بايدها و نبايدهاي فراگيري زبان بيگانه
تدريس زبان انگليسي در دوره ابتدايي چقدر ضرورت دارد؟ (بخش نخست)

صديقه توانا
فراگيري زبان هاي خارجي، امروزه نقش چشمگيري در برنامه ريزي هاي شخصي افراد جامعه، بدون توجه به جايگاه اجتماعي آنان ايفا مي كند. هر فرد از دو منظر به زبان هاي خارجي و لزوم يادگيري آن مي نگرد، نخست علاقه و كشش هاي شخصي، دوم نياز. علاقه، زاييده فرانگري به محيط پيرامون و درك دگرگوني هاي ارتباطي بستر زندگي است. گسترش استثنايي دنياي اطلاعات و همه گير شدن بيش از پيش پايگاه هاي اينترنتي مجلات، نشريات شبكه هاي ماهواره اي در كنار دسترسي بي سابقه جامعه به فيلم و سريال هاي خارجي، حقيقت تغيير فرهنگ ارتباطي انسان در دهكده جهاني را پيش ديدگان اكثريت مردم گشوده و آشكارا بارقه هاي علاقه به ارتباط با دنياي خارج را در افراد جوامع خواهان پيشرفت پديد آورده است. و در مورد گزينه دوم يعني نياز فرد، بايد به اين نكته توجه داشت كه افراد بيشماري با در نظر گرفتن شغل يا رشته تحصيلي خود، بدون توجه بارز به برجستگي جنبه علاقه، مي بايست يادگيري زبان را به برنامه هاي روزانه يا هفتگي خود بيفزايند تا با دسترسي به منابع و سرچشمه هاي مورد نياز، در كار خود موفق تر و در رشته تحصيلي پيشرو باشند. اما آنچه در اين بين حائز اهميت مي باشد اين نكته است كه بچه ها و دانش آموزان در مقطع ابتدايي تحصيلي چه علاقه اي براي يادگيري زبان انگليسي مي توانند داشته باشند، در حالي كه هنوز با الفباي زبان مادري خود به خوبي آشنا نشده اند، ضمن اين كه هيچ گونه نياز كاري به فراگيري زبان انگليسي در پنج سال اول تحصيلي آنها احساس نمي شود.
در اوايل سال جاري وزير آموزش و پرورش از بررسي طرحي سخن به ميان آوردند كه براساس آن درس زبان انگليسي به دوره ابتدايي راه مي يابد. البته ايشان گفته بودند اين درس به شدت در شوراي عالي آموزش و پرورش مورد بحث است و بعد از جمع بندي نظرات كارشناسان نظر نهايي اعمال خواهد شد. هرچند كه ظاهرا هنوز اين طرح مسكوت مانده است، اما اخيرا برخي از نمايندگان مجلس با اشاره به اين كه بهترين زمان يادگيري زبان دوران كودكي است، اين طرح را به جريان انداختند و تاكيد دارند امروزه با پيشرفت زياد و سريع وسايل كمك آموزشي و اينترنت، نظام آموزشي ما همچنان همان متد سنتي و ناكارآمد خود را دارد كه اين نشان مي دهد نظام آموزشي كشور نياز به تحول بيشتر دارد. اما اين كه آيا با تدريس زبان انگليسي در دوره ابتدايي، سيستم آموزشي كارآمدي خواهيم داشت، دانش آموزان به پيشرفت هاي علمي چشمگيرتري دست مي يابند و آيا يادگيري در اين مقطع بهتر انجام مي شود و چه بايدها و نبايدهايي در مورد چگونگي آموزش زبان انگليسي وجود دارد، از مهمترين موضوعاتي است كه در دو شماره گزارش پيش رو به بحث و بررسي درباره آنها مي پردازيم.
نظريه منسوخ؛ آموزش در سنين پايين
راحت تر و با كيفيت تر است
موضوع چگونگي آموزش زبان انگليسي، ضعف ها و قوت ها و بايدها و نبايدهاي آن سال هاست كه در محافل علمي و رسانه اي مطرح بوده و هرازچندگاهي راهكارهايي براي افزايش كيفيت آموزش اين درس ارائه مي شود.
در اين كه برخي فارغ التحصيلان دوره آموزشي قبل از دانشگاه - دبستان تا پيش دانشگاهي - در سطحي نيستند كه بتوانند نيازهاي خود را در حين تحصيل در دانشگاه و به هنگام رجوع به متون انگليسي برطرف كنند، ترديدي نيست. اما اين سوال مطرح مي شود كه آيا با وارد كردن درس زبان به دوره ابتدايي اين مشكل حل مي شود و اگر بچه ها از همان آغاز تحصيل و شروع يادگيري الفباي فارسي به آموزش زبان انگليسي بپردازند، سريع تر زبان دوم را فرا مي گيرند و در آينده تسلط بيشتري بر آن خواهند داشت؟
به نظر مي رسد كساني كه به وارد كردن درس زبان انگليسي به دوره ابتدايي اعتقاد دارند، از اين نظريه منسوخ ايده گرفته اند كه آموزش در سنين پايين راحت تر و با كيفيت بالاتر انجام مي شود.
«داگلاس براون» از متخصصان مطرح آموزش زبان با اشاره به تحقيقات انجام شده در اين خصوص اعتقاد دارد تنها و تنها نتيجه آموزش زبان از سنين پايين تر، نزديك بودن لهجه يادگيرنده به متكلمان اصلي زبان هدف است. يعني در صورتي كه اين روش به نتيجه برسد، محصلان ايراني خواهند توانست با لهجه مثلا بريتانيايي و يا آمريكايي، انگليسي صحبت كنند. دانشمندان آموزش زبان معتقدند همان گونه كه يادگيري در سنين پايين مزيت هايي دارد، يادگيرندگان سنين بالا نيز امتيازاتي دارند، از جمله اين كه از قدرت پردازش ذهني بالايي برخوردارند.
ضعف اين طرح آنجاست كه نه تنها برپايه يك تئوري آموزشي منسوخ ارائه شده، بلكه هدف از آموزش زبان انگليسي در ايران را نيز به درستي مشخص نكرده است. براستي نياز دانشجويان و دانش آموزان به زبان انگليسي در چه حد است؟
سيدعمار موسوي كارشناس آموزش زبان انگليسي در گفت وگو با گزارشگر كيهان در پاسخ به سؤال فوق مي گويد: «قطعاً اشخاص متفاوت نيازهاي مختلف با سطوح گوناگون به زبان انگليسي دارند و هر كس متناسب با نياز خود به فراگيري آن مي پردازد. بسياري هستند كه نيازشان در حد مراجعه به متون علمي است و كساني هم هستند كه به دليل مسافرتها يا روابط كاري و تجاري نياز به تسلط در حد مكالمه دارند. اما راه تأمين اين نيازهاي گوناگون تزريق زبان انگليسي به فرهنگ ايراني نيست.»
آقاي موسوي اضافه مي كند: «وارد كردن درس زبان به دوره ابتدايي با هدف فراگير كردن تسلط كامل محصلان به انگليسي نه تنها در راستاي نيازهاي واقعي ما به اين زبان نيست، بلكه تبعات و آثار فرهنگي زيانباري به همراه دارد.»
اين كارشناس آموزش زبان اضافه مي كند: «در صورت عملي شدن اين طرح، دانش آموز دوره ابتدايي كه در حال يادگيري الفباي زبان فارسي است و هنوز استخوان بندي ملي اش محكم نشده در معرض يك زبان و فرهنگ ديگر قرار خواهد گرفت. ضمن اين كه انجام اين طرح اساساً يك خطر بزرگ براي زبان فارسي و فرهنگ ملي است.»
زبان فارسي هويت ديني - مذهبي و ملي ماست
زبان فارسي يكي از نشانه هاي حاكميت عرضي كشور است و سياست آموزش زبان انگليسي نبايد به زبان شيرين و مادري فارسي لطمه بزند.
دكتر علي اكبر فراهاني عضو هيئت علمي گروه زبان دانشگاه تهران در گفت وگو با گزارشگر روزنامه كيهان مي گويد: «اگر آموزش زبان انگليسي جايگاه خاص و ويژه اي در فرهنگ ما داشته باشد، به وضعيت دو زبان گونگي دچار مي شويم و زبان فارسي تحت الشعاع زبان انگليسي قرار مي گيرد. مثل كشور هند كه در حال حاضر اكثر قريب به اتفاق مردم انگليسي را خيلي خوب تلفظ كرده و به ندرت از زبان بومي استفاده مي كنند.»
وي با اشاره به اين كه تحقيقات نشان داده مردم هند، زبان هندي را براي بيان مسائل عادي و مكالمات روزمره بكار مي برند و از زبان انگليسي بعنوان زبان تخصصي استفاده مي كنند اضافه مي كند: «ورود درس زبان خارجي به دوره ابتدايي مستلزم وجود دبيران با تجربه و متخصص است كه در حال حاضر متأسفانه به اندازه كافي معلمان زبان آموز حتي براي مقاطع راهنمايي و دبيرستان هم در اختيار نداريم و اين كار فقط اتلاف هزينه و انرژي است كه در نهايت به آن نتيجه مطلوب نخواهيم رسيد.»
اين عضو هيئت علمي گروه زبان دانشگاه تهران با اشاره به اين كه زبان فارسي نياز به تقويت بيشتر دارد، خاطرنشان مي كند: «اگر زبان انگليسي را بيشتر تقويت كنيم، جايگاه زبان فارسي نه تنها در خاورميانه، بلكه در سطح جهان تضعيف مي شود.»
وقتي به اين استاد زبان مي گويم نياز روز جامعه و گسترش و پيشرفت علم در سطح بين المللي را هم نمي توانيم ناديده بگيريم، در توضيحاتي مي گويد: «به جاي اين كه آموزش زبان را از مقطع ابتدايي و در سطح خيلي پايين آغاز كنيم، بهتر است همين هزينه را صرف تربيت مترجمان حرفه اي كنيم تا به كمك آنها بتوانيم در مواقع نياز به منابع انگليسي دسترسي يابيم.»
وي اضافه مي كند: «نيازهاي علمي به منابع انگليسي را بايد از طريق آموزش مترجمان حرفه اي برآورده كنيم نه اين كه آموزش زبان بيگانه را فراگير نماييم و از زبان اصلي و رسمي خودمان غافل شويم.»
دكتر فراهاني خاطرنشان مي كند: «در حال حاضر هم لطمات جبران ناپذيري متوجه زبان فارسي شده است، درست است كه زبان انگليسي يك زبان بين المللي است و افراد براي پيشرفت در زمينه هاي علمي و فني بايد با اين زبان آشنايي داشته باشند، اما مي توان اين نياز را از طريق افراد با تجربه و با كمك مترجمان حرفه اي حل نمود، ضمن اينكه نبايد از اين مسئله هم غافل شد كه در ايران نبايد بحث زبان مادري و فارسي فراموش شود. زبان فارسي هويت ديني - ملي و مذهبي ماست و بايد بيش از پيش تقويت شود، هر چه به زبان انگليسي بها بدهيم و بچه ها را موظف به آموزش و فراگيري آن در سنين پايين كنيم، از اهميت زبان فارسي كاسته ايم، كاري كه الان آموزشگاه هاي خصوصي آن را انجام مي دهند و من واقعاً احساس خطر مي كنم.»
آموزش زبان، انتقال فرهنگ را در پي دارد
آموزش زبان انتقال فرهنگ را به دنبال دارد اگر قرار باشد با آموزش زبان انگليسي از مقطع ابتدايي، دانش آموزان با يك تغيير فرهنگ مواجه شوند، لازم است دقت نظر بيشتري در مورد اجراي اين طرح صورت گيرد و نبايد عجولانه تصميم گرفت.
خانم فاطمه قرباني معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش و پرورش در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش روز كيهان با اشاره به اين كه در حال حاضر ضرورتي براي ورود درس زبان انگليسي به مقطع ابتدايي ديده نمي شود، در توضيحاتي مي گويد: «بايد ببينيم از آموزش زبان انگليسي چه هدفي داريم، اگر قرار باشد در دوره كودكي و در مقطع ابتدايي بچه ها زبان دومي را ياد بگيرند، نكات ريز و ظريف زيادي وجود دارد كه از تمام جهات بايد مورد بحث و بررسي قرار گيرد. حدود 3/2 جمعيت دانش آموزي كشور را روستاييان و عشاير تشكيل مي دهند واگر قرار باشد بچه ها همزمان دو زبان را آموزش ببينند براي اين افراد آموزش ها بسيار سنگين خواهد بود.»
خانم قرباني مي گويد: «با توجه به اين كه آموزش زبان، انتقال فرهنگ را به دنبال دارد، اگر هدف از يادگيري زبان دوم برقراري ارتباط باشد و به دانش آموز كمك كند كه وي بتواند فرهنگ اصيل اسلامي را توسعه دهد، خيلي خوب است، اما اگر آموزش زبان خارجي به گونه اي در اجرا عملياتي شود كه فرهنگ ديگري را وارد خانواده ها و جامعه كند خطرناك است بنابراين نبايد در ورود آموزش زبان انگليسي به مقطع ابتدايي عجولانه تصميم گرفت.»
وي اضافه مي كند: «با توجه به اين كه تمام رفتارها و شخصيت بچه ها در دوران ابتدايي شكل مي گيرد، هر نوع آموزشي نيز در اين تغيير رفتار تاثير بسزايي دارد و اجراي طرح مذكور نيز نياز به كار كارشناسي بسيار دقيقي دارد.»
خانم قرباني مي گويد: «بايد ببينيم آموزش زبان انگليسي چگونه مي تواند در توسعه فرهنگ اصيل اسلامي موثر باشد، اگر اين آموزش زودهنگام به اشاعه اين فرهنگ كمك مي كند، در اجرا تمام زيرساخت هاي آن بايد آماده شود. اما با توجه به شرايط موجود ورود زبان انگليسي به دوره ابتدايي هيچ كمكي در اين مورد نمي كند، چون دانش آموزان تا زماني كه به زبان فارسي تسلط كامل نداشته باشند، در برقراري ارتباط نمي توانند تاثيرگذار باشند.»
معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش و پرورش در ادامه به گستردگي دامنه زبان فارسي اشاره مي كند و مي گويد: «بچه ها در مقطع ابتدايي بايد به حضور در كلاس و يادگيري علاقه مند شوند و با درس خواندن انس و الفت برقرار كنند و بتوانند با الفباي فارسي مانوس شوند، در اين دوره بايد بحث تفكر و پژوهش محوري را در آنها نهادينه كنيم و دانش آموزان را براي ورود به يك زندگي اجتماعي آماده سازيم تا بتوانند با گروه و اجتماع تعامل برقرار كنند، اگر قرار باشد در اين دوره محتواي درسي و آموزشي زيادي به آنها تحميل كنيم، با رويكردهاي فوق مغايرت به وجود آورده ايم، بچه ها در اين دوران بايد به دور از اضطراب و نگراني در كلاس درس حضور يابند و با دوستان و معلمان ارتباط برقرار كنند تا آرام آرام مهياي آموزش و يادگيري شوند و معلمان بتوانند در كمال آرامش آنها را براي يادگيري هاي بيشتر و هدفهاي بعدي آماده سازند.»
خانم قرباني در ادامه به والدين توصيه مي كند از ثبت نام بچه هاي مقطع ابتدايي در كلاسهاي جنبي و خارج از ساعات درسي و رسمي مدرسه جدا خودداري كنند. وي در توضيحات بيشتري در اين مورد، مي گويد: «والدين نبايد آرزوهاي محقق نشده خود را در فرزندان جست وجو كنند و با پر كردن اوقات فراغت بچه ها در كلاس هاي مختلف زبان يا كمك درسي ها و... آنها را خسته و دلزده از درس و تحصيل كنند.»
آموزش زبان انگليسي در دوره ابتدايي، طرحي عجولانه و نسنجيده
در سيستم آموزش و پرورش كشور بايد با برنامه ريزي حركت كرد و در راستاي تحقق سند چشم انداز 20ساله قدم برداشت.
دكتر طيبه صفايي نايب رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات و نماينده مردم تهران در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به ديدگاه هاي ارزشمند رهبر معظم انقلاب در خصوص اهداف تحول بنيادين در آموزش و پرورش مي گويد: «هر نوع تحول در نظام آموزش و پرورش با هدف بالا بردن كيفيت و براساس نيازهاي كشور صورت مي گيرد، بنابراين هر طرح يا لايحه اي كه تنظيم مي شود بايد اين دو فاكتور را داشته و در جهت پيشرفت و تحقق عدالت در كشور باشد، طرح هر برنامه اي بدون اين موارد جايگاه علمي ندارد.»
دكتر صفايي اضافه مي كند: «بحث ورود آموزش زبان انگليسي به مقطع ابتدايي، طرحي نسنجيده است، چون قبل از اينكه يك دانش آموز ابتدايي با فرهنگ اصيل اسلامي، انديشه هاي ناب حضرت امام و مهمتر از همه زبان فارسي آشنايي پيدا كند و اين زبان شيرين را درك نمايد، مي خواهيم او را با يك زبان بيگانه كه با برنامه هاي چشم انداز توسعه همخواني ندارد، آشنا كنيم.»
وي مي گويد: «اگر قرار باشد زبان ديگري به دانش آموزان آموزش داده شود، اول بايد زبان قرآن و اصول ديني را به آنها آموزش دهيم تا زمينه تحقق فرهنگي فراهم شود.»
دكتر صفايي با اظهار تاسف از اين كه غرب گرايي در جامعه در بحث آموزش زبان انگليسي رايج شده است، مي گويد: «اين مسئله هم يكي ديگر از مقوله هاي تهاجم فرهنگي است، چون قبل از اينكه دانش آموزان وارد مدرسه شوند، با اين تفكر غلط از سوي برخي از خانواده ها مواجه مي شوند كه اگر بچه ها با زبان انگليسي آشنا شوند، گنجينه لغاتشان افزايش مي يابد و يك برتري نسبت به ساير افراد پيدا مي كنند، در حالي كه اگر همين والدين فراموش نكنند جامعه ما يك جامعه اسلامي است و بايد تلاش كنند كه دانش آموزان در زمينه گسترش فرهنگ قرآني گام بردارند،يقين بدانند آينده خود و فرزندانشان را بيمه كرده اند.»
نايب رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس مي گويد: «بايد خيلي مراقب باشيم تا قبل از اين كه بچه ها فهم و درك مشتركي از زبان فارسي كسب نكرده اند، آنها را به وادي آموزش زبان بيگانه نكشانيم.»
دكتر صفايي ضمن انتقاد از حركت نكردن هدفمند معاونت پرورشي در آموزش و پرورش مي گويد: «از اين معاونت هيچ خروجي مثبتي نديديم، هدف اين معاونت گسترش فرهنگ قرآني در سيستم آموزشي بود كه متاسفانه طبق برنامه ريزي حركت نكرده است.»
وي اضافه مي كند: «با توجه به جنگ نرم دشمن، هر كاري در اين حوزه انجام دهيم كم است و متاسفانه الان معاونت پرورشي در آموزش و پرورش نداريم و اين در حالي است كه رهبر معظم انقلاب مسائل فرهنگي را اولي دانستند و رئيس جمهور هم سال را سال فرهنگي نامگذاري كرده و كارگروه فرهنگ و هنر تشكيل دادند، حال چرا در اين شرايط حساس كه نيازمند حمايت معاونت پرورشي هستيم، با جاي خالي آن مواجه مي شويم، جاي تامل دارد!»
گزارش روز