بررسي تحولات همه جانبه در سه دهه تلاش انقلابي
خودباوري ملي و آرمان خواهي فرهنگي (بخش سوم)

گاليا توانگر
چندي پيش در محضر يكي از دوستان انقلابي دفتر خاطرات جواني اش را ورق مي زدم. وي كه خط بسيار خوشي هم داشت و صفحات دفترش را با نقاشي هاي زيبايي مزين كرده بود، در لابه لاي اين خطوط و نقاشي ها گويي تاريخ انقلاب را مرور مي كرد.
در تكه هاي انشاي دبستاني اش آن چنان از انديشه امام(ره)، خلوص مردم، ايثارگري شهدا و آرمان هاي اسلامي سخن رانده بود كه مي پنداشتي جواني بيست و چند ساله و يا سربازي با بصيرت سخن گفته است.
اين يك حقيقت است كه نهضت امام(ره) برپايه فرهنگ اسلامي و قرآني معجزه اي پايدار در ذهن پير و جوان جامعه ايجاد كرد و خروش انقلابي به يك بصيرت و بيداري همه گير منتهي شد.
پس از جنگ تحميلي دشمنان كوشيدند با همه توان خود مسير اين شكوفايي را تغيير دهند اما اگرچه ملت ايران فرازونشيب هاي بسياري را پشت سر گذاشت ولي همواره به فرهنگ اسلامي پايبند بوده و هست. همين نكته باعث شده كه هيچ گاه محتواي انشاهاي فرهنگي، سياسي و اجتماعي جامعه به سمت تفكر غربي بازنگردد و همه عصبانيت غرب از همين بصيرت ملت است.
سرانجام در 22 بهمن 1357 پرچم اسلام در ميهن اسلامي درخشيدن گرفت و فرهنگ ايراني، هويت از دست رفته خود را بازستاند. اين پيروزي خوشايند اهداف جامعه سرمايه گذاري غرب نبود چرا كه به نوعي نيز تعبير مي شد مستضعفين به پشتوانه فرهنگ قرآني و هدايت اسلامي توانسته اند بر مستكبرين جهان فائق آيند، از همان لحظه پيروزي سمت و سوي تلاش دشمنان رنگ وبوي ديگري گرفت و همه دغدغه آنها اين شد كه ريشه هاي فرهنگ اصيل اسلامي را در ذهن و دل ملت ايران سست كنند، اما غافل از اين بودند كه اسلام ريشه اي تاريخي در فرهنگ اين مرزوبوم دارد.
حتي در بحران هاي اخير و فتنه هاي نوظهور همين فرهنگ اسلامي به ملت ايران بصيرت و قدرت بخشيد تا جايي كه سردمداران داخلي و خارجي فتنه را به زانو درآورد و اين بصيرت از عشق به انقلاب و اسلام نشأت يافته است.
سرمنشأ گفتمان جديد
در حوزه فرهنگ اسلامي
انقلاب ها سرفصل مهم و جديدي در تاريخ جوامع بشري هستند، به طوري كه هم چهره تازه اي به تاريخ ملت ها مي بخشند و هم سرمنشأ گفتمان هاي جديد خواهند بود.
محمد شيخان ،مسئول دفتر پژوهش اسناد رياست جمهوري و معاون قائم مقام مطبوعاتي رئيس جمهور توضيح مي دهد: «سيستم هاي مديريتي كشور قبل از انقلاب در تمامي حوزه ها اعم از سياسي، فرهنگي و اجتماعي آنچنان به قدرت ها و الگوهاي وارداتي وابسته بودند، كه هيچگاه به توانمندي ها و قابليت هاي خودي توجه نشان نداده و اساسا به داشته هاي خودي و استعدادهاي بومي بي اعتماد بودند. اين رويكرد و وابستگي شديد به بيگانگان زيرسلطه بودن حاكمان وقت را صراحتا اثبات مي كند. ضعيف نگه داشتن ملت به طور جبري باعث شده بود كه توانمندي و استعداد ملت سركوب شود و در بسياري زمينه ها دچار عقب ماندگي شديد بوديم.»
وي يكي از مهمترين دستاوردهاي فرهنگي پس از پيروزي انقلاب را تكيه بر داشته ها و توانمندي هاي خودي توصيف كرده و مي گويد: «به بركت انقلاب اسلامي روحيه اعتماد به نفس در بين مردم شكل گرفت و ملت ايران تا آن جا به بلوغ و تعالي رسيد كه پس از پيروزي انقلاب به ويژه بعد از پشت سر گذاشتن بحران هاي اوليه و شرايط جنگ تحميلي توانستيم در عرصه هاي مختلف از جمله فرهنگي رشد چشمگيري داشته باشيم.»
شيخان ادامه مي دهد: «مردم ايران با تكيه بر فرهنگ ناب محمدي(ص) توانستند به هويت و گفتمان جديدي دست پيدا كنند. براساس اعتقاد و باورهاي ملي و مذهبي خود روبروي بسياري از الگوهاي فرهنگ وارداتي ايستادند و خود را در مسير استفاده از سنت ها، آداب و رسوم هاي برگرفته از اسلام و آداب و رسوم ملي خود قرار دادند. اين گونه ثابت شد هر جا ايرانيان عزم و اراده كنند مي توانند به سمت تعالي گام بردارند. با پشتوانه چنين اراده پولاديني پس از پيروزي انقلاب در جريان بحران هاي مختلف در برابر ابرقدرت ها ايستادند و در عرصه جنگ تحميلي سربلند ميدان شدند. امروز نيز در ميدان تهاجم فرهنگي و جنگ نرم صاحب بصيرت هستند.»
مسئول دفتر پژوهش اسناد رياست جمهوري به سرمايه گذاري هرچه بيشتر بر روي جوانان ايراني كه صاحب استعدادهاي بالقوه اي هستند تاكيد كرده و مي گويد: «ريشه نهال انقلاب را انديشه وتلاش همين جوانان آبياري كرد و امروز شاهد تناوري اين درخت بالنده هستيم. براي اين كه طراوت و خنكاي سايه اش برسر همه ملت هاي آزاده جهان گسترانده شود، بايد از استعدادهاي قشر فرهيخته جامعه كه عمدتا جوانان هستند، بيش از پيش بهره ببريم. يكي از راه هاي تداوم و صدور پيام فرهنگي انقلاب بهره گيري از پتانسيل جوانان پرشور و انقلابي است.
اين به كارگيري استعداد جوان متعهد ايراني بايد تا به آن جا ادامه پيدا كند كه ما بتوانيم در ساحت دانشگاه به توليد علم بومي برسيم و در ساحت فرهنگ گفتمان بين المللي انقلاب و اسلام را محقق كنيم.»
جذابيت فرهنگ قرآن پيش چشم جوانان
فرهنگ پيش از انقلاب مملو از تعاريف نقطه نظرات غربي بوده و كاملا با فرهنگ غني اسلامي تعارض داشته است.
دكتر سيدعلي اشرف حسني استاد علوم قرآن و حديث دانشگاه تربيت مدرس با اعتقاد به اين كه يكي از مهم ترين دستاوردهاي فرهنگي انقلاب اين بوده كه قرآن غبار گرفته بر سر طاقچه ها را وارد جريان زندگي مردم كرده است، مي گويد: «پيروزي انقلاب اسلامي، نقطه عطفي در احياي فرهنگ بومي و مذهبي ملت ايران محسوب مي شود. ايرانيان سرانجام با فرهنگي كه سراپا در تضاد با فرهنگ ملي و اسلامي بود، به مقابله برخاستند. آنها مي خواستند ناخالصي ها و كج روي هاي فرهنگ غيرخودي را به دور ريخته و از فرهنگ خالص و ناب محمدي بهره مند شوند. فرهنگ اصيل اسلامي در خدمت بشريت بوده و مطمئنا هيچ باور و فرهنگ ديگري نمي تواند آن نورانيت خاص اسلام را به سيماي جامعه ببخشد. وقتي ملت ايران اين نورانيت را در سايه قرآن و انقلاب اسلامي تجربه كردند، ساير ملت ها هم كه در جستجوي نورانيت و آزادي بودند، از تجربه ايرانيان بهره مند شدند و اين گونه موج اسلام خواهي در جهان زنده شد.»
اين استاد علوم قرآني با اشاره به اين كه امام(ره) يكي از بزرگترين پايگاه هاي شبيخون فرهنگي در كشور را به يك اشاره درهم ريخت، مي گويد: «امام(ره) به پشتوانه فرهنگ قرآني متوجه دره هاي عميق فرهنگ وارداتي بود و چون فرهنگ قرآني فرهنگ برتر جهان امروز است، به پشتوانه پتانسيل هاي غني سازي قلوب را تسخير كرد و حرف حق را به ضمير پاك ملت ايران هديه داد. اصول اخلاقي اسلام و قرآن كه تا پيش از اين به صورت مخفيانه در خانواده هاي اصيل و مذهبي رعايت مي شد، به يكباره به بستر جامعه آمد و همگان را به سمت هدف هاي برتر سوق داد.»
حسني، با توضيح اين كه ارزش هاي انقلاب در سايه بركات دفاع مقدس تثبيت شدند، مي گويد: «هرگاه پيوند ملت به خصوص جوانان با قرآن كم رنگ شده ما ضربات فرهنگي سنگيني را متحمل شده ايم. براي اين كه مسير انقلاب بيمه شود بايد جوانان خود را در سايه قرآن بيمه كنيم و با فعاليت هاي فرهنگي گسترده قرآن را به زندگي جوان وارد كرده و پيوند مستحكمي ايجاد كنيم. اسلام و قرآن به خودي خود آن قدر جاذبه دارد كه مي تواند دل ها را جذب كرده و اعجازي بيافريند، اهميت كار فرهنگي ما براين است كه اين جذابيت قرآني را پيش روي چشمان جستجوگر جوان قرار دهيم.»
رشد صد برابري نرخ عناوين
كتاب هاي چاپ شده
بخشي از حوزه فرهنگ در قالب هنر و زيرشاخه هاي آن تعريف مي شود.
محسن پرويز، عضو هيئت مديره انجمن قلم ضمن ارزيابي مثبت از تحولات در زيرشاخه هنرهاي نمايشي، موسيقي و هنرهاي تجسمي پس از پيروزي انقلاب اسلامي توضيح مي دهد: «در بخش كتاب يك رشد كمّي زايدالوصف مشاهده مي كنيم.اين رشد كمّي كاملا محسوس است كه اصلا با پيش از انقلاب قابل مقايسه نيست. عناوين كتاب از 500 عنوان به 60 هزار عنوان درسال رسيده كه نشان مي دهد بيش از صد برابر شده است. اگر از لحاظ اقتصادي پتانسيل ها تقويت مي شد مطمئنا آمار بالاتري به ثبت مي رسيد. از لحاظ محتوايي نيز اگرچه ممكن است بعضا نمونه هاي ضعيف نيز به چاپ برسند و كتاب سازي هايي صورت بگيرد، اما رقم اين عناوين بسيار اندك است. براي مثال در حوزه كتاب كودك ونوجوان ميزان كتاب هاي مناسب منتشر شده طي سه ساله اخير نسبت به كل كتابهاي منتشر شده در يك بازه زماني ده ساله (سال هاي 47 تا 57) بيشتر است و ما مي توانيم سفره اي متنوع از عناوين قابل توصيه را پيش روي كودكان و نوجوانان قرار دهيم. قطعاً اگر مشكلات اقتصادي اين بخش حل مي شد، به رقم بالاتري دست پيدا مي كرديم.»
وي ادامه مي دهد: «در بخش كيفي محتواي كتب معتقدم اگرچه ممكن است هر از گاهي به اشكالاتي برخورد كنيم، اما درحد كلان يك جريان مثبت رو به رشد وجود دارد. علاوه بر آن پس از انقلاب زمينه براي بروز استعدادهاي جوان فراهم شد و خيلي از انديشه هاي جوان و قلم به دستان صاحب ذوق و تعهد فرصت بروز و ظهور توانمندي هايشان را پيدا كردند. پيش از انقلاب خيلي از استعدادهاي ناب سركوب مي شدند و فرصت شكوفايي پيدا نمي كردند.»
بايد نقشه راه فرهنگي كشور را
ترسيم كنيم
در دوران پهلوي برنامه ريزي هاي فرهنگي توسط عمال انگليسي و آمريكايي صورت مي گرفت. آنها در اولين گام خود جهت تغيير سليقه فرهنگي با حركتي ضربتي و به زور سعي كردند حجاب را از بين برده و پوشش مردم را غربي كنند.
مهدي عباسي مهر، قائم مقام تشكل دفتر تحكيم وحدت توضيح مي دهد: «همه چيز حتي هنر معماري نيز رنگ و بوي غربي و وارداتي گرفته بود. هرجا هم كه ملت ايران ايستادگي مي كردند، به زور سرنيزه به سكوت محكوم مي شدند. اما غرب فراموش كرده بود كه ملت ايران يك پيوند ناگسستني با حوزه دين دارد. اين ملت در طول تاريخ ثابت كرده است كه در برابر هجمه هاي بسيار بزرگتر ايستاده و واردكنندگان فرهنگ غيرخودي را دچار استحاله كرده است. براي مثال در حمله مغول سرانجام مغول ها به اسلام گرويدند. در جريان انقلاب اسلامي نيز علما اولين گروهي بودند كه از غلبه فرهنگ وارداتي احساس خطر كردند و براي مقابله به روشنگري خانواده ها پرداختند. خانواده در ايران پايگاه اصلي ترويج باورهاي اسلامي و فرهنگي اصيل بومي شد. از دل خانواده ها جوانان آگاهي برخاستند كه با گوش جان كلام و پيام امام(ره) را مي شنيدند. اين آگاهي از هوشياري خانواده ها مي جوشيد. در سال هاي پس از پيروزي انقلاب اين هوشياري به سطح وسيع تر در منطقه و جهان انتشار پيدا كرد. يكي از مصاديق تحول فرهنگي پس از پيروزي انقلاب اسلامي اين است كه آنچه تا قبل از اين تنها در مجالس عزاداري مطرح مي شد و محل بحث بود، به صحنه سياست هاي اصلي كشور كشيده شد.»
وي با اشاره به اين كه انقلاب اسلامي را قبل از اين كه انقلاب عدالتخواهانه بدانيم بايد انقلاب فرهنگي بخوانيمش، توضيح مي دهد: «فرهنگ شاخه اصلي انقلاب اسلامي بود. آن روزي كه امام(ره) از صدور انقلاب صحبت كردند، عده اي با كج انديشي اين طور برداشتشان بود كه لزوماً بايد به ساير مناطق لشكركشي كنيم و حركت هاي فيزيكي داشته باشيم، درحالي كه هدف از اين كلام صدور پيام فرهنگي انقلاب بوده است. روز انقلاب اسلامي مصادف با به دست آوردن گنجينه غني فرهنگي براي ملت ايران بود. فرهنگي كه در هشت سال دفاع مقدس شكل گرفت، تا صدسال مي تواند پشتوانه همه عرصه هاي فرهنگي ما باشد.»
عباسي مهر در پاسخ به اين سؤال كه در شرايط كنوني براي رسيدن به افق هاي روشن آينده چه بايد كرد و چه مسيري را در عرصه فرهنگي طي كنيم، مي گويد: «بايد ضمن حراست از گنجينه غني فرهنگي كه پس از پيروزي انقلاب صاحب آن شده ايم، به ترسيم نقشه فرهنگي براي تبيين راه و اهداف آينده بينديشيم. وظيفه كارگزاران اين است كه در چهارچوب يك نقشه جامع و هدفمند اين سرچشمه زلال را به سرمنزل مقصود برسانيم و متوجه باشيم اگر در شرايط كنوني از زبان رهبر معظم انقلاب حرف از شبيخون مي شنويم، نتيجه سوء عملكردمان در تبيين نقشه فرهنگي كشور است. اگر نقشه به طور واضح كشيده شود، وظايف هر يك از دستگاه ها نيز در ارتباط با اهداف فرهنگي به روشني مشخص خواهد شد.»
گزارش روز