تأملي بر نقاط ضعف و قوت نوزدهمين نمايشگاه بين المللي قرآن كريم ( بخش دوم)
جاي خالي نوآوري و تحول در غرفه هاي قرآني

قرآن كريم دربرگيرنده هدايت و سعادت انسان در دنيا و آخرت است و در تمام مراحل زندگي رهبر و راهنماي انسان به سوي كمال مي باشد.
قرآن كريم انسان را به زندگي كردن با معيارها و ارزشهاي انساني و اسلام دعوت مي كند. و در يك كلام قرآن مجيد مايه خرمي دلها، درياي بي كران معرفت و يگانه موضوع توانگري است كه عامل اصلي هدايت گرو تربيت كننده افراد و جوامع بشري به سوي كمال و نيل به ارزشهاي اخلاقي و انساني است.
حضور مؤمنان روزه دار و انسانهاي طالب معرفت و شناخت پروردگار در نمايشگاه قرآن بهترين موقعيت و فرصتي مغتنم است تا همگان تن تشنه خود را در جويباري كه از كلاسهاي آموزش، نشستهاي تخصصي و تلاوت و ترجمه قرآن جاري است، سيراب نمايند.
صرف حضور در نمايشگاه و سپري كردن چند ساعتي از وقت و زمان بيكاري در اين چشمه پرخير و بركت، بدون تفكر و تعمق در آيات الهي و بدون توجه به ترجمه و مفهوم كلام وحي خيلي ارزشمند نيست.
اينكه برخي زماني را براي تفريح و خريد چند جلد قرآن و مفاتيح و نهايتا گشت و گذار در نمايشگاه اختصاص دهند و بر اين موضوع آگاه نباشند كه قرآن در زندگي ما تأثيرگذار است يا چگونه بايد با قرآن ارتباط برقرار كنيم و چه كاري بايد انجام دهيم حضوري مفيد فايده نخواهد بود.
مفاهيم قرآن نبايد فراموش شود
حجت الاسلام دكتر اسماعيل گندم كار، استاد مركز اسلامي هامبورگ كه در حال بازديد از غرفه هاي مختلف قرآني است در پاسخ به سؤال گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه براي بهره مندي و انس با قرآن بايد مراحل متعددي طي شود، مي گويد: «يادگيري قرآن، تلاوت كلام وحي، وضو و طهارت داشتن هنگام تلاوت قرآن، قرائت آيات الهي با صداي خوش و دلنشين و همراه با خشوع، تلاوت با ترتيب و تدبر در قرآن نيز از مهم ترين راههاي بهره مندي و انس با قرآن است.»
دكتر گندم كار همچنين به توضيح بيشتري در مورد تدبر در قرآن مي پردازد و مي گويد: «قاري قرآن بايد با توجه به معاني قرآن، آن را تلاوت كند و در آيات تفكر و انديشه نمايد و از آنها پند گيرد، چنانكه حضرت علي«ع» مي فرمايد: «پرهيزكاران در شب به پا خواسته و قرآن را شمرده و با تدبر تلاوت مي كنند، جان خويش را با آن محزون مي سازند و دواي درد خود را از آن مي گيرند هرگاه به آيه اي برسند كه در آن تشويق باشد، با علاقه و اميد به آن روي مي آورند و روح و جانشان با شوق بسيار در آن ذخيره مي شود و آن را همواره الگوي خود مي سازند و هرگاه به آيه اي برسند در آن بيم باشد، گوشهاي دل خود را براي شنيدن آن باز مي كنند و صداهاي ناله و برخورد زبانه هاي آتش در گوششان طنين انداز است.»
از اين استاد مركز اسلامي هامبورگ در مورد ترجمه و مفاهيم آيات الهي كه كمتر مورد توجه مردم است سؤال مي كنم و اينكه اين فراموشي تا چه حد در مهجوريت قرآن بين خانواده ها تأثيرگذار است آقاي گندم كار اين طور پاسخم را مي دهد: «فراموش كردن مفاهيم و معارف قرآن كريم و غفلت از آنها، باعث شده كه برخي از مردم به دستورات و پيامهاي راه گشا و هدايت گر اين كتاب مقدس توجه نكنند و فرهنگ قرآن تا حدودي در ميان مردم به دست فراموشي سپرده شود...»
وي با اشاره به اينكه الحمدلله برپايي چنين نمايشگاههايي اين فرصت را در اختيار خانواده ها و نوجوانان و جوانان مي گذارد تا با ترجمه هاي متعدد قرآن آشنا شوند مي گويد: «البته حضور مردم صرفا نبايد جنبه تشريفاتي و براي پر كردن اوقاتي از شب و روزشان در ماه مبارك باشد چون متأسفانه بسياري از مردم به جاي عمل به قرآن تنها آن را از نمايشگاه خريداري مي كنند و آيات آن را به عنوان يك كتاب مقدس يا به قصد ثواب آن را تلاوت مي كنند، يا در مراسم ختم مردگان آن را قرائت نموده يا در كنار سفره عقد و بر روي طاقچه از آن نگهداري مي كنند! در حاليكه قرآن كريم براي هدايت و تربيت انسانها نازل شده و مردم بايد با عمل به دستورات و فرامين آن، راههاي رسيدن به كمال و نزديك شدن به خداوند را بپيمايند و در آيات آن تدبر و تفكر كنند و در زندگي آنها را به كار گيرند و پياده كنند.»
ترجمه يعني انتقال دقيق مفاهيم قرآني
از وي در مورد ويژگيهاي يك ترجمه خوب قرآني و كتابهاي موجود در نمايشگاه سؤال مي كنم كه در پاسخ مي گويد؛ «ترجمه خوب ترجمه اي است كه معناي واقعي آيات را منتقل كند و به مخاطب خود اطلاعات صحيح و واقعي را به طور دقيق و روان برساند و به راحتي قابل فهم براي هر نوع مخاطبي باشد. ترجمه خوب بايد به گونه اي باشد كه اگر آيات عربي را از كنار آن برداريم بتوانيم از ترجمه فارسي، معنا را به خوبي درك كنيم و به نظرم كتابهاي ترجمه قرآني موجود در نمايشگاه در سطوح تخصصي و عمومي است كه در سطح تخصصي ترجمه آيات الهي بيشتر كار شده است و در زمينه عمومي هنوز جاي كار زيادي وجود دارد ضمن اينكه بايد ترجمه هاي قرآني مخصوص نوجوانان هم داشته باشيم و آيات الهي را به زبان روز و مطابق با شأن نزول آيات براي اين قشر جوان ترجمه و تفسير كنيم.»
وي به خلأهاي موجود و جاي خالي ترجمه هاي قرآن در ابعاد مختلف اشاره مي كند و مي گويد: «در اين زمينه جاي خالي شأن نزول آيات ديده مي شود به عنوان نمونه تفسير مختصري از قرآن در يك جلد انجام مي گيرد و ترجمه و تفسير ديگري در كتاب ديگري مشاهده مي شود، حال آنكه كار كردن در زمينه آيات الهي در بخش ترجمه دنياي وسيعي دارد، قرآن درياي مواجي است كه مثل خورشيد تابان است و به تمام عالم هستي، تا به الفاظ و عبارات و حقايق و دقايق قرآن مي تابد و در اين بين نگاههاي تفسيري به قرآن متفاوت است، برخي نگاه فلسفي و برخي كلامي دارند، اما تا اين ساعت ما تفسير سياسي روي قرآن نداشته ايم و در اين زمينه خلأ وجود دارد.»
از وي مي پرسم منظور از تفسير سياسي قرآن چيست كه در پاسخ مي گويد: «يعني قرآن را با نگاه سياسي تفسير و منتقل كنيم چون مباحث حج، نماز و ولايت، عدل و داد همه از مباحث سياسي قرآن است كه بايد با نگاه سياسي تفسير شود ضمن اينكه بر روي تفسير فلسفي و عرفاني قرآن هم به صورت كامل در بين شيعه كار نشده است و متاسفانه تاكنون تفسير كلامي شيعي نداريم. و تفسيرالميزان كه در بازار موجود است، تفسيري با زواياي گوناگون و جامع است اما در بين سني ها تفسير شيخ ابوالفتوح رازي و تفسيرگازر يك تفسير كلامي است. ولي به طور كلي روي اين قضايا در جهان اسلام بايد بيشتر كار شود.»
وي مي گويد: «در مجموع نمايشگاه يك فرصت معنوي براي برقراري ارتباط با علوم قرآني است كه هر كس به اندازه وسع خود از چرخه توليد تا مصرف از آن بهره برداري مي كند.»
هديه اي براي زوجهاي جوان
غلامرضا آستركي كه 62 سال سن دارد و مسئول غرفه نشر جمهوري است. در جلوي غرفه از بازديدكنندگان به گرمي استقبال مي كند و با قرآنهاي نفيس و زيبايي كه براي عرضه و فروش آورده، پاي هر بيننده اي را براي رفتن سست مي كند، قرآنهايي با قابهاي چوبي و نقره كاري با نگين هاي فيروزه و عقيق واقعاً خيره كننده هستند، اگرچه قدري قيمتهايشان بالاست و گاهي تا 140 هزار تومان هم مي رسد، اما آقاي آستركي مي گويد: «واقعاً هديه كردن قرآنهاي نفيس مخصوصاً براي زوجهاي جوان و در شروع زندگي ارزشمند است، به شرط آنكه به دستورات قرآن عمل نمايند.»
آقاي آستركي در ادامه مي گويد: «اگر مردم قرآن را بخرند و روي طاقچه بگذارند و به جاي هفته اي يك بار خواندن يا تلاوت هر روزه آن، فقط گردو غبارش را پاك كنند، هيچ ثمري ندارد.»
نظر او را در مورد تكراري شدن نمايشگاه در تهران و استقبال كم مردم مي پرسم كه مي گويد: «البته تكراري شده است و بهتر است در استانهاي ديگر هم اين نمايشگاه داير شود، اما برگزاري آن در طول مدت ماه مبارك رمضان براي مردم خوب است به شرط آنكه مسئولان امكانات رفاهي مناسبي براي بازديدكنندگان در نظر بگيرند.»
قرآن فقط يك كتاب نيست
سبك زندگي است
هر ساله در طول ماه مبارك رمضان نمايشگاه بزرگ و به تعبير برخي، نمايشگاه بين المللي قرآن در تهران برگزار مي شود، هر چند كه هزينه هاي آن به نظر سنگين مي آيد ولي نسبت به عظمت كار فرهنگي و عظمت قرآن شايد هيچ باشد. اما اين موضوع نمي بايست خود عاملي در تبذير و اسراف درآمد ملي و مردمي شود، زيرا فرصتهايي كه از اين طريق از دست مي رود يا به تهديد تبديل مي شود، نمي بايست ناديده گرفته شود.
دكتر بهرام طيبي محقق و پژوهشگر مسائل قرآني كه قبل از ماه مبارك رمضان و در روزهاي اوليه براي بازديد از نمايشگاه به تهران آمده بود، در گفت وگو با گزارشگر كيهان نقطه نظرات خود را در مورد تكراري شدن نمايشگاه قرآن و برپايي آن صرفاً در تهران و عرضه انواع محصولات فرهنگي و قرآني كه هر ساله و به صورت يكنواخت عرضه مي شود، اين گونه مطرح مي كند:
«نمايشگاه قرآن برخلاف هر نمايشگاه لباس و كالا و حتي نمايشگاه كتاب است؛ زيرا قرآن، آيين زندگي است كه سبك كامل و درست زندگي را به بشر مي آموزد؛ بنابراين قرآن تنها يك كتاب نيست. پس بايد با قرآن به عنوان يك سبك زندگي برخورد كرد.
اين كه قرآن سبك زندگي و آيين درست زيستن بشر باشد، اقتضائات و لوازمي دارد. از جمله آنها چنان كه خود قرآن بر آن تصريح و تأكيد دارد، تدبر در قرآن و درك مفاهيم و معارف آن مي باشد. البته خود اين تدبر از يك منظر، مقدمه است؛ زيرا انسان با تدبر در قرآن مي بايست هم در كليات حق را از باطل بشناسد و هم در جزئيات مصاديق درست انديشه اي و رفتاري هنجارها را از ضدهنجارها تشخيص دهد و در زندگي اش به كار گيرد.
نمايشگاه كتاب اگر نتواند اين هدف را برآورده سازد و زمينه و بستري براي بردن سبك قرآني به درون جامعه و زندگي يكايك افراد آن جامعه نباشد، از هدف خود دور افتاده است.»
دكتر طيبي مي گويد: «با نگاهي به دوره دو دهه اي برپايي نمايشگاه بين المللي قرآن در تهران، به سادگي مي توان دريافت كه نمايشگاه يا اصولا چنين هدفي را دنبال نمي كرد يا اگر سال هاي اخير با ايجاد بخش هايي چون پرسش و پاسخ و بخش پژوهشي و برگزاري نشست هاي علمي در مفاهيم قرآني، دنبال چنين اهدافي رفته است، يا به سبب سازوكارهاي نادرست يا كم بهره گيري از همه منابع انساني، ابزارها و امكانات يا هر علت و عامل و مانع ديگر، نتوانسته است به اين هدف نزديك شود چه رسد تا بدان دست يابد.»
وي اضافه مي كند: «اگر به اشعار شاعران پارسي گو در گذشته توجه كنيم از سعدي و حافظ و مولوي، آنان تلاش داشتند تا مفاهيم قرآني را به شكلي درآورند تا توده هاي مردم بتوانند آن را هم چون آينه در برابر گيرند و زندگي خود را بدان سامان دهند. اين گونه است كه در افواه مردم، اشعار برگرفته از آيات قرآني به شكل استدلالي به كار مي رود و با آن ها به تبيين انديشه و رفتار و يا تعليم آداب و سنت هاي درست مي پردازند. اما در سال هاي اخير بيشتر شاعران يا خود از درك قرآن ناتوان هستند يا اصولا در انديشه بازسازي يا توليد مفاهيم بر پايه آيات قرآني نبوده اند و ديگران نيز به طور كلي از اين مقوله غافل مانده اند. اين گونه است كه جامعه ما فاقد عناصري است كه قرآن را به درون خانه و جامعه و حاكم بر انديشه ها و رفتارهاي ما كند.»
طيبي خاطرنشان مي كند: «هر چند كه عنوان بين المللي بر اين نمايشگاه گذاشته شده است، هم از نظر حضور ديگران در اين نمايشگاه كمتر اثر درخور توجه و شايسته اي است و هم از نظر جغرافيايي اين نمايشگاه در محدوده تهران گرفتار آمده است.»
دكتر طيبي اضافه مي كند: «البته مشكلات ديگري در عرصه قرآن و پژوهش ها و كاربردي كردن مفاهيم قرآني در جامعه ايراني وجود دارد كه ارتباطي به نمايشگاه ندارد. از جمله اين مشكلات مي توان به پژوهش هايي اشاره كرد كه با سرمايه هاي كلان از سوي مراكز تحقيقاتي و پژوهشي قرآني انجام مي گيرد. بسياري از اين پژوهش ها حتي براي مراكز تصميم ساز و تصميم گير بي فايده است، چه برسد كه توده هاي مردم كه از آن استفاده كنند. كمتر پژوهش هايي را مي بينيد كه ناظر به نيازهاي جامعه باشد. همين مسئله است كه ما را با بحران دانش انساني مواجه ساخته است. هنوز پس از سه دهه هيچ مركز پژوهشي در اين انديشه نشده است كه نظريه هاي علمي را در علوم انساني از جمله روان شناسي، جامعه شناسي، تربيتي، آموزشي، سياسي و مانند آن براساس آموزه هاي وحياني قرآني استنباط كند.»
اين پژوهشگر مي گويد: «نمايشگاه قرآن در ماه رمضان شايد فرصت خوبي است تا با نگاهي گذرا و سريع از آن چه داريم بدانيم در چه عرصه هايي عقب هستيم يا اصلا از آن غافل مانده ايم و اينكه چه توانايي هايي داريم و چه فرصت هايي در اختيار ماست و مي توانيم از آن بهره گيريم. دست كم از اين فرصت براي شناخت داشته و ناداشته ها و برنامه ريزي براي كيفيت بخشي به داشته ها و جبران نداشته ها استفاده كنيم.»
گزارش روز