آسيب شناسي رويكرد مجموعه هاي تلويزيوني در ماه مبارك رمضان
سرگرمي هاي كليشه اي براي رفع تكليف! ( بخش پاياني)

پريسا جلالي
با مقايسه مجموعه هاي تلويزيوني مناسبتي طي ماه مبارك رمضان به سه دسته موضوعات طنز، اجتماعي و ديني مي رسيم كه بعد ديني در سال هاي اخير بيشتر وجه ماورايي به خود گرفته و اگرچه در ابتدا توانست توجه مخاطبان را به خود جلب كند، به مرور به كليشه اي تبديل شد كه ديگر رغبتي را در مخاطبان برنمي انگيزد. اما اين انتقاد فقط متوجه مجموعه هاي ديني سيما نشد و سريال هايي با مضامين اجتماعي را هم دربرگرفت.
«سقوط يك فرشته» نمود بارزي است كه در ابتدا مخاطبان زيادي جذب كرد اما در اواسط راه برخي از بينندگان به ويژه والدين نگران از آينده فرزندانشان را از دست داد چون قبح فرار از خانه را ريخت، همچنان كه ارتباط دختر و پسر در «پنج كيلومتر تا بهشت» ساده انگاشته شده است. صحت و سقم اين ادعا را با كارشناسان اجتماعي و مذهبي در ميان گذاشته ايم.
در گزارش نخست به اين موضوع پرداختيم كه تم ماورايي در مجموعه هاي تلويزيوني 90 رسانه ملي كه بدون كار كارشناسي دقيق توليد و پخش شد مي تواند آسيب هايي به همراه داشته باشد؛ هر چند نمي توان منكر ديگر آثار ارزشمند شبكه هاي راديو و تلويزيوني طي ماه مبارك رمضان بود كه آثار معنوي بسياري راهي سفره هاي رمضان مخاطبان كرد. اما در بعد اجتماعي و آسيب هاي ناشي از آن حرف هاي زيادي هست.
دقت رسانه ملي در رفع انحرافات
شب هاي رمضان فرصت خوبي براي در كنار هم بودن و بهره بردن از ارزش پاسداري از كانون گرم خانواده است ضمن اينكه فرصت شناخت خود و معرفت شناسي دراين ايام فراهم است.
همين ايام پرفيض آمادگي كسب فضايل و تمايل به تقويت ارزش هاي ديني و اخلاقي را مهيا مي كند بنابراين به اعتقاد كارشناسان اجتماعي اين علل مسبب كاهش آمار ناهنجاري و جرايم طي ماه صيام است.
مجيد كاشاني از جمله اين كارشناسان اجتماعي و جامعه شناسان است كه اقدام رسانه ملي را براي آماده كردن چنين مقدماتي در روح و ذهن مخاطبان قابل احترام مي داند و مي گويد:« اما اين اقدامات نيازمند دقت فراوان است چون رسانه ما داراي مخاطبان زيرك و باهوشي است كه هيچ يك از نقاط ضعف و قوت شبكه هاي سيما از نظر آنها دور نمي شود.»
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان اضافه مي كند: برخي سال ها شبكه هاي سيما به طور عيني موضوعات ديني را رواج داده اند اما طي سال هاي اخير مسايل فكري و روح معنوي ديني بيشتر پرداخته شده است. «پنج كيلومتر تا بهشت» ايجاد انگيزه مي كند تا بين دنياي تجربي ديني و دنياي ماورايي فرد به دنبال پاسخ به سوالاتش باشد. اين مجموعه تا اندازه اي مخاطب جذب كرد ولي شخصيت هاي طراحي شده با زندگي واقعي مردم نزديكي نداشتند و كمي اغراق شده بود. فيلم «سي امين روز» يك مقدار با زندگي واقعي مردم نزديك بود اما فقط به بعد آسيب هاي زندگي پرداخت. طنز آخر شب هم آن قدر به مسايل تكراري توجه كرد كه داستان بيش از حد كشدار و بي محتوا شد.»
اين استاد دانشگاه ضمن اشاره به ضعف اين مجموعه ها، نقاط قوت رسانه ملي را در تلاش براي رويكرد معنوي فيلم ها مي داند اما عقيده دارد: فرصتي براي همذات پنداري بين مخاطب و نقش ها وجود ندارد. داستان كوتاه را به داستان بلند تبديل كردن هم نوعي ضعف محسوب مي شود. طبق تحقيقات اوليه اي كه بر مجموعه هاي تلويزيوني ماه رمضان انجام داديم مخاطبان چندين قسمت از مجموعه ها را يا نديده اند و يا اهميت ندادند كه ببينند كه اين به منزله سطح كيفي نازل آثار است.
از طرف ديگر برنامه هايي پخش شد كه به خاطر افراط در معنويت گرايي مخاطبانش را از دست داد. «ماه عسل» چون بيش از حد معمول به آسيب ها پرداخت آثار سوئي بر مخاطبان داشت.
گاهي فرصت 30 روزه ماه مبارك رمضان غنيمتي است تا توليدكنندگان و كارگردانان سيما براي رفع معضلات اجتماعي تصميم بگيرند همه آسيب هاي اجتماعي را آن قدر پررنگ نشان دهند تا گامي براي رفع مشكلات و آسيب ها بردارند. فارغ از اينكه نظارت كارشناسان اجتماعي و مذهبي مهم ترين ركني است كه مي تواند به كاهش آسيب ها منجر شود.
به همين علت است كه غالب كارشناسان توصيه مي كنند رسانه ملي اگرچه به 50 درصد مسايل منفي و آسيب ها مي پردازد بايد 50 درصد مابقي را به نمايش مسايل مثبت اختصاص دهد چرا كه صرف نمايش منفي يا مثبت، رسانه ملي را مخاطب گريز مي كند.»
مجيد كاشاني همچنين مي گويد: طي اين سال ها كه با توصيه رهبر معظم انقلاب و تلاش مسئولان و دست اندركاران سعي شده ماه رمضان به عنوان ماه جشن ياد شود صدا و سيما هم مي تواند برنامه هاي اميدبخشي توليد كند كه به افراط و تفريط مبدل نشود. البته برنامه جشن رمضان را به نوعي مي توان مصداق ترويج روحيه شادي در اين ماه درنظر گرفت.
سيما حافظ ارزش ها باشد
هادي شمس اللهي پدري مسن است و بسيار معتقد به ارزش هاي ديني و اخلاقي كه حتي تماشاي مجموعه هاي شبكه هاي سيما را توسط فرزندانش كه در سنين نوجواني و جواني اند خطرناك مي داند.
وي به خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: به جاي بهره بردن از فضاي معنوي اين ماه فرزندان ما بايد شاهد برنامه هايي از تلويزيون باشند كه نه تنها كمكي به تعالي آنها نمي كند بلكه در برخي موارد اعتقاد آنها را به ارزش ها مي گيرد.
وي در مصداق گفته اش به «سقوط يك فرشته » اشاره مي كند و مي گويد: از ابتدا اين فيلم را به همراه خانواده مي ديديم اما به اواسط داستان كه رسيد پسر و دختر جوانم هر دو مرا با نقش پدر اين مجموعه تلويزيوني مقايسه مي كردند و معتقد بودند سخت گيري پدر خانواده باعث شده فرزندش خانه را ترك كند و به اين حال و روز بيفتد. فيلم سازان بهتر است بيشتر به اين موضوعات توجه كنند و بدانند جوانان و نوجوانان مخاطبان آنها هستند.»
شمس اللهي البته به مناظري مثل نمايش قبرهاي خالي در «سي امين روز» و روح هاي آزاد « پنج كيلومتر تا بهشت» و صداي خاص شيطاني كه به چهره هاي مختلف ظاهر مي شود در «سقوط يك فرشته» اشاره مي كند و اين مناظر را عامل ترس و هراس فرزندانش مي داند ضمن اينكه همراهي دختر و پسر اگرچه در قالب روح هستند و رفتن آنها به سينما يا دانشگاه و منزل يكديگر نمي تواند صحنه هاي خوشايندي باشد. اينكه وارد اتاق خواب دخترعمويش شود و موضوعاتي مثل اين انتظاري نيست كه ما والدين از رسانه ملي داشته باشيم.»
اتفاق ديگري كه از رسانه ملي در اين شب ها شاهد بوديم به راه انداختن مسابقه پيامكي و جذب مخاطب از طريق مسابقه و جايزه بود كه مجموعه «سقوط يك فرشته» آن را دنبال مي كرد و سوالاتي بدور از نظريات كارشناسان اجتماعي و رفتارشناسان در آن مطرح مي شد كه غيرمستقيم برخي ارزش ها زير سوال مي رفت.
موضوعي كه يحيي كمال معاونت فرهنگي تبليغي حوزه علميه قم هم بدان اشاره دارد و در اين رابطه به گزارشگر كيهان مي گويد: سخت گيري والدين در مورد رفتار و اعمال فرزندانشان در مسابقه پيامكي اين مجموعه و حتي در اين فيلم باعث گسستن خانواده معرفي شد. يا در مجموعه «سي امين روز» دوست پري به پري مي گويد: «در 16 سالگي به خاطر سخت گيري مادرم از خانه بيرون زدم و الان هيچ مشكلي ندارم. تو هم وقتي با مادرت حرف زدي پلي پشت خودت باقي نگذار.» اينها فرار از خانه و ريختن ترس از زندگي در خيابان را ترويج مي كند.
اين كارشناس مذهبي ادامه مي دهد: در سينماي هند بارها شاهد فيلم هايي بوده ايم كه وقتي جوان خانواده به خاطر مشكلاتي كه در خانه دارد خانواده اش را ترك مي كند در بيرون از خانه با مصائب زيادي مواجه مي شود و مجبور است دوباره به كانون خانواده بازگردد و والدين هم او را با آغوش باز مي پذيرند. چند وقت پيش مصاحبه يكي از بازيگران خوشنام تلويزيون را مي خواندم كه گفته بود حاضر نيستم خانواده ام فيلم هاي ايراني ببيند چون ابتذال گفتار و رفتار زياد وجود دارد. بنابراين بهتر است ما هم به توليد مجموعه هايي بپردازيم كه آثار مثبتي داشته باشند در عين حال آسيب هاي اجتماعي را هم نشان بدهيم.
رحمانيت خدا حلقه مفقوده مجموعه ها
اين هشدار خيلي جدي است. موضوعي كه بارها و بارها مطرح شده و زبانزد كارشناسان فرهنگي و مذهبي است كه تبليغ دين اسلام در خلال توليدات رسانه ملي و سينما و در كل از طريق هنر مي تواند آثار خوبي داشته باشد.
همان اتفاقي كه پيروان مسيحيت به دنبالش هستند و با ارايه آثار هنري و توليدات سينمايي و تلويزيوني سعي دارند دين مسيحيت را ديني مهربان توصيف كنند و از اين طريق عضوگيري كنند.
سيده زهرا حجازي كارشناس مذهبي با بيان اين عبارات، نقش رسانه ملي را در پاره اي موارد موفق عنوان مي كند اما در خصوص مجموعه هاي تلويزيوني ماه مبارك رمضان عقيده دارد اين نقش و رسالت به خوبي ايفا نشده است.
وي در گفت و گو با گزارشگر كيهان مي گويد: دين اسلام دين رحمت است و رحمانيت خداوند و انعطاف دين اسلام بايد توجه شود در حالي كه عكس اين موضوع را در اين مجموعه ها شاهديم و بيشتر روي عواقب گناه و از طريق ترس و واهمه براي نتايج گناهان سعي شده مردم از اعمال بد بترسند چون ممكن است خداوند گناهان فرد را نبخشد. در حالي كه مروجان مسيحيت دائم از مهرباني خداوند و رافت دين مسيح مي گويند و چهره اسلام به عنوان چهره اي خشن معرفي شده است.»
اين دبير با سابقه كه با قشر نوجوان و جوان جامعه سرو كار دارد در ادامه اظهاراتش تصريح مي كند: «در تعامل با دانش آموزان مي بينيم كه بچه ها حتي به اين مقايسه مي پردازند و اين موضوع را توجه مي كنند كه چرا اسلام دين خشني است و مسيحيت نه . بيشتر از مرگ مي ترسند كه اگر همه تلاش خود را بكنند به حداقل وعده هاي بهشتي هم نمي رسند اما فكر مي كنند با مسيحيت مي توان به حداكثرها رسيد. اين نقشي است كه رسانه ملي نتوانسته خوب ايفا كند. در فيلم هاي ماه رمضان حتي نشان مي دهند كه افراد مذهبي و با ايمان هم به راحتي مي توانند سقوط كنند و حفظ دين براي اين افراد مشكل است. البته در كارتون ها اين موضوع توجه مي شود و به راحتي كودكان بخشيده مي شوند اما در مورد بزرگ ترها اين طور نيست.»
وي حتي اعتقاد دارد كه نشان دادن روح در اين فيلم ها باعث احساس ترديد نسبت به ماورا و انكار خواهد شد چرا كه كارشناسي عمل نشده و با مسايل ديني منطبق نيست اين حالت ترس باعث شده فرد به هدف فكر نكند در نهايت روي سنين پايين تر اثر نامطلوبي داشته است.
آثار معنوي در قالب هنر
ارايه آثار فاخر در ارتباط با موضوعات متنوع از رسانه ملي زماني ممكن شده كه به فيلمنامه اي شعاري بسنده نكرده ايم و در قالب هنر به مضاميني پرداخته شده كه به رفع آسيب هاي موجود در جامعه منجر شده است.
حجت الاسلام و المسلمين حميد درخشان پور مشاور خانواده در حوزه علميه قم تاكيد مي كند كه بهتر است كار ريشه اي در تلويزيون انجام شود و مضامين اخلاقي و معنوي را در قالب هنر ارايه دهند تا براي مخاطبان قابل پذيرش باشد. وي نيز در انتقاد به توليدات شبكه هاي سيما در ايام ماه رمضان اين مجموعه ها را از لحاظ معنوي ضعيف ارزيابي مي كند.
اين كارشناس مذهبي به گزارشگر كيهان مي گويد:«بيش از اين بايد به مسايل اخلاقي و معنوي در سريال ها توجه شود. توصيه مي كنم در نگارش فيلمنامه با كارشناسان مشورت شود. ما آثار غني معنوي زيادي داريم و نويسندگان زبده كم نيستند اما در مقايسه با اثر «كليد اسرار» محصول كشور تركيه كه اهل تسنن هستند چقدر موفق عمل كرده ايم؟ ما بهتر از آنها مي توانيم آثار معنوي خلق كنيم كه براي خانواده ها و نوجوانان و جوانان مثمرثمر باشد.»
وي ادامه مي دهد: «تا حدودي سعي شده رفع تكليف شود در صورتي كه در ماه مهماني خداوند كه فضاي معنوي و خودسازي فراهم است توجه دادن مخاطبان به خود و گوشزد كردن نصايح اخلاقي مي تواند آثار خوبي در جامعه داشته باشد.»
اين مشاور خانواده البته به اين مساله هم تاكيد دارد كه جنبه هاي معنوي افراد نويسنده بايد غني باشد تا اين روحيه را به نقش هاي مجموعه ها منتقل كنند. پرداختن سطحي به موضوع شيطان و روح باعث مي شود مخاطب آنطور كه بايد موضوع را جدي نگيرد. در سريال هاي ماه مبارك رمضان بيش از حد به موضوع ماوراء پرداخته شده و مخاطب فكر مي كند فيلم سرگرم كننده توليد شده و به آثار معنوي آن توجه نمي كند.
گزارش روز