدوديتي ايجاد ندارد لذا اينگونه اقشار به چنين پديده اي روي مي آورند و اقشار متوسط و پايين هم از آنان پيروي مي كنند اين مسئله در بين دختران بيشتر جنبه «مد» پيدا مي كند براي اينكه جلب توجه مي نمايند. مهم جديد بودن اين پديده در شهرهاي بزرگ در بين دختران است وگرنه جنبه زيبايي ندارد. دختران نيز به گروه همسالان خود نگاه مي كنند و مي خواهند احساسات پسرانه مقابل با محدوديت هاي دخترانه و ابراز استقلال را در خودشان تقويت كنند. اما بيشتر در ميان افرادي ظاهر مي شود كه انگيزه خاصي براي زندگي كردن ندارند و در مقابل هم نه مسئوليتي دارند و نه كاري در خانواده بلد هستند. در زمان هاي قديم در مجالس خاصي قليان مي كشيدند و مربوط به برخي افراد بود ولي امروزه متأسفانه جوانان كه زندگي فانتزي را ترجيح مي دهند، در واقع همان مراسم قهوه خانه ها را به كافي شاپ ها تبديل كرده اند، البته اينكه چرا خوشي و شادي را در استفاده از دود تعبير مي كنند، جاي تأمل دارد، اما خود اين استفاده باعث توقف بيشتر در مكاني مي شود كه اوقات فراغت افراد را پر مي كند و ممكن است شكارگاه آناني شود كه مي خواهند خلوتگاه هاي اعتياد را پشت عرصه قليان فراهم كنند خود پديده قليان به تنهايي آسيب اجتماعي به حساب نمي آيد اما جوان هايي كه قدرت دفاع از خود و توانايي نه گفتن بدين گونه دام ها را ندارند در پشت قليان در معرض آسيب هاي اجتماعي بزرگتري قرار مي گيرند.
قليان و اعتياد
بطور كلي كشيدن يك يا دو بار قليان در روز، فرد استفاده كننده را دچار اعتياد مي كند، در حالي كه تصور غلط جامعه اين است كه دود حاصل از قليان از آب رد مي شود و مواد سمي آن از بين مي رود امروزه تركيبات مخصوص تنباكو كه فروخته مي شوند اغلب با ميوه، عسل، شهد و بعضي گياهان با غلظت زيادي طعم دار شده اند كه جذابيت كاذب در مصرف كننده ايجاد مي كند. هر وعده قليان برابر مصرف يك پاكت سيگار بوده و قليان، در هر بار مصرف، دود بسيار زيادتري را در مقايسه با كشيدن يك نخ سيگار ايجاد مي كند بصورتي كه مصرف يك نخ سيگار بين 500 سي سي تا يك ليتر دود توليد مي كند، اما استفاده يك بار از قليان 10 تا 20 ليتر دود توليد خواهد كرد. دود استنشاق شده از قليان، نه تنها همه مواد سرطان زاي دود سيگار را دارا است، بلكه مونوكسيدكربن بيشتري هم دارد و در فرهنگ جامعه ما به اين حقيقت علمي توجهي نمي شود افراد سيگاري كه به طور متداول 8 تا 12 نخ سيگار در روز مصرف مي كنند، به طور متوسط با 40 تا 75 پك كه به مدت 5 تا 7 دقيقه به طول مي انجامد، حدود 5 تا 6 ليتر دود استنشاق مي كنند و اين در حالي است كه مصرف كننده قليان در هر وعده مصرف كه به طور متداول 20 تا 80 دقيقه طول مي كشد، حدود 50 تا 200 پك مي زند كه هر پك به طور متوسط حاوي 15/0 تا يك ليتر دود است.
ميزان و عمق دم در حركت دادن آب قليان بسيار مهم است و قليان با وجود اينكه كمتر مصرف مي شود، اما حجم دودي كه از طريق آن وارد بدن مي شود، 10 تا 20 برابر دود ناشي از مصرف سيگار است.
بنابراين به دنبال مصرف قليان و رسيدن نيكوتين به بدن فرد، احساس آرامش در وي ايجاد مي شود و اين تصور در فرد بوجود مي آيد كه قليان ذاتاً آرامبخش است؛ اين در حالي است كه وابستگي به نيكوتين در فرد مورد نظر ايجاد شده است.
مقدار تنباكوي مصرفي در يك وعده قليان معادن مصرف 20 تا 50 نخ سيگار است و به همين دليل با افزايش سطح نيكوتين خون مصرف كننده به ظاهر تفنني براي رفع نياز خود به روش سهل تري كه همان مصرف سيگار است، روي مي آورد. بنابراين اعتياد در قليان كشي با روي آوردن به مصرف سيگار و اعتياد به سيگار نمايان مي شود. در قليان، نامرغوب بودن تنباكو، درجه حرارت بالا، توليد گاز منواكسيدكربن ناشي از سوخت ناقص ذغال آتشدان، احساس گيجي بعد از مصرف تنباكو كه افراد نشانه مرغوب بودن تنباكو مي دانند در واقع از گاز منواكسيدكربن است، مكش هاي ريوي عميق و رطوبت حاصل از آب باعث بروز بيماري هاي ريوي، سرطان هاي مختلف از جمله سرطان لب، ريه، معده و مثانه مي شود.
آخرين آمار در مورد مصرف قليان حاكي از آن است كه در كل جامعه، زنان به اندازه مردان قليان مصرف مي كنند.
بنابراين دختران و پسران جامعه به يك اندازه و حدود 25 تا 30 درصد تجربه قليان را دارند كه اين امر خطرناك است.
اين در حالي است كه 5 تا 6 درصد دختران و زنان در جواني و 20 تا 30 درصد پسران و مردان جوان، تجربه مصرف سيگار دارند. بنابراين به نظر مي رسد در جامعه اين حالت وجود دارد كه مصرف سيگار يك رفتار مردانه است، اما مصرف قليان ميان دختر و پسر چندان تفاوتي ندارد.
آگاهي دادن به جامعه ابزار
مقابله با قليان
مرضيه وحيد دستجردي وزير بهداشت، با بيان اين كه مردم با آموزش همگاني بايد از بيماري ها و مرگ ناشي از استعمال دخانيات آگاه شوند، بيان مي كند: طول عمر كساني كه سابقه مصرف سيگار و تنباكو را دارند، 20 سال كمتر از ديگران است.
وي با اشاره به اين كه ايرانيان ساليانه يكهزار و 750 ميليارد تومان مواد دخاني دود مي كنند كه دو برابر اين ميزان معادل دو هزار و 540 ميليارد تومان صرف هزينه هاي درماني عوارض و بيماري هاي ناشي از استعمال دخانيات مي شود، مي گويد: سيگار، تنباكو، مواد دخاني از مهمترين علل مرگ و مير در دنيا است و 80 درصد سرطان ريه، 30 درصد بيماري هاي قلبي و 50 درصد از بيماري هاي تنفسي به علت استعمال دخانيات است.
لذا بايد با آگاهي دادن به جامعه از طريق مختلف و بخصوص به جوانان و نوجوانان در زمينه باورهاي غلط و مضرات استعمال قليان آموزش فراگير داده و زمينه از بين بردن اين باورها را ايجاد كرد كه پيشنهاد مي شود: قوانين پيشگيري از استعمال قليان به خصوص در مورد نوجوانان بصورت جدي و مستمر تصويب و اجرا گردد.
تعلل در جمع آوري قليان
كاهش مصرف مواد دخاني احساس مسئوليت و همكاري بين بخشي را مي طلبد. اگر نوجواني به سيگار اعتياد پيدا كند، در آينده ممكن است مواد افيوني در نظر وي عادي جلوه كنند. بنابراين اگر موضوعي در نوجواني به فرهنگ تبديل شود، تغيير آن در آينده مشكل خواهد بود.
بر اساس گزارش هاي موجود كميسيون اجتماعي دولت مصوبه طرح جمع آوري قليان از سطح اماكن عمومي را به وزارت كشور ارايه كرده است و اين موضوع در معاونت فرهنگي اجتماعي در حال بررسي است.
معاون درمان وزارت بهداشت در اين رابطه مي گويد: با وجود مصوبه 6 ماه پيش كميسيون فرهنگي دولت مبني بر جمع آوري قليان ها، وزارت كشور هنوز اين مصوبه را به نيروي انتظامي ابلاغ نكرده است.
حسن امامي رضوي مي افزايد: براساس قانون جامع كنترل دخانيات قرار بود استفاده از قليان در اماكن عمومي كم و محدود شود اما به دلايل مختلف اين كار هنوز انجام نشده است، كميسيون فرهنگي دولت نيز 6 ماه پيش براين اساس مصوبه را مبني بر جمع آوري قليان ها تصويب كرد اما اكنون متجاوز از 6 ماه است كه وزارت كشور اين مصوبه را به نيروي انتظامي ابلاغ نكرده است.
به گفته وي وزارت بهداشت منتظر ابلاغ اين مصوبه به نيروي انتظامي است تا مراكز مجاز عرضه قليان شناسايي شود و مراكزي كه پروانه عرضه قليان ندارند، جمع آوري شوند ولي متأسفانه نه تنها شاهد اجراي اين مصوبه دولت نيستيم بلكه روز به روز مراكز عرضه قليان در كشور بيشتر مي شود.
معاون وزير بهداشت همچنين درباره اجراي ساير مفاد قانون جامع كنترل دخانيات كه بيش از 2 سال پيش در مجلس تصويب شد، مي گويد: عمده ترين بحث درباره اجراي اين قانون ناهماهنگي بين دستگاه هاي مجري است.
وي مي افزايد: براساس مصوبه ستاد كشوري كنترل دخانيات شركت دخانيات موظف شد با همكاري وزارت بازرگاني عوامل مجاز فروش سيگار را شناسايي و كدبندي كند و به هر يك از مراكز مجاز سهميه مشخص سيگار بدهد و موارد قاچاق را شناسايي و با همكاري نيروي انتظامي جمع آوري كنند اين مصوبه 6 ماه پيش ستاد كشوري كنترل دخانيات است كه متأسفانه اجرا نشد.
اما رضوي علت اصلي اجرا نشدن اين مصوبه را ناهماهنگي بين شركت دخانيات و وزارت بازرگاني دانسته و اظهار مي دارد: در حالي كه هر كدام تقصير را به گردن ديگري مي اندازند اما در هر صورت قانوني كه مصوبه مجلس است به علت همين ناهماهنگي ها اجرا نشده است.