وقتي حادثه خبر نمي كند ...
نگاهي به فعاليت هاي امدادگران و اهميت وجودي آنان (بخش پاياني)

صديقه توانا
با بررسي هاي به عمل آمده بيش از 40 نوع بلاي طبيعي در جهان تشخيص داده شده كه هر كدام به چند زير مجموعه تقسيم مي شود و وقوع حداقل 31 نوع بلاي طبيعي نيز در ايران به ثبت رسيده است، اما آنچه در اولين لحظه بروز حوادث طبيعي و بلايا در ذهن متبادر مي شود وجود كميته بين المللي صليب سرخ و جمعيت هلال احمر براي امدادرساني است.
نام هلال احمر مي تواند در جامعه براي افراد گوناگون يادآور خاطرات مختلفي باشد، برخي آن را ارگان پيشرو در ارائه خدمات امداد و نجات در حوادث و سوانح، بعضي ها تأمين كننده داروهاي خاص و داروخانه هاي ويژه گروهي ارائه دهنده خدمات توانبخشي و عده اي ديگر آن را سازماني حمايتي مي شناسند.
اما اينكه هلال احمر و سازمان بين المللي صليب سرخ چيست؟ مأموريت ها، اهداف كلي استراتژي ها و اركان سازماني و گستره آن چگونه است بعضا در پرده ابهام مانده است. ولي اين نكته بر هيچ كس پوشيده نيست كه بشردوستي، بي غرضي، بي طرفي، استقلال، خدمات داوطلبانه، يگانگي و جهان شمولي نيز جزو اهداف اصلي و هفت گانه جمعيت هاي ملي صليب سرخ و هلال احمر مي باشد و سربازان فعال در اين ارگان ها در حقيقت پيام آوران، صلح، آرامش، سلامتي و زندگي هستند كه از اهداف مهم آنها مي توان به تلاش براي تسكين آلام بشري، كوشش در جهت برقراري دوستي و حمايت اززندگي و سلامت انسان ها نام برد.
اين اصول و آرمان ها همواره مورد خواست و پذيرش نوع بشر بوده و در تمامي كشورهاي جهان مورد تأييد و توافق است و كشوري كه جمعيت هلال احمر را دارد درواقع اين اصول را بايد بپذيرد و در جهت تحقق آن كوشا باشد، اما مخاطب اين آرمان ها و اهداف علاوه بر دولت ها، ملت ها هم هستند، جمعيتي كه فلسفه وجودي آن عليه جنگ و نفرت و ستيز است و براي صلح و كرامت انساني و دو ستي پايه گذاري شده است و ما مخاطبان هميشگي آن هستيم.
اهداف بشردوستانه
براستي تا چه حد به اين اهداف بشردوستانه نزديك شده ايم، چگونه مي توان جامعه را به سمت اين اهداف سوق داد و نزديك تر نمود و فرهنگ صلح و بشردوستي را در جوامع جاري تر كرد.
آقاي پيرريتر رئيس نمايندگي كميته بين المللي صليب سرخ در ايران در گفت وگو با گزارشگر كيهان در پاسخ به سؤالات فوق اين طور مي گويد: «كميته بين المللي صليب سرخ يك سازمان مستقل و بي طرف است كه فعاليت هاي بشردوستانه آن حمايت از حيات و كرامت انساني قربانيان جنگ و ناآرامي هاي داخلي و امدادرساني به آنهاست. كميته بين المللي صليب سرخ و جمعيت هلال احمر فعاليت هاي خود را بر مبناي حقوق بين الملل بشردوستانه پايه ريزي مي كنند. درحال حاضر هم نهضت بين المللي صليب سرخ و جمعيت هلال احمر بيش از 13 ميليون نفر در سراسر جهان داوطلب دارد كه اين داوطلبان سفيران صلح و بشردوستي هستند. كميته بين المللي صليب سرخ با تمركز بر فعاليت هاي اين داوطلبان بشردوستي را ترويج مي كند.»
پيرريتر در ادامه خاطرنشان مي كند: «اين ارزش هاي انسان دوستانه چيزي است كه همه بايد دست به دست هم دهيم تا بتوانيم به آن دست يابيم، چه دولت ها، چه ملت ها، همه بايد براي ترويج اين فرهنگ تلاش كنيم و درحال حاضر هم در اين كميته و برپايه وجود مباني مشترك بين اسلام و حقوق بين الملل بشردوستانه همكاري هاي وسيعي را با حوزه هاي علميه قم و مشهد در جهت ترويج ارزش هاي بشردوستانه آغاز كرده ايم، ضمن اينكه در جلساتي كه اخيرا با وزارت امور خارجه داشتيم مطلع شديم كه مركز حقوق بشر و تنوع فرهنگي جنبش عدم تعهد به منظور دفاع از حقوق بشر و در راستاي ترويج ارزش هاي بشردوستانه داير شده است و فعاليت هايي در همين راستا نيز انجام مي دهد كه با مشاركت كميته بين المللي صليب سرخ خواهد بود.»
از رئيس كميته بين المللي صليب سرخ درخصوص نقش صليب سرخ در روند پيشگيري از فجايع انساني سؤال مي كنم كه وي در توضيحاتي اين طور مي گويد: «توسعه حقوق بين المللي بشردوستانه دقيقا در راستاي همين مسير و هدف است. نمي توان درگيري و بلايا را متوقف كرد، اما مي توان آن را محدود نمود، مثلا مي توان انواع سلاح هاي جنگي را محدود و استفاده از سلاح هاي ليزري را ممنوع كرد، اين خود يك روش پيشگيري و محدود كردن است، همچنين با اين محدوديت ها مي توانيم عواقب پس از جنگ را كاهش دهيم و ميزان رنج و عذاب مردم كه ناشي از جنگ مي باشد را كم كنيم، نمي دانيم چطور مي توان جنگ را محدود كرد، اما اين مسئله در دستور كار و برنامه هايمان قرار دارد.»
پيرريتر در ادامه با اشاره به اينكه كميته بين المللي صليب سرخ براي متوقف كردن و جلوگيري از وقوع جنگ ها محدوديت دارد، خاطرنشان مي كند: «اصل بي طرفي باعث جلوگيري از دخالت مستقيم ما مي شود، كميته بين المللي صليب سرخ بايد به اصل بي طرفي كه يكي از اصول هفت گانه نهضت است، پايبند باشد و وقتي قرار باشد اين بحث را مطرح كنيم كه چگونه مي توان از وقوع جنگ جلوگيري كرد، مسئله رنگ وبوي سياسي پيدا مي كند، ما بايد بي طرف باشيم و نمي توانيم وارد اين بحث شويم. اما از ديدگاه بشردوستانه جاي بحث وجود دارد در اين مورد كنفرانس نهضت بين المللي صليب سرخ و هلال احمر كه در آذرماه سال جاري برگزار مي شود، مسائل مهمي چون استفاده از سلاح هاي هسته اي را مورد بحث قرار مي دهيم و در مجموع در جهت پيشگيري و محدود كردن جنگ در فضايي كاملا غيرسياسي و بشردوستانه هم مباحثي را دنبال مي كنيم.»
جلوي تناقضات را مي گيريم
در ادامه گفت وگو از آقاي پيرريتر سؤال مي كنم كميته بين المللي صليب سرخ تا چه اندازه در اهداف خود موفق بوده است. وي در توضيحاتي خاطرنشان مي كند: «تمام جهان متقاعد شده كه اصول و قوانين نهضت بين المللي صليب سرخ را رعايت كنند، اما متأسفانه در عمل شاهد نقض و زير پا گذاشتن اين تعهدات هستيم، تلاش ما براين است كه جلوي اين تناقضات را بگيريم، مشكل ديگر اين است كه در زمان صلح همه به قوانين احترام مي گذارند، اما در زمان جنگ طرفين دعوا، شئونات انساني را زيرپا مي گذارند و حقوق يكديگر را نقض مي كنند، بدترين دشمن هر انساني يك انسان ديگر و يك فرد بشري است و هنوز كارهاي زيادي وجود دارد كه تمام بشريت مسئول آن هستند و صليب سرخ نقش كوچكي دراين بين دارد، اما از هيچ كوششي دريغ نمي ورزيم.»
وقتي از وي سؤال مي كنم در شرايطي كه شاهد وقوع جنگ هاي خونين در خاورميانه هستيم نقش كميته بين المللي صليب سرخ دراين بين چيست؟ اين طور پاسخم را مي دهد: «درحال حاضر بايد روي ارزش هاي بشردوستانه سرمايه گذاري كنيم و آن را اشاعه دهيم، همه به عنوان انسان علاوه بر عقايد شخصي مشتركاتي داريم كه روي آنها بايد كار شود.»
از رئيس كميته بين المللي صليب سرخ در ايران در مورد تفاوت صليب سرخ و هلال احمر سؤال مي كنم كه مي گويد: «اصول بنيادين صليب سرخ و هلال احمر كه همانا بي غرضي، بي طرفي و استقلال است، راهنماي كارمان بوده و به ما اين امكان را مي دهد تا ماموريت بشردوستانه مان را به انجام برسانيم. جمعيت هلال احمر ايران يكي از پيشرفته ترين جمعيت هاي ملي در سطح بين المللي است. كميته و جمعيت وظيفه خود را براساس رسالتي كه كنوانسيون ژنو بر دوشمان گذاشته انجام مي دهيم و در درگيري هاي مسلحانه بي هيچ جانب داري براي انجام رسالت خطير خود فعاليت كرده و گاه نقش ميانجي بي طرف را بازي مي كنيم.
وي مي گويد: «حضور كميته بين المللي صليب سرخ براساس پاسخگويي به درگيري هاي مسلحانه و ديگر اشكال خشونت تعيين مي شود و درحال حاضر بيش از 12 هزار كارمند در دفاتر كميته بين المللي صليب سرخ در 80 كشور جهان مشغول انجام وظيفه اند و 50 نفر در ايران در شهرهاي تهران، كرمانشاه و مشهد مشغول به كار هستند.
مردم هم در شرايط بحراني مسئول اند
اساسا بحران هاي ناشي از وقوع حوادث و سوانح داراي آثار گسترده اي بر مردم و دولت ها است بنابراين مسئوليت اصلي مقابله با بحران ها از جمله وظايف دولت ها و نيز عموم مردم است.
ظاهر رستمي دبيركل جمعيت هلال احمر كشور نيز در گفت و گو با گزارشكر كيهان به نقش هلال احمر و سازمان هاي تابعه در پيشگيري از حوادث مترقبه و غيرمترقبه اشاره مي كند و مي گويد: «سيستم هايي كه دخيل در امر مديريت بحران و كاهش اثرات بلايا مي باشند بايد اطميناني بوجود آورند كه در همه حال و تا حدامكان منابع، عوامل دولتي و غيردولتي مرتبط با مسئله به بهترين و ممكن ترين وجه با هم هماهنگ باشند و وظايف خويش را انجام دهند. مديريت سوانح در 4 مرحله پيشگيري، آمادگي، مقابله و بازسازي انجام مي گيرد.
وجود مخاطرات طبيعي و بسياري از مخاطرات انسان ساخت در زندگي اجتنا ب نا پذير است، اما مي توان اثرات ناشي از مخاطرات را كاهش داد. طوري كه دامنه اين خسارتها محدود گشته و روند بازسازي و بازگشت به زندگي عادي در جامعه تسريع شود.»
رستمي مي گويد: پيشگيري به عنوان هر نوع اقدام مشخص به منظور كاهش يا حذف اثرات و عواقب ناشي از مخاطرات بر مردم و امكانات آنها تعريف مي شود. روند پيشگيري شامل برنامه ريزي، هدف گذاري و اجراي برنامه ها قبل از وقوع حوادث است. توجه به موضوع آموزش همگاني از اهميت ويژه اي برخوردار است. درحال حاضر جمعيت هلال احمر همه ساله برنامه ها و دوره هاي متعددي را طراحي و اجرا مي نمايد تا سطح اطلاعات و آگاهي هاي عموم جامعه را نسبت به حوادث و بلاياي طبيعي و غيرطبيعي و چگونگي واكنش به آن افزايش داده و آمادگي لازم را جهت مقابله با اين حوادث تقويت نمايد.»
وي مي گويد: در حال حاضر شعار «هر خانواده، يك امدادگر» به صورت يك استراتژي مبنا در جمعيت هلال احمر مطرح است.
از آقاي رستمي درخصوص راهكارهاي ترويج فرهنگ صلح و بشردوستي در جامعه و اينكه جمعيت هلال احمر تا چه اندازه در اشاعه اين فرهنگ موفق بوده است، سؤال مي كنم، مي گويد: اصل كرامت انساني از اصول بنيادين حقوق بشري است و يكي از اصول هفتگانه نهضت بين المللي صليب سرخ و هلال احمر است. با نگاهي گذرا به آموزه هاي دين مبين اسلام و فرهنگ غني ايراني- اسلامي در مي يابيم كه چقدر اين مفهوم در جامعه ما جايگاه دارد.
در سوره مباركه اسراء آيه 70 حضرت حق مي فرمايد:«ما فرزندان آدم را گرامي داشتيم و آنها را در خشكي و دريا بر مركب مراد سوار كرديم و از غذاهاي لذيذ و پاكيزه آنها را روزي داديم و آنها را بر بسياري از مخلوقات خود برتري بخشيديم.»
توانايي جوانان در مقابله با حوادث
اين مثال معروف را زياد شنيده ايم كه مي گويندحادثه خبر نمي كند و خطر كوچك و بزرگ و پير و جوان نمي شناسد، بنابراين همه اقشار مختلف مردم بايد آمادگي مقابله با حوادث در هر شرايطي را داشته باشند و اين آمادگي و فرهنگ مقابله با حوادث بايد از كودكي به بچه ها آموزش داده شود.
خانم نخ ساز، رئيس اداره دانش آموزي سازمان جوانان هلال احمر در گفت وگو با گزارشگر كيهان با تاكيد بر اين مسئله كه شكل گيري شخصيتي جوان از دوران كودكي آغاز مي شود، به ماموريت اين سازمان اشاره مي كند و مي گويد: «جذب، آموزش و آماده سازي جوانان تا سن 29 سالگي به منظور حضور در فعاليتهاي امدادي و عام المنفعه اصلي ترين هدف سازمان است و با توجه به اينكه بخش اعظم جوانان كشور را دانش آموزان تشكيل مي دهند، امدادگران حرفه اي در زمان حادثه را از سنين 18 سال به بالا انتخاب مي كنيم.»
از وي مي پرسم آيا جوانان اين توانايي را دارند كه بتوانند در زمان وقوع حوادث سخت و شرايط بحراني به كمك آسيب ديدگان بشتابند كه اين طور پاسخم را مي دهد: «براي جذب نيرو از جوانان علاقه مند به خدمت استفاده مي كنيم، جواناني كه روحيه خدمتگزاري به هم نوع را داشته باشند، ضمن اينكه براي تمام اعضا كلاسهاي تخصصي آموزشي، اردوهاي مختلف و مانورهاي آمادگي برگزار مي شود و در تمام مدت سعي بر اين است تا دوره هاي خودسازي و اخلاق امدادگري را در بچه ها تقويت كنيم.»
وي با اشاره به اينكه در حال حاضر يك ميليون و 200 هزار دانش آموز عضو سازمان جوانان هلال احمر هستند كه 22 هزار مربي در سراسر كشور كار آموزش اعضا را برعهده دارند، مي گويد: «در مجموع اين سازمان
2 ميليون عضو در شاخه هاي مختلف دانشجويي، جوانان آزاد، كانونهاي روستايي و طلاب دارد كه حدود يك سال است ساختار جديدي تحت عنوان «پيشاهنگان هلال احمر» براي دانش آموزان باز مهندسي كرديم كه تعداد اين گروه هم 37 هزار نفر مي باشد، وظيفه اصلي اين گروه، كمك رساني در شرايط خاص همراه با آموزشهاي تخصصي است و از 22 ارديبهشت ماه سازمان آمادگي جذب نيروهاي واجد شرايط را دارد و نيروها پس از آزمون هاي تخصصي عضو نهضت پيشاهنگان هلال احمر مي شوند.»
نقش زنان در مديريت بحران
شواهد به دست آمده از قرون گذشته تا به حال حاكي از آن است كه به رغم آسيب پذيري زنان در سوانح طبيعي، آنان توانسته اند در شرايط ناگوار پس از سوانحي همانند زلزله، سيل، خشكسالي، طوفان و... مسئوليت اسكان و مراقبت از خانواده، برقراري آرامش، تغذيه آنان و كمك به دوستان و همسايگان را برعهده بگيرند. از طرف ديگر در تحقيقات بسياري نشان داده شده زنان آمادگي درك خطر بيشتري نسبت به مردان داشته و در عين حال آمادگي مشاركت در فعاليتهاي امداد اضطراري را همانند و پاياپاي مردان داشته باشند.
فرحناز رافع، مشاور رئيس جمعيت هلال احمر در امور زنان و خانواده در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه 20 درصد از زنان كشور از طريق فعاليت در نهادهاي مردمي و غيردولتي و نيز خيريه ها در زمينه مشاركت هاي مدني فعال هستند، مي گويد: «53 درصد از جمعيت داوطلبان جوان هلال احمر را نيز زنان تشكيل مي دهند و با توجه به حضور جدي آنها در مواقع بحراني تيم «توانا» (تيم ويژه امدادي نسوان امدادگر)را تشكيل داديم.»
وي به نقش زنان در مديريت بحران اشاره مي كند و مي گويد: «زنان شهري و روستايي از توان بالايي در بحث پيشگيري و آمادگي در هنگام حادثه دارند و اين جمعيت با آموزشهاي تخصصي اين شرايط را فراهم آورده است كه از توانمنديهاي موجود نهايت بهره برداري را در زمان وقوع حادثه داشته باشد.»
رافع اضافه مي كند: «زنان مي توانند نقش بسيار مهمي در گسترش فرهنگ ايمني جامعه ايفا كنند و در مراحل مختلف يك بحران چه در عمليات پيشگيري و چه حين و پس از وقوع بحران از توانمنديهاي خود تا حد ممكن استفاده كنند.»
وي با اشاره به فعاليتهاي داخلي و داوطلبانه زنان تحت عنوان «فرشتگان رحمت» مي گويد: «بحث آموزش در زمان وقوع حادثه يكي از مسائل مهمي است كه مي تواند اعضاي يك خانواده را از خطر نجات دهد و در اين بين زنان نيز نقش اصلي را بردوش دارند. از همين رو طرح «جامعه ايمن در گرو خانواده ايمن» را در دستور كار داريم.»
وي با بيان اين موضوع كه مشاركت زنان در مديريت بحران در حال حاضر انگشت شمار است مي گويد: «بايد به زنان قدرت بيشتري داد تا بتوانند در خصوص ايفاي نقش فعال در طراحي، تصميم گيري، برنامه ريزي و مشاركت در برنامه هاي كاهش خطرپذيري ناشي از سوانح به عنوان بخشي از طرح توسعه ملي فعاليت كنند، همچنين مشاركت زنان در طرح هاي تخصصي و فني مربوط به بلايا، آموزش، پژوهش و تدوين برنامه هاي جامع كاهش خطرپذيري، تشكيل گروههاي كاري براي ارائه تجربيات و مشاركت در فعاليتهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بسيار مؤثر است.»
گزارش روز