پتك 20 رابر سر دانش آموزان نكوبيم
ضرورت بررسي راه هاي مقابله با نگراني شب هاي امتحان (بخش پاياني)

صديقه توانا
دلم شور مي زنه،
هيچي نخوندم
هيچي بلد نيستم
فكر نكنم برسم همه كتاب رو بخونم و...
اين ها حرف هايي است كه اين روزها زياد مي شنويم
البته امتحان را همه ما به خوبي مي شناسيم، با تمام وجود لمس و احساس كرده ايم و درباره آن كوله باري از خاطرات تلخ و شيرين به همراه داريم، با رسيدن فصل امتحانات گاه بذر نگراني و دلهره و گاهي ترسي پنهان در وجود بچه ها شكل مي گيرد.
درجاتي از اضطراب امتحان در 30-20درصد كودكان و نوجوانان دانش آموز ديده مي شود، اين موضوع در دختران شايع تر از پسران است.
روانشناسان معتقدند اضطراب نوعي احساس ناخوشايند همراه با نگراني، دلواپسي و تشويش خاطر به علتي نامشخص در فرد است. علائم اضطراب تپش قلب، تنگي نفس، سرگيجه، عرق كردن، سرد شدن و لرزش دست و پا و در نهايت تهوع و سردرد است، البته بايد گفت اضطراب در اندازه طبيعي لازم است چون بي تفاوتي هم در جاي خود مي تواند مخرب و خطرآفرين باشد.
نقش والدين در شب امتحان
آنچه بيش از همه به دانش آموزان كمك مي كند تا بر دل نگراني هاي امتحان پيروز شوند خانواده ها هستند. والدين نقش كليدي در كاهش يا افزايش اضطراب شب هاي امتحان فرزندان خود دارند. خانم فرشته اميري كه 17سال سابقه تدريس در مقطع دبيرستان و پيش دانشگاهي دارد و درحال حاضر دبير شيمي است در گفت وگو با گزارشگر كيهان با تأكيد بر اينكه پدران و مادران نبايد بر گرفتن نمره 20فرزند خود پافشاري نماينده مي گويد: «انتظارات بيش از حد، مقايسه با دانش آموزان ديگر، تهديد براي دريافت نمره موردنظر، تأثير زيادي بر بروز اضطراب در دانش آموز دارد. ضمن اينكه سخت گيري و حساسيت هاي بيش از حد معلمان براي بالا بردن حدنصاب نمره قبولي كلاس و ترساندن دانش آموزان از امكان طرح سؤال هاي عجيب و غريب در امتحان هم مي تواند بر افزايش فشارهاي روحي و رواني شب امتحان بيفزايد.»
خانم اميري در ادامه با اشاره به اينكه شرط معدل در قبولي كنكور هم تأثير زيادي در وارد آمدن اضطراب به دانش آموزان دارد، خاطرنشان مي كند: «متأسفانه باتوجه به اينكه 25درصد ورودي كنكور شرط معدل است، همين عامل استرس دانش آموزان و والدين را بيشتر مي كند تا ناخودآگاه همه تحت فشار مضاعفي قرار گيرند و باز والدين نگراني بيشتري در اين زمينه به بچه ها وارد مي آورند چون آينده فرزندشان را در ورود به دانشگاه مي بينند، بنابراين مي بينيم يك چرخه معيوب بين سيستم آموزشي و خانه و خانواده وجود دارد و به خاطر كنكور يك فشار زيادي به بچه ها وارد مي شود كه در نهايت همه دنبال راه حل براي كاهش اين نگراني ها هستند.»
همه دنبال نمره 20 هستند
وقتي جامعه دنبال نمره و رويكرد نتيجه است به طور طبيعي به دانش آموزان فشار وارد مي شود و اينكه شعار دهيم نمره ملاك نيست كسي باور نمي كند چون درحال حاضر فضاي تحصيل يك فضاي با استرس است. اما اينكه آيا اين اضطراب خوب است يا بد و براي كاهش آن چه بايد كرد سؤالي است كه از دكتر حميد جمشيديان استاد دانشگاه و مشاور خانواده پرسيديم . وي در توضيحاتي به گزارشگر كيهان چنين مي گويد: «استرس باعث ترشح آدرنالين در خون است كه بخشي از آن براي تحرك لازم است اما اگر اين ترشح از يك ميزان بالاتر رود مغز را تحت تأثير منفي قرار مي دهد، چون اضطراب، انديشه و حافظه را دچار اختلال و اشتباه مي كند و در فرد ايجاد فراموشي مي نمايد، هرچند كه فراموشي هميشه هم بد نيست، ولي فراموشي درس از سوي بچه ها به واسطه بروز تنش و استرس اصلاً مثبت نيست.»
دكتر جمشيديان با تأكيد بر اينكه اضطراب يادگيري و قواي ذهني دانش آموز را به حداقل مي رساند، به والدين توصيه مي كند: «از به كار بردن جملات منفي در شب امتحان به بچه ها خودداري كنند و اعتماد به نفس فرزندان را با طرح اين سؤالات كه مثلاً آيا واقعاً درست را خوب خواندي، دروغ كه نمي گويي، اگر راست مي گويي بيا چند سؤال از تو بپرسم... پايين نياورند. چون مطرح كردن اين گونه سؤالات و اين نوع برخورد با دانش آموز اضطراب را در آنها چند برابر افزايش مي دهد.»
وي با رد اين نكات كه برخي خانواده ها بچه ها را در ايام امتحانات از مهماني رفتن و تماشاي تلويزيون يا ديگر سرگرمي هاي معمول كاملاً منع مي كنند، مي گويد: «اينكه به بچه بگويم امتحان داري، زود بخواب، امتحان داري از اتاقت بيرون نيا، امتحان داري نبايد به مهماني بيايي، يا نبايد تلويزيون تماشا كني، در واقع استرس بيشتري به آنها تزريق مي كنيم و اتفاقي كه در اين ميان براي دانش آموز رخ مي دهد، اين است كه امتحان باعث محروميت او از خيلي از كارهاي روزمره و علايق شخصي اش شده است، بنابراين يك تنفر ناخواسته از امتحان در فرزند دانش آموز به وجود مي آوريم. او امتحان را عامل تمام اين محروميت ها و اضطراب ها مي داند، بنابراين طي اين روزهاي برپايي امتحانات ،والدين به جاي آنكه دائم در كمين باشند تا ببينند فرزندشان درس مي خواند يا خير، او را به شيوه درست مطالعه راهنمايي كنند و از مقايسه نمودن او با ديگر همكلاسي هايش پرهيز نمايند و برگرفتن نمره 20 اصراري نداشته باشند.»
خانه در ايام امتحان مثل كتابخانه شود
البته خانم فاطمه قربان معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش وپرورش خيلي اين نوع برخورد را قبول ندارد و معتقد است ايام امتحانات والدين بايد شرايطي را در خانه فراهم آورند كه دانش آموز علاقه مند به يادگيري و مطالعه و درس شوند. هرچند كه وي به يادگيري دروس طي سال تحصيلي از سوي دانش آموزان تأكيد مي كند، اما اعتقاد دارد شب امتحان والدين بايد فضاي خانه را مثل فضاي كتابخانه آرام كنند و به نوع تغذيه بچه ها توجه ويژه اي داشته باشند.»
خانم قربان در ادامه توضيهات خود به گزارشگر كيهان با اشاره به اينكه اگر يادگيري دروس منوط به شب امتحان باشد قطعاً نگراني دانش آموز بيشتر خواهد شد، مي گويد: «اين نوع يادگيري اثر سوء در علاقه مندي بچه ها به يادگيري دارد و آنها را از آموزش بيزار مي كند، چون فكر مي كنند نوعي اجبار به ظاهر در آموختن وجود دارد كه در پشت آن دانش آموز حتماً بايد نمره 20 كسب كند.»
از وي سؤال مي كنم وظيفه والدين براي كاهش فشارهاي روحي و رواني بچه ها در شب هاي امتحان چيست كه در پاسخم مي گويد:« خانواده ها بايد در ايام امتحانات به دانش آموز گوشزد كنند كه صرفاً بايد به آموخته هاي خود نظم دهند و آنها را ساماندهي كنند تا براي حضور در جلسه امتحان آمادگي كامل داشته باشند.»
علي شهروي، كارشناس ارشد روانشناسي هم در گفت وگو با گزارشگر كيهان در پاسخ به سؤال فوق با اشاره به اين مطالب كه موضوع اضطراب امتحان صرفاً در شب امتحان ايجاد نمي شود و فرآيندي است كه بروز آن در ايام امتحانات محسوس تر مي باشد، خاطرنشان مي كند: «راهكارهايي كه ارائه مي شود قرار نيست به صورت آني و فوري راهگشا باشد و خانواده ها بايد صبورانه در هر موقعيتي كه هستند آنها را به كار بسته و اميدوار به نتيجه باشند.»
وي با اشاره به اين نكته كه والدين با موضوع امتحان بايد خيلي عادي برخورد كنند، در توصيه هاي مهم و كاربردي به خانواده ها مي گويد: «حداقل شما والدين (در مقايسه با دوستان، فاميل و مدرسه) توانايي ها و قابليت هاي فرزندتان را وابسته به عملكرد او در امتحان نكنيد، لازم است برخورد واقع بينانه داشته باشيد. نه امتحان را خيلي بزرگ قلمداد كنيد و نه خيلي كوچك. چرا كه در هر دو صورت مي تواند ايجاد اضطراب كند، مثلا اگر بگوييد اين درس خيلي دشوار است، بايد زياد بخواني يا برعكس، اين درس آسان است، نترس! هر دو موضوع ترسيم يك واقعيت است از سوي شما و ممكن است براي دانش آموز طور ديگري باشد كه اين ترديد او را نسبت به توانايي هايش بيشتر مي كند.»
از آقاي شهروي مي پرسم پس در چنين موقعيتي خانواده ها بايد چگونه برخورد كنند، آيا بايد سكوت كنند؟ او در پاسخ با ذكر مثالي مي گويد: «مثلا براي درس رياضي والدين مي توانند بگويند حل تمرين هاي زياد احتمال خطا را در امتحان پايين مي آورد. يا براي درسهايي همچون ادبيات مي توانند به فرزندان خود بگويند مرورهاي زياد مي تواند شما را در يادآوري مطالب ياري كند و احتمال يادآوري مطالب در امتحان براي شما بيشتر مي شود.»
اين كارشناس ارشد روان شناسي در ادامه با تأكيد بر اين نكته كه خانواده ها نبايد تنبيه يا تشويق را وابسته به نتيجه آزمون كنند، خاطرنشان مي سازد: «اين نكته مهمي است كه والدين بدانند «بايدها» ايجاد اضطراب مي كند حالا بايد نمره بالا بگيري، معدلت بايد 20 شود و... بنابراين خانواده ها بايد سعي نمايند ملاك تنبيه يا تشويق را مبتني بر تلاش فرزند دانش آموز خود بدانند و به او بگويند تلاش شما براي ما مهم است و نتيجه ملاك اصلي ما نيست، بايد به دانش آموز گفت همين كه اهل تلاش هستي ما به نتيجه خود رسيده ايم...»
مقايسه كردن دانش آموزان استعدادكش است
وسيع كردن نگرش و افقهاي ديد دانش آموزان نسبت به زندگي، پرهيزكردن از مقايسه نمودن بچه ها با يكديگر و يادآوري تجارب موفقيت بخشي ديگر از توصيه هاي آقاي شهروي به والدين نه تنها در ايام امتحانات بلكه در تمام سال تحصيلي است. كه وي در توضيحات بيشتري در خصوص موارد مذكور اضافه مي كند: «پدران و مادران بايد باور كنند كه هر كس بايد خودش باشد مستقل از ديگران! بايد كاري كرد كه دانش آموز خودش را با توانمندي هاي خودش مقايسه كند و نه با ديگران، كه اين مقايسه كردن متأسفانه بسيار متداول و بسيار استعدادكش است.»
وي با اشاره به اين نكته كه شكست را هم بايد بخشي جدايي ناپذير از زندگي محسوب كنيم تصريح مي كند: «خانواده نبايد شكست را قسمت تلخ زندگي عنوان كند فرزند دانش آموز ما بايد بداند شكست خوردن طبيعي است ولي آنچه غيرطبيعي است اين است كه بچه ها در شكست بمانند و تلاشي براي پيروزي نكنند، در حالي كه واقعيت اين است شكست سكوي پيروزي است.»
آقاي شهروي اضافه مي كند: «حتي الامكان شكست دانش آموزان را بايد به عوامل بيروني نسبت داد، اگر موضوعي براي دانش آموز مهم بوده و به شكست انجاميده والدين بايد عوامل بيروني را پررنگ كنند، مثل بد بودن سؤالات، تصحيح بد معلم و... در چنين مواردي نبايد اجازه دهيم قابليت هاي فردي مثل توانايي و يادگيري دانش آموز زير سؤال برود.»
اتصال با پروردگار و الگوهاي قرآني و ترغيب جدي بچه ها به ورزش از نكات مهم ديگري است كه آقاي شهروي براي كاهش اضطراب به خانواده ها توصيه و بر آنها تأكيد مي كند.
تحقيقات بسياري نشان مي دهند كه اتصال مداوم با پروردگار هستي، آرامش خاطر عميقي در افراد ايجاد مي كند و عادت به دعا كردن و مناجات با خدا نيز رابطه معكوسي با ميزان اضطراب دارد. و با توجه به اينكه آيات متعددي در قرآن كريم هستند كه بر آرام بودن افراد استوار بودن و نترسيدن تأكيد دارند. از جمله خداوند در سوره مبارك هود مي فرمايد: «در دوستان خدا ترسيدن و محزون شدن راه ندارد.» بنابراين قرائت اين آيات در روحيه شجاعت فرزندان بسيار مؤثر است.
آقاي شهروي قرار ندادن اضطراب در مدار توجه و يك شام دسته جمعي و يك فضاي صميمي در شبهاي امتحان را به خانواده ها توصيه و خطاب به والدين مي گويد: «قبل از دانش آموزان بايد به اضطراب خودتان رسيدگي كنيد و اين نكته مهمي است. چرا كه تا زماني كه شما والدين مضطرب باشيد راهكارهاي فوق هيچ تأثير مثبتي نخواهد داشت و صرفاً نمايش اضطراب نداشتن است.» لذا قبل از دانش آموزان شما والدين بايد به سمت آرام شدن حركت كنيد، چرا كه اضطراب واگيردار است. «و اگر پدر يا مادري فكر مي كند توانايي پياده كردن صبورانه اين راهكارها را ندارد، لطفاً سكوت كند و فقط نظاره گر رفتار فرزند خود باشد چرا كه دخالت غيرعالمانه كار را خراب تر مي كند و اعتماد به نفس بچه ها را از بين مي برد.»
در پايان ذكر اين نكته هم ضروري است كه آموزگاران شريف و سخت كوش هم بايد به وجوهي از آموزش كه متضمن همكاري و همدلي با دانش آموزان است توجه بيشتر كنند و اگر جو سراسر رقابت و تنش در كلاس درس و مدرسه حاكم شده است، آن را با رواج روحيه همكاري حتي براي مطالعه در ايام امتحان تلطيف كنند. پدران و مادران و مربيان اين آموزه ارزشمند از حضرت امام خميني را آويزه گوش دانش آموزان كنند كه ما مكلف به تكليف هستيم و نه مكلف به نتيجه، بنابراين دانش آموز نيز بايد به اين تكليف عمل كند كه به خوبي درس بخواند و مطالعه كند و ان شاءالله به نتيجه و تلاش اميدوار باشند.
گزارش روز