ISC تلاشي براي درخشش علم بومي
نگاهي به چالش اعتباربخشي به مقالات ايران در مجلات علمي جهاني - بخش دوم

طي سال هاي اخير رويكرد دولتمردان براي استقلال دانشگاه هاي ايراني و خودكفايي علمي مستقل از غرب شتاب بيشتري به خود گرفت. به دنبال تحقق اين هدف، پايگاه استنادي علوم ايران و كشورهاي اسلامي ISC با هدف تحقق بخشيدن به منويات رهبر معظم انقلاب كه در ملاقات ويژه روساي دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي وزارت علوم در اواخر سال 1383 فرمودند تلاش كنيد ISI ايران و كشورهاي اسلامي را راه اندازي نماييد، افتتاح شد اما ISC با گذشت چندين سال از زمان تاسيس، پيشنهادات و انتقادات زيادي داشته است كه تنها ميان مطلعان از وجود چنين پايگاهي مطرح مي شود.
علم سنجي و اندازه گيري فعاليت هاي علمي در هر كشور نياز به ابزارهاي ويژه خود دارد كه ثبت اختراعات، مقالات و تأليف كتب از جمله اين ابزارها به شمار مي آيد.
بدون شك ارتقاي علمي نيازمند وجود تحقيق و پژوهش است و پژوهش نيازمند بررسي و عرضه شدن به صنعت براي اجرا. از اين رو تبديل تحقيق به مقاله ضرورتي اجتناب ناپذير است تا بتوان آن را در معرض بررسي و نقد قرار داد.
براي نيل به اين هدف و خودكفايي در اعتبارسنجي مقالات علمي، پايگاه ارزيابي و رتبه بندي نشريات علمي كشور بر اساس منطق علمي و شاخص هاي معتبر جهاني ضرورتي جدي تلقي مي شد.
انگيزه اي براي مستقل شدن
پايگاه استنادي علمي ايران و جهان اسلام ISC ، از سال 1385 فعاليت خود را در كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي شيراز كه مكاني فراملي است و با 100 كشور دنيا ارتباط علمي دارد، آغاز كرد.
پايگاهي علمي كه در بدو امر انتظار مي رفت مكمل و رقيب ISI شود.
طبق گفته دكتر منصور كبگانيان بخش عمده علم كشور ما توسط دانشگاهيان توليد مي شود و بالغ بر 70 درصد مقالات توليد دانشجويان دكتري است اما از سوي ديگر ما با مشكلاتي نظير نزول تعداد مقالات در نشريات و موازي كاري مواجه هستيم.
از اين رو انجمن هاي علمي كه در سطح ملي فعاليت مي كنند بايد در زمينه نشريات پژوهشي نيز فعاليت كنند.
مشكل عمده در آن زمان گرايش غرب گرايانه نشريات ISI بود روندي كه هنوز هم ادامه دارد. همين موضوع انگيزه اي شد براي ايجاد و راه اندازي ISC تا جايي كه در 57 كشور اسلامي 10 درصد نشريات علمي به كشور پاكستان، 10 درصد به تركيه، 8 درصد به مالزي و7 درصد به ايران تعلق داشت و انتظار مي رفت با راه اندازي پايگاه استنادي علوم ايران و جهان، كشور به اهداف چشم انداز بيست ساله و دستيابي به قدرت علمي برتر منطقه نزديك شود.
استقرار اين پايگاه در شيراز زمينه اي براي تشكيل جلسات راهبردي ISC را فراهم كرد تا اينكه حاصل ششمين جلسه شوراي راهبري ISC در 23 تيرماه سال جاري تصويب اعتبار 406 نشريه علمي پژوهشي و ترويجي فارسي، 49 نشريه علمي لاتين و 69 نشريه علمي عربي بود.
خبر استقلال علمي ايران از لحاظ رتبه بندي دانشگاهي و مقالات معتبر همراه با ديگر كشورهاي جهان اسلام در رسانه ها انعكاس يافت و پايگاه اطلاع رساني اينترنشنال بيزنس تايمز چندي پيش از رتبه بندي دانشگاه ها و موسسات تحقيقاتي ايران مطابق يك نظام جديد رتبه بندي خبر داد مبني بر اينكه رتبه بندي جديد مراكز علمي ايران بر اساس نظامي كه از سوي پايگاه استنادي علوم جهان اسلام ( ISC ) در ايران ابداع شده است.
مخالفان و موافقان ISC
با همه اشكالاتي كه از ISI در گزارش قبل مطرح شد، مصوب شد تمامي نشرياتي كه از وزارت علوم مجوز دريافت كرده اند بايد در اين پايگاه نمايه شوند، مذاكره با وزارت بهداشت براي نمايه سازي نشريات اين وزارتخانه پايان كار نبود بلكه مذاكراتي با سازمان كنفرانس اسلامي مبني بر همكاري بيشتر صورت گرفت.
كتابخانه منطقه اي علوم و تكنولوژي با 100 كتابخانه در كشورهاي اسلامي ارتباط فعال برقرار كرد.
با توجه به اينكه در برخي رشته ها شاهد تحريم در نمايه كردن مقالات در ISI بوده و هستيم، پايگاه استنادي علوم ايراني و جهان اسلام ISC مي بايست ارزش بيشتري در ميان ديگر مجلات خارجي بيابد.
اما در جريان تهيه گزارش هر چه بر اطلاعاتمان افزوده مي شد حاكي از عدم اطلاع اغلب دانشجويان و برخي اساتيد از وجود چنين پايگاهي بود.
اگرچه حرف و حديث هاي زيادي هم دراين رابطه مطرح است.
دكتر فيروز اصلاني عضو هيات علمي دانشكده حقوق دانشگاه تهران از طرح مصوبه ISC در شوراي عالي انقلاب فرهنگي صحبت مي كند كه ميان اساتيد حاضر در جلسه اختلاف نظر وجود داشته است.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان تصريح مي كند: ISI به طور كلي از سوي شورا رد نشد هر چند تكيه صرف به مجلات علمي خارجي مخالفاني داشت و البته موافقاني كه متاسفانه اين دسته معتقد بودند اتكا به ISI نبايد منتفي شود و حتي براي آن تبليغ هم مي كنند.
دكتر اصلاني ادامه مي دهد: البته اگر فردي مقاله اي بنويسد و به ISC ارايه دهد در صورت تاييد آن، امتيازش برقرار است اما به صورت كامل هنوز وابستگي به ISI وجود دارد.
موضوعي كه دكتر مهدي گلشني بيشتر به آن مي پردازد و معتقد است: اگر علم ما در جهت رفع نيازهاي داخلي به كار برده شده بود، بسياري از نيازها را از طريق واردات برطرف نمي كرديم. پس بايد گفت كه در واقع فايده عمده مقالات چاپ شده ما به خارجيان مي رسد و مصرف داخلي چنداني ندارد.
وي اشكال اتكا به ISI را در مورد چاپ مقالات علوم انساني در مجلات ISI به دو حوزه مربوط
مي داند. اول اينكه بسياري از اساتيدي كه در علوم انساني خوب كار مي كنند، نمي توانند به زبان انگليسي مقاله بنويسند. همتي هم در كار نبوده است كه مقالات آنها ترجمه شود.
موضوعي كه دكتر مهراد رئيس پايگاه ISC هم به آن تاكيد دارد و در اين مورد مي گويد: آمارها نشان مي دهد كه توليد علم در ايران وجود دارد اما محدوديت هاي زباني سبب شده پيام دانشمندان ايراني در سطح جهان مطرح نشود.
و مورد بعدي اينكه جز در چند مورد از حوزه هاي علوم انساني مانند جامعه شناسي و اقتصاد، مجله ISI مناسب چاپ مقالات ما وجود ندارد.
بنابراين بايد به اين اظهار نظر مورد ديگري را هم اضافه كرد و آن اينكه بعضي از رشته هاي علوم انساني متعلق به جامعه و فرهنگ ايراني اند مانند ادبيات فارسي كه نبايد منتظر امتياز ISI براي آن باشيم.
در بعضي از حوزه هاي خاص علوم انساني نه مجله ISI هست و نه مجله علمي- پژوهشي داخلي. در اين موارد بايد مقاله، در صورت تشخيص هيأت مميزه يا خود نويسنده مقاله، به داوران صاحبنظر ارجاع داده شود.
روند ارزيابي ها و تشويق ها موضوع ديگري است كه انتقادات را برمي انگيزد.
برخي از صاحبنظران هم معتقدند كه رشد مقالات در ISI ملاك پيشرفت علمي است و بايد مقالات توسط مرجع رسمي تري كه توسط جهان پذيرفته شده است، تاييد شود.
اطلاع رساني ضعيف يك پايگاه علمي!
برخي از صاحبنظران معتقدند كه ايجاد پايگاه هاي اطلاعات علمي ضرورتي انكارناپذير است، هزار ميليارد تومان صرف بودجه پژوهش در يك سال مي شود، اما مقاله هاي توليدي به نحو صحيح نمايه سازي نمي شود در حالي كه ISI يك شاخص است و نبايد آن را انكار كنيم.
اما اين نكته را نبايد فراموش كرد كه اگر معيار ارزيابي دانش منحصرا دست غربي ها باشد ما هميشه بازنده ميدان علم و فناوري خواهيم بود.
ناگفته نماند اگرچه پايگاه استنادي علوم جهان اسلام يك نظام اطلاع رساني علمي است كه درصدد تجزيه و تحليل مجلات علمي كشورهاي اسلامي براساس معيارهاي علم سنجي معتبر است و ايران بعد از آمريكا و هلند سومين نظام استنادي جهان را بنيانگذاري كرده است اما هنوز بسياري از دانشجويان و البته اساتيد از وجود چنين پايگاهي بي اطلاعند.
شايد همين اطلاع رساني ضعيف از سوي اين پايگاه و دست اندركاران آن علت تكيه صرف دانشجويان و برخي اساتيد دانشگاهي به ISI به عنوان يك شاخص معتبر علمي است.
دشتي، يكي از اين دانشجوياني است كه علي رغم دارا بودن مقاله علمي هنوز هيچ اطلاعي از مجلات ISC ندارد و حتي از شنيدن خبر چنين پايگاهي در داخل كشور ابراز بي اطلاعي مي كند.
وي اطلاع يافتن از وضعيت مجلات خارجي علمي را راحت تر از مكاتبه با مجلات علمي داخلي مي داند و در ادامه به گزارشگر كيهان مي گويد: جا افتادن ميزان اعتبار مجلات علمي خارجي در تمام كشورها موضوع ديگري است كه دانشجويان را به داشتن مقاله خارجي مجاب مي كند.
در حالي كه ايران حرف هاي خوبي در رشته هاي علوم انساني دارد اما همه اين ايده ها و حرف ها به راحتي از سوي مجلاتي كه در بعضي مواقع بايد به اعتبار آنها شك كرد، رد مي شوند.
هوشنگ باقري هم كه از اساتيد دانشگاه و عضو هيات علمي است، راهكار اين موضوع را تقويت مجلات علمي مي داند كه فقط در اين انحصار باقي نمانده و حالا ديگر پايگاه استنادي علمي در منطقه خاورميانه و ميان جهان اسلام است.
باقري در گفت و گو با گزارشگر كيهان معتقد است: اول بايد در سطح داخلي اين مجلات را تقويت كنيم و سپس آن را در جهان اسلام گسترش دهيم و بعد به آن سمت و سوي بين المللي بدهيم تا صاحب نظران و متخصصان خارجي براي درج مقالاتشان در مجلات علمي ايران درخواست بدهند.
دكتر افشين متقي هم در اين زمينه تصريح
مي كند كه پايگاه استناد علمي جهان اسلام مبين آن است كه منطقه خاورميانه صرفا يك حوزه ژئوپولتيك سياسي و عقيدتي نيست بلكه فراتر از آن داراي هويتي چند وجهي است كه از آن مي توان به ژئوپولتيك بين المللي رسيد.
چاپ مقالات بي ارزش در ISI
بسياري تنها راه پيشرفت ايران را انتشار مقالات در نمايه هاي بين المللي به ويژه ISI مي دانند اما برخي ديگر ISI را ملاك اصلي پيشرفت تلقي
نمي كنند.
اما در عمل، مهم ترين شاخص سنجش فعاليت پژوهشي افراد، دانشگاه ها و مؤسسات تعداد مقالات چاپ شده در مجلاتي است كه در فهرست مؤسسه ISI جاي گرفته است.
اين مؤسسه در فيلادلفياي آمريكا واقع شده و از داده پايه هاي آن مي توان تعداد مقالات هر فرد، مؤسسه، دانشگاه و يا هر كشور را كه در مجلات مورد قبول ISI چاپ شده است استخراج كرد.
برخي از كارشناسان هم معتقدند كه بعضي از مهم ترين مجلاتي كه در جهان اسلام و غرب در زمينه هاي اسلامي به زبان هاي رايج در جهان اسلام چاپ مي شوند، جزء مجلات ISI نيستند.
به اعتقاد دكتر گلشني، بعضي از اينها مقالات ارزشمندي را چاپ مي كنند. از طرف ديگر، بعضي از مقالات چاپ شده در مجلات ISI فاقد ارزش هستند.
وي با طرح اين سوال بر وجود ISC و تقويت آن تاكيد مي كند كه آيا مسير علم ما را بايد خارجي ها تعيين كنند يا خودمان و آيا بايد معيارها را آنها تعيين كنند يا خودمان؟
وي ادامه مي دهد: اكثر كتاب هاي درسي و مقالات ما فقط حاوي نظريه ها و نظريه پردازي هاي ديگران است و ما به ندرت نوآوري داشته ايم.
گزارش روز