اشاعه فرهنگ ديني در سايه هنر قرآني
جستجويي در بخش هاي مختلف هجدهمين نمايشگاه بين المللي قرآن كريم (بخش نخست)

گاليا توانگر
دل هر روزه داري يك پرنده مهاجر است كه در تب و تاب رسيدن به آسمان به دنبال نشانه هاست. نواي صوت قاري كه در فضاي نمايشگاه قرآن مي پيچد، دل آزاد مي شود. اين نمايشگاه فرصتي است كه دل رد تابلوهاي راهنما و اعجاز آيه ها را بگيرد و به بالاتر از خاك و بنده هايش، بالاتر از رنگ ها و لعاب هايش پربكشد.
اكثر خانواده ها با فرزندان خود به نمايشگاه مي آيند و اين همگامي هم فضاي شادي را ايجاد مي كند و هم تأثير بسيار مثبتي در روحيه و تربيت فرزندان دارد. گروه نمايش صحنه تئاتر را در فضاي بيروني مهيا مي كنند.گروه موزيك سنج و طبل مي زنند. نواي سنج كه برمي خيزد، ناخودآگاه تعزيه عاشورا در يادمان زنده شده و روح هوايي مي شود. روح سركش در اسارت، روح مظلوم و محكوم به زندان خاك، دمي بياساي، دمي در هواي نور نفسي تازه كن. دامن گرم آفتاب بر سر خيمه هاي بيروني پهن شده اند. روي صندلي پلاستيكي همان حوالي مي نشينم و ذهنم را روانه اين كاروان مي كنم كه همه چيزش را از قرآن گرفته است.
فضاي 90 هزارمتري نمايشگاه به 32 بخش تقسيم شده كه مجموعاً 343ناشر داخلي و خارجي در آن حضور پيدا كرده اند و اين از رشد 35 درصدي حضور ناشران نسبت به سال گذشته خبر مي دهد. 60استاد در بخش پژوهش، 400اثر برگزيده هنري، 70 شركت هنري، 140 نشست، 36 مليت، 15هزار منابع قرآن پژوهي، 60 نهاد دانشگاهي، 50 نهاد حوزوي، 150 عكس برگزيده از ميان بيش از دو هزار عكس، 108 تئاتر صحنه اي قبل و بعد از افطار، بخش خانواده و حجاب كه با همكاري وزارت كشور برگزار شده است و 300 تابلو و پوستر محتوايي ازجمله ويژگي هاي اين نمايشگاه است.
در نمايشگاه امسال بخش كودك و نوجوان آنچنان رشد پيدا كرده كه نظر ويژه مسئولان به اين گروه سني به عنوان مخاطبين باهوش و تأثيرپذير از كلام الله كاملاً مشهود است. زبان هنر در تمام بخش ها جاري است، از تئاترهايي كه در فضاي بيروني نمايشگاه برگزار مي شود تا غرفه هايي كه دانشجويان دانشگاه هاي هنر با تقديم دستاوردهاي هنري شان سعي دارند هنر متأثر از اسلام و قرآن را پيش روي بازديدكنندگان بگذارند، همگي نشان دهنده اين است كه بالاخره به جايگاه ارزنده زبان هنري در اشاعه تربيت و سليقه ديني پي برده ايم.
سياست جديدهنري كردن نمايشگاه قرآن
خيلي ها براي اولين بار به نمايشگاه آمده اند و اين را مديون اطلاع رساني خوب در رسانه ها هستيم. رسانه ها به ويژه از نوع مكتوب وقتي همت كنند، حركتي بزرگ جرقه مي خورد.
قلي پور، كارمند كه امسال اولين سال بازديدش ازنمايشگاه است، تكه اي از روزنامه هاي صبح را كه پيرامون اين نمايشگاه مطلب نوشته اند، نشانم مي دهد و مي گويد: «صبح اين مطالب را خواندم و از گستردگي حضور ناشرين مذهبي باخبر شدم. بعدازظهر كه از محل كارم با مترو به سمت خانه مي رفتم در ايستگاه مصلي توقف كردم كه سر راهم به نمايشگاه بيايم.»
وي كه بسيار به خواندن كتاب هاي ديني علاقمند است و دوست دارد عناوين كتاب هاي تاريخي و روايي در نمايشگاه قرآن دوچندان شوند، مي گويد: «نام اين نمايشگاه را از روي پوسترها و تابلوهاي مسير اين طور متوجه شدم؛ قرآن، كتاب زندگي.
در شرايط امروز كه دشمنان ذهن و فكر جوانان ما را نشانه گرفته اند، بهترين شيوه مقابله اين است كه از قرآن كمك بگيريم. نوجواني كه با قرآن انس گرفت، بيمه الهي مي شود و از خيلي خطرات مصون مي ماند. ازطريق داستان هاي تاريخي و روايي دين را به تفكر فرزندانمان پيوند زده و از آنها بخواهيم جواب سؤالاتشان را از قرآن بگيرند. اشتباه بزرگ ما اين است كه قرآن هاي نفيس را در ويترين منزلمان گذاشته ايم و فقط در زمان هاي خاصي آن را بيرون مي آوريم. قرآن و مفاهيم آن بايد وارد متن زندگي مان شود. اين همان مطلبي است كه مقام معظم رهبري بارها به آن تأكيد داشته اند.»
براي اولين بار با تصويب مجلس، دستگاه ها مي توانند نيم درصد از اعتبارات هزينه اي خود را براي فعاليت هاي قرآني هزينه كنند. امسال چيزي كه بيشتر بر آن تأكيد مي شود بودجه قرآني كشور است.
حجت الاسلام حميد محمدي، قائم مقام قرآني وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و رئيس هجدهمين نمايشگاه قرآن كريم در مراسم افتتاحيه مي گويد:
«بودجه قرآني امسال ده ها برابر سال گذشته است و اين يكي از شرايط خاص نمايشگاه هجدهم محسوب مي شود؛ چراكه مسئولان سازمان هاي گوناگون پول بيشتري براي خرج كردن دارند و مي توانند با فراغ بال بيشتري از نمايشگاه خريد كنند.»
وي ادامه مي دهد: «اكنون زمان مناسبي است كه مسئولان با بازديد از نمايشگاه اقدام به جذب نيم درصدي بودجه قرآني خود در ادارات كنند. ضمناً 5 سياست كلان در حركتي جديد براي هجدهمين نمايشگاه رخ داده كه نخستين سياست، هنري كردن نمايشگاه است؛ چراكه مي توان از طريق معارف، بر عقل ها و از طريق هنر ناب قرآني، بر دل ها نفوذ كرد. درواقع با هنر مي توان همزمان عقل، قلب و دل مردم را براي جلب انظار آنها به سوي قرآن نشانه گرفت. تسهيل حضور نهادها در نمايشگاه، خدمات مردمي خوب، تجميع ظرفيت هاي ملي و بين المللي و بين المللي كردن حقيقي نمايشگاه با حضور حداقل 35 كشور دنيا از روز اول برپايي، از سياست هاي جديد هجدهمين نمايشگاه بين المللي قرآن كريم هستند.»
محمدي از برپايي 93 بخش نرم افزاري، 70 شركت توليدكننده آثار هنري، 140 نشست علمي همراه با ضبط تلويزيوني و پخش در طول سال، حضور 60 استاد دانشگاه، عرضه 14اثر هنري داوري شده، نمايش 150 عكس و اجراي 108 تئاتر صحنه اي با موضوع خانواده و نوجوان و 160 تئاتر خياباني به علاوه برپايي غرفه مخصوص عرضه محصولات حجاب و عفاف خبر مي دهد.
فعاليت هاي بخش كودكان و نوجوانان نمايشگاه قرآن
دو خانم كه يكي فرزند نوزادش را به كمر بسته است، روي نيمكت حاشيه راهروهاي نمايشگاه استراحت مي كنند. فريده تقي زاده كه خود مربي جامعه الزهرا(س) -مؤسسه حفظ قرآن- است. مي گويد: «در جامعه الزهرا(س) شروع آموزش هاي قرآني به كودكان از چهارسالگي است. ما سعي مي كنيم مفاهيم مذهبي و قرآني را در قالب هاي جذاب كودكانه مثل شعر و بازي به بچه ها ارائه دهيم. وقتي ذهنيت كودك با قرآن و مفاهيم آن پيوند بخورد، در حقيقت توانسته ايم مسير آرامش را پيش رويش قرار دهيم. چنين كودكاني در آينده افرادي توانمند، با صلابت و لبريز آرامش خواهند شد.» وي كه معتقد است زندگي مشترك و فرزندش را از بركت توسل به قرآن دارد، در ادامه توضيح مي دهد: «نقش خانواده در هدايت فرزندان خيلي مهم است. ما بايد راهنما باشيم، اما مسير توسط خود بچه ها طي مي شود. شايد يكي از نقش هاي والدين در تربيت قرآني فرزندان اين باشد كه آنها موظفند فرزندانشان را به عامل قرآني، جمع ها و محيط هاي مذهبي انس دهند. نمايشگاه قرآن فرصت اين گره خوردن را فراهم كرده و مي تواند معرف بيشمار كانال ديگر باشد.»
تشكيل 10 غرفه گفت وگو، هشت كارگاه هنري، دو كارگاه وبلاگ نويسي و دو كارگاه نشريات قسمتي از برنامه هاي مختلف بخش نوجوانان نمايشگاه بين المللي قرآن است كه همه روزه پذيراي جمع كثيري از نوجوانان بازديدكننده است. اين بخش در 10 غرفه جهت گفت وگو محيطي دلنشين براي پرسش و پاسخ و رفع ابهامات نوجوانان ترتيب داده كه همه روزه با حضور كارشناسان داير است. در اين بخش هشت كارگاه آموزش رشته هاي پتينه، خوشنويسي، معرق، قاليبافي و گرافيك با حضور استادان هر رشته فعال است. كارگاه وبلاگ نويسي نيز براي آموزش ساخت وبلاگ و كارگاه نشريات براي ارائه اشتراك شش ماهه نشريات دانش آموزي در نمايشگاه قرآن داير شده اند. بخش نوجوانان قرآن در طبقه همكف سالن شبستان واقع شده است.
وزارت آموزش و پرورش نيز با شكل دهي يك مدرسه نمادين قرآني در بخش آموزش نمايشگاه بين المللي قرآن حضور دارد.
علي عزتي، مسئول غرفه مدرسه قرآن برنامه هاي اين مدرسه را در 43بخش معرفي كرده و مي گويد: «مخاطبين ما از دوره پيش دبستاني تا پيش دانشگاهي، فرهنگيان و اوليا هستند. بحث آموزش قرآن طبق مصوبه شوراي عالي انقلاب فرهنگي به وزارت آموزش و پرورش سپرده شده است. از اين رو مدرسه نمادين قرآن را طراحي كرده ايم كه در آن انواع كلاس ها و فعاليت هاي قرآني كه در وزارت آموزش و پرورش برگزار مي شود، به نمايش درآمده اند.»
وي ادامه مي دهد: «براي اولين بار دارالقرآن مجازي را راه اندازي كرده ايم كه مي توانيم آن را در رديف بعدي دانشگاه علوم حديث قرار دهيم و به عنوان يكي از پيشرفته ترين دارالقرآن ها توصيفش كنيم. فضاي نمادين حياط مدرسه پذيراي دانش آموزان 22منطقه آموزشي شهر تهران است و بعد از اذان مغرب سفره افطاري در آن پهن مي شود. در اين مدرسه از سوي ستاد اقامه نماز، سازمان آموزش استثنايي، سازمان پژوهش و تأليف كتب درسي، مراكز تربيت معلم و غرفه انجمن اوليا و مربيان مسابقات قرآني برگزار شده و كتاب هاي ويژه دانش آموزان معرفي مي شوند.»
عزتي حضور متمركز آموزش و پرورش را در هجدهمين نمايشگاه قرآن دليلي بر اهميت ويژه آموزش قرآن كريم و مفاهيم آن عنوان مي كند.
غني كردن اوقات فراغت جوان با تفكر قرآني
سميه سادات رضوي، مسئول غرفه انتشارات «پيري» با تأكيد بر اين كه در غرفه شان قرآن هايي با قيمت مناسب براي عموم مردم ارائه داده اند، مي گويد: «قيمت هاي ما زياد بالا نيست، ولي كلام الله را با چاپ هاي مختلف و مناسب نيازهاي گوناگون مخاطبين ارائه داده ايم. قرآن هاي درشت خط در كنار قرآن هايي كه به صورت منسجم و درشت معناي آيات را آورده اند، پيش روي مخاطبين قرار گرفته اند. قيمت ها بين دو تا دوازده هزار تومان هستند.»
وي پيرامون تأثير انس با قرآن در مراحل مختلف زندگي به ويژه در دوره جواني مي گويد: «جوانان بايد به مفاهيم آيات توجه خاص داشته باشند. تنها قرائت و خواندن معنا كافي نيست بايد در معاني تفكر كرد. خاصيت جواني اين است كه جوان هيچ چيز را كوركورانه قبول نمي كند، لذا شركت در بحث هاي قرآني و جلسات پرسش و پاسخ ديني براي آنها بسيار راهگشاست. بايد مفاهيم قرآني وارد متن زندگي جوان شود.»
رضا مرتضايي، مسئول غرفه سفيران بي نشان نيز غرفه خود را اين گونه معرفي مي كند: «به سفارش آيت الله بهجت به شركت معنوي مردم براي آزادي چهار ديپلمات ربوده شده احمد متوسليان، سيدمحسن موسوي، تقي رستگارمقدم و كاظم اخوان اين غرفه را برپا كرده ايم. ايشان براي آزادي اين چهار ديپلمات به ختم قرآن، ذكر صلوات و خواندن نماز جعفر طيار سفارش كرده بودند كه البته از اين توصيه همه افراد گرفتار نيز مي توانند استفاده كنند. در اين غرفه علاوه بر ثبت نام مردم براي مشاركت معنوي در آزادي اين چهار عزيز، سعي كرده ايم اطلاعات روشني را از نحوه اسارت ايشان به مردم ارائه دهيم. خيلي از افراد شايد درست در جريان قضايا نيستند.»
وي ادامه مي دهد: «در هجدهمين نمايشگاه قرآن كريم، پيرامون بصيرت قرآني خيلي خوب عمل شده است. نمايشگاه امسال در شرايطي برگزار مي شود كه علاوه بر ماه مبارك رمضان در ايام تعطيلي مدارس و دانشگاه ها قرار گرفته ايم. جوان براي پركردن اوقات فراغتش به نمايشگاه مي آيد و مي تواند از هر بخشي با توجه به سليقه اش بهره اي ببرد. قرآن مي تواند به اوقات فراغت جوان بركت ببخشد و آن را ثمربخش كند.»
سرمايه گذاري فرهنگي در سايه هنر قرآني
در سياست كلان خدمات دهي خوب به مردم امسال شاهد راه اندازي تهويه مصلاي تهران هستيم و فضاي داخلي خنك راتجربه مي كنيم. ضمناً از هشت هزار روزه دار در افطارهاي نمايشگاه پذيرايي مي شود. اما تغيير ساعت كار نمايشگاه قرآن و محدود كردن آن به 5 بعدازظهر تا 12شب به نظر مي رسد چندان مناسب نبوده است.
زيبا صالح پور، خانه دار در مورد ساعت برپايي نمايشگاه مي گويد: «من صبح ها در خانه تنها هستم و سال هاي گذشته با خيال راحت به نمايشگاه مي آمدم، اما امسال با توجه به اين كه ساعت كار نمايشگاه فقط به حوالي افطار و بعد از آن اختصاص پيدا كرده، بازديد سخت شده است. زنان خانه دار معمولا در اين ساعات مشغول مهيا كردن سفره افطاري هستند و با توجه به پخش سريال هاي ماه مبارك رمضان اغلب اعضاي خانه دوست دارند در منزلشان باشند. سال هاي گذشته كه صبح و بعدازظهر نمايشگاه داير بود هر كس مي توانست با توجه به شرايطش برنامه ريزي داشته باشد.»
ليلا كريم اخلاقي، دانشجوي كارداني نقاشي ايراني در غرفه كارگاه هنري دانشگاه جامع علمي و كاربردي به همراه دوستانش مشغول تهيه كردن آثار هنري كوچك براي هديه دادن به بازديدكنندگان است. خانم بهرامي، مسئول اجرايي در بخش پشتيباني اين غرفه صادقانه مي گويد: «كار اين بچه ها ارزش دارد وگرنه ما فقط ياريگرشان هستيم. اين بچه ها با دهان روزه همه توانشان را به كار گرفته اند تا هديه اي هنري با دست خود تهيه كنند و به بازديدكنندگان يادگاري دهند. وقتي هنر اسباب اشاعه فرهنگ ديني قرار مي گيرد، زيباترين آثار و ثانيه ها خلق مي شود.»
كريم اخلاقي نيز توضيح مي دهد: «اسم دانشگاه ما اين است كه علم را كاربردي مي كند و به متن زندگي مي آورد. ما هم سعي كرده ايم با توسل به مفاهيم قرآني هنر متعالي را پيش چشم بازديدكنندگان قرار دهيم. امسال در نمايشگاه كارگاه هنري زده ايم و در رشته هاي تذهيب، خوشنويسي، طراحي و نقاشي، گرافيك رايانه، فرش، نقاشي روي شيشه، گل و مرغ، كاشيكاري، خط در گرافيك، معرق كاشيكاري، انواع چاپ و نگارگري آثاري ارائه داده ايم.»
وي ادامه مي دهد: «وقتي قرآن مي خوانيم به عمق هنر واقعي پي مي بريم. هنر ايراني از متن مفاهيم قرآني برخاسته اند. اگر بخواهيم در قالب هنر مفاهيم قرآني را اشاعه دهيم نيازمند پشتوانه علمي و تحقيق و پژوهش هستيم. اثر هنري طي چند ماه خلق مي شود ولي پشتوانه اش بايد چندين سال تفحص علمي باشد. با اين حال هزينه كردن در اين مسير پول دور ريختن نيست يك سرمايه گذاري ايده آل فرهنگي است. آثار هنري قادرند با تفكر هر مليتي ارتباط برقرار كنند. خارجي ها وقتي كارهاي خط نوشته غرفه را مي بينند صراحتاً مي گويند كه ما مي دانيم در پيچ و خم اين خطوط حرف هاي معنوي زيبايي به حيات طيبه شان ادامه مي دهند و به چشم هر بيننده آرامش مي بخشند.»
گزارش روز