(صفحه(12(صفحه(10(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14


چهارشنبه 3 خرداد 1391 - شماره 20216

ضرورت بررسي راه هاي مقابله با نگراني شب هاي امتحان (بخش دوم)
سنگيني كابوس امتحان بر شانه هاي دانش آموزان



ضرورت بررسي راه هاي مقابله با نگراني شب هاي امتحان (بخش دوم)
سنگيني كابوس امتحان بر شانه هاي دانش آموزان

خودش را در اتاق حبس مي كند و مشغول درس خواندن مي شود، به كوچك ترين مزاحمت اعتراض مي كند گاهي با صداي بلند درس مي خواند و گاهي آرام مي گيرد، در اتاق راه مي رود يا دراز مي كشد، به درخواست هاي اطرافيان توجه نمي كند يا در مقابل خواسته ها با اعتراض مي گويد كه درس دارد، كم غذا مي شود و بي خواب مي گردد، اينها نشانه هاي درسخوان بودن نيست، بلكه همگي نشانه هاي اضطراب پيش از امتحان است.
حميرا دختري 16ساله است كه براي درس و مدرسه اش اهميت خاصي قائل است والدين او حساسيت فوق العاده اي نسبت به نمرات و امتحانات او دارند و همين مسئله شب هاي امتحان را براي او به كابوسي بزرگ تبديل مي كند گرچه او هميشه درس هايش را به موقع حاضر مي كند اما اضطراب شب امتحان، اغلب نتيجه كارش را خراب مي كند.
او دلش مي خواهد شب امتحان هيچ وقت نرسد، مرتب خودش را سرزنش مي كند كه چرا با اينكه شاگرد زرنگي است و مفاهيم درسي اش را به خوبي فراگرفته نمي تواند از عهده پاسخگويي به سؤالات امتحان برآيد. شب تا نيمه بيدار مي ماند و دائم درس مي خواند، اما هميشه سرجلسه امتحان دلشوره دارد و نگراني گرفتن نمره كمتر امانش را مي برد. از طرف ديگر سفارش هاي پدر كه از او مي خواهد هرطور شده نمره 20بگيرد او را آرام نمي گذارد.
مدام از خود مي پرسد، روزي مي رسد كه چيزي به نام امتحان وجود نداشته باشد؟
اضطراب در برابر عوامل طبيعي
سازنده است
همه انسانها اضطراب را در زندگي خود تجربه مي كنند و اين كاملاً طبيعي است كه مردم هنگام مواجهه با موقعيت هاي تهديدكننده و تنش زا مضطرب شوند. روان شناسان معتقدند اضطراب اگر در برابر عاملي حقيقي ايجاد شود سازنده است چون فرد را از خطر دور مي كند، اما احساس اضطراب شديد و مزمن در غياب علت واضح، غيرعادي است و نه تنها سازنده نيست بلكه آثار مخرب و زيانباري نيز دارد. دكتر پريسا عاليشاهي روان شناس در گفت وگو با گزارشگر كيهان نقطه نظرات خود را درمورد اضطراب دانش آموزان در شب هاي امتحان اين طور بيان مي كند: «در رابطه با اضطراب امتحان بايد نوع اضطراب بررسي شود كه واقعي است يا اخلاقي، اضطراب واقعي براثر تسلط نداشتن بر مطالب درسي حاصل مي شود و اضطراب اخلاقي نگراني از به دست نياوردن نتيجه مورد انتظار خود يا والدين يا معلم است.»
وي با تأكيد بر اين موضوع كه يكي از علل اضطراب ناشي از امتحان تسلط نداشتن بر مفاهيم درسي است خاطرنشان كرد: «ضعف در عملكرد معلمان تطبيق نداشتن مفاهيم كتاب هاي درسي با روحيات دانش آموزان سبب جدايي آنها از كتاب هاي درسي و نگرفتن مفاهيم آموزشي مي شود.
امتحان بين دانش آموزان و معلمان به صورت يك خط قرمز درآمده است به طوري كه معلم درس مي دهد تا فقط دانش آموز در امتحان قبول شود و دانش آموز نيز درس مي خواند تا فقط بتواند از پس سؤالات امتحان برآيد و تأكيدي بر ميزان يادگيري وجود ندارد.»
اين استاد دانشگاه نمره 20 را يكي ديگر از عوامل مهم ايجاد استرس در دانش آموزان بيان مي كند و مي گويد: «بيست نمره اي است كه اكثر والدين و دانش آموزان درپي آن هستند درحالي كه اين نمره بيانگر يادگيري كاملي از سوي دانش آموز نيست، بلكه فقط نشان مي دهد كه دانش آموز مطالب كتاب هاي درسي خود را خوب حفظ كرده است.»
دكتر عاليشاهي اضافه مي كند: بيش از 93درصد دانش آموزان به دليل تأكيد فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهاي امتحان دچار اضطراب هستند كه اين عامل درصد افت تحصيلي دانش آموزان را افزايش مي دهد و سبب عدم ارائه كامل آموخته هاي دانش آموزان مي شود و طبق مطالعات انجام شده اضطراب ناشي از امتحانات مي تواند تا 70درصد سبب كاهش يادگيري دانش آموزان خصوصاً در مقاطع راهنمايي و متوسطه شود. اضطراب يادگيري دانش آموزان را مختل كرده و سبب بروز اختلالات رفتاري همچون تيك هاي عصبي و پرخاشگري آنها مي شود.»
رتبه اول فرزندم در مدرسه برايم
اهميت دارد
مهندس ابوالفضل حسني كه در يك شركت خصوصي رئيس بخش طراحي صنعتي است و يك فرزند پسر 15ساله دارد كه در سال اول دبيرستان در يك مدرسه غيرانتفاعي تحصيل مي كند ، به طبيعي بودن استرس درحد كم بين دانش آموزان اشاره مي كند و مي گويد: «اسم امتحان كه مي آيد خودبه خود در فرد استرس ايجاد مي شود و تا حدودي استرس داشتن هنگام امتحان طبيعي است چون اگر نباشد دانش آموز بي خيال درس مي شود ولي بايد مراقب بود تا اين فشار رواني از حد خارج نشود اما باتوجه به اينكه دانش آموزان خودشان استرس دارند و والدين هم به نوعي به بچه ها استرس وارد مي كنند، اما جو فعلي حاكم بر مدارس هم اين فشار رواني و اضطراب را تشديد مي كند.»
از اين مهندس طراح صنعتي مي خواهم بيشتر در اين مورد توضيح دهد كه در ادامه مي گويد: فضاي رقابتي كه بين مدارس بخصوص مدارس غيرانتفاعي براي خروجي دانش آموزان از مدارس و ورودي آنها به دانشگاه وجود دارد، باعث مي شود كه معلمان به دانش آموزان فشار بيشتري آورند تا بچه ها براي آنها كسب عنوان كنند و همين مسئله عاملي مي شود كه رقابتي همراه با استرس بين بچه ها به وجود آيد.
از آقاي حسني سؤال مي كنم گرفتن نمره 20 فرزندتان در درس هايش چقدر براي شما اهميت دارد كه در پاسخم مي گويد: «نمره 20 بيانگر كاركرد خوب بچه در طول سال تحصيلي است اما براي من اين نمره خيلي مهم نيست، اينكه فرزندم چه رتبه اي را در مدرسه و بين ديگر همكلاسي هايش كسب كند خيلي اهميت دارد.»
چرا امتحان اضطراب آور است؟
براستي چرا هميشه وقتي اسم امتحان و نمره به ميان مي آيد افراد دچار دلشوره، نگراني و اضطراب مي شوند فرقي نمي كند چه نوع امتحاني باشد اين امتحان مي خواهد پشت نيمكت مدرسه باشد يا پشت ميز مديريت.
مهندس علي شهروي كارشناس ارشد روانشناسي در پاسخ به اين سؤال كه چرا امتحان اضطراب ايجاد مي كند به گزارشگر كيهان مي گويد: «هنگامي كه فرد، نسبت به كارآمدي، عملكرد، توانايي و استعداد خود در شرايط امتحان يا در موقعيتهايي كه در آنها مورد ارزشيابي قرار مي گيرد دچار نگراني، تشويش و ترديد شود مي توان از اضطراب امتحان سخن گفت. مي توان گفت توقعات و انتظارات مي توانند ايجاد اضطراب كنند. يعني اينكه دانش آموز نسبت به كارآمدي، عملكرد و توانايي خود و بروز آن در يك موقعيت خاص مثل امتحان، دچار ترس مي شود يعني انتظار دارد خودش را نشان دهد ولي مي ترسد نتواند! و با حالتهايي همچون پريشاني، تپش قلب، بي قراري يا تكرر ادرار مواجه مي شود و اين حالت مي تواند كارآيي و راندمان فرد را به صورت جدي تحت تاثير قرار دهد!
اما اينكه كدام دسته از دانش آموزان دچار اضطراب مي شوند سؤال ديگري بود كه از اين كارشناس ارشد روانشناسي پرسيدم و او در توضيحاتي مي گويد: «دانش آموزاني كه مطالعه پايين دارند با مشكل بي انگيزگي مواجه هستند كه بايد به طور جداگانه به اين موضوع پرداخته شود ولي در خصوص دانش آموزاني با مطالعه بالا، مي توان مشكل اضطراب، علي الخصوص اضطراب امتحان را مطرح كرد چرا كه زماني كه دانش آموز زياد مطالعه مي كند، در نتيجه سطح انتظارش از خود بالا رفته به دنبال موفقيت بالاتري است لذا در موقعيت امتحان انتظار و توقع به ظهور رساندن قابليتهايش او را دچار اضطراب مي كند.»
آرامش شرط موفقيت در امتحانات
شرط لازم براي دستيابي به موفقيت در هر كاري برخورداري از آرامش است. اينكه دانش آموزان ايام امتحانات اضطراب دارند بر هيچ كس پوشيده نيست، اما اينكه چگونه بايد بر اين اضطراب غلبه كرد، جاي بحث دارد.
دكتر زهرا هاشم پور، استاد دانشگاه و كارشناس ارشد مشاوره در گفت وگو با گزارشگر كيهان مي گويد: «برخي از دانش آموزان با نزديك شدن زمان امتحانات افكار و احساسات نگران كننده اي را تجربه مي كنند كه اگر با روش هاي مناسب موفق به كنترل آن نشوند، فشارهاي روحي و رواني زيادي را بايد متحمل شوند و گاهي مشكلات جسماني نيز به آنها روي مي آورد كه به طور خلاصه مي توان گفت فرد دچار اضطراب شده است.»
وي اضطراب را پديده اي طبيعي مي داند كه همه افراد در شرايط و سنين مختلف آن را تجربه مي كنند، البته به ميزان كم چون در چنين حالتي نه تنها موجب اختلال نمي شود و بازدارنده نيست، بلكه ممكن است عامل حركت و يادگيري هم باشد.
دكتر هاشم پور، اضافه مي كند: «دانش آموزاني كه اضطراب زياد داشته باشند يادگيري شان به شدت كاهش مي يابد و خيلي از چيزها را فراموش مي كنند چون اضطراب حافظه اين گونه بچه ها را مختل، دقتشان را كم و آنها را دچار حواس پرتي و فراموشي مي نمايد كه با وجود مطالعه زياد قادر به پاسخگويي سؤالات امتحان نخواهند بود و مشكلات عديده اي را براي آنها به وجود مي آورد، پس لازم است بچه ها عوامل اضطراب را در خودشان از بين برده و روش هاي مقابله با آن را به دست آورند و با ايجاد آرامش در خود در جاده موفقيت تحصيلي گام بردارند.»
از دكتر هاشم پور در خصوص نقش والدين در كاهش اضطراب بين دانش آموزان سؤال مي كنم كه در پاسخم مي گويد: «آنچه پدران و مادران در اولين قدم بايد به آن توجه نمايند آشنايي با ميزان استعداد، بضاعت هوش و حافظه فرزندان خويش است تا به تناسب آن بتوانند توقع معقولي از فرزندان خويش در امر موفقيت تحصيلي داشته باشند، بنابراين نمي توان توقع رفتارهاي مشابه از افراد متفاوت را داشت و اين در مورد كسب موفقيتهاي تحصيلي نيز صادق است كه در صورت مقايسه نه تنها تاثير مثبتي نخواهد داشت، بلكه موجب بي علاقگي، بي اعتمادي و دلسردي و نهايتاً نتايج نامناسب را خواهد داشت، راه حل مناسب اين است كه باتوجه به توانمندي هاي فرزندانمان براي پيشگيري از ايجاد اضطراب به تقويت قواي مثبت و رفع نقاط ضعف بپردازيم كه موجب دلگرمي و علاقه او شود.»
اين كارشناس ارشد مشاوره در ادامه مي گويد: «روش تشويق نقاط قوت و اصلاح و رفع نقاط ضعف يك رفتار سنجيده از سوي والدين است كه مي تواند علاوه بر جلوگيري از ايجاد اضطراب در يادگيري، زمينه رشد و تعامل بيشتر را فراهم سازد.»
راه هاي كسب آرامش
آرامش احساس خوشايندي است كه جنبه دروني داشته و فرد را قادر مي سازد با تمركز و دقت بيشتر به حل مسئله و پاسخگويي به سؤالات بپردازد. آرامش قدرت تصميم گيري را نيز افزايش مي دهد، پس براي به دست آوردن آرامش بايد عوامل كاهش آرامش را شناسايي كرده و به رفع آن بپردازيم.»
عوامل كاهش آرامش به دو دسته عوامل دروني و بيروني تقسيم مي شود كه عدم استفاده صحيح از روش مطالعه سابقه تحصيلي و اضطراب، شخصيت فرد و عدم خودباوري و اعتماد به نفس جزء عوامل دروني محسوب مي شود و خانواده و نزديكان، سيستم آموزشي و شرايط سني در كنار ديگر عواملي كه در برهم زدن آرامش دخيل هستند را بايد در زمره عوامل بيروني برشمرد.
دكتر هاشم پور به راه هاي كسب آرامش و كاهش اضطراب در موفقيت تحصيلي اشاره و ياد خداوند را كه آرام بخش دلهاست را يكي از مهم ترين راه هاي كسب آرامش بيان مي كند و مي گويد: «تعيين و تعريف اهداف واقع بينانه از سوي خود دانش آموزان، برنامه ريزي براي رسيدن به هدف، مديريت زمان، حمايتهاي والدين از فرزندان و عدم نگرش منفي بچه ها نسبت به خودشان از ديگر راههاي كاهش نگراني در ايام امتحانات است.»
توكل بر خدا آرام بخش دلها
از آنجايي كه فرزندان در بستر خانواده رشد و تكامل مي يابند و از رفتار و برخورد والدين تاثير فراواني مي گيرند، شايسته است پدر و مادرها به خاطر داشته باشند كه جو عاطفي حاكم بر خانواده، شيوه تربيتي والدين، انتظارات و... همه با اضطراب امتحان رابطه اي تنگاتنگ دارد، لذا رعايت نكاتي خاص در طول ايام امتحانات به كاهش اضطراب در دانش آموزان كمك مي كند.
دكتر هاشم پور در خصوص اين موارد ويژه در توضيحات بيشتري به گزارشگر كيهان مي گويد: «به فرزندان خود يادآوري كنيد همواره به خداوند توكل داشته باشند و هر كاري را با نام او شروع نمايند و در حد امكان محيط خانواده و جو عاطفي حاكم بر آن آرام و دور از تنش هاي عاطفي و مشاجره باشد. ضمن اينكه محيط فيزيكي آرام و بي سر و صدايي براي مطالعه دانش آموز فراهم شود.»
وي اضافه مي كند: «در صورتي كه فرزندمان در امتحاني رضايت خاطر نداشت او را مورد حمايت قرار داده و از سرزنش او خودداري كنيم و از محدود كردن دانش آموز در اتاق براي مطالعه هم پرهيز شود و فرصت هايي براي استراحت و تفريح براي او منظور شود همچنين والدين به تغذيه دانش آموزان در اين ايام توجه ويژه اي داشته باشند.»
گزارش روز

 

(صفحه(12(صفحه(10(صفحه(6(صفحه(9(صفحه(7(صفحه(8(صفحه(15(صفحه(11(صفحه(5(صفحه(16(صفحه(13(صفحه(4(صفحه (2.3.14