بي مبالاتي قاتلان اقليم در آخرالزمان!
بررسي دلايل گرمايش زمين و پيامدهاي مخرب آن - بخش نخست

گاليا توانگر
وقتي در گرماي هوا بدنتان به سختي عرق مي كند، در حقيقت به تغييرات اقليمي (آب و هوايي) واكنش نشان داده و سعي مي كند با تعرق بيشتر توازن ايجاد كند. زمين نيز مثل بدن انسان عمل مي كند، وقتي دچار تغييرات شديد مي شود، با گرم شدن ناگهاني يك نقطه و يا سرد شدن بي سابقه نقطه ديگري سعي دارد واكنش نشان داده و توازني برقرار كند، لذا با افزايش يك درجه به دماي كره خاكي طي دو قرن گذشته شاهد بارندگي هاي سيل آسا، خشكسالي هاي بي سابقه و سرد شدن ناگهاني برخي از نقاط كره خاكي بوده ايم.
شايد پيش خودتان تصور كنيد كه افزايش يك درجه طي دو قرن رقم ناچيزي است و نمي تواند منشأ بسياري از اين حوادث باشد، اما بايد گفت دو قرن در مقياس زماني زمين شناسي تنها يك دهم ثانيه به حساب مي آيد، بنابراين دماي زمين با سرعت بسيار زيادي در حال افزايش است و از سوي ديگر آستانه تحمل بسياري از گونه هاي جانوري و گياهي به شدت پايين بوده و با كوچكترين تغيير دمايي نمي توانند به حيات خود ادامه دهند. گونه هاي مختلف كه از بين بروند، اكوسيستم ها دستخوش تغييرات بنيادي شده و چون همه موجودات زنجيروار حياتشان به هم متصل است، در نهايت حيات بشر را تحت الشعاع قرار مي دهند. نبايد فراموش كنيم كه حفظ كره خاكي به عنوان تنها زيستگاه بشري يكي از مهمترين مسئوليت هاي ماست. با اين حال امروزه چگونگي حفظ محيط زيست، مراقبت از لايه ازن، دفع زباله ها، حفظ هزاران هكتار جنگل و... همگي از چالش هاي بزرگ دنياي امروز محسوب مي شوند. اين چالش را حتي بزرگتر از چالش هاي سياسي روز قرار مي دهند و همگي ما به خوبي مي دانيم كه اگر كاري نكنيم، آنچه در فيلم هاي تخيلي با موضوع نابودي زمين ديده ايم، عنقريب به حقيقت مي پيوندد. خرس قطبي كوچكي كه به يك تكه يخچال در حال ذوب چنگ انداخته، گونه اي است كه به زودي به افسانه ها مي پيوندد. قاتل همه اين ها چه كسي جز موجود دو پايي به نام انسان است؟!
انقراض جانوران و گياهان با گرم شدن زمين
تخمين زده شده كه بين سه تا پنج ميليون گونه گياهي و جانوري ساده و تكامل يافته بر روي كره زمين زندگي مي كنند كه تاكنون تنها يك ميليون و ششصد هزار گونه شناسايي شده اند. از اين تعداد 100هزار گونه متعلق به مهره داران، يك ميليون و دويست هزار گونه بي مهرگان و 298 هزار گونه متعلق به گياهان است.
محمد دهدار، دكتراي محيط زيست شاخه جانوري و استاد دانشگاه لاهيجان ضمن اين كه همه اين گونه ها را دارايي هاي كره زمين مي داند، مي گويد: «حفظ محيط زيست در وهله اول براي تأمين غذا بسيار حائز اهميت است. همه موجودات زنده كره خاكي حياتشان زنجيروار به هم بستگي دارد. براي مثال حتي اگر ريز پلانگتون هاي شناور در آب درياها و اقيانوس ها را حذف كنيم، خوراك ماهي ها را از بين برده و شاخه بزرگي از خوراك انسان را نابود كرده ايم. حذف زنجيره به منزله نابودي يك اكوسيستم خواهد بود.»
وي آلودگي آب و هوا، توليد زباله، تأمين غذا و كاهش تنوع زيستي را 5 چالش عظيم دنياي امروز بر مي شمرد و توضيح مي دهد: «تنوع زيست محيطي تا به آن جا اهميت دارد كه سازمان ملل سال 0201 را سال تنوع زيستي اعلام كرد. كره زمين در تأمين مايحتاج معقولانه انسان مثل غذا مشكلي ندارد، اما وقتي پاي زياده خواهي انسان به ميان مي آيد، جنگل ها تخريب مي شوند تا ويلاها قدعلم كنند. كارخانه هاي بيشتري راه اندازي مي شوند كه سوخت هاي فسيلي را ببلعند و دي اكسيدكربن بيشتري روانه جو كنند. اين گونه هر دوازده دقيقه يك گونه جانوري ياگياهي كاملا نابود مي شود. تخمين زده شده كه تا سال 0205 نزديك به 05درصد گونه هاي زمين از بين مي روند و اين آمار سازمان ملل حقيقتاً آمار هراس انگيزي است.»
اين استاد محيط زيست ادامه مي دهد: «آنقدر گازهاي گلخانه اي توسط كشورهاي صنعتي توليد شده كه خشكسالي گريبانگير بسياري از كشورهاست. چاله انزلي كه بي آب مي ماند، پرندگان فلاندي با طي 0400 كيلومتر لب تشنه به خاك مي افتند. به جرئت مي توان گفت كه بسياري از كنوانسيون هاي بين المللي حفظ محيط زيست به خصوص از جانب آمريكا و كشورهاي اروپايي جدي گرفته نشده، چون آنها حاضر نيستند سودجويي شان را به نفع محيط زيست كنار بگذارند. كارخانه هاي بيشتر، استفاده چند برابر از سوخت هاي فسيلي و توليد انبوه گازهاي گلخانه اي، براي آنها به ولعي سيري ناپذير تبديل شده است. رسيدن به پول از بشر قاتلي سنگدل ساخته است. شايد يك درجه افزايش دما طي دو قرن گذشته براي انسان ناچيز باشد، اما 095 هزار حشره روي زمين وجود دارد كه حيات اين حشرات حتي با تغيير يك دهم درجه به خطر مي افتد. بسياري از اين حشرات و من مي گويم همگي آنها براي زندگي بشر كه زنجيروار به زندگي ساير گونه ها وابسته است، اهميت دارند.
يكي ديگر از پيامدهاي مخرب گازهاي گلخانه اي اين است كه برخي نقاط كره خاكي خشك تر و برخي نقاط مرطوب تر خواهند شد. اين گونه گرماي زياد در برخي نقاط آب و محصولات را از بين مي برد و در نقاط ديگر سيلاب هاي مخربي به جريان درمي آيند.»
تغييرات اقليم در نيمكره هاي زمين
تغييرات اقليمي (آب و هوايي) يا براثر عوامل طبيعي صورت مي گيرد كه اين عوامل از قبل پيدايش انسان نيز عملكرد داشته و باعث شده شرايط فعلي ايجاد شود. و يا براثر عوامل غيرطبيعي كه با دخالت بشر و به يكباره رخ مي دهند. اين عوامل غيرطبيعي موجبات گرمايش زمين و تغييرات مخرب را فراهم كرده اند. دكتر بهمن رمضاني دانشيار اقليم شناس گروه جغرافياي طبيعي دانشگاه آزاد اسلامي واحد رشت پيرامون تغييرات طبيعي و غيرطبيعي اقليم توضيح مي دهد:
«به صورت طبيعي هرچند مدت يكبار زاويه تابش خورشيد به زمين تغيير مي كند، بعضاً نقطه اي كه سردسير است، گرم مي شود و بالعكس. به اين طريق زمين به يك توازن آب و هوايي مي رسد. اما طي تغييرات مصنوعي كه در اثر آلاينده هايي كه وارد جو شده اند، رخ مي دهند، زمين فشار زيادي را متحمل مي شود. اين آلاينده ها به صورت ذرات جامد و يا گازي شكل هستند. بين خورشيد و زمين حائل شده و با تجمع 2co و 2so سبب آلودگي شيميايي مي شوند. اصطلاح شيميايي شدن شهر از همين جاست.»
وي از بين رفتن توليدات كشاورزي و گسترش فقر جهاني را يكي ديگر از پيامدهاي منفي تجمع گازهاي گلخانه اي در جو برمي شمرد و مي گويد: «آلودگي اتمسفر به ميزان زيادي به عملكرد كشورهاي صنعتي برمي گردد. برخي كشورها با آزمايشات شيميايي و اتمي مختلف سرعت جايگيري آلاينده ها در لايه هاي جوي را چند برابر كرده اند و اين افزايش سرعت، تخريب را دوچندان كرده است. پيش بيني شده تا سال 0204 ميزان 2co به دو برابر اندازه كنوني اش برسد. از سال 0188 كه اندازه گيري ها دقيق شده، محاسبه كرده اند كه حدود نيم درجه سانتيگراد درجه حرارت از ميانگين جهاني افزايش پيدا كرده و در 05سال آينده از 5/1تا 5/5درجه افزايش درجه حرارت خواهيم داشت.
اين روند سبب مي شود نيم كره جنوبي گرم ترشود و در آن شاهد بارش هاي سيل آسا خواهيم بود. اما در نيم كره شمالي خشكسالي هاي طولاني و خشك شدن مناطق را خواهيم داشت.»
اين گونه به پايان دنيا نزديك مي شويم!
اتمسفر كره زمين از دو لايه تروپسفر به ضخامت 71كيلومتر (دو برابر كوه اورست) و استروتسفر به ضخامت 05كيلومتر تشكيل شده است. وقتي 71كيلومتر تروپسفر تمام مي شود و وارد 05كيلومتر استروتسفر مي شويم، 53كيلومتر آن لايه ازن است.
زير آلاينده هايي چون كلر و فلوئور و كربن (CFC) مخرب لايه ازن هستند. يك اتم كلر مي تواند يك ميليون مولكول ازن را از بين ببرد.
دكتر محمد دهدار، دكتراي محيط زيست توضيح مي دهد: «وقتي مولكول ازن از بين مي رود، جلوي نفوذ اشعه ماوراء بنفش نمي تواند سد شود، لذا گرما و اشعه مخرب به سطح زمين مي رسد. از سوي ديگر ذرات دي اكسيدكربن 2co مثل چادري مانع خروج گرماي بازتابش شده از سطح زمين مي شوند. گرما به دام مي افتد و تغييرات شديد اقليمي بروز پيدا مي كنند.»
مهمترين ريزآلاينده هاي شناخته شده در لايه هاي جو عبارتند از: منواكسيدكربن (2co)، اكسيدهاي ازت (No تا2No) و مشتقات آن ها، هيدروكربورهاي اشتعال ناپذير يا آن هايي كه تبخير مي شوند و ذرات سرب.
سازمان هواشناسي جهاني براي پديده گلخانه اي چنين تعريفي را ارائه مي كند: «گرم شدن جهاني به دليل افزايش دماي سطح زمين از خروج آلاينده هايي مانند گاز كربنيك و ديگر گازها ناشي مي شود. گرم شدن كلي سيستم شكل يافته در كره زمين و جو آن پديده اي را به وجود مي آورد كه اثر گلخانه اي ناميده مي شود.»
خيلي ساده بايد بگوئيم اين ريز آلاينده هايي كه نام برديم، از بازتاب انرژي دريافتي زمين به جو جلوگيري مي كند و گرما در سطح زمين محبوس مي شود.
اگر تجمع ريزآلاينده ها آن قدر ادامه يابد كه ميزان 2co به دو برابر ميزان فعلي اش در جو برسد، چه خواهد شد؟ اين گونه افزايش نزديك به 6درجه سانتيگراد دما را تا سال 0204 براي كره زمين خواهيم داشت. اين افزايش دما در عرض هاي جغرافيايي بالا در زمستان مهم تر از تابستان است.
ژيزل اسكورو، محقق، پيامدهاي چنين بحراني را اين گونه پيش بيني مي كند: «اين افزايش دما مي تواند باعث ذوب يخچال ها و كوه هاي يخي شود. سطح دريا در هر دهه 6سانتي متر بالا خواهد آمد. اين مورد باعث مي شود تا نواحي كرانه اي زيرآب بروند و جزيره ها و مناطقي مثل هلند با مشكلات بسياري مواجه مي شوند. بارندگي و تخريب از 3تا 5درصد به طور ميانگين در عرض هاي جغرافيايي بالا افزايش مي يابد، دگرگوني ياد شده در عرض هاي جغرافيايي پايين پيچيده است و بيابان ها نيز روزبه روز گسترده تر مي شوند. دماي آب دريا افزايش مي يابد و در اكوسيستم ها اختلالات شديدي را مشاهده مي كنيم!»
مرگ جنگل ها و افزايش ريزآلاينده هاي جوي
تغييرات اقليمي ناشي از گرمايش زمين باعث مي شود سالي 61ميليون هكتار از جنگل هاي سطح زمين نابود شوند، اين رقم چيزي درحدود 51 برابر مساحت جنگل هاي شمالي كشور ماست. جنگل ها براي زمين همانند ريه براي انسان هستند، وقتي ريه از كار بيفتد، تنفس متوقف مي شود. جنگل ها كه نباشند، ميزان ريزآلاينده ها در جو تصاعدي افزايش پيدا مي كند.
سميه نيكخواه، كارشناس ارشد زمين شناسي توضيح مي دهد: «كاهش ازن در استروتسفر باعث مي شود اشعه ماوراء بنفش در سطح زمين باقي بماند و بازتاب پيدا نكند. افزايش اشعه ماورا بنفش باعث ازدياد سرطان پوست مي شود، تعداد بيماران مبتلا به آب مرواريد افزايش پيدا كرده و سيستم مصونيت بدن كاهش مي يابد. افزايش برخي گياهان و موجودات ذره بيني مانند پلانكتون ها با اختلال همراه مي شود. آلودگي هاي فتوشيميايي افزايش مي يابد و اثر گلخانه اي تشديد مي شود.»
گزارش روز