بررسي چگونگي سرايت و مقابله با بيماري هاي واگيردار در تابستان (بخش دوم)
يك جرعه آب يك لقمه نان اين همه بيماري!

يك پرسش: اصولا بيماري هاي مسري به طرف انسان مي آيند و احتمالا غالب مي شوند يا انسان به سمت امراض واگيردار مي رود و مغلوب...؟
تا آنجا كه اطلاع داريم فضا، زمين و دريا در حالت طبيعي بيماري نمي آفرينند مگر بشر به آلودگي دامن بزند، مثل آب، هوا، محيط زيست و... اما در اين ميان حيف است كه چهره زندگي را با رعايت نكردن بهداشت، كريه و آبله گون كنيم.
نتيجه كلي و به اختصار اين كه افراد به دليل بي خبري يا به علت منافع مادي مثلا در پخت و پز يا توليد يك نوع خوراكي از مواد غيربهداشتي استفاده مي كنند. يا شخص تفاوت بين دست هاي پاكيزه با آلوده را نداند و يا حتي در چارديواري خانه از سر غفلت، غذا در معرض ميكروب و بيماري قرار داده شود و...
آنچه از گفتار و تجارب متخصصان و كارشناسان مسئول امور بهداشت در عرضه هاي متعارف زندگي قطعيت دارد و تاكيد مي شود اين است كه آب آشاميدني آلوده نيز بيماري هاي واگيردار را به انسان در هر زمان و مكان منتقل مي كند و فصل تابستان مي تواند يكي از مناسب ترين زمان هاي شيوع اين امراض مسري باشد چرا كه در اين زمان بسياري از مردم از استخرهاي شنا و مكان هايي در دريا استفاده مي كنند. بنابراين جدا از سرايت بيماري هاي ناشي از غذا، كوچك ترين سهل انگاري از جمله آلودگي دست ها، عدم رعايت وضعيت بهداشت در مصرف آب آشاميدني، سرويس هاي دستشويي و آب آلوده مناطق شنا مي توانند شرايط مناسب براي نفوذ ويروس و رشد و تكثير و سرايت بيماري هاي مسري باشند.
آب آلوده آشاميدني
و استخر واگير دارند
اولين سؤالم از «مهندس غلامرضا شقاقي» رئيس اداره بهداشت آب و فاضلاب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، اين است: آب غير بهداشتي و اصولا رعايت نكردن موازين بهداشت در استخرهاي شنا چه پيامدهايي براي تندرستي انسان دارد؟
وي پاسخ مي دهد: «آشاميدن ناخواسته آب آلوده و شنا كردن در آب آلوده استخر مي توانند خيلي از باكتري هاي ميكروبي را به شخص منتقل كنند. بايد دانست اكثر بيماري هاي ميكروبي منتقل از آب واگيردار هستند. فرد اگر بهداشت را رعايت نكند بيماري به او سرايت مي كند.»
مي گويم: تابستان و گرماي هوا فصل استقبال زياد مردم از شنا در دريا و استخرهاست. شما چه نظري در خصوص آب نقاط شنا در دريا و چگونگي نظارت در استخرها داريد؟
وي مي گويد: «آب دريا اگر آلودگي داشته باشد مخصوصا جاهايي به عنوان شناگاه در حول و حوش كرانه ساحل كه شاخص ميكروبي و كيفيت مناسب آب را نداشته باشند ناقل بيماري مسري به شناگر و سبب شيوع آن مي شود.»
رئيس اداره بهداشت آب و فاضلاب وزارت بهداشت، در ادامه گفتار خود، چگونگي نظارت بهداشتي بر چرخه فعاليت استخرهاي شنا در تهران را مطرح مي كند.
به گفته او در فصول گرم سال از جمله تابستان و افزوني رويكرد علاقه مندان به شنا در استخرها، علاوه بر آن كه بازرسان بهداشت محيط دانشگاهي موظف به صورت دوره اي انجام وظيفه مي كنند، متصديان استخرها موظفند روزانه آب استخرها را كنترل كرده و نتايج گزارش هر روز را هنگام مراجعه بازرسان بهداشت محيط به آنان ارايه كنند.
وي ادامه مي دهد: «با همه اين نظارت ها، با اهميت ترين عوامل حفظ موازين امور بهداشتي آب و محيط استخرها، رعايت نكات و توصيه هاي بهداشتي از سوي خود شناگران است .»
وي در بخش ديگر گفت وگو پيرامون لزوم رعايت تناسب ظرفيت استخر و شناگران و تاكيد بر استاندارد بودن كلر و ميزان كدورت آب مطالبي بيان كرده كه در شماره ديگر گزارش مي خوانيم.
در گفت وگو با «دكتر شكرالله محمدي محمودآبادي» مدير علمي و پژوهشي بسيج جامعه پزشكي كشور، وي راه هاي انتقال بيماري هاي مسري ناشي از آب و غذاي آلوده و فرايند طرق گوناگون سرايت بيماري از فرد مبتلا به ديگري و گسترده شدن دامنه آن را برمي تاباند.
او همچنين به صورت چندگانه درباره پيامدهاي گاه جبران ناپذير انساني برآمده از غذاهاي خام و نيم پخت حتي ميوه به ويژه در بخش خانگي و نيز طرز نگهداري سالم غذاها نكات قابل تأملي مطرح مي كند ضمن اين كه به مردم توصيه مي كند از مصرف فست فودها، توليدات لبني محلي در جريان مسافرت و تنقلات نظير چيپس و پفك پرهيز كنند. يك نكته حياتي پراهميت تر هم درباره چگونه مصون ماندن از مهلك ترين سم جهان كه در قوطي هاي كنسرو ماهي است، دارد...
وي در مورد سرايت امراض مسري در تابستان و ساري بودن آن ها، چنين مي گويد: «ميكروب بيماري هاي منتقله از طريق آب و غذاي آلوده در فصل تابستان وارد سيستم گوارشي انسان شده و از طريق مدفوع و ترشحات آلوده فرد مبتلا، نيز به ديگران سرايت مي كند. اما بعضي بيماري هاي مسري از طريق خون شخص بيمار به افراد ديگر منتقل مي شود. بنابراين بايد از برخي امراض ناشي از آب و غذا و تغذيه در مسافرت به عنوان يك آيتم نام ببريم.»
وي در ادامه سخن خود درباره مباحث گوناگون ديگر ازجمله شيوه هاي جلوگيري از مسموميت غذايي در سفر و خانه و اين كه بهترين غذا كدام و اطمينان بخش ترين غذا در كجا است و علايم بيماري هاي مسري كدام است سخن مي گويد.
بزرگ ترها رعايت كنند
كوچك ترها مي آموزند
«كرم شكوهي» پژوهشگر بهداشت عمومي، دوران بازنشستگي خود را همچنان با مطالعات محور موضوعات زيست محيطي، اجتماعي و بهداشت مي گذراند. از او مي پرسم چرا برخي از مردم بهداشت و حفظ سلامت خود و ديگران را رعايت نمي كنند تاحدي بعضاً دچار بيماري هاي گوناگون مي شوند؟ پاسخش را چنين شروع مي كند: «در يك جمله بايد گفت چون قدر بركت تندرستي را نمي دانند.» بعد توضيح مي دهد: «اصولاً همه ارزش هاي زندگي با آموزش و تفهيم عملي و نظري پايدار مي مانند. اين آموزش و فرهنگ مداري مثل همه امور تربيتي مي بايد از كانون خانواده پاي بگيرند تا در جامعه فراگير شوند. بعد از خانواده، سيستم آموزشي كشور است كه نونهالان ونوجوانان را با مباحث سلامت و فوايد فراوان آن و عواقب بيماري هاي مسري كه بعضاً وجه مشترك با انسان دارند، بارور و نهادينه كند. مطبوعات و ديگر بخش هاي اطلاع رساني مي بايست در تفهيم و افزايش سطح دانش و آگاهي عمومي نقش و حضوري جدي و مستدام داشته باشند.»
وي در ادامه، مي گويد: «موضوع مورد پرسش شما بيماري هاي مسري و رعايت بهداشت عمومي، به باورم از خلأ آنچه كه به صورت كلي مطرح كردم از جمله كاستي آموزش و بهداشت بين فرد و جامعه حاصل مي شود. موقعي كه بخشي از مردم توجه چنداني به سلامت خويش و اطرافيان نداشته باشند بيماري ها قطعاً به سراغ افراد خواهند آمد. اين چرخش زيانبار جدا از خسارات مالي- اقتصادي، روي روان، فكر، پيشرفت و نشاط انسان تأثير مي گذارد در حالي كه آنچه گريبانگير شخص شده، در واقع بخش زياد و عامل اوليه اش را خود فرد به وجود آورده است چون ملاحظات بهداشتي در جزييات و كليات و در هر زمينه زندگي را مورد توجه مستمر قرار نداده است.»
آب زرشك فروش
و آب زرشك خواران در پياده رو
در اين تابستان بسيار گرم و كلافه كننده، شدت تشنگي در طول روز به رغم هر از گاه آب نوشيدن فروكش نمي شود. اگرچه يك جرعه آب سالم و خنك جگر آدم را تا دقايقي حال مي آورد اما نوشيدني هاي دست ساخت با رنگ ها و مزه هاي مختلف سر راهي ناخواسته تشنگي آدم را تحريك مي كنند. نگاه مي كنم چند قدم به طرف نبش كوچه، مردم دور چرخ آب زرشك فروش دوره گرد جمع شده اند. جلو مي روي. مرد فروشنده كه كلاه بزرگ حصيري لبه دار بر سر دارد با چه چابكي يخ هاي لاي گوني كنار بساطش را با يك چكش يخ شكن تندتند تكه تكه مي كند و با شتاب توي ليوان هاي بزرگ بلوري انداخته و فوري از درون بطري بزرگ شيشه اي معروف به بطري نيزه اي آب زرشك درون ليوان ها ريخته و دست مشتريان مي دهد. بعضي مشتري ها با سر انگشت تكه يخ داخل ليوان را مي چرخانند تا حسابي محتوي آن خنك شود و بلافاصله لاجرعه سرمي كشند. دو نفر پس از خالي شدن ليوان شان پشت دستشان را دور لب خود مي كشند بعد مي بينند رنگ آب زرشك گرفته است. اين صحنه ها را از دور نگاه مي كردم. از يكي مشتريان كه راهش را مي پيمود مي پرسم آب زرشك خوشمزه بود؟ مي خندد و مي گويد: «راستش طعمشو متوجه نشدم. به هر حال رفع تشنگي ام شد.» مي پرسم: «ظاهراً بساط شست وشوي ليوان ها چندان جالب نيست.» اين شهروند مي گويد: «شايد. اما مگه آنها كه دكان دارند و آب ميوه مي فروشند، كارشان بهداشتي است؟ من مشتري چه مي دانم آن دكاندار ميوه ها را چطور و با چه آبي شسته است. پيگيري اين ها كار مسئولان صنفي است.» مي گويم: ولي شما نوعي هم براي حفظ سلامت خودتان بايد بهداشت را در نظر بگيريد. مي خندد و اين جواب را مي دهد: «من نوعي و يا همه، بهداشت آب و خوراكي ها را در نظر داشته باشيم. آلودگي هوا را چكار كنيم؟! سرسام ماشين ها چي؟!...»
روي يك تخت چوبي به طول دو و عرض يك متر روي جوي بدون آب درون ظروف پلاستيكي لواشك، آلوچه ترش، شاتوت، تمبرهندي فله اي و يك و دو نوع خوردني ديگر از همين اجناس چيده شده است. اين پيشخوان دكان كوچك زير پله اي يك ساختمان مسكوني است كه تابلويش بزرگ تر از حجم دكان به شكل اريب مانند در فضاي پياده رو نصب و رويش نوشته شده است: «دربند كوچك» يعني اين دكان مشابه بساط دكان هاي دربند و هله هوله هاي آنجا است كه به مشتريان عرضه مي كند. البته تنها تشابه اش، همان بدون سرپوش بودن ظروف اين خوردني ها در فضاي آزاد است. بروبچه ها و نوجوانان بعضاً مشتريان پروپاقرص چنين توليدات فارغ از بهداشت هستند. آدم موقعي كه مي بيند علناً در برخي جاها هيچ احساس نگراني از بيمار شدن بروبچه ها و افراد ديگر در اثر تنقلات و خوراكي هاي در معرض انواع ميكروب و بيماري از سمت و سوي هيچ كس ديده و شنيده نمي شود، واقعاً تأسف مي خورد.
منابع توليد بيماري
در گذرگاه هاي زندگي
«شكوهي» در ادامه صحبت هايش پيرامون بهداشت با اين گفته كه در دين ما نيز توصيه شده رعايت نظافت نشانه ايمان است، مي افزايد: «بنابراين موارد كه گفته شد، مسئوليت مداري سبب مي شود لااقل به مرور ديگر شاهد آن نباشيم كه سرنشينان خودروها كيسه پلاستيك ضايعات ميوه و خوراكي هاي ديگر را در جاده و خيابان پرت كنند و اگر به دريا مي روند زباله و پسماندهاي خوراكي شان را در ساحل و در آب نيندازند. متأسفانه در خيابان، بزرگراه، كوچه ها و در پارك همين شهرمان و در جوي آب ديده و مي بينيم انواع زباله ها به طور فله اي روي چمن ها، كنار ديوارها و درختان ريخته شده است و صحنه هاي مشمئزكننده اي ديده مي شود. اين اوضاع كه از سر عدم احساس مسئوليت شهروندي به وجود مي آيد سبب مي شود ديگران از جمله كودكان، اين رويه لااباليگري و گسترش ويروس و بيماري ها را بي اهميت بشمارند. همچنين در سفرها ديده شده بعضي افراد از بستر آب چشمه سارها ظروف غذا، دست و صورت و البسه را شست وشو مي دهند. اين شيوه استفاده از آب، غفلت علني است كه سلامت خود و ديگران را تهديد مي كند. لذا بايد به صور مؤثر و با ايجاد انگيزه نسبت به بهداشت عمومي ساماندهي بهينه شود تا به مرور به شكل يك فرهنگ عامه در اذهان اجتماعي ماندگار شود.»از اين پژوهشگر بهداشت عمومي مي خواهم باتوجه به آنچه به عنوان خلأ و درباره بروز بيماري هاي واگيردار اشاره كرد، در يك جمع بندي فشرده بگويد چه برنامه اي بايد باشد تا قشرهاي مختلف جامعه تمايل بيشتري براي رعايت بهداشت فردي و عمومي در برابر امراض مسري داشته باشند؟
پاسخ اين پژوهشگر چنين است: «بايد به بزرگسال و خردسال مسئوليت بهداشت محوري در زندگي را همواره گوشزد كرد. بزرگ ترها نظافت محيط را از خانه تا كوچه و پارك و دريا و خيابان كاملا رعايت كنند و بچه ها اين مسئوليت بزرگسالان را ببينند تا خود ، بهداشت را رعايت كرده و ثمرات آن را درك كنند.»
گزارش روز