بررسي مجموعه شعر «تو عاشقانه سفر كن» سروده حميد سبزواري

فهيمه بافنده
«تو عاشقانه سفر كن» عنوان گزيده اشعار حميد سبزواري است كه توسط نشر تكا (توسعه كتاب ايران) منتشر شده و در شمارگان 5000 نسخه و با قيمت 2600 تومان وارد بازار كتاب گرديده است. استاد حميد سبزواري از كهن سرايان ادب انقلاب است كه با درايت و هوشمندي وقايع و حوادث شكوهمند انقلاب را در اشعارش متجلي نموده است. وي از جمله پايه گذاران ادبيات انقلاب است كه مثنوي هاي فخيم و استوار و قصايد مقتدر او همه از آثار ماندگار ادبيات انقلابند. علاوه بر اينها تصنيف ها و ترانه هاي اين استاد ارجمند كه نخستين تصنيف ها و ترانه هاي انقلاب به شمار مي آيند، در نوع خويش بي نظيرند. گزيده شعر «تو عاشقانه سفر كن» شامل 56 غزل، 11قصيده و 4 مثنوي است كه با حمايت معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي منتشر شده است. سروده هاي اين دفتر داراي مضامين عاشقانه، عارفانه، مذهبي، آييني، انقلابي و عاميانه مي باشند. «تو عاشقانه سفر كن» طبق سنت ديرينه شعرا سبك كلاسيك با حمد و ثناي الهي و مناجات، باريتعالي آغاز مي شود. استاد در ابتداي دفتر در سروده اي با عنوان «غزل پيوسته، معراج» نغمه، دل سر مي دهد و به راز و نياز با مبدأ هستي مي پردازد. از جمله مسايلي كه در اشعار اين شاعر بزرگ انديش به كرات تكرار شده است، ارزش ها و مفاهيم اخلاقي اسلامي است كه در ادبيات كلاسيك ما نيز جاي خاصي را به خود اختصاص داده است. سروده هاي اين دفتر از نظر ادبي مشتمل بر زبان و بياني پخته، عاطفي و آهنگين است. انديشه شاعرانگي و حس آميزي دروني واژه ها در زبان و جوهره شعر شاعر حكايت از شناخت زيبايي شناسانه اش از قلمرو ذهن و زبان شعر كلاسيك دارد چنانچه در سروده «به ياد خراسان» شاهد اوج اين هنرنمايي و چيره دستي شاعرانه مي باشيم:
فرخا ملك خراسان و صفاي آن ديار
ارض طوس و مرز نيشابور و شهر سبزوار
گلستاني دلكش و زيبا چو گلزار بهشت
پوپكش بر جو كنار و شاكرش بر شاخسار
استاد سبزواري سروده هايش را با بهترين حسن مطلع آغاز و با پايان بندي زيبايي به سرانجام مي رساند چنانچه مخاطب با فرم و محتوا و قالبي يكدست و منسجم و هماهنگ همراه مي گردد و دچار سرگشتگي و ابهام نمي گردد. سروده هاي اين دفتر با توجه به روحيه انقلابي و آگاه شاعر سرشار از لحن پرطنين حماسي است؛ چنانچه شاعر با بهره گيري از مصوتهاي بلند و كشيده در ابيات خود و كاربرد واژگاني فخيم و استوار گوش جان مخاطب را متوجه كلام دلنواز خويش مي سازد از جمله در مثنوي «راهي به نام عشق» حميد سبزواري با همان لحن پرطنين حماسي به حماسه، عشق و عرفان كربلا و بزرگداشت شهداي آن حماسه مي پردازد:
آن گه كه بي گه كاروان عزم سفر كرد
سوز وداع عاشقان را تيزتر كرد
هفتاد و دو خونين بدن بر خاك بودند
دامن به دامن پيرهن صد چاك بودند
لب ها به ياد چهره ها بر ناي مي سوخت
هر دم نفس هاشان ز سر تا پاي مي سوخت
گر سر نباشد گو نباشد پيكري هست
گر لب نباشد گو نباشد حنجري هست
سروده، معروف «اي مجاهد شهيد مطهر» نيز كه توسط اين شاعر ارجمند در سوگ شهيد مرتضي مطهري سروده شد. در اين دفتر گنجانده شده است. در قصيده، «آفت طاووس نبود جز پر زيباي خويش» كه در زمره اشعار تعليمي و اخلاقي قرار دارد شاعر در لابه لاي ابيات خويش به تمثيلات و ارسال المثل هاي معمول و متداول ميان مردم اشاره نموده است و از برخي سروده هايي مثل گونه شعراي گذشته نيز بهره برده است. در اين ميان نوعي طبع آزمايي به سبك هندي نيز به چشم مي خورد به عنوان نمونه به اين ابيات مي توان اشاره نمود:
خودپرستي آفت آزادي آمد كه بست
كرم ابريشم به دست خويش دست و پاي خويش
جانب معني گراي و دل ز صورت بازگير
كآفت طاووس نبود جز پر زيباي خويش
هر كه خشم آرد نيارد آرميدن زان كه موج
سر به ساحل مي زند از طبع طوفانزاي خويش
در سروده ها «در سنگر حزب الله» كه حاكي از اعتقادات راسخ و عميق انقلابي شاعر است سبزواري با ايجاد هماهنگي ميان موضوع و محتوا و خلق تركيبهايي بديع و تازه لطف خاصي به اثر بخشيده است:
دريادلان دريادلان من موج خارا افكنم
كوهم كه در استادگي، هرگز نمي لرزد تنم
تا بنده ام، تا، بنده ام، تا زنده ام، تا، زنده ام
پوينده اي پاينده ام، دشمن نبيند مردنم.
در سروده هاي اين دفتر كه بيشتر مفهوم گراست تا فرم گرا، غلبه معارف و آموزه هاي اسلامي بر ديگر مضامين جلوه اي آشكار دارد. در اين سروده ها تعادل و تناسب ميان لفظ و معني اشعار را دلپذيرتر نموده است. از جمله در سروده «زجذبه سخن دوست» كه شاعر در گزينش نام سرود نيز حسن سليقه را به كار برده است. شاهد اين تعادل و تناسب ميان لفظ و معني هستيم:
مگو كه در صدف زندگي گهر نشديم
شديم غوطه ور صد محيط و تر نشديم
همان ز خوان كرم زين نصيبه شكر كه ما
به ريزه خواري روزي به هيچ در نشديم
بهاي شعر تر از رنج خشك مغزان پرس
سمر شديم به جرمي كه بي ثمر نشديم

در گردهمايي مديران كتابخانه هاي عمومي مورد تاكيد قرار گرفت؛
«نهضت مطالعه مفيد» و رشد ارتقاي كيفي كتاب

طه راستين
ارائه طرح « نهضت مطالعه مفيد » از سوي دبير كل نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور در هجدهمين گردهمايي مديران كل كتابخانه هاي عمومي سراسر كشور براي اهالي كتاب و كتابخواني چندان دور از ذهن نبود، چه اينكه او در گردهمايي مديران كتابخانه ها در اوايل سال جاري درباره اينكه نهاد كتابخانه ها در قبال نامگذاري سال 89 به عنوان « همت مضاعف ، كار مضاعف » چه وظيفه اي دارد سخن گفته بود و حال پيش بيني مي شد كه در هجدمين گردهمايي مديران كتابخانه هاي عمومي طرحي در اين راستا ارائه شود تا موضوع بيشتر تشريح شود. چه كه موضوع اصلي گردهمايي هجدهم ، ادامه بحث نشست قبلي و تأكيد بر شعار «همت مضاعف و كار مضاعف» در فرايند مطالعه بود.
منصور واعظي در اين گردهمايي كه در روزهاي اول هفته در محل كتابخانه پارك شهر برپا شد، كليات طرح «نهضت مطالعه مفيد» را تشريح كرد و گفت : در همايشي كه اوايل سال جاري برگزار شد، درباره اين كه نهاد در قبال اين نام گذاري چه وظايفي برعهده دارد، صحبت كرديم و به دنبال آن از مديران كتابخانه هاي سراسر كشور خواستيم كه برنامه هاي سال جاري خود را بر اين اساس پايه ريزي كنند.
شايد تاكيد دبيركل نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور بر پياده كردن شعار « همت مضاعف ، كار مضاعف » و مجموعه تحت مديريت او از آن جهت بود كه مقام معظم رهبري در مشهد مقدس هفت محور را به طور ويژه و خاص در موضوع «همت و كار مضاعف» بيان كردند كه يكي از آن محورها، ارتقاي سطح مطالعه و دانش عمومي در كشور بود. و حالا بر اين اساس، نهاد كتابخانه ها، طرح «نهضت مطالعه مفيد» را تهيه و به شوراي فرهنگ عمومي ارائه كرد كه اين طرح در جلسات دوم و سوم شوراي فرهنگ عمومي، مورد بررسي و تصويب قرار گرفت.
به گفته منصور واعظي طرح «نهضت مطالعه مفيد» به دنبال آن است كه بر تأكيد مقام معظم رهبري در راستاي ارتقاي كتاب و كتاب خواني در كشور
جامه عمل بپوشاند. و بر همين اساس و به جهت ابعاد گسترده اي كه دارد، دستگاه هاي مختلف كشور، به ويژه دستگاه هاي فرهنگي و اجتماعي، را درگير مي كند و از همين روست كه او اجراي اين طرح را نقطه عطفي براي امر مطالعه مفيد در كشور مي داند.
دبيركل نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور گفت : شوراي فرهنگ عمومي كميته اي را براي تدوين دستورالعمل هاي اين طرح تعيين كرده است كه دستگاه هاي مختلف عضو آن هستند؛ اما دبيري اين كميته بر عهده نهاد كتابخانه هاي عمومي است و دبيرخانه آن نيز در همين نهاد تشكيل مي شود.
حالا طرح «نهضت مطالعه مفيد» كه ابتداء از آن به عنوان «انقلاب كتاب خواني» ياد شد و بعد بنا به دلايلي كه هرگز گفته نشد اين عنوان را برخود گرفت نقشه راه مديران كتابخانه هاي عمومي و ديگر ارگان هاي درگير كتابخواني در كشور است كه البته به گفته واعظي تحقق آن به عزم جدي در ميان تمام مديران نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور نياز دارد.
دستيابي به جايگاه ممتاز در جهان از نظر سرانه مطالعه به ويژه مطالعه مفيد بر اساس سند چشم انداز بخش فرهنگ عمومي، اختصاص ساعت مطالعه مفيد در برنامه هفتگي و درسي دانش آموزان، ايجاد پيوند مناسب ميان ارتقاي شغلي با سطح مطالعه مفيد و اعتلاي دانش، تدوين و اجراي طرح جامع كتاب خواني مفيد براي بانوان، طراحي و اجراي برنامه هاي ويژه كتاب خواني براي خردسالان كم تر از چهار سال، طراحي و اجراي
برنامه هاي ويژه كتاب خواني براي گروه هاي خاص، تدوين و اجراي طرح اصلاح فرهنگ فارغ التحصيلي، و ايجاد و توسعه كتابخانه جامع مجازي زبان فارسي براي بهره برداري فارسي زبانان خارج از كشور از جمله مواد طرح نهضت مطالعه مفيد هستند.
از ديگر موارد مورد اشاره در اين طرح نيز اين عنوان ها هستند: طراحي و استقرار زنجيره كتابخانه هاي عمومي سراسر كشور، طراحي و استقرار معماري جديد كتابخانه هاي عمومي سراسر كشور، تأمين كتاب و منابع مطالعه مفيد متناسب با تقسيمات مخاطبان، طراحي، مديريت، هدايت و توسعه ي كتابخانه هاي خانگي، تبليغ كتاب هاي مفيد، تشويق خيرين كتابخانه ساز و اهدا گران كتاب، احداث فضا ي كتابخانه هاي عمومي، طراحي و اجراي برنامه هاي راديويي و تلويزيوني براي افزايش انگيزه مطالعه، محروميت زدايي از مناطق محروم در امر كتاب و تأمين كتابخانه هاي دانشگاه هاي كل كشور.
شايد پيرو تاكيد بر طرح » نهضت مطالعه مفيد » بود كه سخنران ويژه اين گردهمايي هم بر ارتقاي رشد كيفي كتاب در كشور تأكيد كرد.
معاون امور مطبوعاتي و اطلاع رساني وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي با اشاره به اين كه در طي 30 سال پس از پيروزي انقلاب اسلامي، كتاب از نظر كمي بيش از 10درصد در كشورمان رشد داشته كه اين قابل افتخار و احترام است، گفت: ما بايد اين رشد را از نظر كيفي نيز ارتقا دهيم و بر توليد محتوا تأكيد بيش تري كنيم.
محمدعلي رامين فزود: امروز به امر اقتباس و ترجمه توجه بيش تري مي شود كه اين ترجمه ها نيز بيش تر از زبان هاي ديگر انجام مي شود. ما بايد بعد از 30 سال تجربه آموزي، نهضت ترجمه را از داخل به خارج گسترش دهيم.
رامين همچنين خطاب به مديران كتابخانه هاي عمومي سراسر كشور، گفت: جمع شما به عنوان يك جمع خاص كه با يك مقوله ممتاز سروكار دارد، از مديران و كارمنداني كه در ساير بخش هاي حكومتي مشغول به كار و خدمت رساني هستند، متفاوت است. شما ثمره و عصاره همه تلاش هاي يك حكومت ديني را در اختيار داريد. اگر در كشور ما بسياري از امور خدماتي ارائه مي شود، اين امور در ساير حكومت ها نيز انجام مي گيرد؛ اما آن چه حكومت ها را از هم متمايز
مي سازد، موضوع فرهنگ، كتاب و كتابت است.
او كتاب را نماد فرهنگ و تمدن ، و نيز عامل بقاي آن و موجب رشد و شكوفايي اش. دانست و بر اين اساس يكي از وظايف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي را نشر كتاب و كتابت دانست و گفت : اين وزارتخانه بسياري از نخبگان جامعه را به خدمت مي گيرد تا كتابي را منتشر كند و در نهايت ثمره همه اين تلاش ها در كتابخانه ها جمع مي شود.
اما معاون مطبوعاتي وزير ارشاد، تاكيد كرد كه همه زحمت هاي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به خاطر اين است كه كتاب به دست كتاب خوان برسد ، وبر همين اساس او گفت : بايد راهكارهايي پيدا كرد كه كتاب خوان را كه هدف همه اين تلاش هاست، پيدا كنيم و با آداب و سنن خاصي از او تكريم و تجليل به عمل آوريم تا از اين مسير منحرف نشود و همه تلاش هاي ما به ثمر برسد.
رامين در ادامه به جايگاه كتاب در ميان اديان توحيدي اشاره كرد و در اين ميان توجه و اهتمام يهوديان به كتابت را مورد اشاره قرار داد .
و وي درباره وضعيت كتاب و كتابخواني در ميان مسلمانان گفت : در ميان ما مسلمانان گروه هايي هستند كه درست و اصيل با كتاب برخورد مي كنند؛ اما يهوديان اين سنت را در طول هزاران سال حفظ كرده و توسعه
داده اند.
او تصريح كرد: اگر ديگران از كتاب به شكل هاي مختلف سوء استفاده كرده اند، مسلمانان قداست و حرمتي بيش تر از ديگران براي كتاب قائل هستند. در طول تاريخ، تمدن هايي ماندگار شدند كه كتابت داشتند.
رامين همچنين گفت: اهميت كتاب در قرآن نيز آمده است و خدا در سوره قلم به اهميت كتاب و كتابت تأكيد كرده است. در اسلام، كتاب و كتاب خواني به حدي اهميت دارد كه رسالت پيامبر با اقرأ (خواندن) آغاز مي شود و آدميان نيز با خواندن در روز قيامت مؤاخذه مي شوند. از منظر توحيدي و قرآن، كتاب ملاك انديشه هاست. ما صاحبان اديان را صاحب كتاب مي دانيم و اين حريم مقدس كتاب را نشان مي دهد.
او با بيان اين كه اگر كتاب و كتابت مقدس است، كتاب خواني هم مقدس است و كتاب خوان بايد محترم شمرده شود، عنوان كرد: بايد راهكاري طراحي شود كه كتاب خوان تكريم شود. به عبارت ديگر، اگر كتاب خوان محترم شمرده شود، بيش تر جذب كتاب و كتابت مي شود.
محمدعلي رامين كه در گردهمايي مديران كتابخانه هاي عمومي سخن مي گفت ، خطاب به مخاطبان خود گفت : آداب كتابت چه بسا از طريق همين كتابخانه ها ترويج شود.
او بر بافرهنگ و دانا بودن مديران كتابخانه ها و كتابداران تأكيد كرد و گفت: اگر كتابدار بافرهنگ باشد و به كتاب و كتابت از بعد ارزشي نگاه كند، مي تواند بيش تر و بهتر جايگاه كتاب و كتاب خواني را ارتقا دهد. كتابدار بايد كتاب خوان باشد و بداند چه كتابي به درد چه قشر و گروهي مي خورد.
معاون مطبوعاتي وزير ارشاد همچنين براي همكاري بيش تر با نهاد كتابخانه هاي عمومي سراسر كشور اعلام آمادگي كرد و در همين راستا به نقش خبرگزاري ها در ترويج امر كتاب و كتابخانه تأكيد كرد و گفت: شما اگر خبرنگاران را تشويق كنيد و اهميت كتاب و كتاب خواني را به عنوان يك موضوع ملي و تأثير گذار براي آن ها توضيح دهيد، بسيار به امر ترويج كتاب و كتابت كمك مي شود.
او در راستاي مشاركت بيش تر معاونت مطبوعاتي و نهاد كتابخانه هاي عمومي اعلام كرد، در نمايشگاه مطبوعات كه اوايل آبان برگزار مي شود و همچنين در نمايشگاه رسانه هاي ديجيتال كه نيمه اول مهرماه برپا
مي شود، غرفه هايي به نهاد كتابخانه هاي عمومي اختصاص داده شود.

شعر

فريبرز لرستاني (آشنا)
سيب هاي كال

در انقباض غرورند، سيبهاي كال
نيش ها كرم ها براي شان
بوسه اي شيرين
قلقلكي خنده آور است
كرم ها
چه شيرين شناختند راه قلب هاي كال را

¤ ¤ ¤
حيرت نكن

يك گل ظريف
از سيم خاردار
بالا كشيده است
حيرت نكن
كه پيش از اين
از پيكر خود سرزنش خار ديده است

اخبار ادبي -هنري

راز لبخند موناليزاي داوينچي
راز سر پوشيده لبخند موناليزا كشف شد. دانشمندان فرانسوي مي گويند كه سرانجام توانسته اند به راز اين لبخند پي ببرند. محققان فرانسوي به مطالعه هفت اثر از آثار لئوناردو داوينچي در موزه لور، از جمله موناليزا، پرداختند تا بتوانند شاهكار استفاده از لايه هاي فوق ظريف و نازك رنگ و لعاب را مورد تحليل قرار دهند، تكنيكي كه به كارهايش يك كيفيت رويايي مي دهد. متخصصان مركز تحقيق و ترميم موزه هاي فرانسه كشف كردند كه داوينچي در كارهايش از بيش از 30 لايه رنگ استفاده مي كرده است تا اينكه بتواند به استانداردهاي مو شكافانه اش برسد. تمام لايه هاي روي هم رفته كمتر از 40 ميكرومتر مي شوند، به عبارت ديگر نصف ضخامت موي انسان.
اين تكنيك «sfumato» به معناي «مه آلود» ناميده مي شود، كه به داوينچي اجازه مي داد طرحي كلي ترسيم كند و كيفيتي مبهم و مه آلود ايجاد كرده و از اين طريق توهمي از عمق و سايه را در كارهايش پديد آورد. استفاده او از اين تكنيك معروف است اما مطالعه دانشمندان بر روي آن محدود بود زيرا اين گونه آزمايشات نيازمند نمونه هاي از نقاشي هاي داوينچي است.
محققان فرانسوي براي مطالعه بر روي لايه هاي نقاشي و تركيب شيميايي آن از نوعي تكنيك غير تعارضي (بگونه ايي كه آسيبي به آثار وارد نسازد) به نام «طيف نمايي فلورسانس اشعه ايكس» استفاده كردند.
آنها ابزار فوق العاده حرفه ايي و تخصصي خود را هنگامي كه موزه بسته بود وارد آنجا كردند و صورت هاي نقاشي ها را مورد مطالعه قرار دادند كه همه حاكي از تكنيك « sfumato» بودند. اين پروژه با همكاري تأسيسات راديويي سينكروترون شهر گرنوبل فرانسه همراه بود.
فليپ والتر محقق اين پروژه در گفتگوي خود با آژانس خبري AP گفت: «اين دستگاه آنقدر ظريف و دقيق است كه ما تازه مي فهميم اين هنرمند از چه رنگدانه هايي براي هر لايه از نقاشي اش استفاده كرده است، و اين براي فهميدن تكنيك داوينچي بسيار بسيار مهم است».
والتر پس از اشاره بر روش هاي گوناگون و جديدي كه داوينچي در آثارش استفاده مي كرده گفت: «داوينچي در موناليزا از اكسيد منگنز براي سايه زني استفاده كرده است. او در آثار ديگرش از مس كمك گرفته است و اغلب لعاب كاري نيز مي كرده است، اما نه هميشه».
نتايج اين پروژه در ژورنال بين المللي شيمي با نام
« Angewandte Chemie » منتشر شد.
طبق ديدگاه هاي سنتي «موناليزا» اثري است كه داوينچي در سال 1503 از ليزا گرارديني «Lisa Gherardini» همسر تاجر فلورانسي به نام « فرانچسكو دل جوكوندو».
مترجم: محمد جعفري

بررسي سير تكويني شعر آييني در ادب پارسي -بخش اول

رضا اسماعيلي
¤ اشاره:
با پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357 و استقرار نظام مقدس جمهوري اسلامي، به يكباره همه بنيان هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي جامعه دچار تحول و تطور گرديد. تكانه هايي كه از وقوع انقلاب اسلامي در همه اركان جامعه ايجاد شده بود، رفته رفته به پيكره ادبيات نيز سرايت كرد و ادبيات معاصر در يك دگرديسي ناگزير، به هويت جديدي دست يافت.
با فروكش كردن هيجانات و التهابات سال هاي اول انقلاب و ايجاد ثبات سياسي در كشور، نياز به ادبياتي متجانس و همگون با دين وارزش هاي ديني به شدت احساس مي شد. اين احساس نياز، نسل شاعران جوان و نوجوي انقلاب را به تكاپو واداشت تا با رويكردي اجتهادگونه به دين و با بهره گيري از ميراث بي بديل و ماندگار «قرآن و عترت» به خلق و آفرينش آثار ديني اهتمام كنند. تأسيس حوزه «انديشه وهنر اسلامي»- حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي فعلي- توسط جمعي از شاعران و نويسندگان معتقد و دين باور در سال هاي اول انقلاب نيز دقيقاً در راستاي پاسخگويي به اين مطالبه برحق جامعه بود.
با تأسيس حوزه هنري، بستري سالم و مناسب براي خلق آثار ارزشمند ادبي و هنري و متناسب با نياز انقلاب فراهم شد. با شروع جنگ تحميلي در سال 59، از بطن شعر انقلاب، نوزادي به نام «شعر دفاع مقدس» متولد شد. شعري حماسي و رزمنده كه براي ايجاد شور انقلابي و تهييج جوانان براي حضور در جبهه هاي حق عليه باطل ضرورت داشت. بعد از پايان يافتن جنگ و ايجاد امنيت و ثبات سياسي در كشور، از آنجا كه جمهوري اسلامي براساس دين و آموزه هاي ديني پايه گذاري شده بود، رفته رفته نگاه شاعران به شعر ديني معطوف گرديد كه مركز ثقل اين گونه ادبي «بزرگان ديني» بودند. البته تاريخ تولد اين گونه ادبي كه امروز باعنوان «شعر و ادب آييني» از آن نام برده مي شود، به صدر اسلام برمي گردد. درواقع بايد گفت كه با ظهور اسلام در شبه جزيره عربستان، شعر مذهبي نيز پا به عرصه وجود نهاد و شاعران نامداري چون: حسان بن ثابت، كميت اسدي، فرزدق، دعبل خزاعي، سيداسماعيل حميري، ابوالاسود دئلي، كعب بن زهير، عمربن سالم و عبدالله بن غالب اسدي و... با تشويق و ترغيب پيامبر(ص) و خاندان رسالت دست به خلق و آفرينش آثار ادبي زدند. از اين منظر، بايد سرچشمه «شعر آييني» را در صدر اسلام جست. شاعران مسلمان پارسي زبان نيز از سده سوم هـ.ق به بعد، هريك به سهم خود بر اين گنجينه زوال ناپذير افزوده اند. شاعران آييني بعد از انقلاب نيز با خلق آثار ادبي فاخر و مانا، نقش مؤثري در غنابخشي به اين گونه از ادبيات داشته اند و امروز نيز اين ميراث نادر وبي بديل را با آفرينش ها و زايش هاي جديد، چون جان عزيز گرامي مي دارند.
امروز با گذشت سه دهه از پيروزي انقلاب اسلامي، اين مولود خجسته كه دوران كودكي و نوجواني خود را با سربلندي پشت سر گذاشته و با نام «شعر و ادب آييني» در فضاي ادبيات معاصر ايران قامت برافراشته است، به عنوان يك گونه ادبي مستقل و ارجمند، به رسميت شناخته شده و به همت شاعران مؤمن و دين باور، همچنان در مسير باروري و بالندگي به راه خود ادامه مي دهد.
اين گفتار كه عنوان «بررسي سير تكويني شعر آييني در ادب پارسي» را بر پيشاني خود دارد، در حكم قطره اي از درياست و بديهي است كه قطره آوردن از دريا هنر نيست، ولي اميد آن دارم كه به بركت انفاس سحرخيزان، و دعاي خير شما خوبان، اين برگ سبز درويشانه، آغازي بر پژوهش ها و تحقيقات بعدي اين كوچك ترين در اين زمينه باشد، تا به لطف حضرت دوست در آينده نزديك بتوانم گام هاي ديگري را در اين مسير نوراني بردارم- ان شاءالله
همتم بدرقه راه كن اي طاير قدس
كه درازست ره مقصد و من نوسفرم
تعريف شعر آييني
شعر آييني، شجره طيبه اي است كه ريشه در حقايق و معارف ناب اسلامي و قرآني دارد و از چشمه فياض «غدير» و «عاشورا» آب مي خورد. شاعران آييني نيز پيروان صادق طريقت و شريعت نبوي اند و با اقتداء بر پيامبر خاتم، حضرت رسول اكرم (ص) در مسير تبليغ و ترويج ارزش هايي چون: صلح، آزادي، عدالت، تكريم كرامت هاي انساني، احياي مكارم اخلاقي، بيدارگري و رستگاري انسان و جهان گام برمي دارند.
شاعران آييني سينه خود را كشتزار محبت و معرفت آل الله (عليهم السلام) قرارداده اند و همواره در طول تاريخ رسالتي پيامبرگونه براي خود قايل بوده اند. رسالت اين شاعران: بيان حقايق و معارف ديني، مبارزه با مظاهر كفر و شرك و نفاق، افشاي مظالم و مفاسد حكومت هاي نامشروع اموي و عباسي، به تصويركشيدن مظلوميت خاندان رسالت و ذكر مصا يب آنان، مدح و منقبت بزرگان ديني، و در يك كلام «بيدارگري» بوده است.
پيامبر گرامي اسلام، حضرت محمد مصطفي (ص) در خطاب به شاعراني از اين جنس، و در تأييد و تشويق آنان به حركت در اين مسير نوراني فرموده اند:
«وقتي به وسيله شعر با مخالفين به مخالفت بر مي خيزيد، مانند مجاهداني هستيد كه تيرها را به سمت دشمن پرتاب مي كنيد». (1)
و يا در جاي ديگري مي فرمايند: «مشركين و آناني را كه از طريق حق دور هستند، هجو كنيد. زيرا در اين هنگام روح القدس همراه شماست». (2)
از همين رو خاندان رسالت، شاعران متعهد و رسالت مدار را تكريم و تعظيم مي فرمودند و شاعران با دريافت صله مورد تفقد و اكرام ايشان واقع مي شدند، كه اين امر نشانگر جايگاه رفيع و بلند مرتبه «شاعران آييني» در جامعه اسلامي است.
پيشگامان و پرچمداران شعر آييني در اسلام
با استناد به اسناد و شواهدي كه از صدر اسلام به جا مانده و همچنين با مراجعه به منابع مستند تاريخي و پژوهش هاي محققان و انديشمندان اسلامي، بي هيچ ترديدي بايد گفت كه پيشگامان شعر آييني شعر آييني در اسلام، خاندان رسالت (عليهم السلام) بوده اند. منهاي قرآن كه آيات آن سرشار از آرايه هاي كلامي و ادبي است و معجزه پيامبر اكرم (ص) به شمار مي آيد، اگر به مرور تاريخ زندگي ائمه معصومين بپردازيم، عنايت و تعلق خاطر آنان را به شعر متعهد به عنوان ابزاري قدرتمند براي دميدن روح بيداري در كالبد جامعه در مي يابيم و آثار منظومي كه از آن بزرگواران براي ما به يادگار مانده، دليل خوبي بر اين ادعاست.
در بررسي تاريخ پرفراز و نشيب كربلا، اين نكته بر ما معلوم مي گردد كه امام حسين (ع)، اهل بيت و يارانش در زمره اولين شاعران آييني بوده اند كه با سر دادن رجزهاي حماسي و خواندن اشعار پايداري، روحيه دشمنان را تضعيف كرده و با تقويت اعتماد به نفس در جبهه حق، مقدمات شكست دشمن و پيروزي حق را فراهم مي كردند. بعد از واقعه عاشورا نيز حضرت فاطمه زهرا (س) جز اولين مرثيه سرايان عاشورا بوده است.
براي نمونه شعري منسوب به امام علي (ع) را كه در آن به پيشگويي واقعه كربلا پرداخته است با هم مي خوانيم:
كاني بنفسي و اعقابها
و بالكربلا و محرابها
فتحضب منا اللحي بالدما
خضاب العروس با ثوابها
اراها و لم يك راي العيان
و اوتيت مفتاح ابوابها
مصايب تاباك من ان ترد
فاعدد لها قبل منتابها
سقي الله قائمنا صاحب
القيامه والناس في دابها (3)
ترجمه:
1- گويي كه خود وپي آيندگان من اينك در كربلا و آوردگان آنيم.
2- و ريش هامان به رنگ جامه هاي عروسان به خون رنگين است.
3- مي بينمش، نه به ديدن چشم، كه كليد درهاي آن را به من داده اند.
4- رنج هايي كه باز پس نتواني شان زد. پس زان پيش كه آيند. برايشان آماده باش.
5- آفرين خدا بر قائم زمان، صاحب آن قيامت، آن گاه كه مردم در رنج هاي خويشند.
تقسيم بندي شعر آييني
شعر آييني را به اعتبار موضوع وممدوحه در دو شاخه اصلي مي توان بررسي كرد:
1- به اعتبار موضوع (شعر معرفتي)
2- به اعتبار ممدوح (شعر ستايشي و مرثيه اي)
شعر معرفتي: شعري است كه مضمون و موضوع اصلي آن تعميق معرفت ديني، خودشناسي و خداشناسي است. تلاش شاعران آييني در اين حوزه معطوف به بسترسازي براي تربيت و پرورش «انسان كامل» است. انساني كامل و «خداگونه» كه به تعبير قرآن كريم «خليفه و جانشين خداوند» بر روي زمين است.
شعر معرفتي به زيرشاخه هاي: توحيدي، عرفاني،اخلاقي، حماسي و سياسي - اجتماعي تقسيم مي شود كه در همه آنها «تعميق معرفت ديني» و به فعليت در آوردن جوهره انساني براي رسيدن به قله «انسان كامل» هدف اصلي است.
از شاعران نام آور اين شاخه ازشعر آييني به اسامي زير
مي توان اشاره كرد: فردوسي (حماسي)، ناصرخسرو (اخلاقي)، ابوسعيد ابوالخير، سنايي، عطار، مولوي، شيخ بهايي، عمان ساماني (عرفاني)، نظامي گنجوي (نيايشي و توحيدي)، بيدل دهلوي (عرفاني، فلسفي)، سعدي و حافظ (عرفاني، سياسي، اجتماعي) و...

كتيبه كائنات

جواد نعيمي
كلمه ها، دامن همت بر كمر زده اند تا از «كتاب» بگويند كه:
كتاب، كتيبه كائنات است و كابينه دولت نور و سرور و آگاهي. و كتاب، كاج بلند كرامت و كيوان آسمان معرفت است. و كتاب، كيمياي زنده دلان و كارون شناگران شايق معناست. «كتاب» كاروان همه معاني ناب است و كوزه انگبين دانايي. كتاب، كباده كبرياست و كشتزار كمال. كتاب، كنز كوهستاني آفرينش است و كيهان كوكبهاي خوشبو و روشن دانش...
كتاب، تأليف قلبها و جانها، تباشير پگاه فرزانگي، تبر شكننده ناداني، تبرك انديشه هاي پويا، تبسم روح، تبلور تجربه هاي گرانقدر، تپش نبض حيات، تتق ملكوت، تجديد خاطره هاي خطير، تذكره روزها و روزگاران، تراز شيوايي، ترازوي فصاحت، ترانه بلاغت، تشريف آفتاب معنويت، تندر تيرگي ستيز، تنديس توانگري، توزيع پاره هايي از خورشيد، تولد مهر و روشني و تيمارگاه همه انديشه هاست...
كتاب، ابروان اهورايي همه هاله هاي مقدس است. كتاب، ائتلاف آب و آينه و آزادي است. كتاب، ابواب گشوده به چشم اندازهاي بهشتي است. كتاب، اپراي پروانه هاي پاپيروس است. كتاب، احجار كريمه كوثر بينايي است. كتاب، ابتداي نورانيت است. كتاب، اردوگاه رادي و راستي است. كتاب، ارغنون ارزشهاست. كتاب، افراي فضيلت و اقاقياي قلمهاي متعهد است...
كتاب، بستان بالندگي، برگه دان بركت، بهارستان بهجت، بيجك دانايي، بيمه البرز زايندگي، بالهاي بلندپرواز، برق عالم تجلي، بساط طراوت، بسيط حلاوت، باران سرسبزي، بهاران آگاهي، بلور بينات، بياض بينايي، بهاي بهينه، بر گستوان مبارزه با پليديها، بركه برزيگران روشنايي، بوسه مهتاب هدايت، بورياي سادگي و بلوغ بليغ صلابت و سازندگي است...
و كلمه ها دامن كشان و رقص كنان مي گذارند و مي گذرند و مي دانند كه ديگر، سخن راندن از كتاب را تاب ندارند!