راهكارهاي تقويت زمينه هاي رشد ديني كودكان و نوجوانان (بخش دوم)
چشمه هاي زلال تربيت ديني در جويبار زندگي

زمزمه دلنشين اذان در گوش جان نوزاد تازه متولد شده، نوش جان كردن شير شيرين زندگي در دامان پرمهر و محبت مادري صبور، تاتي تاتي كردن كودكان خردسال به همراه پدربزرگ و مادربزرگ براي حضور در خانه امن الهي و شركت در محافل نوراني قرآن همه و همه پل ارتباطي كودكاني مي شود كه وقتي پاي به دنياي پر شر و شور نوجواني و جواني مي گذارند، از گزند خطرات و دست اندازهاي زيادي كه در سر راهشان قرار مي گيرد، در امان بمانند و اسير هوس بازي هاي جاهلانه نشوند و قدم در مسير صحيح زندگي بگذارند و در آينده نيز در برابر انواع تهاجمات فرهنگي و ماديات دنيوي واكسينه شوند و شروع زندگي خوبي را داشته باشند.
براي بسياري از خانواده ها شركت كودكان در مجالس مذهبي، عملي خوشايند و راهكارهاي مناسب براي دور شدن فرزندانشان از مفاسد اجتماعي است ،زيرا دريافته اند در سايه تمسك به اهل بيت«ع» آينده معنوي آنها بيمه مي شود. از آنجا كه حس ديني در طبيعت و فطرت كودك به وديعه نهاده شده، وظيفه والدين تقويت اين حس و آماده كردن كودك از نظر رواني و عاطفي براي پذيرش عميق تر آن است تا اين حس بدون القا و اجبار بيروني شكوفا شود، ضمن آنكه اگر از سوي والدين آموزش و تعليمي هم صورت گيرد، بهتر است در راستاي ياري كودك براي كشف آن باشد. زيرا چنانچه به كودك فرصت كشف فطرت و حس ديني داده نشود يا اين كار با تعجيل و بدون هدف و برنامه مشخص و دقيق انجام گيرد در روند پرورش حس مذهبي كودك اختلال و كندي ايجاد مي شود، در اين صورت انگيزه دروني، كنجكاوي ذاتي، عشق وجودي و نياز فطري كودك كاهش خواهد يافت.
يادگيري ارزش هاي ديني طي سه مرحله
يادگيري و پذيرش ارزش هاي ديني و مذهبي در سه مرحله صورت مي گيرد كه هر سه در تعليم و تربيت و آينده كودك بسيار ارزشمند و سرنوشت ساز است.
فاطمه مظهري، كارشناس مسائل تربيتي در گفت وگو با گزارشگر كيهان در توضيح سه مرحله فوق اين طور مي گويد: «در مرحله اول چون كودك متأثر از رفتار والدين است و براساس خواسته هاي پدر و مادر عمل مي كند، در نتيجه دوست دارد از والدين خود تقليد كند به اعمال عبادي و مذهبي آنها، حساس و علاقه مند است تا مانند آنها در مراسم سوگواري شركت كند، پس اين فرصتي مقدماتي براي دعوت وي به شركت در اين قبيل مراسم است و در مرحله دوم، كودكان اصولا در پذيرش ارزش هاي ديني تابع ديگران، محيط و موقعيت اجتماعي هستند و در نهايت فرزندان براساس ديدگاه شخص خود ارزش ها و باورهاي ديني را مي پذيرند كه پايدارترين شكل درك اين مسئله است و در چنين شرايطي ارزش ها براي كودك يا نوجوان مقبوليت مي يابد و دروني مي شود.»
از اين كارشناس مسائل تربيتي در خصوص راهكارهاي تقويت رشد ديني بچه ها سؤال مي كنم كه در توضيحاتي مي گويد: «اگر زمينه براي رشد احساس مذهبي كه يكي از عميق ترين احساس هاست، فراهم باشد به سرعت رشد مي كند، بنابراين در تربيت ديني فرزندان بايد كوشيد تا اين زمينه تقويت شود. شركت دادن كودكان و نوجوانان در مراسم و محافل مذهبي به شرط اينكه طولاني و خسته كننده نباشد، در اين حركت روبه رشد تاثير مستقيم دارد.»
آموزش و پرورش، متولي تربيت ديني
راهكار تقويت باورهاي ديني در كودكان و نوجوانان چيست؟ اين سؤالي است كه از حجت الاسلام حميد پورضيايي استاد حوزه و دانشگاه مي پرسم و او در توضيحاتي به گزارشگر كيهان اين طور مي گويد: «طلايي ترين دوران زندگي در مدارس مي گذرد و آموزش و پرورش اصلي ترين متولي تربيت ديني است.»
وي مي گويد: «نهادهاي مختلف بايد براي تربيت ديني وحدت رويه داشته باشند تا نتايج مؤثري از فعاليت حاصل شود. راهكار تقويت باورهاي ديني در كودكان وحدت رويه و روش واحد در تربيت آنهاست.»
اين استاد حوزه و دانشگاه خاطر نشان مي كند: «مطرح كردن بحث تربيت اسلامي به اين معناست كه ما پيش فرض قضيه تربيت پذير بودن انسانها و سير مشخص تربيت و همچنين تربيت اسلامي را پذيرفته ايم و يكي از مهم ترين نهادهايي كه به طور مستقيم در راستاي تربيت ديني كودكان و فرزندان ما نقش دارد، آموزش و پرورش است كه انسانها طلايي ترين سنين خود را در اختيار اين نهاد قرار مي دهند، اين نهاد نه تنها به مهارتهاي آموزشي بلكه مهارتهاي پرورشي بچه ها نيز توجه دارد.»
وي مي افزايد: «البته همه نهادهاي دولتي در جمهوري اسلامي مؤظف به امر تربيت اسلامي هستند برخي چون آموزش و پرورش و صدا و سيما به طور رسمي اين بار را به عنوان يك بار تخصصي به دوش مي كشند برخي ديگر چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به نوع ديگري در اين راه نقش دارند و مهم ترين سنين براي تربيت به طور كلي دوران كودكي است و در سخنان تمام بزرگان اخلاق قيد شده است بهترين سن تربيت كودكي و نوجواني يعني از 7 تا 14 يا حداكثر 19 سال است و در كنار خانواده آموزش و پرورش از نهادهايي است كه به طور رسمي وقت بسياري را به اين سنين اختصاص مي دهد و خروجي هاي اين نهاد به وضوح از عملكرد آن خبر مي دهد.»
حجت الاسلام پورضيايي مي گويد: «راهكار تقويت باورهاي ديني در كودكان وحدت رويه و روش واحد در تربيت آنهاست. بي ترديد مهم ترين نهادي كه مي تواند در سن كودكي آموزش بدهد آموزش و پرورش است، چرا كه كودكان بهترين اوقات خود را در مدارس مي گذرانند، اگر هر مدرسه به سليقه خود كار فرهنگي و تربيتي را در پيش گيرد، نتيجه واحدي حاصل نمي شود. وحدت هدف و وحدت روش در اين ميان بسيار حائز اهميت است.»
وي مي گويد: «متوليان آموزش و تربيت ديني به كودكان و نوجوانان در مدارس بايد به نوعي تغذيه فكري و فرهنگي شوند تا از اين فرصت به بهترين شكل براي تربيت كودكان استفاده كنند. كارهاي بسيار متنوعي از جمله زنگ نماز و قرآن كه در حال انجام است، در اين مقطع مي توان انجام داد و غفلت از اين فرصت نبايد موجب پشيماني در آينده شود.»
تفاوت آموزش و پرورش و تعليم و تربيت
«بين تعليم و تربيت و آموزش و پرورش بايد تفاوت قائل شد، آموزش فرايندي است كه با مطالباتي تحت عنوان مطالب علمي و تجربي به بچه ها مي آموزيم و آنچه به ذهن دانش آموز وارد مي شود، آموزش نام مي گيرد و بعد از آن بايد وارد مقوله پرورش شويم.»
استاد رضا نباتي مؤلف و كارشناس كتابهاي درسي قرآن در آموزش و پرورش با بيان مقدمه فوق به گزارشگر كيهان مي گويد: «در بخش تعليم و تربيت ابتدا بايد استعدادها شناسايي و استخراج شود و سپس به پرورش آن استعدادها پرداخت. تعليم هميشه وارداتي است اما تربيت خروجي سيستم تعليم و آموزش و پرورش است و در چنين شرايطي آموزش و پرورش ما نبايد فقط فرايندمدار باشد، بلكه بايد پيامد مدار گردد، بايد در آموزش و پرورش، تحت علوم ديني، رياضي و... پيامد اين آموزشها را بررسي كنيم.»
وي در ادامه به برخي اشكالات موجود در سيستم فعلي آموزش اشاره مي كند و مي گويد: «در حال حاضر در تعليم و تربيت اسلامي مشكل داريم مسئولان بايد به اين مسائل توجه داشته باشند كه در كنار ساير مكاتب مثل ايده آليسم، ناسيوناليسم و... كه در كتب درسي صرفا براي آموزش بچه ها وجود دارد، به نظريه هاي تربيت ديني كه سنگ بناي تعليم و تربيت در كشورمان اهميت دارد توجه كنند، بايد در كنار اين مكاتب، مكتب نظريه اسلامي تعليم و تربيت را هم مطرح كنيم، به تعريف آن بپردازيم و آن را به كار بنديم، نظريه اسلامي و تعليم و تربيتي كه مبتني بر معارف ديني باشد.»
استاد نباتي مي گويد: «در وضعيت فعلي بين وضعيت مطلوبي كه سياست گذاران و كساني كه اهداف كلان آموزش و پرورش را تعريف مي كنند و وضعيت موجود كمي شكاف آموزشي وجود دارد و اين شكاف به اين دليل است كه در حوزه عملياتي كردن نظريات تعليم و تربيت اسلامي ورود چنداني نداشتيم خيلي خوب كار نكرديم و به ارائه مستندات مشخصي دست نيافته ايم تا اين خلأهاي موجود را پر كنيم و از وضعيت موجود به وضعيت مطلوب برسيم.»
به او مي گويم شما به عنوان يك مولف كتب درسي قرآني آيا پيشنهادات خاصي و راهكارهايي را جهت حل مشكل ارائه داده ايد يا به طور كلي اقدامات خاصي در اين مورد صورت گرفته است با توجه به اينكه مشكل را مي دانيد و صرفا بايد دنبال راه حل باشيد؟ كه در پاسخ مي گويد: «پل ارتباطي و راهكار اصلي مثل سند برنامه درسي ملي آموزش و پرورش تدوين و تهيه شده است و در آستانه تصويب در شوراي عالي آموزش و پرورش است كه اگر ان شاءالله انجام شود، بسياري از آموزه هاي قرآني و سنت را مي توانيم در آن ببينيم و به آينده اميدوار باشيم و در پايان اهداف غايي اسلام و رهبري در آن محقق گردد.»
وي تاكيد مي كند: «هدف اصلي تعليم و تربيت بايد شكوفايي فطرت الهي دانش آموزان و چتر كلي نظام تعليم و تربيت كشور باشد، بايد به دانش آموزان به عنوان يك ظرف واحد يادگيري نگاه كنيم، آنها در دوره هاي مختلف تحصيلي بايد آنچه را كه از تعليم و تربيت دريافت مي كنند به يك وحدت و انسجام كلي بينجامد تا كارآمد باشد و در حال حاضر آموزش و پرورش خيلي آن كارآمدي لازم را ندارد.»
دليل اين امر و راهكار آن را از اين استاد دانشگاه و كارشناس ارشد تعليم و تربيت سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «چون در مراحل مختلف مثلا در هدف گذاري اصول تعليم و تربيت، روش آموزش و ارزشيابي،... خيلي وحدت رويه و وحدت انديشه نداريم دچار مشكل مي شويم، لذا براي حل مشكل ابتدا بايد در حوزه هاي معرفتي و سپس در حوزه هاي يادگيري وحدت انديشه لحاظ گردد تا به دنبال آن يك وحدت رويه به وجود آيد.»
تنوع در يادگيري و رسيدن به اوج موفقيت
استاد نباتي با تاكيد بر اين موضوع كه تنوع در يادگيري منجر به پيشرفت مي شود خاطرنشان مي كند: «بايد در زمينه هاي علمي، افرادي عالم تربيت كنيم تا بتوانند با استدلال حرف بزنند، در امر تعليم و تربيت ارتباط، ام القوانين است در ارتباط فرد به عنوان يادگيرنده چهار عنصر خود، خدا، خلق و خلقت دخيل هستند، بين آنها بايد با عناصر ذيل يعني تفكر و تعقل، عمل، ايمان و اخلاق ارتباط منطقي برقرار شود، اگر فرد با اين عناصر در عرصه هاي خود، خدا، خلق و خلقت ارتباط برقرار كند و آنها را مدنظر قرار دهد، نتيجه و خروجي امر تربيت، فرد عاقل، عالم مؤمني خواهد بود كه انتظار آن را داريم.»
استاد نباتي در ادامه اظهاراتش به ضعف ديگري كه در امر تربيت و آموزش و پرورش وجود دارد، اشاره مي كند و مي گويد: «اين مشكل هم از آنجا ناشي مي شود كه ما بحث حوزه انساني را از علوم تجربي جدا كرديم در صورتي كه در حوزه علوم تجربي، رياضي و مهارتي مي توانيم به حوزه هاي تربيتي توجه كنيم و افرادي مؤمن-مهندس و متخلق تربيت كنيم، چرا كه تعليم و تربيت بوسيله دو بال روش و دانش حركت مي كند، در حوزه دانش بايد بسياري از اهداف و مباني تعليم و تربيت بازنگري و در مرحله روش هم بايد تحول ايجاد شود، چرا كه روشها در حال حاضر يك سويه است و معلمان به صورت تعاملي برخورد نمي كنند و از روش حل مسئله بچه ها را به تفكر وادار نمي كند در تعليم و تربيت بايد به جاي حل مسئله و رسيدن به پاسخ ايجاد سؤال صورت گيرد، بنابراين از نظر روشي نتوانستيم در افراد انگيزه و سؤال لازم را ايجاد كنيم. زماني كه در ذهن بچه در زمينه هاي مختلف ديني، و مباحث علمي علامت سؤالهاي متعدد به وجود آيد، و فرد تشنه شود، آن هنگام به فكر سيراب كردن و يافتن پاسخ برمي آيد و آن ارتباط دلي و فكري برقرار مي شود.»
اين مؤلف و استاد دانشگاه در ادامه نقش خانواده را در كنار سيستم فعلي آموزش و پرورش در تقويت بنيه هاي ديني بچه ها حائز اهميت مي داند و مي گويد: «والدين بايد از همان بدو كودكي روي مسائل ديني فرزندان خود سرمايه گذاري كنند تا فرد از درون عوض شده و در او تحول ايجاد نمايد و زماني اين تحول در فرد به وجود آيد، جامعه هم متحول مي شود و در اين راستا نبايد صرفا به مصاديق و ظواهر بپردازيم اگر همه والدين با هم در كنار مسئولان امر تربيتي تلاش كنند تا مباني فكري و اعتقادي را در فرزندان اين جامعه نهادينه كنند، تحول ايجاد مي شود و جوانان در برابر هر خطري واكسينه مي گردند.»
گزارش روز