ناجيان هميشه بيدار سلامت
نقش پرستاران در روند بهبودي و سلامت بيماران -بخش نخست

صديقه توانا
بايد دلي بزرگ به وسعت دريا داشته باشي تا بتواني شب را تا صبح بر بالين بيماري بيدار بماني و بايد هيچ چشم داشتي نداشته باشي تا بتواني لباس سپيد پرستاري را برتن كني و به بيماران دردمند لبخند بزني و سنگ صبور غروبهاي غم انگيزشان در كنج بيمارستانها باشي، به واقع آن هنگام در سكوت شب كه همه در خوابند يا عده اي مشغول كارها و امرار معاش و امور عقب افتاده خويشند، اگر هر اتفاقي هم در كوچه و خيابان هاي شهر رخ دهد، اينجا، قطره قطره هستي به جام جان چكانده مي شود نوسان خطوط حال زندگاني در صفحه نمايشگر موقعيت بيمار را در چشمان كنجكاو و بي خواب پرستاران نقش مي زند و به راستي سفيدپوشان آسماني در بيمارستانها ميزان الحراره چگونگي وضعيت دردمندان هستند و نبض مراقبت هاي بيماران تا مرز بهبودي در دستان گرم و خستگي ناپذير و نگاه مهربان آنان مي تپد.
پرستاران خادمان بي منت و فرشتگان سفيدپوش جامعه هستند كه لباس خدايي بر تن دارند چون اگر غير از اين بود با وجود اين همه مشكلات و سختي كار دو شيفت و سه شيفت كار كردن و اضافه كاري هاي اجباري هرگز نمي توانستند سرپا باشند و شب و روز به بيماران خدمت نمايند و در اين بين آنان فقط از تعلقات دنيوي، حمايت و پشتيباني جامعه را مي جويند و خواهان ارج نهادن به جايگاه واقعي خويشند، همچنانكه رهبر معظم انقلاب مي فرمايند: «طرف حساب پرستار فقط خداست.»
پنجم جمادي الاولي سالروز ولادت شيرزن صحراي كربلا، زينب كبري است او كه توانست با پيام رساني شايسته، از بازماندگان حادثه جانسوز عاشورا نيز به نيكويي پرستاري و لقب بزرگ پرستار هميشه تاريخ را زيبنده خود كند، اين روز مبارك از سال ها پيش روز پرستار ناميده شده است او كه با دستان نوازشگر و قلب مهربان خود، درد بيماران را تسكين مي بخشد و به او نويد حياتي دوباره مي دهد، به همين مناسبت دو شماره گزارش پيش رو را به بررسي نقش پرستاران در روند بهبودي و سلامت بيماران و مشكلات و سختي كار حرفه پرستاري اختصاص داده ايم.
كاهش ساعت كار پرستاران، كي اجرا مي شود؟
طي يكي دو سال گذشته تسهيلات ويژه و خاصي براي افزايش حقوق و كاهش ساعت كاري پرستاران از سوي مسئولان درنظر گرفته شده كه در نهايت به صورت قانون كاهش ساعت كاري پرستاران تصويب شد.
با اجراي اين قانون ساعت كاري پرستاران بين يك تا 8ساعت در هفته كاهش مي يابد، 5ساعت از اين كاهش به سابقه خدمت مربوط است، 2ساعت از آن به صعوبت و سختي كار ارتباط دارد و يك ساعت ديگر نيز با توجه به نوبت كاري و شيفت در گردش پرستاران كاهش مي يابد.
اما ظاهراً اين قانون هنوز به مرحله اجرا درنيامده و همين امر موجبات دلخوري و نارضايتي زيادي را براي اين قشر پرتلاش به وجود آورده است ولي با وجود برخي كم توجهي ها، آنها همچنان ثابت قدم و استوار و همچون كوه مقاوم و خستگي ناپذير به وظيفه خطير خود به خوبي عمل مي كنند و لحظه اي از وضعيت سلامت بيمارانشان غفلت نمي ورزند. اما گله و شكايت هايشان همچنان به قوت خود باقي است.
مينا افضلي كه 16سال سابقه كار پرستاري در بخشهاي مختلف بيمارستاني دارد و غالباً در شيفت شب به عنوان پرستار بالين مشغول خدمت است، در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «اگر ازنظر كميتي بخواهيم به نقش پرستاران در روند سلامتي بيماران اشاره كنيم، بايد ببينيم چه ملاكي مدنظر است. اگر ملاك زمان باشد، مدت زماني را كه پرستار در خدمت بيمار است، بيش از هر زمان ديگري است كه پزشك و ساير پرسنل درمان روي مددجويان وقت مي گذارند، يك ويزيت نهايتاً 20 تا 30دقيقه و يك عمل جراحي يك تا دو ساعت وقت لازم دارد، اما پرستار عين 24ساعت شيفت خود را در خدمت بيمار است.»
وي كه كارشناس ارشد مديريت خدمات پرستاري در گرايش داخلي- جراحي مي باشد در ادامه مي گويد: «ازنظر كيفي هم پرستار نقش محوري را برعهده دارد، چون او هماهنگ كننده بين تمام نيروهاي درماني اعم از پزشك، راديولوژي، آزمايشگاه، خدمات بازتواني با بيمار و... و در مجموع محور چرخ درمان است.»
خانم افضلي به مراقبت هاي پرستاري تخصصي هم اشاره مي كند و مي گويد: «يك پرستار بايد اطلاعات علمي خدمات پرستاري را هم بداند تا بتواند انواع تزريقات و خدمات پزشكي را به نحو درست براي بيمار خود انجام دهد و اگر بگويم بعد از عمل جراحي توسط پزشك، مهمترين نقش در طول درمان برعهده پرستار است، گزافه نگفته ام، پرستار مي تواند درمان را ارتقا دهد يا مختل كند، همچنين نقش كليدي در روند بهبودي و سلامت مددجو برعهده دارد، اما در كنار اين همه كار، يك سري وظايف به دليل كمبود نيرو به پرستاران تحميل شده است كه در شأن و جايگاه پرستار نيست.»
اين كارشناس ارشد مديريت خدمات پرستاري در ادامه به يكي از دلايل نارضايتي پرستاران بالين اشاره مي كند و مي گويد: «انجام خدمات مراقبتي اوليه نظير تعويض ملحفه و لباس، تغذيه، تغيير پوزيشن، حمل و نقل بيمار و... است كه بايد به نيروهاي غيرحرفه اي پرستاري و صرفاً تحت نظارت پرستاران حرفه اي محول شود. اين امر از طرفي منجر به كاهش فشار كاري پرستاران بالين شده و از طرف ديگر سبب ارتقاء عزت نفس (پرستاران بالين) مي گردد كه حداقل 4سال در دانشگاه تحصيل كرده اند. از طرف ديگر استخدام بيشتر افراد غيرحرفه اي بار مالي كمتري نسبت به استخدام پرستار حرفه اي براي سيستم خواهد داشت.
اين كارشناس ارشد مديريت خدمات پرستاري در ادامه مي گويد: «بخش مهمي از رضايتمندي بيماران متأثر از رفتار و عملكرد پرستاران بالين است كه متأسفانه به دليل غفلت مديران ارشد و كلان وزارت بهداشت نسبت به نقش حساس پرستاران بالين، انگيزه خدمات دهي درست را از آنها مي گيرند، وزارت خانه اي كه گزارش ضرردهي بيمارستان هاي آن به گوش مي رسد، غافل است كه مهم ترين گروه كاركنانش كه در صف اول در تمام حيطه ها از درمانگاه گرفته تا بخش هاي بستري، اتاق هاي عمل، آنژيوگرافي، بخش هاي ويژه و... مواد و لوازم مصرفي در اختيارش است و اگر انگيزه كافي و منطقي داشته باشند مي توانند از ريخت و پاش و اسراف به طور كلي جلوگيري نمايند، پرستاران بالين هستند. علاوه بر آن بخش بسيار مهمي از رضايتمندي بيماران متأثر از رفتار و عملكرد پرستاران بالين است.
اما نارضايتمندي گسترده و عميق پرستاران بالين كه دلايل عديده اي دارد منجر به كاهش كارايي و اثربخشي مراكز درماني شده است از بين علل عمده نارضايتمندي پرستاران درآمد پايين آنها، تاحدودي مورد توجه قرار گرفته است، اما معتقدم صرفاً با اصلاح وضعيت حقوق و حق مشاركت ها و مثلاً افزايش 100 يا 200هزار توماني يا بيشتر آنها، تغييري در شيوه كار كردن پرستاران بالين ايجاد نخواهدشد پرستاراني كه در شرايط بسيار سخت و طي سال هاي ممتد با بيماري، درد، ناله، زخم، خون، ادرار، مدفوع، استفراغ، مشاهده مرگ ومير فراوان، ساعات كار طولاني، شب كاري، بي خوابي، نداشتن تعطيلات رسمي و دهها فاكتور منفي ديگر سر و كار دارند به يك سيستم مديريت عادلانه نياز دارند.»
اين كارشناس در ادامه به ارائه راهكاري براي حل برخي از مشكلات مطرح شده مي پردازد و مي گويد: «يكي از اقدامات اساسي اين است كه براي پرستاران نردبان شغلي قانون مندي كه شيوه ارتقاء آنان را از نظر تفويض اختيار و مسئوليت مشخص كند طراحي و قاطعانه اجرا گردد در اجراي اين مهم بايد توجه بشود كه هيچ ذي حيات باشعوري نمي تواند سال ها درجا زدن در يك وضعيت ناهنجار را بدون اميد به تغيير و پيشرفت تحمل نمايد و براي حل اين مشكل راه حل پيشنهادي اين است كه به كليه پرستاران هر مركز براساس سابقه كار كد يا شماره يا رتبه داده شود. يعني قديمي ترين يا به اصطلاح ارشدترين فرد نفر اول، و كد 1 و تازه واردترين فرد آخرين كد و نفر بعدي كد بعدي؛ بدين ترتيب كليه پرستاران كارشناس رتبه خود را از نظر چندمين پرستار بودن در سيستم پرستاري دريافت خواهند كرد.»
وعده هاي عمل نشده مسئولان
همه ما وقتي خداي ناكرده گذرمان به بيمارستان مي افتد و يا به عنوان همراه بيمار در مراكز درماني حضور مي يابيم انتظار داريم، پزشكان، پرسنل بيمارستان و مهم تر از همه پرستاران با ما و بيمارمان به خوبي رفتار كنند، و به همه توجه ويژه داشته باشند ضمن اينكه پاسخگوي سؤالات بي شمارمان هم باشند و خلاصه هزار و يك خواسته معقول و نامعقول از شخص پرستار داريم، اما متأسفانه در شرايط فعلي در برخي از مراكز درماني و از سوي برخي از پرستاران شاهد كم لطفي هايي مي شويم كه باعث رنجش خاطرمان مي شود، اما خوب بايد بپذيريم كه آنها هم دلايلي براي اين كار خود دارند، كار زياد، نيروي كم، حقوق پايين مشغله زندگي و... ولي در هر صورت همه واقفيم كه اين مشكلات نبايد خللي در كارشان ايجاد كند چون با جان بيمار، سلامتي و مرگ و زندگي او سروكار دارند و همين مسئله توجه ويژه مسئولان در رفع مشكلات پرستاران را چند برابر مي كند.
اعظم رحماني كه مدت 8 سال است در يك مركز درماني كودكان مشغول كار مي باشد در گفت وگو با گزارشگر كيهان به وعده هاي عمل نشده مسئولان از جمله كاهش ساعت كار پرستاران اشاره مي كند و مي گويد: «قرار بود قانون كاهش ساعت كار پرستاران از نيمه دوم سال گذشته اجرا شود كه متأسفانه هنوز اين اتفاق نيفتاده است، بنابراين در پرستاري چيزي به نام اضافه كاري اختياري نداريم و تمام اضافه كاري ها به خاطر كمبود نيرو اجباري است و چنانچه اين اوقات را پر نكنيم، از حقوق ما كم مي شود.»
اين پرستار در ادامه مي گويد: «پرستاري در بخش اطفال واقعا سخت و طاقت فرساست وقتي شما دائما با مريض هايي كه بيماري مزمن دارند، روبه رو مي شويد، به شدت روحيه و اعصاب شما به هم مي ريزد و اگر با بيماران صعب العلاج هم سروكار داشته باشيد واقعا كار كردن سخت مي شود، اما با وجود همه اين سختي ها تمام سعي مان را مي كنيم تا به بهترين نحو به مددجويان خدمت رساني كنيم و در قبال آن فقط حمايت مسئولان را مي خواهيم.»
قانون ارتقاي شغلي نيروهاي باليني
نظام سلامت
نگاه عطشناك بيمار، تشنه زلال مهر پرستار است و تن رنجور و خسته اش به مهرباني او مرهم مي گيرد و حتي با نگاهي مهربان كه به كوير عطشناك بيمار ببارد، گرماي زندگي را در او مي اندوزد، اما تمام اين لطايف زماني ميسر مي گردد كه خود پرستار نيز يك پشتوانه حمايتي قوي و محكم داشته باشد، البته ناگفته نماند كه مسئولان وزارت بهداشت و ديگر نهادهاي مربوطه نيز اقدامات جدي و مهمي را در راستاي اين حمايت ها انجام داده اند.
قانون ارتقاي شغلي نيروهاي باليني نظام سلامت كه از آن به عنوان كاهش ساعت كار پرستاران ياد مي شود از مهمترين مصوبات دولت است كه در راستاي حمايت از اين قشر سخت كوش به تصويب رسيده است، مصوبه اي كه جامعه پرستاري چند سالي را در آرزوي تصويب آن لحظه شماري مي كرد، اما اكنون كه حدود 2 سال از تصويب و ابلاغ آن مي گذرد هنوز از اجرايي شدن آن خبري نيست.
دكتر حسينعلي شهرياري نماينده مردم زاهدان و نايب رئيس كميسيون بهداشت درمان و آموزش پزشكي نيز درخصوص به تعويق افتادن اين مصوبه اين طور توضيح مي دهد: «مجلس قوانين حمايتي خوبي مثل كاهش ساعت كاري پرستاران و ارتقاي كارآمدي پرستاري را تصويب كرده است اما دولت به دليل كمبود نيروي پرستاري قادر به اجرايي كردن اين مصوبات نبود البته براي حل اين مشكل هم در اسفندماه سال گذشته آزمون استخدام 23 هزار پرستار را برگزار كرد كه ان شاءالله پس از مراحل مقدماتي طي چند ماه آينده با جذب نيروهاي جديد مشكلات پيش روي پرستاران مرتفع مي گردد.»
نايب رئيس كميسيون بهداشت مي گويد: «اين حق را به پرستاران، اين قشر زحمتكش مي دهم كه معترض باشند، اما دولت و مجلس هم تمام توان خود را براي حمايت از پرستاران به كار بسته است و اميدواريم پرستاران به جايگاه واقعي حقوقي خود دست يابند و سازمان نظام پزشكي هم به طور جد دنبال احقاق حق پرستاران است.»
قانون استخدام پرستاران
دكتر محمدعلي چراغي رئيس دانشكده پرستاري و مشاور وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در امور پرستاري نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «اكنون با ابلاغ مجوز استخدام، اقدامات اجرايي براي استخدام پرستاران آغاز شده و ان شاءالله تا نيمه دوم سال جاري نيز اين پرستاران مشغول خدمت خواهند شد.»
وي مي گويد: «يكي از مباحث مهم در استخدام پرستاران اين بود كه تعداد زيادي پرستار و كادر پرستاري در وزارت بهداشت هستند كه از سال هاي پيش به صورت قراردادي كار مي كنند. كه حق تقدم با آنها بود تا به اين ترتيب امنيت شغلي آنان با تغيير موقعيت از حالت قراردادي به استخدام رسمي تثبيت و تقويت شود كه خوشبختانه در حال حاضر اين مشكل هم برطرف شد و از 83 هزار داوطلبي كه براي شركت در آزمون شركت كرده بودند، 23 هزار نفر به استخدام درمي آيند.»
دكتر چراغي در ادامه اضافه مي كند: «در زمان حاضر 48 هزار نفر پرستار و كادر پرستاري در مراكز بهداشتي و درماني بخش دولتي مشغول به كار هستند كه حدود 10 هزار نفر آنها قراردادي هستند و حال كه اولويت استخدام شامل حال تمام نيروهاي قراردادي و غيرقراردادي مي باشد، هيچ مشكلي نداريم.»مشاور وزير بهداشت در امور پرستاري اضافه مي كند: «هميشه اين طور عادت كرده ايم كه با شنيدن كلمه پرستار، فقط به فكر فشارخون، نبض، و اندازه گيري قد و وزن باشيم حال آن كه حوزه كاري پرستاري، بسيار وسيع و گسترده است و ارتباط نزديكي بين پرستاري و سلامت و عدم سلامتي وجود دارد و اگر مي خواهيم سلامتي را در جامع ترين شكل آن در جامعه داشته باشيم، بايد پرستاران سالمي داشته و به فكر سلامت آنها باشيم.»
وي سلامت را شامل سلامت زيستي، رواني، اجتماعي و معنوي مي داند و اضافه مي كند: «همچنين چنانچه بخواهيم پزشكي سالم داشته باشيم بايد عوامل رشته پزشكي هم خود از سلامت كامل برخوردار باشند و بايد اذعان داشت كه در اين ميان نقش پرستار بسيار گسترده و وسيع است.»