نگاهي به راهكارهاي نوين اصلاح الگوي مصرف در جامعه بخش نخست
مصرف بهينه با فرهنگ سازي و حمايت از توليد داخل

پريسا جلالي
نيازي نيست براي اطلاع از روشن يا خاموش بودن چراغ سقفي، ديواري، روميزي و غيره وارد هر اتاقي شويد و آن را چك كنيد بلكه كافي است از وضعيت همه آنها از فاصله دور مطلع شويد. در و پنجره و سايه بان و پرده هاي كركره نيازي به رجوع براي باز و بسته كردن ندارند فقط با لمس روي يك صفحه كنترل مي توان آنها را تغيير وضعيت داد. چراغ هاي حسگر خودبه خود روشن و سيستم هاي سرمايشي و گرمايشي و تهويه به راحتي ميزان دماي اتاق ها را تنظيم مي كنند. جاروبرقي با به صدا درآمدن زنگ تلفن يا آيفون به صورت خودكار خاموش مي شود و در مسافرت ها هم نيازي به نگراني نيست چون همه وسايل داراي حسگر هستند و كاملا مطابق با شرايط تنظيم شده اند بدون اينكه خطرساز باشند. اينها نه آرزو است و نه ايده آلي از زندگي هاي اشرافي بلكه شرايط ساده اي است و با اجراي سيستم مديريت ساختمان مي توان آن را ايجاد كرد تا مانع از اتلاف انرژي شود البته به شرطي كه دانش و فرهنگ استفاده از آن فراهم شود.
خداوند مسرفان را دوست ندارد.
علاوه بر چنين تاكيدي در آيه 30 سوره اعراف، در قرآن كريم حدود 13 بار كلمه اسراف با الفاظ گوناگون به كار رفته است:
و اين چنين جزا مي دهيم به هر كس اسراف كند و به آيت هاي خداوند نگرود و براي او عذاب سخت و پاينده است .
به اين تاكيد مي توان آيات 151 سوره شعرا، آيه 83 سوره يونس، آيه 9 سوره انبيا، آيه 67 سوره فرقان، در آيه 144 سوره انعام، آيه 28 سوره غافر را هم اضافه كرد كه همگي بر لزوم جلوگيري از اسراف به معني زياده روي و تبذير به مفهوم ريخت و پاش بيش از حد توصيه شده است.
اما با وجود تمام تاكيدات و توصيه هاي آسماني آيا فرهنگ صرفه جويي و دوري از اسراف توانسته درزندگي ما ايرانيان جايي داشته باشد؟ و اينكه توجه ما چقدر بوده و مي توان مدعي شد مبالغي ناشي از صرفه جويي به عنوان جايگزين خلأها و تهيه نداشته ها باقي بماند؟
ضرورت آموزش فرهنگ استفاده
تامل در زندگي شخصي هر فرد ايراني و ميزان مصارف و مخارج او البته با حفظ حريم خصوصي، ضروري است. پس اين موضوع بهانه اي مي شود به شاغلان بعضي از اصناف سري بزنيم كه اين بار هم گره طرح هاي اقتصادي دولت به دستانشان باز مي شود و حامي اجراي طرح هاي بزرگند.
و حال سوال مهمتر اينكه تا چه ميزان زندگي شهري و پيچيده به جنگ روش هاي سنتي رفته و شيوه هاي نوين را در صرفه جويي مصرف انرژي مورد اعتماد مي داند؟
23 سال است فروشگاه عرضه لوازم برقي دارد و پشت همين پيشخوان مشغول فروش لوازم و قطعاتي است كه بازار كارش را از زمان اجراي هدفمندي يارانه ها بهتر ارزيابي مي كند.
رضا صيادي نخستين فردي است كه به سراغش مي رويم و در مورد استقبال مردم از ابزار و لوازم كم مصرف مي پرسيم و او هم در گفت و گو با گزارشگر كيهان مي گويد: از وقتي يارانه ها به صورت نقدي به حساب مردم واريز شده، مراجعه براي خريد لامپ هاي كم مصرف هم زياد شده است. البته بعضي از فروشگاه ها فورا نرخ اجناس كم مصرف را بالا برده اند تا درهمين فرصت سوء استفاده هايي داشته باشند.
وي با اشاره به مصرف محدود انرژي توسط لامپ هاي كم مصرف و جا افتادن فرهنگ صرفه جويي در ميان مردم با استفاده از اين نوع وسايل مي گويد: مردم مي دانند كه لامپ هاي كم مصرف در انرژي صرفه جويي مي كند اما اين وسيله هم براي خودش فرهنگ استفاده درست دارد كه خيلي ها آگاه نيستند و در صورتي كه مردم استفاده صحيح از آن را ندانند تبديل به ابزاري براي اتلاف انرژي مي شود. مثلا روشن و خاموش كردن سريع آن در فواصل كوتاه به عمر لامپ ها صدمه مي زند. دقيقا مانند بعضي از لوازم برقي كه بعضي از رفتارهاي صرفه جويانه ضررهاي بيشتري به لوازم وارد مي كند.
عزت يحيايي فروشنده كامپيوترهاي شخصي است كه او هم چنين نظري دارد و در اين رابطه به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: كامپيوترهاي شخصي نمونه ديگر اين لوازم است كه فرهنگ مصرف بخصوصي دارند. بعضي تصور مي كنند در فواصل كار با كامپيوترهاي شخصي بايد آن را خاموش كنند و دوباره براي استفاده روشن كنند در حالي كه ميان خاموش كردن با روشن كردن مجدد آن بايد سه ساعت فاصله باشد و در غيراينصورت هم انرژي بيشتري صرف مي كند و هم به دستگاه آسيب مي رسد.
يحيايي اين موضوع را وظيفه رسانه ها و به ويژه توليد ميان برنامه هاي توجيهي مي داند تا افكار عمومي همراه با آموزش صرفه جويي فرهنگ استفاده صحيح از وسايل را هم فرا بگيرند و به مشتريانش توصيه مي كند كه مردم براي صرفه جويي بيشتر بايد بهترين و محكم ترين نوع را خريداري كنند حتي اگر مجبور باشند هزينه بالاتري بپردازند ولي در دراز مدت استحكام و دوام آن جبران قيمت بالاتر را خواهد كرد و صرفه جويي مي شود.
انرژي خورشيدي حمايت مي خواهد
حمايت دولت از طرح ها و توليداتي كه كاهش مصرف انرژي را به دنبال دارد ضروري است اما گاهي اين حمايت ها سلب شده و وارد كنندگان فرصت جولان در بازارها مي يابند.
موضوعي كه شاغلان جايگزيني انرژي خورشيدي به جاي حامل هاي انرژي به شدت از آن گلايه دارند.
مهدي معين افشاري طراح سيستم هاي خورشيدي يكي از اين توليدكنندگاني است كه حرف هاي زيادي دارد.
وي به عنوان مسئول موسسه سياوش تكنولوژي در گفت و گو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان تصريح مي كند: تقريبا پنج سال است كه در اين زمينه فعاليت مي كنم اما سنگين بودن قيمت ها و عدم حمايت دولت مشكلاتي بوجود مي آورد. در حالي كه با كمك دولت مي توان سيستم هاي خورشيدي را تقويت و ارتقا داد و با استفاده از آنها در صرفه جويي انرژ ي تاثير گذاشت. به طور مثال لامپ هاي LED 10 وات به اندازه 150 وات روشنايي دارند. سيستم هاي سولارسل روشنايي منازل را تامين مي كنند و حتي يخچال و فريزر را هم جوابگو هستند يا با آبگرمكن هاي خورشيدي مي توان آب گرم استحمام و مصارف ظرفشويي را تامين كرد.
وي خاصيت سولار را اينطور توضيح مي دهد كه انرژي را در طول روز از خورشيد ذخيره كرده سپس با شارژري كه طراحي شده مي توانند در طول شب انرژي منزل را تامين كنند البته شارژر توليد اين شركت كارآيي بهتري نسبت به نمونه هاي خارجي دارد.
معين افشاري ادامه مي دهد: توليدكنندگان ايراني سيستم هاي خورشيدي توانايي توليد با كيفيت استاندارد اتحاديه اروپا را دارند اما اجناس چيني بي كيفيتي وارد بازار مي شود كه به اندازه توليد داخل نه به صرفه است و نه انرژي كمي مصرف مي كند. كالاي توليد داخل با يك دوم نرخ خارجي ها تهيه شده و تا 3 برابر توليد انرژي دارد.
وي همچنين اظهار مي كند: در صورتي كه دولت از اين اصناف حمايت كند مي توانند به عنوان كارآفرين تا 50 نفر نيروي كار را به صورت مستقيم جذب بازار كار كنند و غير مستقيم بازاريابان، نصابان سيستم ها و نيروهاي تاسيساتي مشغول به كار خواهند شد كه در يك برآورد كلي نزديك به 200 نفر جذب مي شوند.
سمينارهايي براي صرفه جويي
هر چند صرفه جويي علي رغم تمام مثال هايي كه بازتاب دل نگراني مردم در باب مصرف برق بود صرفا به صرفه جويي در مصرف برق منحصر نمي شود و حامل هاي ديگر انرژي را هم در بر مي گيرد اما دانستن اين نكته هم ضروري است كه انرژي فقط به صرفه جويي مردم و با مفهوم مصرف نكردن يا كم مصرف كردن خلاصه نمي شود.
طرح هاي تحول زاي اقتصادي حالا بهانه اي براي تشكيل همايش، سمينار و جلسات مختلفي در محافل علمي و آكادميك شده و بسياري از مجامع دانشجويي را درگير كرده است تا اين مفهوم را به معناي درست آن و با كاربردهاي عملي آموزش دهد.
سيستم مديريت ساختمان ( BMS ) به مفهوم مديريت هزينه ها با ساختمان هاي هوشمند تلقي مي شود يكي از اين علوم است كه در گفت و گو با مردم، هيچ يك از آنها با چنين مفهومي آشنايي نداشتند و حتي يك بار هم به گوششان نرسيده بود مگر چند نفري كه جسته و گريخته فقط به چند نمونه از مصاديق آن اشاره داشتند.
سيستم مديريت ساختمان از اين جهت حائز اهميت است كه هزينه هاي مورد استفاده براي نصب و راه اندازي اين سيستم ها معمولا بين 3 تا 5 سال به طور كامل باز مي گردد و به اين ترتيب علي رغم هزينه اوليه بيشتر با صرفه جويي در مصرف در نهايت به كاهش هزينه ها كمك مي كند.
مهندس قاسم قرباني معاون دانشگاه آزاد اسلامشهر برگزاري همايش سيستم مديريت ساختمان را در مراكز دانشگاهي مفيد ارزيابي كرده و ارتقاي فرهنگ مصرف را در گرو تقويت دانش مديريت ساختمان مي داند.
وي در همين رابطه به گزارشگر كيهان مي گويد: متاسفانه در كشور ما به دليل عدم فرهنگ سازي صحيح و حضور كمرنگ شركت هاي تخصصي، تاكنون توجه جدي به اين زمينه نشده است. هنوز خيلي ها از چنين سيستمي مطلع نيستند. تخصيص يارانه هاي انرژي باعث شده تا حتي با فرض هدر رفتن انرژي در طول دوره بهره برداري، سازندگان ساختمان از قبول هزينه اوليه اين مجموعه در هنگام ساخت، سر باز زده و كماكان نسبت به بهره برداري سنتي از تاسيسات پافشاري كنند. عدم تقبل هزينه سرشكن شده سيستم مديريت هوشمند ساختمان توسط خريداران واحدهاي ساختمان نيز دليل ديگري براي مقاومت سازندگان ساختمان در مقابل اجراي پروژه هاي هوشمند سازي بنا به حساب مي آيد.
رئيس مركز فني و حرفه اي سما اسلامشهر اضافه مي كند: اگرچه در حال حاضر اجراي پروژه هاي فوق در ساختمان ها با ديد بلندمدت كاهش هزينه هاي مصرفي انرژي و نيز كاهش هزينه هاي تعمير و نگهداري توجيه اقتصادي دارد ولي حذف يارانه هاي انرژي كمك به كاهش زمان استهلاك هزينه پروژه هاي BMS خواهد داشت.
دولت بزرگترين مصرف كننده انرژي
فرهنگ سازي در زمينه مصرف صحيح انرژي، باعث بهره مندي عادلانه از نعمات خدادادي و راهگشاي اجراي پروژه هاي انرژي بر در كشور و در نهايت افزايش درآمد ملي خواهد شد .
مساله اي كه در ارتباط با اصلاح الگوي مصرف وجود دارد اين است كه دولت در اقتصاد ايران خود بزرگ ترين مصرف كننده است و كاهش مصرف وي كه با سياست اصلاح الگوي مصرف همخواني دارد، يكي از آن توصيه هايي بوده است كه اقتصاددانان بارها و بارها بدان تاكيد كرده اند.
مهندس حامد سربازي عضو هيئت علمي دانشگاه و عضو كميته علمي همايش سيستم مديريت ساختمان هم در همين رابطه معتقد است: به دليل عدم مديريت صحيح مصرف انرژي در ساختمان هاي دولتي انرژي زيادي در اين ادارات به هدر مي رود در حالي كه با سيستم مديريت ساختمان مي توان صرفه جويي بيشتري داشت.
وي همچنين اظهار مي دارد: روند رو به گسترش استفاده از انرژي در ساختمانها و همچنين اين واقعيت كه انرژي مصرفي در بخش ساختمان در حال حاضر نزديك به يك سوم از كل مصرف انرژي در كشور را شامل مي شود، استفاده از چنين سيستم هايي براي كاهش تلفات اجتناب ناپذير به نظر مي رسد.
اين استاد دانشگاه اضافه مي كند: در اين روش اطلاعات تابلوهاي برق روشنايي عمومي، ديزل ژنراتور، سيستم اعلام و اطفاي حريق، سيستم حفاظتي، آسانسورها، سيستم كنترل تردد و نيز اجزاي موتورخانه مركزي شامل چيلرها به يك مركز كنترل مشترك انتقال مي يابند در اين مركز مديريت و كنترل و هماهنگي مصرف كننده هاي انرژي جهت كاهش تلفات و بهره وري حداكثري انرژي صورت مي گيرد .
امروزه با افزايش پيچيدگي سيستم هاي ساختمان و اضافه شدن مصرف كننده هاي جديد بكارگيري سيستم هاي مديريت ساختمان براي كنترل و كاهش تلفات و بهره برداري موثر نسبت به گذشته بيشتر احساس مي شود سيستمهاي جديدي كه امروزه در ساختمان هاي جديد بكار گرفته مي شوند در صورت عدم مديريت صحيح انرژي، انرژي مصرفي زيادي به شبكه تحميل مي كنند .
وي در باب مزاياي كلي استفاده از اين سيستم حرف هاي زيادي دارد كه اينطور مطرح مي كند: حذف مصارف ناخواسته، كاهش هزينه هاي تعمير و نگهداري، مديريت بهينه استفاده از تاسيسات و اولويت بندي هوشمندانه مصارف هنگام اضطرار از جمله مزايا است و از آنجا كه سيستم فقط هنگام بهره برداري از فضا، اجازه استفاده از منابع انرژي از قبيل سرمايش و گرمايش و روشنايي را مي دهد، مصارف ناخواسته انرژي از بين رفته و استفاده از انرژي بهينه مي شود. همچنين موجب كاهش ميزان ساعات كاركرد تجهيز شده و در نهايت به مقدار قابل ملاحظه اي هزينه هاي تعويض قطعات مصرفي و نيز خرابي ناشي از كاركرد طولاني را كاهش مي دهد.