ضرورت بررسي رفتارهاي تغذيه اي دانش آموزان در مدارس (بخش نخست)
تغذيه صحيح، رشد يادگيري دو بازوي تندرستي

صديقه توانا
لواشك آلو، برگه هلو، لواشك جومونگ، چيپس و پفك، ساندويچ هاي سرد به همراه نوشابه هاي گازدار، انواع و اقسام پاستيل هاي رنگي با طعم و مزه هاي متفاوت، ليست بلند و بالايي از خوراكي ها و ميان وعده هاي غذايي اكثر بچه ها و دانش آموزان را تشكيل مي دهد، تنقلات و هله هوله هايي كه نه تنها جز ضرر چيزي براي فرزندانمان به ارمغان نمي آورد، بلكه روزبه روز باعث كاهش بهره هوشي و حافظه و چاقي كاذب آنها مي شود.
امروزه در دنياي پررنگ و لعاب خوراكي ها، مويز و توت خشك، يا لقمه هايي از نان و پنير و گردو، ديگر هيچ جايي در كوله پشتي دانش آموزان ندارد؛ تازه هنگامي كه زنگ تفريح مدارس به صدا درمي آيد كوپه اي از دانش آموزان پشت بوفه ها از سر و كول هم بالا مي روند تا خوراكي هاي پر از مواد قندي و روغني بخرند يا احياناً ساندويچ فلافل و اولويه كه معلوم نيست در چه مكان و فضايي تهيه و طبخ مي شوند، را با ولع خريداري كرده و به اشتهاي سيري ناپذيرشان نسبت به اين خوراكي هاي بي خاصيت و پرضرر پاسخ مثبت دهند.
كودكان و نوجوانان بخش بزرگي از جمعيت پويا و آينده ساز كشورها را تشكيل مي دهند و دانش آموزان قشر عظيم آسيب پذير جامعه هستند كه مراقبت بهداشتي و توجه به سلامت و تغذيه آنها مورد توجه خانواده ها، اوليا و مربيان مدارس بايد باشد. چراكه مدرسه مهم ترين محيطي است كه بعد از خانه، بچه ها بيشترين زمان خود را در آن سپري مي كنند. از همين رو فراهم كردن محيط و شرايط فيزيكي و رواني مناسب حال دانش آموزان در اين فضاهاي آموزشي بايد جزو مهم ترين دغدغه مسئولان امور تربيتي و آموزشي قرار گيرد.
مسلماً تغذيه صحيح در روند رشد ذهني و شكوفايي استعداد و يادگيري و كسب اطلاعات دانش آموزان مي تواند مؤثر واقع شود، بر همين اساس است كه تشكيل مجموعه اي كوچك به نام بوفه در مدارس با هدف ارائه خدمات تغذيه اي ضرورت پيدا كرده است اما اين اماكن نبايد به محلي صرفاً براي عرضه انواع و اقسام خوراكي هاي حجيم و كم ويتامين و پر از مواد مضر پرچرب و شيرين براي دانش آموزان تبديل شود، هرچند كه والدين هم در انتخاب يك تغذيه صحيح و سالم براي فرزندان خود نقش اساسي برعهده دارند، اما خانه و مدرسه بايد دوشادوش يكديگر در كنار توجه به امر يادگيري و آموزش فرزندان خود، بحث تغذيه و سلامت آنها را به شدت مورد توجه و تأكيد قرار دهند.
تغذيه صحيح دانش آموزان، سرمايه گذاري براي رشد و پيشرفت
سرمايه هاي امروز يك كشور را نفت، گاز و منابع طبيعي تشكيل نمي دهند و بلكه نيروي انساني، مهم ترين عامل پيشرفت و توسعه جوامع به شمار مي رود. يكي از شاخص هاي رفاه اجتماعي توجه به وضع تغذيه جامعه بخصوص نسل جوان و آينده ساز و سرمايه هاي يك كشور است، چون تغذيه ناسالم و نبود بهداشت سبب كاهش رشد كودكان و نوجوانان، شيوع بيماري، كاهش توان جسمي فكري و افسردگي مي شود. بنابراين در راستاي سياست هاي راهبردي و تربيت نيروهاي انساني كارآمد، رشد و تغذيه كودكان و نوجوانان در زمان تحصيل از اهميت ويژه اي نزد مسئولان و خانواده ها برخوردار است، زيرا آموزش شيوه درست تغذيه نقش مهمي در بهبود سلامت و بهداشت جامعه دارد.
تغذيه در سنين مدرسه بايد متنوع و حاوي انرژي لازم باشد تا نيازهاي دوران رشد فراهم شد ه و انرژي لازم براي درس خواندن، بازي، فعاليت جمعي و ورزش دانش آموزان تأمين شود.
خانم فاطمه-س كه فرزند دانش آموزش در سال سوم راهنمايي مشغول تحصيل است درمورد خوراكي هايي كه در كيف بچه اش مي گذارد، اين طور توضيح مي دهد: «هر روز صبح براي پسرم يك لقمه نان و پنير مي گيريم، چند تكه ميوه تازه هم در ظرف تميز داخل كوله اش مي گذارم، اما در كمال تأسف بعدازظهر همه را دست نخورده به خانه برمي گرداند، اما در عوض روزي 3هزار تومان از من پول توجيبي مي گيرد و همه را در مدرسه فلافل يا هنگام بازگشت ساندويچ كالباس و چيپس و پفك مي خرد.»
اين مادر با اظهار گلايه شديد از اين وضعيت در ادامه مي گويد: «الان پسرم كلي اضافه وزن دارد و هرچه به او مي گويم اين قدر هله هوله نخورد، اصلاً گوش شنوايي ندارد، به همين دليل ما از معلمان و مديران مدارس مي خواهيم در اين مورد به بچه ها خيلي تذكر دهند و هم اينكه از اين گونه ساندويچ ها در بوفه مدارس به فروش نرسانند.»
خانم ريحاني كه در يكي از مدارس دولتي تهران دبير است نقطه نظرش را درمورد محصولات ارائه شده در بوفه مدارس اين طور مطرح مي كند: «نبودن نظارت صحيح بر جريان فروش در بوفه باعث عرضه هر محصولي از طرف بوفه دار شده است و چنانچه مديريت مدرسه با عامل خطاكار برخورد كند، مطمئناً ديگر شاهد بروز چنين معضلاتي در مدرسه نخواهيم بود.»
در همين زمينه خانمي 30ساله كه از اولياي دانش آموزان و نسبت به اين مورد هم معترض بود، در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «باتوجه به اينكه براي فرزندم كيك و بيسكويت يا خوراكي هاي مقوي و انواع و اقسام مغزها را تهيه مي كنم اما او هيچ يك از آنها را نمي خورد و ترجيح مي دهد ساندويچ كالباس را كه در بوفه مي فروشند مصرف كند.»
البته بايد اذعان داشت كه اين نوع خوراكي ها در اكثر مدارس وجود ندارد و بيشتر بوفه ها خوراكي هاي سالم براي بچه ها تهيه مي كنند، اما آن تعداد اندكي هم كه مبادرت به فروش اين ساندويچ ها مي كنند، سلامت دانش آموزان زيادي را به خطر مي اندازند.
دانش آموزان: دوست داريم در بوفه ها تنقلات باشد!
براي اينكه دليل استقبال بچه ها از خوراكي هاي بوفه مدارس و ساندويچ هاي سرد و گرم بيرون و داخل مدارس را جويا شويم، به همراه عكاس روزنامه به يكي از دبيرستان هاي دولتي پسرانه منطقه 12 مي رويم تا شاهد خريد بچه ها و نوش جان كردن خوراكي هايشان در يك زنگ تفريح باشيم.
به محض به صدا درآمدن زنگ تفريح ولوله اي در حياط برپا مي شود، بچه ها هر يك نايلون به دست در گوشه اي دو سه نفري مشغول خوردن خوراكي هاي خود شامل بيسكويت، كيك، شيركاكائو، و بعضاً ميوه مي شوند،« امان الله كاظمي» به همراه «فرشاد جهان ديده» و «عليرضا صادقي » درحال خوردن لقمه اي كوچك و تكه اي بيسكويت هستند، به آنها مي گويم، شما كه خوشبختانه ساندويچ كالباس و نوشابه نداريد، مي خندند و مي گويند: «مدير مدرسه اجازه آوردن اين ساندويچ ها را به ما نمي دهد، و در بوفه هم اين خوراكي ها پيدا نمي شود، اما خيلي دلمان مي خواهد در بوفه نوشابه، چيپس و پفك بفروشند.»
«علي حسين زاده و« انوري» هم كه هميشه ساندويچ خانگي مي آورند معتقدند، «اين لقمه ها سالم تر است و برخلاف ديگر دوستانشان هيچ تمايلي به خريد تنقلات ندارند.»
آقاي كشاورز كه بعد از 30سال اول بازنشستگي وارد مرحله دوم كار خود در مدرسه نمونه دولتي دارالفنون سابق و صدر جديد، شده است درمورد عرضه خوراكي هاي سالم در بوفه مدرسه مي گويد: «هر روز صبح محصولات نان رضوي را براي بچه ها به صورت تازه مي آوريم و اصلا خوراكي امروز را براي فردا نمي گذاريم.»
به او مي گويم چرا براي بچه ها عدسي، لوبيا و آش نمي گذاريد، كه در پاسخم مي گويد: «فرصت اين كار را ندارم چون بايد براي معلمان آشپزي كنم.»
ميان وعده ها، اصلي ترين بخش موادغذايي
«باتوجه به اينكه ميان وعده ها مهم ترين قسمت مصرف روزانه موادغذايي است كه بايد در اين بخش از مصرف انواع ميوه ها و سبزي ها، غلاتي مثل نان، لبنيات تازه و انواع مغزها غافل نشد. مصرف اين نوع مواد در دانش آموزان موجب تقويت بنيه بدني و ذهني شده و در بالا رفتن ميزان يادگيري آنها مؤثر خواهد بود.»
سيد محمدرضا بهشتي مدير دبيرستان صدر نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان با بيان مطلب فوق با اشاره به اينكه 80درصد بچه ها بدون صبحانه وارد مدرسه مي شوند خاطرنشان مي كند: «ميان وعده ها نقش مهمي در رشد يادگيري بچه ها بخصوص نوجوانان كه در سن بلوغ و رشد جسماني هستند، برعهده دارد، بنابراين والدين بايد به ميان وعده غذايي بچه ها توجه ويژه اي داشته باشند و ما هم به عنوان معلم تا آنجا كه بتوانيم سعي مي كنيم شرايطي را در مدرسه براي فرزندانمان فراهم نماييم تا بهترين محصولات خوراكي را در اختيار آنها قرار دهيم...».
وي با اشاره به اينكه تغذيه و آموزش رابطه مستقيمي با يكديگر دارند، تصريح مي كند: «دانش آموزان براي اينكه بتوانند تحرك و فعاليت كافي در مدرسه داشته باشند تا استعدادهايشان را به منصه ظهور برسانند بايد از انرژي لازم و كافي برخوردار باشند و اين انرژي با خوردن لبنيات و ميان وعده هاي مغذي و مفيد تأمين مي شود.»
آقاي بهشتي با اظهار گله مندي از اينكه شير در مقطع تحصيلي دبيرستان توزيع نمي شود مي گويد: «تمام دانش آموزان از ابتدايي گرفته تا دبيرستاني همه به شير نياز دارند و مسئولان آموزش و پرورش بايد به اين نكته توجه ويژه اي مبذول دارند.»
اين مدير مدرسه 100ساله به كمبودهاي بهداشتي برخي از مدارس قديمي از جمله همين مدرسه كه در سال 1297 بنا شده اشاره مي كند و مي گويد: «مدارس نياز به امكانات بهداشتي، اورژانسي و كمكهاي اوليه دارد كه متأسفانه اين امكانات در اين دبيرستان وجود ندارد و خدايي ناكرده اگر براي دانش آموزي مشكلي پيش آيد كمترين امكانات پزشكي در اينجا وجود ندارد، لذا ضروري است اين مسائل هم در راستاي تقويت سلامت دانش آموزان مورد توجه مسئولان امور آموزشي قرار گيرد.»
تغذيه در سنين مدرسه
تغذيه صحيح نقشي اساسي در پرورش انسانهايي سالم، پويا، خلاق و برخوردار از توانمنديهاي ذهني و جسمي دارد. دانش آموزي مي تواند شاداب، سالم پرتحرك و با استعداد باشد كه ضمن رعايت نكات بهداشتي از تغذيه متنوع و متعادلي هم برخوردار باشد.
بسياري از دانش آموزاني كه در مدرسه با آنها روبه رو مي شويم و موفقيتي را در تحصيل كسب نمي كنند به دليل سوءتغذيه در دوران نوزادي و كودكي و كمبود دريافت بسياري از ويتامين ها و موادمعدني و عدم رشد كافي، كفايت لازم را براي يادگيري ندارند. به اعتقاد كارشناسان سلامت و تغذيه، در خانواده هايي كه از نظر اقتصادي در سطح پاييني هستند، كودكان معمولا به درجاتي از كم خوني فقر آهن مبتلا مي باشند. به اعتقاد آنها اين دانش آموزان خيلي زود بيمار مي شوند و تمركز ذهني كافي براي يادگيري دروس را ندارند.
دكتر مسعود كيمياگر، استاد دانشگاه و متخصص تغذيه و سلامت با بيان اينكه برنامه غذايي دانش آموزان حتماً بايد شامل سه وعده غذاي اصلي و دو ميان وعده باشد. به گزارشگر كيهان مي گويد: «مصرف روزانه 6 تا 11 واحد از گروه نان و غلات 2 تا 3 واحد از گروه گوشت و حبوبات، 3 تا 5 واحد از گروه سبزي و ميوه و 3 واحد از گروه شير و لبنيات ضروري است و صبحانه وعده بسيار مهمي است و نخوردن صبحانه و گرسنگي در ساعات درسي، موجب پايين آمدن قند خون و نرسيدن قند به مغز مي شود و عملكرد مغز را مختل مي كند و اثرات منفي در يادگيري دانش آموز دارد. ضمن اينكه نخوردن صبحانه قدرت خلاقيت و ابتكار را كاهش مي دهد و معمولا بچه هايي كه صبحانه نمي خورند كارايي كمتري در درس رياضي خواهند داشت.»
دكتر كيمياگر به نامنظم بودن وعده هاي غذايي دانش آموزان اشاره مي كند و مي گويد: «در اين سنين بچه ها معمولا به طور نامنظم غذا مي خورند و بعضي از وعده هاي غذايي مانند صبحانه را حذف مي كنند ضمن اينكه تمايل زيادي به مصرف غذاهاي غيرخانگي مانند انواع ساندويچ هاي سوسيس، كالباس، همبرگر و... پيدا مي كنند و ناگفته نماند كه اين موادغذايي از نظر مواد مغذي مخصوصاً آهن، كلسيم، اسيدفوليك و ويتامين هاي آ، ب و ث بسيار فقيرند و اگر به طور مداوم مصرف شوند بدن نوجوان را دچار كمبود ويتامين خواهند كرد و مصرف زياد اين مواد به علت وجود افزودني ها سلامت دانش آموزان را به خطر مي اندازد.»
از اين استاد دانشگاه در مورد دلايل افزايش بي رويه مصرف غذاهاي غيرخانگي و انواع تنقلات بين دانش آموزان سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «عدم آموزش و برنامه ريزي صحيح و اصولي تغذيه در كتب درسي، همچنين بين معلمان مهم ترين نقصي است كه در اين خصوص وجود دارد، ضمن اينكه در كشورهاي ديگر تغذيه مدارس جزو برنامه هاي رسمي آنها محسوب مي شود و خيلي به اين مقوله اهميت مي دهند، در حالي كه در كشور ما تغذيه دانش آموزان خيلي مورد توجه نيست.»
دكتر كيمياگر به بوفه هاي مدارس و فروش تنقلات در اين اماكن اشاره و خاطرنشان مي كند: «مسئولان آموزش و پرورش نبايد اجازه دهند اين بوفه ها محل عرضه و فروش ساندويچ ها باشد ضمن اينكه بايد كار فرهنگي در اين زمينه صورت گيرد و خانواده ها در كنار مربيان به فرزندان خود انتخاب تغذيه صحيح را آموزش دهند.»
وي از خانواده ها مي خواهد دانش خود را در اين خصوص ارتقاء داده و قرار دادن خوراكي هاي رنگارنگ در كيف فرزندانشان را نشانه پرستيژ ندانند. والدين بايد جايگزين هاي مناسبي مثل انواع مغزها و ميوه ها در سبد خوراكي دانش آموزان داشته باشند. اين استاد دانشگاه به تبليغات بي رويه صداوسيما در مورد انواع خوراكي هاي مضر براي كودكان و نوجوانان هم انتقاد مي كند و از رسانه هاي جمعي مي خواهد سلامت را گرفتار تبليغات اقتصادي كاذب نكنند.»
تلفن گوياي 1820 آماده پاسخگويي
به مشكلات سلامتي دانش آموزان
باتوجه به اينكه كودكان و نوجوانان قشر زيادي از جمعيت پويا و سرمايه هاي اصلي كشور را تشكيل مي دهند لذا توجه به سلامت آنها بايد به صورت جدي در دستور كار مسئولان آموزش و پرورش قرار گيرد.
خانم محبوبه ابطحي سرگروه سلامت و پيشگيري اداره كل آموزش و پرورش شهر تهران نيز در گفت وگو با گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه بحث «توسعه ورزش» و «طرح صبا» و« زنگ شير» در مدارس نيز در همين راستا انجام مي شود مي گويد: «سعي شده در 6هزار مدرسه اي كه در استان تهران وجود دارد، ناظران بهداشت از سلامت دانش آموزان مطمئن شده و بر تمام امور تغذيه اي بچه ها كه شامل خوراكي هاي موجود در بوفه ها مي باشد، بازديد كامل به عمل آورد. ضمن اينكه والدين چنانچه شاهد عرضه ساندويچ هاي غيرمجاز در مدرسه فرزند خود بودند، مي توانند با شماره تلفن گوياي 1820 تماس گرفته تا در اسرع وقت به اين گونه تخلفات رسيدگي شود.»
گزارش روز