چگونه فضايل ماه مبارك رمضان را در طول سال تداوم بخشيم؟ يك ماه عبادت يك سال بندگي- بخش نخست

صديقه توانا
از زبان پدربزرگها و مادربزرگها زياد شنيده ايم كه وقتي 7-6 ساله بودند، بزرگترهايشان آنها را در زمستان پاي حوض مي فرستادند تا قبل از اذان صبح، يخ حوض را بشكنند و در آن هواي سرد وضو بگيرند و نيت روزه كنند يا در تابستان داغ با صداي شليك توپ از خر پشته پايين مي آمدند و پس از خوردن سحري آماده رفتن مسجد مي شدند. از آن طرف هم صبح اول وقت به مكتب مي رفتند و قرآن مي آموختند. همه از بچگي شاگرد مكتب خانه مي شدند و در كنار تلاوت قرآن درس اخلاق مي آموختند و اين آموزشها فقط محدود به ماه رمضان نبود، بلكه اين روند در تمام طول سال نيز ادامه داشت آن زمان مثل امروز نبود كه عبادات و راز و نياز، دستگيري از يتيمان و نيازمندان، صله رحم، جلسات قرآن و خوي و خصلتهاي معنوي ديگر فقط در يك ماه رمضان خلاصه شود و عده اي بعد از پايان اين ماه مبارك قرآن را ببوسند و لب طاقچه بگذارند و با تمام فضايل و معنويات اين ماه پرفيض وداع كنند.
تنها چند روز ديگر تا پايان اين ماه ضيافت الهي فرصت باقي است، هنوز وقت هست تا در اين ساعت ها و لحظه هاي پيش رو از خواب غفلت بيدار شويم. چگونگي بهره مندي از فرصت باقيمانده در روزهاي پاياني ماه مبارك رمضان براي كسب فضايل، راههاي حفظ معنويات كسب شده در ماه خودسازي تا پايان سال و راهكارهاي گسترش فرهنگ رمضان، همچنين وداع با اين ماه ضيافت الهي نيز مهمترين محورهاي مورد بحث ما در دو شماره گزارش پيش روست.
رمضان، فرصتي گران بها
صداي اذان از گلدسته هاي مسجد بلند شده است. چند پسر جوان در ايستگاه افطاري آسماني كنار مسجدامام موسي بن جعفر«ع» در فلكه دوم صادقيه با عجله و بدون ذكر دعاي اللهم لك صمنا و علي رزقك افطرنا، با چند دانه خرما و يك ليوان چاي روزه خود را افطار مي كنند و ضمن خوش و بش وارد مسجد مي شوند و آستين ها را براي گرفتن وضو بالا مي زنند. با گفتن طاعات و عبادات قبول سر صحبت را با يكي از آنها باز مي كنم. نظرش را در مورد ادامه نماز جماعت و حضور جوانان در مساجد براي بعد از ماه رمضان يعني در تمام طول سال جويا مي شوم. با تك سرفه اي سينه اش را صاف مي كند و مي گويد: «والا حقيقتش، در ماه رمضان وقت و فضا مناسب تر است اما بعد از اين يك ماه مشغله زياد مي شود و اين كار نمي تواند هميشگي باشد.»
وقتي به او مي گويم، انتظار شما از مسئولان ذيربط براي گسترش فرهنگ رمضان در جامعه چه مي باشد، مي گويد: «اينكه فقط در يك ماه از سال تمام كانالهاي تلويزيون مرتبا برنامه هاي قرآني، درس اخلاق و مسابقات ديني پخش مي كنند و يا تلاوت روزي يك جزء از قرآن كريم را نشان مي دهند، اما در ماه هاي ديگر خبري از اين مسائل نباشد شايد مناسب نباشد چون اين آموزشها در صورت تكرار مثمرثمر است، اين آموزشها بايد در تمام طول سال ادامه داشته باشد تا به عنوان يك فرهنگ درآيد و در من جوان اثرگذار باشد.»
نماز جماعت تمام شده است و براي ادامه گفت وگو با روزه داران وارد سالن خانمها مي شوم. در گوشه اي از مسجد، خانم ميانسالي مشغول قرائت قرآن است، صبر مي كنم تا قرآنش را ختم كند. با طرح اين موضوع كه چند روز ديگر به پايان ماه مبارك باقي نمانده، صحبت را آغاز مي كنم و رشته كلام را به دست او مي دهم تا نظرش را در مورد وداع با ماه رمضان مطرح كند. قرآن را مي بوسد و كنار دستش مي گذارد خود را اكرم. ش معرفي مي كند و با ذكر نام و ياد خدا مي گويد: «دخترم! خداحافظي با ماه رمضان مثل خداحافظي از زيارت خانه خدا يا حرم مطهر معصومين«ع» است. ما وقتي به زيارت مي رويم هرگز خداحافظي نمي كنيم، بلكه در زيارتنامه از خداوند مي خواهيم توفيق دوباره زيارت را به ما عطا كند و به نظرم خداحافظي از ماه رمضان يعني كنار گذاشتن عبادت. ما بايد هر روزمان خدايي و تمام كارهايمان براي رضاي خدا باشد و اگر اينطور فكر كنيم و هرگز لحظه اي از ياد خداوند غافل نباشيم، سراغ گناه نمي رويم و هميشه رمضاني باقي مي مانيم.» مقنعه سفيد روي سرش را كه قاب گرد صورتش را پوشانده با دست جابه جا مي كند و در ادامه مي گويد: «اينكه عده اي فقط در يك ماه رمضان قرآن مي خوانند، عبادت مي كنند و كارهاي خير انجام مي دهند، به نظرم اين ماه را بخوبي نشناخته اند و به نظرم براي استفاده از اين ماه پرفيض هنوز وقت داريم. در يك هفته باقيمانده هم مي توان با توبه به درگاه پروردگار، مشمول رحمت الهي شد. ما نبايد از رحمت خداوند غافل باشيم چون خدا آنقدر بخشنده است كه هميشه درهاي رحمتش را به سوي ما بندگان خطاكار مي گشايد.»
جبران مافات در كمتر از يك هفته
شبهاي قدر، شبهاي شيدايي، شبهاي نزول قرآن و آمرزش و مغفرت را پشت سر گذاشته ايم و تنها چند روز ديگر تا پايان ماه توبه و استغفار و ماه رحمت و مهرباني بيشتر وقت نداريم. آيا در اين فرصت باقيمانده مي توان جبران مافات و فرصت هاي از دست رفته را كرد؟
حجت الاسلام والمسلمين محمد جواد مروجي طبسي عضو هيئت علمي بعثه مقام معظم رهبري و مدرس حوزه و دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان در پاسخ به سؤال فوق اين طور مي گويد: «بدون شك روايات متعددي درخصوص بيداري انسان از خواب غفلت داريم. و در ادعيه ماه مبارك هم مي گوييم خدايا ما را از خواب غفلت بيدار كن. و اين بيداري با ذكر نام و ياد خدا در دل و زبان و يادآوري نعمات پروردگار حاصل مي گردد.»
حجت الاسلام مروجي طبسي با اشاره به اين مسئله كه چنانچه انساني هفته اول، دوم و سوم ماه مبارك رمضان را پشت سر گذاشته باشد و در هفته چهارم به خود آيد از خواب غفلت و فراموشي بيدار شود، چون هنوز در ماه مبارك است مشمول رحمت پروردگار قرار مي گيرد و مي تواند عقب ماندگي هاي خود را جبران كند، اما چنانچه فرد اين فرصت را هم از دست دهد آن زمان واويلا دارد.» اين مدرس حوزه و دانشگاه با استناد به روايات پيامبر اكرم«ص» در اين خصوص مي گويد: «هر كس رمضان از او بگذرد، شب هاي قدر و احيا را هم پشت سر گذاشته باشد و امرزيده نشده باشد، جزو اشقيا است و او شقي و بدبخت است.»
از حجت الاسلام مروجي طبسي سؤال مي كنم چگونه مي توان فضائل كسب شده در ماه مبارك رمضان را تا رمضان سال آينده اندوخته كرد و از اين پس انداز استفاده نمود، در پاسخم مي گويد: «اگر كسي بعد از ماه رمضان مستحبات و واجبات را كنار بگذارد، معلوم مي شود كه اين ماه مبارك را به خوبي درك نكرده است، انسان بايد از اين ماه صيام طوري استفاده كند كه بتواند از آنچه از فضايل كسب كرده در ماه هاي بعد و تا ماه رمضان سال آينده از آن استفاده كند.»
وي رمضان را شارژ روحي انسان براي يك سال مي داند و مي گويد: «اين شارژ بايد آنقدر قوي باشد كه خوراك يك سال انسان را تأمين نمايد. انسان بايد لذت نماز شب، تلاوت قرآن، كمك به نيازمندان و دستگيري از مستمندان را نه تنها در رمضان كه در تمام سال درك كند و اين امر به شناخت واقعي انسان از اين ماه برمي گردد.»
به او مي گويم به نظر شما چرا عده اي لذت اين ماه را فقط در همين سي روز درك كرده و بعد از ماه رمضان همه چيز را فراموش مي كنند و حتي تا جايي پيش مي روند كه نمازشان را هم ترك مي كنند. در پاسخ مي گويد: «چنين افرادي دچار فريفتگي دنيا مي شوند و خود را از خيرات پروردگار محروم مي كنند. همچنين اين عده چنان در ماديات و امور روزمره غرق مي شوند كه نسبت به دستورات پروردگار بي اعتنا و كم توجه مي شوند. و به نظرم مسئولان ذيربط بايد در گسترش فرهنگ رمضان در تمام طول سال بيشتر تلاش كنند و مرتبا كمك به همنوع، دستگيري از نيازمندان، صله رحم، تلاوت قرآن و ثواب آن و حضور در مساجد و توصيه به نماز جماعت را در برنامه ها و دستور كار خود قرار دهند.»
صد شكر كه اين آمد و صد حيف كه آن رفت
يكي از ضرب المثل ها، تشبيه برخي از افراد به گاو شيردهي است كه يك من شير را با يك لگدپراني از بين مي برد.
حجت الاسلام محمد عبد پناهي استاد حوزه و دانشگاه در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه در فرهنگ قرآني از عمل فوق، به احباط تعبير مي شود مي گويد: «احباط از ماده حبط و در اصل به معناي فاسد كردن و هدر دادن است ولي در اصطلاح فرهنگ قرآني، احباط، انجام عمل به گونه اي است كه برخلاف وجه استحقاق ثواب باشد و برخي گفته اند كه احباط به آن است كه شخص بر اثر اعمال نيكي، مستحق ثواب شده ولي ثواب اعمالش بر اثر اعمال ناپسند ديگرش از بين مي رود.»
اين استاد حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اين مسئله كه ماه رمضان، ماه خودسازي و تقرب به خداست، اضافه مي كند: «اين دوره كوتاه كه هر ساله تكرار مي شود، شرايط مناسبي براي مردمان فراهم مي آورد تا بتوانند با اعمال عبادي متعدد و پرهيز از بسياري گناهان و انجام بسياري از كارهاي نيك و صالح، به خدا تقرب جويند و در مسير تقوا و خودسازي گام بردارند چرا كه براساس برخي از روايات شياطين در اين ماه در غل و زنجير هستند و نمي توانند وسوسه كنند و مردمان را به گمراهي دعوت و تشويق نمايند.»
وقتي از اين استاد درخصوص وداع عده اي با ماه رمضان سؤال مي كنم چنين مي گويد: «در اين يك ماه حتي كساني كه پاي بند به احكام ديني نيستند به سوي خدا و دين مي آيند و اعمال نيك و خير بسياري را انجام مي دهند ولي گويي با پايان ماه رمضان يك وداع واقعي با همه اين كارهاي نيك انجام مي گيرد و قرآن بوسيده و روي تاقچه قرار مي گيرد و احسان و انفاق و گذشت از ياد مي رود و حتي برخي نمازهاي روزانه را ترك مي كنند، گويي كه تنها در اين زمان برايشان واجب بوده است.»
وي در توضيح بيشتري اينطور مي گويد: «رفتاري از اين دست در حقيقت همان مفهوم احباطي است كه خداوند در آيات قرآني از جمله در آيه 33 سوره محمد(ص) از آن پرهيز داده و در آيه 53 سوره مائده و 69 سوره توبه آن را مايه خسران و زيانكاري شخص مي داند.»
حجت الاسلام عبدپناهي خاطرنشان مي كند: «زيانكار كسي است كه از سرمايه زيان كند نه از سودش، بنابراين كسي كه با وداع رمضان با همه خوبي ها و عبادتها و نيكي ها خداحافظي مي كند، مانند شاگردي است كه در طول سال تحصيلي درس خوانده ولي در امتحان شركت نمي كند و همه آنچه را آموخته است در مقام عمل به كناري مي گذارد و يك عمر زحمات خويش را به هدر مي دهد.» از وي مي پرسم چه عواملي باعث مي شود فرد پس از ماه رمضان اين اعمال را كنار بگذارد، در پاسخ با استناد به آيات قرآن كريم مي گويد: «در قرآن براي اين رفتار زشت و نادرست، عواملي چند بيان شده است كه از جمله مي توان به «دنياطلبي» اشاره كرد. خداوند در آيات 15 و 16 سوره هود تبيين مي كند كه چگونه عامل دنياطلبي در اشخاص، آنها را به سوي زيانكاري مي كشاند و همه اندوخته هاي خويش را تباه مي كند.» وي در توضيح بيشتري اضافه مي كند: «شخص پس از ماه رمضان چنان خود را سرگرم دنيا مي كند كه از خدا و كارهاي نيك و خيري كه انجام داده غافل مي شود. چنين غفلتي بسيار سخت و تأثير منفي زيادي به جا مي گذارد و شبيه اين فرد را مي بايست در ورزشكاري جست كه در يك دوره سخت تمريني شركت كرده و آمادگي براي رقابت در ميدان ها و عرصه هاي ورزشي را يافته ولي پس از پايان دوره سخت تمرين به يكباره ورزش را كنار مي گذارد و زمينه براي انواع بيماري ها را در خود فراهم مي آورد، زيرا ترك ناگهاني و يكباره ورزش و تمرين، موجب بسياري از آفات در تن و روان آدمي است.»
حجت الاسلام عبدپناهي اضافه مي كند: «مي بايست همواره هوشيار و بيدار باشيم كه اين دوره تمرين رمضان را با ادامه همان روند به سال ديگر بكشانيم و عيد فطر و وداع با رمضان را به جشن واقعي تبديل كنيم كه هر روز ما بهتر از ديروز باشد.»
رمضان يكي از اسماء الهي
اين ماه با اين عظمت رو به پايان است، اگر كسي به ذات ماه رمضان پي برده باشد جدا شدن از آن برايش سخت است. و اولياي الهي با نزديك شدن زمان هجران، گويا به سخت ترين مصيبت دچار مي شدند.
مريم فلاحتي نژاد نويسنده و محقق مسائل ديني در گفت وگو با گزارشگر كيهان با ذكر حديثي از پيامبراكرم«ص» كه مي فرمايند، رمضان يكي از نامهاي خداي متعال است و بدين سبب رمضان ناميده شده است كه گناهان را مي سوزاند، در توضيحاتي درخصوص وداع با ماه رمضان مي گويد: «امام سجاد«ع» يكي از بزرگواراني است كه ناله سوزانش در وداع با ماه مبارك رمضان مشهود است، چون روزهاي پاياني ماه مي شد، غصه امام زياد مي گشت، غمش جانكاه مي شد، قرار از كفش مي رفت و با ندايي سوزناك مي گفت: «ما با آن ماه مانند عزيزي كه فراقش بر ما گران است و رفتنش ما را غمگين و گرفتار وحشت تنهايي كند، وداع مي كنيم، ... و بدين خاطر مي گوييم بدرود اي بزرگترين ماه خدا و اي عيد اولياي خدا...» و ما نيز به پيروي از امام سجاد«ع» با اين ماه با عظمت و شريف وداع مي كنيم و مي گوييم: خدايا! تازه داشتيم با ماه رمضان انس مي گرفتيم، با سحرهايش با روزه هايش، با تلاوت قرآنش، با ذكرها و گريه هاي
نيمه شبش، با نمازهاي اول وقتش با اسرارش، پس اي خداي مهربان ما را جزو آمرزيدگان اين ماه رحمت قرار داده و توفيق ادامه اين اعمال را از ما مگير.»
خانم فلاحتي نژاد در ادامه مي گويد: «سفره اين نعمت دارد جمع مي شود، رمضان دارد تمام مي شود، چاره اي جز وداع نداريم، اما خدايا كمكمان كن تا با عشق رمضان و روزه هايش، عبادتهايش و سحرخيزي هايش و دعاهايش هم زمان مأنوس باشيم.»
از اين محقق مي پرسم براي اينكه ماه رمضان به عنوان يك سرمايه معنوي براي هميشه باقي بماند چه بايد بكنيم كه در توضيحاتي مي گويد: «بايد همان اعمالي را كه در اين ماه انجام مي داديم، تداوم بخشيم، با رمضان وداع مي كنيم، اما با اعمال آن هرگز خداحافظي نمي كنيم، قصد استمرار عمل و ادامه اعمال ماه رمضان را داريم، گاهي روزه مي گيريم، تلاوت قرآن داريم، دعاها را مي خوانيم، نافله ها را ادامه مي دهيم و به نماز اول وقت و جماعت بها مي دهيم و همه اين استمرار براي تبديل آن حالات معنوي به صفات و ملكات ماندگار و هميشگي است. به گونه اي كه اين آثار جزو وجود و شخصيت ما شود و همواره رفتارهاي ما را تحت تأثير قرار دهد و همواره رمضاني باقي بمانيم.»
گزارش روز