نگاهي به ترويج سنت حسنه وقف در فرهنگ اسلامي (بخش پاياني)
وقف؛ موجودي اخروي از حساب هاي پس انداز دنيوي

پريسا جلالي
اگرچه آيات قرآن مجيد همواره بر پرهيزكاري و تقوا به مدد صبر و نماز و انجام فرايض ديني رهنمون شده است اما اين فرايض به تنهايي براي رسيدن به كمال كافي نيست بلكه همدلي و مشاركت اجتماعي شرط پذيرش بهتر و موثرتر و همچنين زيباترشدن امور ديني خواهدشد. چرا كه همدلي و تعاون در ياري رساندن به ديگران بازتاب فرايض ديني است و در امور وقف هم آنچه در اين ميان بيشتر ارزش دارد و قرآن آن را ترويج مي كند فرهنگ سازي براي انجام كارهاي عام المنفعه و نهادينه كردن روحيه همدلي و همكاري و تشويق به تعاون و كمك به ديگران است.
پديده وقف داراي حيطه گسترده اي از فعاليت و اقدام است تا جايي كه اگر به درستي هدايت شود به بسياري از نيازها پاسخ مي دهد و جامعه انساني با كمبودهاي اقتصادي، اجتماعي، آموزشي و فرهنگي روبه رو نخواهدشد.
وقف؛ ضدارزش نيست
در اصل وقف يك ارزش است و هنگامي كه كسي از مال شخصي خود براي ارائه منافع به ديگران مي گذرد، وقف كرده است. اما اين سنت حسنه به اعتقاد حجت الاسلام والمسلمين علي محمدي، نماينده ولي فقيه و سرپرست سازمان اوقاف و امورخيريه در جامعه ما به يك ضدارزش تبديل شده است.
وي با تصريح بر اين كه حوزه وقف در سالهاي گذشته مورد مهجوريت و غربت قرارگرفته است، از وجود نگاه هايي كه سبب مهجور واقع شدن حوزه وقف شده است اظهار گلايه دارد و مي گويد: برخي تصور مي كنند كه وقف بي صاحب و خيرات است. ازسويي برخي ديگر با توجه به اين كه نظام جمهوري اسلامي براي اسلام است و وقف نيز همين طور، از حق اوقاف به سادگي مي گذرند.
حجت الاسلام محمدي از بدبيني عميق نسبت به وقف يادكرده و اظهارمي دارد: وقف از احكام مترقي اسلام است كه پيش از ظهور اين دين وجود داشته است و پس از آن نيز مورد تأييد قرارگرفته است. وقف از سنت هاي پيامبران و ائمه(ع) بوده است. براساس اقدامات دشمن و به ويژه دوره پهلوي، پشتوانه اقتصادي دين و حوزه علميه و اسلام را از ميان بردند و در ادامه اين اقدامات، رضاخان دستور داد كه در نخستين مراحل، وقف از عالمان گرفته شود و با اصلاحات ارضي، بسياري از زمين هاي وقفي را از ميان بردند.
موقوفه خواري رژيم طاغوت
علي رغم امروز كه وقف سنت حسنه اي است و تشكيلات مقتدري حافظ موقوفات است، موقوفه خواري يكي از سنت هاي رايج در نظام ستم شاهي بود.
«رژيم گذشته موقوف ها را مصادره كرده و در جهت منافع شخصي از آن بهره مي برد. آنها قصد داشتند وقف را از ميان بردارند و صدماتي هم به اين سنت وارد كردند.»
حجت الاسلام والمسلمين عبدالله اميدي فر استاد حوزه و دانشگاه با بيان اين مطلب معتقد است: با سياست هاي رژيم پهلوي وقف به فراموشي سپرده شد و پس از انقلاب هم تا حدودي اين موضوع ادامه يافت، اما طي سالهاي اخير اقدامات خوبي در اين زمينه در دست انجام است.
وي ضمن اشاره به تأثير رسانه ها در معرفي و ترويج فرهنگ وقف مي گويد: اطلاع رساني و آگاه كردن مردم بسترهاي موثري نياز دارد كه در كنار رسانه ها، نقش ائمه جماعات هم بايد مدنظر قرارگيرد.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان تصريح مي كند: بايد موضوع وقف را به صورت مستمر با مردم درميان بگذاريم و آنها در جريان حساسيت ها و ارزش وقف در اسلام قرارگيرند. اين سنت حسنه در جامعه نياز به آگاه سازي مردم دارد و ائمه جماعات مي توانند اين نقش را ايفا كنند. البته نبايد نقش كارشناسان و سياست هاي سازمان اوقاف را ناديده گرفت چرا كه با به خدمت گرفتن كارشناسان زبده مشكلات موجود دراين عرصه بررسي و حل و فصل خواهدشد.
اما ناصر سعد مديركل اداره ثبتي و حقوقي سازمان اوقاف و امور خيريه راه حل مقابله با وقف خواري را ثبت موقوفات مي داند.
وي در گفت وگو با خبرنگار سرويس گزارش كيهان مي گويد: يكي از مشكلات ما نداشتن سند بعضي از موقوفات است كه بحمدالله از دو سال گذشته با امضاي يك تفاهم نامه سراسري با سازمان ثبت اسناد اين مسئله كاهش يافته است.
وي ضمن اشاره به همكاري 90 كارشناس حقوقي، 10 كارشناس ثبتي و حقوقي و 130 وكيل دعاوي حقوقي با اين اداره كل در راستاي انجام وظايف حقوقي و ثبتي مي گويد: تعدادي هم مشاور ثبتي كه از بازنشستگان سازمان ثبت هستند درثبت موقوفات و سندداركردن آنها به اداره كل ثبتي و حقوقي كمك مي كنند. به استناد اين تفاهم نامه همه ادارات ثبت در كشور موظف هستند درجهت تسريع در به ثبت رساندن موقوفات و رفع موانع آنها به ادارات اوقاف كمك كنند.
مديركل اداره ثبتي و حقوقي سازمان اوقاف همچنين خاطرنشان كرد: اگر به روال سال هاي گذشته قرار بود بحث سندداركردن موقوفات پيش مي رفت حدود 139 سال طول مي كشيد كه تمام موقوفات به ثبت برسد، اما با توجه به اين تفاهم نامه تا 5 سال آينده موقوفات كشور را مي توانيم سنددار كنيم و اين امر از امسال شروع شده است.
وي اضافه مي كند: اين روند دركاهش دعاوي و جلوگيري از موقوفه خواري قطعا كمك هاي بسياري خواهدكرد. در كل كشور حدود 40 درصد موقوفات داراي سند رسمي و قطعي هستند و ساير موقوفات همه اين گونه نيست كه سند وقفي نداشته باشند، حدود يك ميليون و نيم موقوفه در كل كشور وجود دارد.
وي در رابطه با پرونده هاي قضايي در زمينه وقف مي گويد: سازمان اوقاف و امور خيريه در كل كشور حدود 12 هزار پرونده قضايي را تحت رسيدگي دارد. يكي از اقدامات اين اداره كل در زمينه حقوقي كاهش دعاوي است. در مجموع با اقداماتي جدي مثل قراردادهاي خوب و ضمانت هاي اجرايي و مذاكره ارسال اظهارنامه و تشكيل جلسات با بدهكاران، اوقاف قصد دارد دعاوي را كاهش دهد و ما شاهد اين كاهش در سال اخير بوده ايم. در هماهنگي با قوه قضائيه در كل كشور 300 شعبه قضايي را براي ارجاع پرونده هاي اوقافي اختصاص داده ايم، ضمن اينكه شوراهاي حل اختلافي را هم به اين امر اختصاص داده ايم كه در حال حاضر در 30 درصد كشور اين شعب فعال هستند.
وقف دولت را سست نمي كند
وقف سنت حسنه اي است كه از گذشته تا عصر كنوني به اشكال مختلف در ميان جوامع بشري وجود داشته است ولي پس از ظهور اسلام پيامبر اعظم(ص) براي مقوله وقف مسيري روشن، هدفدار و دقيق را با احكامي خاص، به مردم معرفي و نهادينه كردند.
بنابراين وقف از ويژگيهاي نظام حقوقي و اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي اسلام است كه در سوره هاي مختلف قرآن با عناوين متفاوت بدان اشاره شده و در روايات معصومين نيز بر آن تاكيد شده است.
محمد هاشم عاملي مديركل دفتر اسناد و شناسايي موقوفات در گفت وگو با گزارشگر كيهان ميزان موقوفات را اين طور اعلام مي كند: سال 89 تعداد 1022 وقف جديد تنظيم شده است كه بيشترين آنها مربوط به استان آذربايجان غربي با 340 فقره وقفنامه و در شش ماهه اول سال 90 تعداد 895 مورد وقف جديد تنظيم شده است كه بيشترين آن مربوط به استان تهران با 200 مورد وقف بوده است.
وي در مقايسه ميزان موقوفات ايران با ديگر كشورهاي جهان مي گويد: از جهت تنوع و فراواني موقوفات، و همچنين قدمت آن، ايران در دنيا در قله قرار دارد.
عاملي در پاسخ به انتقاد عده قليلي كه وقف اموال را موجب سست شدن دولت در خدمت رساني مي دانند، مي گويد: وقف نوعي حبس مال است و جنبه عمومي و خصوصي دارد ولي خدمات دولتي جنبه عمومي دارد. ديگر اينكه وقف جنبه جاودانگي و هميشگي دارد. به طور مثال موقوفاتي وجود دارد كه قدمت آن بيش از 200 سال است و با تغيير دولت ها و حكومت ها تغييري در آن حاصل نمي شود. سومين دليل اينكه خدمات رساني دولت به مردم منافاتي با كارهاي خير خيرين و واقفين ندارد و در كنار هم مي تواند بسياري از مشكلات جامعه را برطرف كنند.
به نظر من مطمئنا اين اقدام خيرين و واقفان مفيد است چرا كه نيازهاي مردم آن قدر وسيع و گسترده است كه دولت ها نمي توانند به تنهايي از پس برآورده كردن نيازها برآيند و بخش خصوصي و وقف مي تواند اينجا راهگشا باشد.
وقف و ارتقا امنيت اجتماعي
اما از ديگر اقداماتي كه مي توان براي ترويج فرهنگ وقف انجام داد و اين سنت حسنه را به عنوان يك ارزش در جامعه نهادينه كرد، فرهنگ سازي در اين راستا است.
هر چه سطح معنويت و معارف اهل بيت(ع) در جامعه بالا بروند شاهد ارتقا امنيت اجتماعي و كم شدن گناه و بزه در جامعه خواهيم بود.
به طور مثال بقاع متبركه و امامزادگان كه موقوفه هستند ظرفيت بسيار خوبي براي تقويت مباني ديني و اعتقادي مي باشند كه بايد بتوانيم از ظرفيت آن ها به خوبي استفاده كنيم.
بنابراين وقف هم نياز به فرهنگ سازي دارد. به طوري كه حسن ربيعي مديركل روابط عمومي و امور بين الملل سازمان اوقاف و امور خيريه در اين زمينه مي گويد: وقف امروزه مي تواند بسياري از مشكلات اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي جامعه را سروسامان دهد بايد به عنوان يك الگوي اقتصادي، فرهنگي و ديني به مردم معرفي شود، از اين رو بسترهاي تعامل و همكاري متقابل رسانه ها و سازمان اوقاف مورد هم فكري و هم انديشي قرار مي گيرد لذا اين بسترها بايد شناسايي و در راستاي تبيين فرهنگ وقف و اعتلاي جايگاه امامزادگان مورد بهره برداري قرار گيرد.آنچه مدنظر ما در تعامل با رسانه ها است بهره مندي از ظرفيت رسانه اي كشور، براي تبليغ و ترويج فرهنگ وقف و آشنا كردن اصحاب رسانه به عنوان سفيران وقف در راستاي معرفي اين سنت حسنه و آثار و بركات آن به جامعه است.
وي نقش رسانه ها را در فرهنگ سازي وقف مهم برمي شمارد و مي گويد: امروز صداي وقف با وجود كاركردهاي مختلف و پيشرفت وقف هاي جديد به گوش كسي نمي رسد، زيرا نتوانسته ايم با تبليغ و ترويج وقف و آثار و بركات آن عموم مردم را نسبت به آن مطلع كنيم.
پرويز سروري نماينده تهران در مجلس شوراي اسلامي وقف را يكي از سنت هاي جدي در احياي فرهنگ اسلامي مي داند و در اين رابطه مي گويد: وقف يعني ماندگاري انسان در تاريخ . زماني كه انسان از نظر مادي فنا مي شود آثار معنوي او از طريق وقف باقي خواهد ماند.
وي در ادامه به گزارشگر كيهان مي گويد: وقف مثل حساب پس انداز است كه دائما بازمانده و در آن حسنات ريخته مي شود. وقف موجودي انسان در روز قيامت است و مي تواند انسان را از مهلكه هاي خطرناك نجات دهد.
از فراكسيون وقف كمك بگيريد
سروري ضمن اشاره به تشكيل فراكسيون وقف تاكيد مي كند: تشكيل اين فراكسيون نشانه حساسيت و نياز در امر وقف است. سازمان اوقاف و امور خيريه نيز بايد حداكثر استفاده را از فراكسيون وقف داشته باشد و اگر در اين زمينه مشكل قانوني وجود دارد آن را با نمايندگان ويژه فراكسيون وقف در ميان بگذارد. البته مجلس آماده است همكاري در تمامي موضوعات مربوط به وقف را با سازمان اوقاف و امور خيريه داشته باشد و چنان چه خلأهاي قانوني در امر وقف وجود دارد به محض اطلاع از سوي سازمان مربوطه حل و فصل خواهد شد.
پرويز سروري وكيل مردم تهران در مجلس شوراي اسلامي هم معتقد است: وقف از جايگاه مقتدري در برابر دولت هاي جبار برخوردار بوده است. اما متأسفانه در چند دهه گذشته آنطور كه مدنظر اسلام است به وقف توجه نشده است. فراموشي مردم از موضوع وقف به عدم اطلاع رساني كه در اين زمينه وجود دارد بازمي گردد. مردم بايد از طريق مجموعه هاي مكتوب و ديجيتالي و به ويژه رسانه ملي در جريان آثار و بركات وقف قرار گيرند. البته اخيرا سازمان اوقاف و امور خيريه تحركات خوبي در راستاي اطلاع رساني در اين زمينه شروع كرده اما كافي نيست و بايد اين امر از طريق رسانه ها جدي تر دنبال شود.
وي بستر ديگر اطلاع رساني در امر وقف را متون درسي در آموزش و پرورش مي داند كه از اين طريق فرزندان از همان دوران كودكي و نوجواني با موضوع وقف آشنا خواهند شد.
حجت الاسلام سيدعلي طاهري نماينده مجلس شوراي اسلامي هم يكي از ثمرات وقف را رفع فقر و محروميت مي داند كه از طريق اطلاع رساني و استفاده از شيوه هاي نوين تبليغي مي توان واقفان را به سمت نيازهاي جديد جامعه در بخش علمي و فرهنگي سوق داد.
وي مي گويد: مبلغان در مراسم سخنراني خود مي توانند در گسترس وقف و سوق دادن واقفان به سمت رفع نيازهاي جديد جامعه موثر واقع شوند. متأسفانه سنت حسنه وقف پيش از انقلاب و پس از آن در حد قابل قبول و مناسبي صورت نمي گرفت. پس از پيروزي انقلاب اسلامي به دليل حوادث پس از انقلاب از جمله وقوع جنگ تحميلي فرهنگ وقف آنچنان كه بايسته و شايسته بود احيا نشد.
طاهري همچنين عقيده دارد: در سال هاي اخير سازمان اوقاف و امور خيريه در احياي وقف اقداماتي خوبي را انجام داده است. يكي از امور معطل مانده در بخش موقوفات عدم عمل به نيات واقف بود كه اين امر بر اثر تقصيرها و قصورهاي صورت گرفته اثر منفي در مقطعي از زمان براي مردم داشت تا به سراغ وقف نروند . خوشبختانه سازمان اوقاف و امور خيريه با تلاش براي سوق دادن موقوفات در مسير نيات اصلي واقف مجددا فرهنگ وقف را در جامعه احيا كرده است.
اما تصور مي كنم بايد از جديدترين شيوه هاي تبليغي در جهت گسترش فرهنگ وقف براساس نيازهاي جامعه بهره بگيرد . ساخت فيلم هاي سينمايي و چاپ كتب داستاني و استفاده از هنرها و روش هاي نوين علمي و فرهنگي براي بيان مسئله وقف بسيار مهم و تأثير گذارند.
گزارش روز