جاعلان در كمين خوش شانس ها!
ضرورت آسيب شناسي روند جعل و كلاهبرداري اينترنتي -بخش نخست

پريسا جلالي
سلام! خوشوقتيم به اطلاع شما دوست عزيز برسانيم كه برنده جايزه 50 ميليون دلاري قرعه كشي شركت اروپايي... شده ايد.
با توجه به اين كه از بين هزاران نفر اين جايزه به شما اختصاص يافته است، خواهشمنديم مشخصات كامل خود را براي ما ارسال نماييد.
ضمنا مبلغ 10 ميليون دلار به منظور كسر ماليات و هزينه هاي ارسال جايزه به حسابي كه وكيل شركت در ايميل بعدي به اطلاعتان خواهد رساند واريز نماييد. توجه داشته باشيد در صورت پاسخ رد از سوي شما جايزه به نفر بعدي اين قرعه كشي و فرد ذخيره اختصاص خواهد يافت.
اينها تعاملات اينترنتي شركت هاي واقعي اروپايي، امريكايي و آسيايي به بهانه تبليغ يا جذب مشتري نيست، بلكه پيام هاي مشكوكي است كه رد پاي آن در اغلب ايميل ها به چشم مي خورد و همين بهانه اي مي شود براي آغاز يك كلاهبرداري اينترنتي.
انقلاب ارتباطي و اطلاعاتي كه از دهه 1990 ميلادي به گونه اي نسبتا فراگير به كشور ايران نيز سرايت كرد حاصل هم افزايي برنامه ريزي شده در چهار حوزه دانش مخابرات، رايانه، اطلاع رساني و فرهنگ و ارتباطات است.
انقلاب اطلاعاتي و ارتباطي رسانه هاي جديدي را خلق كرد كه هر يك در ساختن دنياي ذهني انسان معاصر نقش خاصي برعهده دارند. از تلويزيون هاي ماهواره اي گرفته تا بازي هاي الكترونيكي خانگي و باشگاهي، ديسك هاي فشرده موسيقي و فيلم تا فضاي وب و چت و نامه و تلفن و غيره.
اما با توسعه رايانه و وسايل جانبي همچنين نرم افزارهاي متنوع، اين فناوري نوين علاوه بر ابعاد مثبت اجتماعي در خدمت يكي از آسيب هاي اخلاقي و مالي جامعه نيز قرار گرفته است.
جعل پول و اوراق بهادار و جعل اسناد و مدارك دولتي و خصوصي به ترتيب محورهاي سوء استفاده از فناوري هاي نوين هستند.
بي شك اين سوء استفاده ها جرايمي جديد است كه در دنياي قوانين جوامع به جرايم سايبري تعبير شده اند و در اين فضا جرم به معناي چالش مجرم براي چيرگي بر قواعد و آزمايشي براي ارزش ها و تعهدهاي مردم مطيع قانون است.
هرچند پيشرفت فناوري اطلاعات اين امكان را به تاجران، شركت ها و بخش صنعت مي دهد كه جريان امور خود را تسهيل كنند و بر توانايي ها و مهارت هاي خود بيفزايند اما فناوري اطلاعات شكل جرايم را تغيير داده است.
فناوري هاي جديد فرصت هاي جديدي در اختيار مجرمان گذارده و عرصه را براي بزهكاران باز كرده تا اينكه جرايم اطلاعاتي و ارتباطي را خلق كرده و با ناشناس ماندن و صرف هزينه و وقت كمتر اعمال مجرمانه خود را انجام دهند.
شما خوش شانس ترين فرد سال هستيد!
كلاهبرداري اينترنتي به عنوان يكي از مخلوقات دنياي الكترونيك، بدبيني و كاهش اعتماد مخاطبان را در پاسخ به ايميل هاي جديد دربر داشته است.
شگردهاي عجيب و ترفندهايي كه روز به روز تغيير شكل داده و به قولي به روز مي شوند نگراني عده بسياري از مخاطبان اينترنتي و ديگر اقشار مردم است.
ايميل هايي مبني بر خوش شانسي فرد در
قرعه كشي شركت هاي خارجي، پيام برنده شدن در بانك ها و غيره.
همان اعتقادي كه الهه زمانيان، دانشجوي سال پاياني رشته ارتباطات اجتماعي دارد و حين جستجوي اينترنتي در كافي نت خيابان انقلاب به ايميل هاي مشكوكي كه مدت ها است به نشاني اش ارسال مي شود، اشاره مي كند.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: تقريبا از يك سال گذشته حدود 7 تا 8 ايميل دريافت كرده ام كه همگي خبر از خوش شانسي و برنده شدن در قرعه كشي هايي دارد كه هيچگاه در آنها شركت نكرده ام. تنها به خاطر مي آورم با چند مقاله خارجي ارتباط داشتم تا تحقيق دانشگاهي ام را براي چاپ در مجله شان بفرستم.
اين خانم دانشجو اضافه مي كند: البته شنيده ام عده اي با دريافت همين ايميل ها طعمه كلاهبرداران شده اند و ميليون ها تومان هم از دست داده اند. البته بايد قبول كنيم كه اطلاع رساني چنداني برايشان نداشته ايم چون كلاهبرداران به انواع شگردهاي اغفال مردم مسلح هستند.
سمانه، ديگر دانشجوي همراه وي در اين كافي نت به موضوع ديگري اشاره مي كند كه فقط به فضاي اينترنت خلاصه نمي شود بلكه پاي موبايل و ديگر وسايل ارتباطي نوين را به جرگه ابزارهاي جرايم و كلاهبرداري باز مي كند.
صاحب يكي از كافي نت هاي تهران كه به قول خودش تنها سرگرمي اش فضاي وب و چت كردن است پاتوق هميشگي اش را فضاي چت عنوان مي كند و به بهانه كار در كافي نت اغلب ساعات عمرش در همين دنياي غيرواقعي مي گذرد كه به همين علت قدري هم هك كردن را از دوستان اينترنتي اش آموخته است.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان مي گويد: چند روز پيش فردي تماس گرفت و مدعي شد از مهندسين شركت مخابرات است كه قصد چك كردن خط من را دارد و از من خواست كه عددي را شماره گيري كنم كه فورا تماس را قطع كردم. چون چند وقت پيش ايميلي به پست الكترونيكي ام آمده بود و براي چنين كاري هشدار داده بود كه از اين طريق مي توانند به سيم كارت مشترك دسترسي پيدا كرده و از طريق همين خط و هزينه مشترك به هر جايي زنگ بزنند.
فرحت با ابراز نگراني از چنين خطراتي كه ممكن است هر روز به شكل متنوعي بروز كند مي گويد: چون ايميلي به اين شكل دريافت كرده بوديم مطلع شديم كه اين افراد نيت مثبتي ندارند اما اگر فردي اطلاعي نداشته باشد حتما گول اين اشخاص را مي خورد. بنابراين اطلاع رساني نسبت به جرايم جديد مانع بروز حوادث مشابه خواهد شد.
وي ادامه مي دهد: البته خودم چند وقتي بود از سر بيكاري و البته كنجكاوي چون روش پيدا كردن رمز ايميل را مي دانستم وارد ايميل هاي شخصي بعضي آشنايانم مي شدم! اما يكي از دوستانم متوجه شد و آبروريزي راه انداخت كه ديگر جرات چنين كاري را ندارم. يعني مي خواهم بگويم ممكن است بعضي براي سرگرمي اين كارها را انجام دهند اما خب عده اي هم هستند كه قصد بدي دارند و بايد جلوي آنها را گرفت.
ليلي مجدي يكي از شهروندان تهراني است كه او هم سابقه مواجهه با يكي از جاعلان اينترنتي را داشته است.
وي در توضيح اين ماجرا به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: هفته گذشته يك تماس تلفني داشتم كه خانمي مدعي بود به خاطر استفاده از كارت اينترنت يكي از شركت هاي خدمات اينترنتي برنده قرعه كشي شده ايم و بعد از گرفتن نشاني منزل كارت اينترنتي را به منزل ارسال مي كنند. بعد از دو ساعت مرد جواني كه خود را پيك موتوري معرفي كرد با اخذ هزينه پيك، كارت را تحويل داد. بعد از اينكه متوجه شدم كارت جايزه خالي است به شماره تلفن روي كارت زنگ زدم اما شماره اشتباه بود!
خانم مجدي مي گويد: شايد من تنها شخصي باشم كه كمترين هزينه اين نوع كلاهبرداري ها را پرداخته باشد اما اين موضوع باعث نمي شود نسبت به پيگيري اين نمونه ها تعلل شود.
تعلل در پيگيري جرايم اينترنتي به حرفه اي تر شدن جاعلان كمك مي كند تا جايي كه ممكن است در مراحل بعدي به جرايم بزرگتري دست بزنند كه قابل مهار و كنترل نباشد.
هويت و نحوه برخورد با جاعلان نوين
كلاهبرداري هاي اينترنتي از جمله سرقت خط تماس تلفني، سرقت اطلاعات و مشخصات شخصي، سرقت نرم افزار، تقلب مالياتي، پولشويي، ناخنك زدن به حساب هاي ديگران، تقلب در بيمه نامه و غيره كارآمدي جاعلين را نشان مي دهد و اين موضوع باعث شده درآمدهاي كلان و بادآورده اي نصيب جاعلان شود.
البته به اعتقاد دكتر مجيد ابهري آسيب شناس اجتماعي همين جعل مدارك مي تواند عوارضي از جمله ازدواج هاي مكرر از سوي برخي زنان و مردان، خروج غيرقانوني از كشور و مهمتر از همه لطمه زدن به اقتصاد كشور را در برداشته باشد.
اما اين جاعلان چه افرادي هستند؟
دكتر فريد محسني حقوقدان و عضو هيات علمي دانشگاه تعيين قشر مرتكبين به كلاهبرداري را در فضاي مجازي مستلزم وجود آمار دقيق مي داند كه البته آمارهاي دقيقي در اين رابطه وجود ندارد.
وي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: جرم كلاهبرداري در تقسيم بندي علمي در حقوق جزا از جمله جرايم عليه اموال است و نتيجه آن تحصيل مال غير كه از جمله امور لازم درعناصر تشكيل دهنده آن انجام مانورهاي متقلبانه است. پس به نوعي حيله و تقلب و نيز فريب در ارتكاب اين بزه ضروري است. به همين دليل از جمله جرايم يقه سفيدها به حساب مي آيد كه بزهكار با استفاده از فكر و نقشه و با سوء نيت خاص اقدامات مجرمانه خود را تمهيد كرده و عملا موفق به فريب بزه ديده مي شود.
دكتر محسني كه صاحب تاليفات بسياري در رابطه با جرايم اينترنتي است، ادامه مي دهد: اين قبيل جرايم معمولا توسط اشخاص با ضريب هوشي بالا و بعضا داراي تجربه در زمينه موضوع جرم رخ مي دهد. از سوي ديگر جرايم در فضاي مجازي غالبا توسط قشر جوان رخ مي دهد. مدت زيادي از پديداري و رواج آن در جامعه نمي گذرد و غالبا كاربران آن نسل جديد و ميانسال هستند كه استفاده تخصصي تر از آن معمولا توسط قشر متخصص و تحصيل كرده و يا جوانان و نوجوانان با ضريب هوشي بالاتر انجام مي شود. معمولا مشاركت دو نفر و يا يك نفر با استفاده از هر دو زمينه توانايي جذب و فريب ديگران همچنين آشنايي با امور رايانه و اينترنت را در بر دارد.
وي همچنين در مورد قوانين برخورد با اين نوع جرايم به قانون تجارت الكترونيكي مصوب 1382 و قانون جرايم رايانه اي مصوب 1388 اشاره و تاكيد مي كند: تصويب قانون در اين خصوص در ايران قدمت چنداني ندارد و از لحاظ جرم شناس اينگونه تاخيرها آثار و پيامدها و بحث هاي علمي ويژه اي را بدنبال دارد كه در جاي خود قابل طرح است.
اين عضو هيات علمي دانشگاه اظهار مي كند: به هر حال قانونگذار براي مقابله با اين جرم كه انگيزه اقتصادي و مالي براي مرتكب وجود داشته تركيبي از مجازات را پيش بيني كرده است و براساس ماده 67 قانون تجارت الكترونيكي علاوه بر رد مال به صاحب آن، مجازات حبس از يك تا سه سال و پرداخت جزاي نقدي معادل مال ماخوذه تعيين شده است. البته بر اساس ماده 13 قانون جرايم رايانه اي علاوه بر رد مال، حبس از يك تا پنج سال يا جزاي نقدي 20 ميليون ريال تا 100 ميليون ريال يا هر دو مجازات تعيين شده است.
اطلاع رساني يعني آموزش منفي به جوانان!
رسانه ها با انعكاس اخبار و هشدارهاي لازم درمورد جعل و كلاهبرداري هاي اينترنتي كمك موثري در كاهش اين نوع جرايم دارند.
به اعتقاد بسياري از افراد آگاه و مطلع به جرايم اينترنتي، اطلاع رساني كلاهبرداري در فضاي مجازي و سوء استفاده از ابزارهاي نوين ارتباطي كه در خارج يا داخل كشور رخ مي دهد نوعي جلوگيري از اغفال مردم است اما برخي آن را آموزش منفي به جوانان و الگو گرفتن از مجرمان مي دانند.
به طور مثال وقتي خبر آسيب ديدن همزمان
300 بانك در آمريكا توسط هكرها، حملات نفوذي همزمان هكرها به بانك مشهور انگلستان و دو بانك كانادايي يا تشكيل گروهي به سرپرستي يك بازرگان آلماني براي نفوذ به حساب هاي اسامه بن لادن و غيره توسط رسانه ها گزارش شد، عده اي اين قبيل اخبار را زمينه ساز حمله به 350 دامين اينترنتي ايراني توسط مرد عنكبوتي در ايران يا فعاليت مش قاسم هكر ايراني كه توانست در بخش وب شركت فرا رايانه نفوذ كند، بدانند.
و در قالب افراطي تر عده اي رسانه را عامل آموزش جرايم جديد و اينترنتي مي دانند.
اما در همين زمينه حميدرضا مقدم فر كارشناس رسانه و مدير عامل خبرگزاري فارس نظري متفاوت دارد.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان در پاسخ به چنين ادعايي تصريح مي كند: پديده جديد دنيا جنايات و خيانت هايي است كه در فضاي سايبر رخ مي دهد كه اوج آن را مي توان تروريسم اينترنتي و در سطوح پايين تر سوء استفاده هاي مالي و حد وسط را در ابعاد اجتماعي و سياسي و اخلاقي همچنين ترويج فساد دانست.
مقدم فر اضافه مي كند: به سخن دبير كنفرانس اتحاديه جهاني مخابرات كه در سال 2009 تشكيل شد اشاره مي كنم كه معتقد بود جنگ جهاني چهارم نبرد سايبري است كه قدرت تخريب آن از مقابله نظامي هم بيشتر است. بنابراين بهترين ابزار براي مقابله، آموزش و اطلاع رساني است. نبايد با اين ادعا كه ممكن است اطلاع رساني از جرايم اينترنتي باعث ظهور كلاهبرداران اينترنتي جديد شود مانع انتشار اخبار شويم بلكه با اطلاع رساني و آموزش در بستر پدافند غيرعامل مي توانيم از بروز جرايم جلوگيري كنيم.
وي ادامه مي دهد: البته اين ادعا در هر موضوعي صادق است اما نوع، سبك و روش پرداختن به اخبار منفي مهم است. در كنار اطلاع رساني مي بايست آموزش و هشدار را هم اضافه كرد
اين كارشناس رسانه تاكيد مي كند: اين سيستم ايجاد آمادگي مي كند و در طراحي سيستم ها و نرم افزارها از تهاجمات جلوگيري مي كند. طرح جامعي هم نياز است تا شبكه ها و سيستم هاي خرد سازمان ها از نفوذ مصون بمانند و قدرت مقابله داشته باشند.
مديرعامل خبرگزاري فارس ضمن اشاره به بالارفتن توان و تخصص جوانان در شبكه مجازي مي گويد: طي جريان فتنه در هر روز نزديك به 350 هكر قصد صدمه به سايت خبرگزاري را داشتند و تلاش مي كردند پهناي باند را اشغال كنند اما تخصص جوانان مانع فعاليت آنها شد.
گزارش روز