استاندارد ايراني در رقابت جهاني
ضرورت كنترل كيفيت كالاهاي داخلي و خارجي در بازارهاي كشور- بخش پاياني

گاليا توانگر
جلب رضايت مشتري و تأمين خواسته او يكي از رازهاي رونق صنعتي هر كشور است. امروزه از فرمول كم بگذار و ارزان تر بفروش تا سود كني استفاده نمي كنند. اغلب از فرمول جنس با كيفيت، مشتري دائمي پيروي مي كنند. حتي برخي توليدكنندگان به دنبال ارائه ابداعات جديد هستند. هر شركتي كه بتواند مدل جديدتر، با كارايي بيشتري از گوشي موبايل يا لپ تاپ ارائه دهد، نبض بازار به دستش مي افتد.
اين شركت ها هميشه تأييديه جنس داراي ايزو را قاب مي كنند و روي ديوار شركت شان مي كوبند. بر فرض اگر هم در بازار مشترك چيزي مي سازند كه بعد از پنج سال خراب مي شود، معمولا اين نوع اجناس را روانه نقاطي از دنيا مي كنند كه هنوز به فرمول كم بگذار و ارزانتر بفروش، معتقدند.
آيا زمان آن نرسيده كه با رعايت الگوي مصرف و همت ملي به كيفيت داخلي توجه خاص نشان دهيم و براي انتخاب و سليقه مان ارزش گذاري كنيم؟
استاندارد ويژگي ها و مشخصات معيني است كه به زبان رايج منتشر مي شود و حاوي ويژگي هاي تكنيكي و ساير معيارها و ضوابط دقيق، مختصر و مفيد است كه براي استفاده هميشگي به عنوان يك قانون، دستورالعمل و راهنما گردآوري شده اند.
استانداردها در مورد بسياري از مواد، محصولات، روش ها و خدمات به كار مي روند. آنها كمك مي كنند كه زندگي ساده تر شود و كارآيي و اعتماد به بسياري از لوازم و خدمات را افزايش مي دهد. گاهي قوانين خاصي براي ايجاد التزام به استانداردها وضع مي شوند، اما گاهي برخي از استانداردها به صورت داوطلبانه رعايت مي شوند. براي مثال در مورد آلودگي هاي توليدي صنايع استانداردهايي وجود دارد كه بايد رعايت شوند و در غير اين صورت متخلفين مجازات خواهند شد. ولي در مورد كارت هاي اعتباري ممكن است بانكي ابعاد دلخواه خود را در نظر بگيرد و لزومي در رعايت ابعاد استاندارد وجود ندارد، ولي در اين صورت كارت هاي آن بانك تنها در شعب همان بانك قابل استفاده اند.
گول تبليغات نمايندگي شركت هاي خارجي را نخوريد
مادري به همراه دخترش وارد فروشگاه لوازم خانگي مي شوند تا براي خريد جهيزيه با نظر فروشنده بهترين مارك ها را انتخاب كنند. زن صراحتا رو به فروشنده مي گويد: «من شنيده ام الآن اكثر مارك ها چيني است. حتي اين هايي كه رويش نوشته شده فرانسه يا آلمان درواقع چيني اند. فقط مي خواستم از شما سؤال كنم كه در هر ماركي كدام وسيله اش بهتر است؟»
مرد فروشنده بلافاصله جبهه گرفته و مي گويد: «حاج خانم، چنين چيزي نيست. بنده مثلا آبميوه گيري فرانسوي وارد كرده ام، در گمرك هم ماليات همين مارك را پرداخته ام. ديوانه نيستم كه براي جنس چيني ماليات جنس فرانسوي بپردازم.» خريدار پاسخ مي دهد: «خداي نكرده من جسارت نكرده ام كه شما در كارتان تقلب داريد. به ما اين جور گفته شده. شايد شما هم بي اطلاع بوده ايد و جنس چيني را از تاجر خريده ايد! اين جعبه ها با مارك هاي مختلف را هم مي توانند تقلب كنند. مگر نه؟»
فروشنده اين بار بي رودربايستي مي پرسد: «حاج خانم، شما دنبال چه هستيد؟ دنبال مارك هستيد يا اين كه يك جهيزيه اي جفت و جور كنيد و به سلامتي دخترتان را به خانه بخت بفرستيد؟»
مشتري پاسخ مي دهد: «خب! مي خواهم يك جهيزيه بدهم، ولي همين هم بايد چند سال برايش كار كند.»
فروشنده در جوابش مي گويد: «براي خانواده 2 نفري دخترتان مثلا بيشتر از چهار كيلو گوشت با چرخ گوشت در ماه چرخ مي شود؟ من تضمين مي دهم همين مارك هاي مغازه ام از پس چرخ كردن چهار كيلو گوشت در ماه بربيايند! دنبال مارك نباش!»
حسين پورشكر كه 15 سال است در صنف فروش لوازم خانگي الكتريكي فعاليت دارد برايمان مي گويد: «تنها كالاهاي غيرشركتي يعني كالاهايي كه تاجر از دبي به صورت قاچاق وارد مي كند فاقد ضمانت نامه و مهر استاندارد و تأييديه ايران هستند. اين افراد براي اين كه جنس را 150 هزار تومان پايين تر از قيمت حقيقي اش وارد كشور كنند و از آن طرف ارزان تر از كالاهاي شركتي به مشتري بفروشند، قاچاق مي كنند.»
يكي از مشتريان حاضر در مغازه صراحتا مي گويد: «اگر يخچال غيرشركتي، قاچاق هم باشد من مي خرم. الآن شركت هاي نمايندگي در داخل براي تعمير يك كالا دو ماه جنس را در تعميرگاه مي خوابانند، آخر سر هم مي گويند قطعه اش پيدا نشد! اصلا در ضمانت نامه هاي جديد هم اشاره شده كه اگر قطعه كالا پيدا نشد شركت تعهدي ندارد! من ديگر بي خيال ضمانت نامه و گارانتي و مهر استاندارد شده ام. كارآيي جنس را توي مغازه امتحان مي كنم و ارزان تر هم مي خرم. بعد اگر نياز به تعمير داشت، مي دهم تعميرگاه هاي بيرون!»
پورشكر هم مي گويد: «برخي شركت هاي خارجي خيلي پررو شده اند! مثلا يخچالي را به ايران مي فرستند، چند تا قطعه اش را به سليقه خود حذف مي كنند. درحالي كه مدل كامل را به بازارهاي ديگري در اروپا مي فرستند. اين درحالي است كه پول مدل كامل را از مشتري ايران مي گيرند. از طرف ديگر نمايندگان شركت هاي خارجي در ايران قبلا خريدشان را اول سال داشته اند و تا آخر سال بايد با يك قيمت ثابت جنس را در بازار توزيع كنند، اما تا بازار دچار نوسان مي شود قيمت كالايشان را بالا مي برند، هيچ كس هم نمي تواند اعتراض كند كه اول سال با همان قيمت اول سال انبارتان را پر كرده ايد، الآن جنس وارد نكرده ايد كه دائما روي قيمت ها مي كشيد.»
حساسيت عمومي به مقوله استاندارد
خيلي از كالاها استاندارد بودنشان اهميت دوچنداني دارد. اين كالاها بيشتر در حوزه لوازم آرايشي و بهداشتي و خوراكي ها مي گنجند. يك فروشنده لوازم آرايشي درحالي كه مشغول چينش ويترين مغازه اش است، برايمان توضيح مي دهد: «اكثر لوازم آرايشي و بهداشتي معتبر باركد بهداشت را دارند، اما يك سري هم فاقد باركد هستند كه اين ها مي خواسته اند به نحوي از زيربار ماليات شانه خالي كنند. الآن مردم توجه خاصي به اين قضايا دارند و مثل گذشته بي تفاوت نمي گذرند.»
وي در پاسخ به اين سؤال كه چطور مي توان جنس واقعي را از جنس تقلبي تشخيص داد و آيا علامت استاندارد مي تواند به روشن شدن اين موضوع در حوزه لوازم آرايشي و بهداشتي كمك كند، مي گويد: «علامت استاندارد و باركد يك تأييد كلي است و ديدن آن روي جنس دليل بر اين نمي شود كه مثلا ادكلن مارك لاگوست مغازه ما صددرصد از فرانسه آمده و از نوع شركتي و تحت ليسانس فرانسه توليد شده اند. مشتري ها خودشان قبلا جنس اصل را ديده اند و معمولا شكل و شمايل ظاهري جنس اصل با غيراصل تفاوت دارد كه در تشخيص به مشتري كمك مي كند.»
احمد اكبري، رئيس دانشگاه اقتصاد سيستان و بلوچستان ميزان توجه مردم به مهر استاندارد و كيفيت كالا را در سال هاي اخير مثبت ارزيابي كرده و مي گويد: «خوشبختانه بنده روند توجه به استاندارد را مثبت مي بينم. چند دهه پيش حساسيت ها وجود نداشت. در حال حاضر حتي توليدكنندگان هم دوست دارند خوب توليد كنند كه مشتري دائمي جذب كنند. در بازار شايد برخي متقلبين در روند توليد از كيفيت كالا بدزدند و يا واردكنندگان جنس بنجل به صورت قاچاق وارد كنند، اما اين مردم هستند كه با آگاهي و حساسيت چنين افرادي و فعاليت هايشان را با گذشت زمان و نخريدن حذف مي كنند.»
اين استاد دانشگاه در پاسخ به اين سوال كه كشورهاي خارجي تا چه حد برايشان استاندارد حائز اهميت است، مي گويد: «الان در همه جاي دنيا به اين نتيجه رسيده اند كه رعايت استاندارد و افزودن بر كيفيت كالا راه ورود به بازار رقابت جهاني است. حتي شركت هاي توليدكننده خارجي كالاهايشان را به سمت كشورهايي روانه مي كنند كه در كشورهاي مقصد نيز به استاندارد توجه ويژه مي شود و كنترل كيفيت كالا دارند. آنها خواستار اين هستند كه كيفيت توليداتشان به خوبي معرفي شود تا به خاطر كيفيت بهتر از آنها خريد كنند.»
به ارتقا استاندارد داخلي بينديشيم
مهدي ايرانمنش، استاد دانشگاه و رئيس مديريت راهبردي در كرمان با اشاره به اين كه بازبيني برخي كالاهاي موجود در بازار از لحاظ استاندارد سلامت ضروري است، مي گويد: «الان ظروف يكبار مصرف در بازار كشورمان رواج دارد. در حالي كه اين ظروف در دماي بالاي 40 درجه سانتيگراد يك ماده سمي توليد مي كنند كه اين ماده سرطان زا تشخيص داده شده است. براي مثال در همين مورد ذكر شده اداره استاندارد با همكاري وزارت بهداشت كليه توليدكنندگان اين ظروف را موظف كند كه شرايط و محدوديت هاي استفاده اين نوع ظروف را روي بسته بندي ها و يا حتي خود ظرف درج كنند و ضمنا در رسانه ها اطلاع رساني شود. از اين دست كالاها كه استاندارد بودنشان مستقيما به جان مردم بستگي پيدا مي كند خيلي زيادند. كودهاي شيميايي گياهي، انواع و اقسام كنسروها، آب ميوه ها و موادي كه افزودني نگهدارنده دارند همگي بايد مورد تاييد استاندارد قرار گيرند و نحوه و شرايط نگهداري و مصرفشان بر روي محصول درج شود.»
اين استاد دانشگاه پيرامون چگونگي رعايت استاندارد براي كالاهاي توليد داخل مي گويد: «ما دو نوع استاندارد داريم، يكي استاندارد ارشادي است كه مثلا به توليدكننده پتو مي گوييم با اين رنگ با اين كيفيت توليد كني بهتر است. نوع ديگر استاندارد اجباري است كه در مورد كالاهايي كه با جان مردم ارتباط مستقيم دارند بايد اعمال شود.
در كل اگر استاندارد در مورد كالاهاي داخلي فراگير شود، كيفيت ها افزايش پيدا مي كند. مصرف كننده راضي، اميدوار و مطمئن مي خرد. از اين رو كالاهاي ملي و داخلي بيشتر مورد مصرف قرار گرفته و مصرف داخلي هم مطمئن تر و متقاضي بيشتري خواهد داشت. متعاقبا رشد صادرات را شاهد خواهيم بود.»
وي درباره ارتقاي سطح توجه عمومي به مقوله استاندارد در داخل كشورمان مي گويد: «در برخي كالاها مثل اقلام خوراكي و يا فرش توانسته ايم اين حساسيت را صددرصد تقويت كنيم، اما جاي تعجب دارد كه هنوز در صنعت خودرو توجه به اين مقوله خيلي كمرنگ است و مردم هر اتومبيلي را با هر سطح استانداردي خريداري مي كنند؛ هيچ كس هم امنيت و استاندارد بيشتر خودرو را با جديت مطالبه نمي كند!»
وي صراحتا مي گويد: «در بازارهاي جهاني به استاندارد ايران بي توجهي مي شود مگر در موارد خاصي مثل فرش و پسته استاندارد ايران را قبول دارند. ما در صنعت خود بايد بكوشيم با جدي گرفتن استاندارد جايگاه استاندارد ايران را در سطح دنيا ارتقا ببخشيم.»
راهكارهايي كه ايرانمنش براي ارتقا جايگاه استاندارد ايران در جهان دارد از اين قرار است: «مواد اوليه خط توليد دقيقا كنترل شود. موسسه استاندارد از متخصصين و ابزار قوي و نيز تجربه سايركشورها استفاده كند. قانون بلا استثنا اجرا شود. ناظرين كه در برخي موارد نواقص را اغماض يا چشم پوشي مي كنند، آموزش كامل داده شوند و هم ناظر داشته باشند كه تخلف نكنند و هيچ كالايي بدون استاندارد عرضه نشود. همان طور كه قبلا توضيح دادم محدوديت و شرايط استفاده هر كالا روي آن درج شود.»
نمايندگي ها به سود خود فكر مي كنند
خيلي ها هم هستند كه اطلاع ندارند. گاه يك تكه مقواي تقلبي با يك سري نوشته را با يك گارانتي اشتباه گرفته و بالطبع چنين كالاهايي كه حتي معلوم نيست از كجا توليد شده اند، چطور مي توان علامت استانداردش را واقعي دانست. در مورد توليد داخل هم كه روشن است در بازار و محل فروش نمي توان اعمال استاندارد كرد، استاندارد بايد از خط توليد پيگيري شود تا به جنس با كيفيت برسيم.
جالب است كه جلال علوي، فروشنده لوازم خانگي مي گويد: «حتي برخي ها در مورد برچسب انرژي اطلاعي ندارند. يك چيزهايي در تلويزيون شنيده اند ولي نمي دانند مفهوم A، B و C چيست؟ بايد مشتري از فروشنده در مورد كليه اين مسائل و كيفيت كالا توضيح بخواهد. سطح انرژي A براي يك يخچال به اين مفهوم است كه كيفيت قطعات كالا درحدي است كه كمترين ميزان برق را مصرف مي كند.
الان حتي به سطح A منفي هم رسيده اند. مثلا برچسب A منفي براي يك ماشين لباسشويي به اين مفهوم است كه سطح انرژي مصرفي اش حتي از سطح A هم پايين-تر است. از روي اين برچسب ها مي توان فهميد كه كيفيت قطعات كالا به چه صورتي است؟»
يكي ديگر از فروشندگان لوازم خانگي كه به صحت كار نمايندگي شركت هاي خارجي در داخل كشور شك دارد، مي گويد: «دست همه شان توي يك كاسه است. تا مي بينند دو نفر چند كانتينر قاچاق وارد كرده اند قيمت ها را مي شكنند تا طرف ورشكسته شود، اما به محض اين كه نوساني در بازار ايجاد شود، قيمت ها را بالا مي كشند و همه چيز به نفع خودشان است.»
گزارش روز