نگاهي به آموزش هاي فني و حرفه اي و نياز بازار كار بخش نخست
شتاب علم و صنعت در جاده مهارت افزايي

پريسا جلالي
بيكاري، اشتغال كاذب، كاهش اعتماد به نفس و هدر رفتن منابع توليد و عدم كارآفريني را در بردارد، از اين رو سازمان آموزش فني و حرفه اي كشور به منظور افزايش شاخص هاي رشد و مهارت آموزي جوانان تشكيل شد تا با ارتقاي سطح تخصص، از بروز ناهنجاري هايي مثل بالا رفتن آسيبهاي اجتماعي و دورشدن از شاخص هاي توسعه يافتگي و رشد مشاغل كاذب جلوگيري شود. اما عملكرد اين سازمان كه زيرنظر وزارت آموزش و پرورش فعاليت مي كرد از سوي مجلس شوراي اسلامي مورد انتقاد واقع شد تا جايي كه با توجه به تاكيد رهبر معظم انقلاب در سياست هاي كلي ابلاغي و به ويژه بند 7 اين سياست ها و تصريح بر تحول بنيادين در سه حوزه دانش، مهارت و تربيت، اين سازمان با همه تجهيزات، پرسنل و حتي سياست ها و برنامه ها در اختيار وزارت علوم قرار گرفت تا همه بار مهارت افزايي و آمادگي براي بازار كار بر دوش وزارت علوم باشد.
سازمان آموزش فني و حرفه اي كشور وابسته به وزارت كار و امور اجتماعي از ادغام سه نهاد آموزشي در سال 1359 و به منظور ارائه آموزشهاي فني و حرفه اي تشكيل شد تا به عنوان مهم ترين كانون مهارتي و كاربردي كشور به توسعه آموزش هاي مهارتي با هدف افزايش توانايي هاي دانش، مهارت و قدرت درك افراد و انجام مطلوب تر كار در محدوده وظيفه شغلي بپردازد. اما اينكه اين نوع مهارت آموزي تا چه ميزان توانسته نيروي جوان را به بازار كار نزديك كند موضوعي است كه قصد داريم در اين گزارش بدان بپردازيم.
به تعبيري ديگر به دنبال پاسخ به اين سؤال هستيم كه چرا با همه تلاشي كه براي ايجاد، تقويت و توان افزايي سازمان فني وحرفه اي براي توانمندي جوانان جوياي كار صورت گرفت هنوز بخش زيادي از فارغ التحصيلان ما بعد از پايان دوران دانشگاه يا بيكارند و يا به مشاغلي روي مي آورند كه هيچ گونه سنخيتي با رشته تحصيلي آنان ندارد.
اما پيش از ورود به اين بحث اجازه دهيد به ضرورت فرهنگ سازي رشته هاي مهارتي اشاره اي داشته باشيم كه با وجود گذشت چندين سال از تاسيس هنرستان ها و ايجاد شاخه هاي فني و حرفه اي و كار و دانش و رشته هاي دانشگاهي آن هنوز مقدماتش آن طور كه بايد فراهم نشده و همين عامل ورود برخي دانش آموزان را به اين هنرستان ها دشوار مي كند.
فرهنگ سازي نكرديم!
ضرورت فرهنگ سازي براي هر فعاليتي گام نخست حركت به سمت موفقيت است، موضوعي كه به گفته برخي از فارغ التحصيلان فني و حرفه اي هنوز آنطور كه بايد فكري به حال آن نشده است.
سميرا خليلي پس از اتمام دوره سال نخست دبيرستان وارد يك مركز فني وحرفه اي شد تا ديپلم فني اش را در رشته مورد علاقه اش بگيرد.
او كه در حال حاضر با ديپلم نقاشي اش تابلوهاي زيادي براي فروش و عرضه به بازار دارد از وضعيت شغلي اش راضي است و در اين رابطه به گزارشگر كيهان مي گويد: وقتي اين رشته را انتخاب كردم تنها فردي كه حمايتم كرد برادرم بود كه دبير يك دبيرستان است اما از جانب بقيه اطرافيانم مورد سرزنش قرار مي گرفتم و مي گفتند با معدل خوبي كه داري چرا در رشته هاي رياضي و تجربي ادامه تحصيل ندادي و مي خواهي مثل شاگردهاي تنبل به هنرستان فني و حرفه اي بروي!
خليلي ادامه مي دهد: اين حرف و حديث ها بارها باعث شد دلسرد شوم و اگر تشويق هاي بردارم نبود حتما ترك تحصيل مي كردم چون علاقه اي به رشته هاي دبيرستان نداشتم و فقط دوست داشتم نقاش باشم البته معلمان خوبي داشتم و حمايتم مي كردند اما مردم جامعه چنين ديدي نداشتند. وي كه دانش آموزان كار دانش و فني و حرفه اي را قربانيان فقدان فرهنگ سازي مي داند معتقد است: بسياري از دانش آموزان كه در مقطع متوسطه و در دبيرستان ها درس مي خوانند به خاطر ديد منفي برخي اطرافيانشان مجبورند در همان جا ادامه تحصيل دهند در صورتي كه مي توانند با تحصيل در رشته هاي فني و حرفه اي موفق تر باشند. عده زيادي را مي شناسم با وجودي كه علاقه ندارند اما تحت فشار خانواده و با هر زحمت و نمره اي شده واحدهاي درسي شان را مي گذرانند و هر لحظه از درس و مدرسه بيزارتر مي شوند.
در تكميل گفته هاي اين خانم جوان موفق بايد گفت اگر فرصتي به اين دسته از دانش آموزان داده شود تا آنها هم رشته مورد علاقه خود را در فني و حرفه اي ها و هنرستان ها دنبال كنند در جامعه موفق تر خواهند بود.
حسين خليلي دبير يك دبيرستان پسرانه هم كه مشوق خواهرش در ورود او به فني و حرفه اي است، در ادامه صحبت هاي خواهرش مي گويد: اين همه بيكار و پشت كنكوري كم نيستند كه حالا بخواهيم افراد علاقه مند به رشته هاي فني را هم درگير رشته هاي خشك و تئوريك كنيم كه علاقه اي به آن ندارند؟
به عقيده او تعداد زيادي هستند كه حتي با ادامه تحصيل در دبيرستان و دانشگاه و مقاطع عاليه تحصيل و كسب شغل خوب اما بازهم علاقه خود را در رشته هاي فني و حرفه اي كه به نظر عوام رشته هاي بي فايده خوانده مي شود، دنبال مي كنند.
خليلي در ادامه تاكيد مي كند كه مثمرثمر بودن تحصيل در رشته هاي فني و حرفه اي شامل حال افرادي مي شود كه بخواهند با همان ديپلم جذب بازار كار شوند. چون اين افراد اگر وارد دانشگاه هم شوند بازهمين مهارت را مي خواهند بياموزند و دانشگاه رفتن چندان تاثير در ميزان يادگيري و مهارت افزايي آنها ندارد. يعني مي خواهم بگويم دانشگاه هاي مهارتي آنطور كه بايد نتوانسته اند متناسب با نيازهاي بازار كار عمل كنند و نسبت به هنرستان ها دانش بيشتري به دانشجويان ارايه دهند.
عدم تناسب بازار كار با رشته ها
حضور فارغ التحصيلان بيكار در جامعه و حتي تا مقطع فوق ليسانس و بالاتر از آن ثابت مي كند كه بازار كار افراد مهارت ديده مي خواهد و صرف داشتن مدرك تحصيلي خاص پاسخگو نيست. فاطمه صانعي ديپلمه رشته طراحي دوخت اما در حال حاضر در دفتر يك اداره خصوصي به كار تايپ مشغول است.
او سال ها درس خوانده و اكنون به قول خودش مي بايست فردي با تحصيلات عاليه باشد اما ثمره درس و تحصيلش كار كردن در رشته اي به غير از رشته تحصيلي اش است.
صانعي مي گويد: به رشته درسي ام آن قدر علاقه داشتم كه با وجود نارضايتي والدينم بازهم تلاش كردم تا در يكي از مراكز فني حرفه اي طراحي دوخت بخوانم اما وقتي درسم تمام شد تازه فهميدم بازار كار برايم هيچ فرصتي فراهم نمي كند. تازه فهميدم طراحي دوخت رشته اي بوده كه هنوز براي تدريسش معلم زبده و كارورزيده به اندازه دانش آموزان نيست. معلم ما روانشناسي خوانده بود و طراحي دوخت تدريس مي كرد!
وي ادامه مي دهد: البته همه مدارس فني و حرفه اي اين طور نيستند. بعضي هايشان حسابي سختگير و معلمان باتجربه اي دارند. اما مهم اين است كه الان با ديپلم طراحي دوخت نمي توانم وارد بازار كار شوم. رشته هاي ديگري هم در فني و حرفه اي وجود دارد كه سرنوشتي مثل طراحي دوخت پيدا كرده اند.
صانعي مي گويد: دو نفر از دوستانم رشته آشپزي را انتخاب كردند كه آنها هم به شغل هاي ديگري روي آوردند چون هنوز آن طور كه بايد رشته هايمان در ايران جا نيفتاده و بازار كاربرايش نيست. البته افرادي هم كه در هنرستان درس خوانده و موفق شده اند كم نيستند.
سارا رضايي كه هنرستانش را تمام كرد توانست با افتتاح سالني براي آموزش گرافيك مشتريان زيادي جذب كند و با وام خوداشتغالي كه از صندوق مهر رضا گرفت حسابي درآمد كسب مي كند.
اما حامد خدابنده كه بعد از اتمام دوره هنرستان در شاخه فني و حرفه اي رشته كامپيوتر خوانده و در كنكور كارداني پيوسته پذيرفته شده و دو سال پيش مدركش را گرفته در يكي از مراكز مخابراتي به عنوان راننده مشغول به كار است.
وي دل خوشي از رشته اي كه درسش را خوانده ندارد و معتقد است: براي ورود به بازار كار نه علم به تنهايي و نه مهارت صرف نمي توانند كافي باشند بلكه بايد هر دو را با هم جمع كرد تا بتوان شغل خوبي دست و پا كرد.
خدابنده در اين گفت وگويش با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: وقتي وارد هنرستان شدم فكر مي كردم مي توانم با گذراندن واحدهاي درسي دو ساله شغلي براي خودم دست و پا كنم اما وقتي مدركم را گرفتم ديدم اطلاعاتم كافي نيست. به دانشگاه رفتم و درسم را ادامه دادم اما باز هم كم بود و آن قدر ديپلمه و فوق ديپلم كامپيوتر زياد است كه بازار كار جايي براي من ندارد. فكر مي كنم رشته هايي مثل كامپيوتر و حسابداري كه دانشگاه هاي دولتي و آزاد روي آن سرمايه گذاري مي كنند افرادي با اطلاعات بيشتر از فني و حرفه اي تحويل جامعه مي دهند كه براي كار هم بيشتر از ما مي دانند. چون هنوز خيلي از دروس به صورت تئوري ارايه مي شود و عملا مهارت آموزي نيست.
مهارت آموزي تئوريك؟!
حرف هاي اين فارغ التحصيل دانشگاهي كه واحدهاي عملي را به صورت تئوري و نظري پاس كرده قابل تأمل و تكان دهنده است.
اگرچه زمينه كارآفريني در كشور فراهم است اما مي بايست شرايطي هم فراهم شود تا مهارت ديده ها جذب بازار كار شوند. آيا اين عدم پذيرش از سوي كارفرمايان به خاطر ديد منفي آنان به مهارت يافتگان فني و حرفه اي است و يا ميزان اطلاعات كم و علم و مهارت اندك فارغ التحصيلان علت اين مشكل است؟
دكتر حسين عابدي عضو هيئت علمي دانشگاه علامه و استاد دانشگاه علمي كاربردي حرف هاي خوبي در اين رابطه دارد.
او يكي از مراكز آموزشي مهارت افزا را دانشگاه جامع علمي كاربردي مي داند و خلأ اين دانشگاه را هم مانند ديگر مراكز آموزشي مهارتي در نبود امكان آموزش عملي دروس عنوان مي كند.
وي ضمن اشاره به رنگ باختن آموزش مهارت در فني حرفه اي ها و مراكز دانشگاهي در گفت وگو با گزارشگر كيهان تصريح مي كند: در حال حاضر بازار كار براي شاخه فني و حرفه اي و كاردانش و حتي فارغ التحصيلان دانشگاهي آن مبهم است. چون تقريباً تا 80درصد دروسي كه تدريس مي شود جنبه تئوري دارد و طبيعي است دانشجو مهارتي نمي آموزد در حالي كه عنوان درس و سرفصل آن عملي است و همين دليلي است كه باعث مي شود كاركرد خود را از دست بدهد حتي در نظر خانواده و دانشجويان هم جلوه اي نداشته باشد.
دكتر عابدي اضافه مي كند: براي بهبود اين روند در وهله نخست سيستم هاي آموزشي يعني آموزش و پرورش و وزارت علوم مي بايست نظارت خود را بر دوره هاي آموزشي و كلاس ها قوي تر كنند و با تقويت بازرسي دوره هاي جامع تري ارايه دهند.
همان نظري كه طيبه صفايي، نايب رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي به آن تأكيد دارد و در اين رابطه معتقد است: خروجي آموزش و پرورش بايد به عنوان ورودي آموزش عالي باشد. اين در حالي است كه خروجي آموزش عالي به عنوان ورودي بازار كار تلقي نمي شود.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان ادامه مي دهد: اين بدان معناست كه در برنامه هاي كلان آموزشي تاكنون نظام مندي لازم وجود نداشته است. در حقيقت آموزش و پرورش در اين سيستم نمي تواند مهارت هاي لازم را به داوطلبان آموزش دهد در همين راستا تصميم گرفته شد اين وزارتخانه به رشته هاي نظري بپردازد و مسئوليت مهارت آموزي به عهده وزارت علوم گذاشته شود.
به راستي ورودي داوطلبان در نظام آموزش عالي بايد متناسب با اهداف آموزش و پرورش تعيين شود و اگر آموزش و پرورش مهارت هاي لازم را به دانش آموز بدهد در اين صورت مي توان در آينده اي نزديك اميدوار بود بين عرضه و تقاضا در دانشگاه و بازار كار هماهنگي ايجاد شود.
صفايي كه پيش از اين از بررسي مبحث منطقي نبودن رشته هاي تحصيلي با نياز بازاركار در كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس خبر داده بود مي گويد: كميسيون آموزشي مجلس مسئله اشتغال فارغ التحصيلان دانشگاهي، محتواي درسي دروس دانشگاهي و هماهنگي رشته هاي تحصيلي دانشگاه ها با نياز بازار كار را بررسي كرده كه اين موضوع در وهله نخست ارتباط تنگاتنگ ميان وزارت علوم و آموزش و پرورش و ديگر دستگاه هاي اجرايي را مي طلبد.
وي همچنين معتقد است: هنوز فرهنگ جامعه ما به ضرورت فني حرفه اي پي نبرده است و شاخه هاي دبيرستان فعلا ارجح تر به نظر مي رسند و خانواده ها از ورود فرزندانشان به مراكز فني حرفه اي ممانعت مي كنند كه بايد در اين رابطه فرهنگ سازي شود. همچنين سازمان ملي مهارت را دولت به نوعي تشكيل داد و البته در مجلس هنوز بحث وجود دارد.
موضوعي كه ابوالفضل حسني، مديركل دفتر شوراي گسترش آموزش عالي نيز پيش از اين تأكيد و تصريح مي كند: مقرر شده آموزشكده هاي فني و حرفه اي در درون دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي شكل بگيرند و زماني كه اين ادغام صورت گيرد ديگر آموزشكده هاي فني و حرفه اي نخواهيم داشت.
و به قول سخنگوي كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس ارتقاء آموزشكده هاي فني و حرفه اي به دانشگاه فني و حرفه اي مصوب شده و طبق قانون به وزارت علوم پنج سال وقت داده شده تا اين كار را انجام دهد.
گزارش روز