دخانيات ؛ دروازه ورود به دنياي افيون
نگاهي به دلايل افزايش مصرف دخانيات در كشور و راههاي مقابله با آن (بخش نخست)

پريسا جلالي
حدود 12 درصد افراد بالاي 15 سال كشورمان سيگار مي كشند. 3 درصد نوجوانان 13 تا 15 سال سيگاري و 8.7 درصد مستعد سيگاري شدن هستند. بيش از 10ميليون مصرف كننده دخانيات در سطح كشور وجود دارد. مصرف قليان هم از 12 درصد به 26 درصد افزايش يافته است. و تلخ تر اينكه هر 6 ثانيه در جهان يك نفر در اثر مصرف مواد دخاني جانش را از دست مي دهد.
اخبار فوق نتيجه تحقيقاتي است كه هر سال يك بار و معمولا همزمان با روز مبارزه با مصرف دخانيات ارائه مي شود اما آنچه طي سال هاي اخير نگران كننده است افزايش شمار تعداد مبتلايان به مواد دخاني است.
وقتي سيگار در سال 1912 ميلادي براي نخستين بار به عنوان ماده اي تسكين دهنده در آمريكا وارد بازار شد هيچ كس فكر نمي كرد اين محصول روزي به جايي برسد كه هر شش ثانيه جان يك انسان را بگيرد البته هر چند اين آمار در ايران به هر 10 دقيقه يك نفر كاهش مي يابد اما دليلي براي بي توجهي نيست.
البته همان زمان پزشكان دريافتند كه مصرف اين ماده سبب ايجاد عوارض ريوي و بيماري هاي مزمن در مصرف كنندگان مي شود اما بازارياني كه سودآوري را در عرضه مواد دخاني يافته بودند حاضر نبودند از تبليغ سيگار صرف نظر كنند.
تبعات سوء تبليغات سيگار
توصيه پزشكان به عدم مصرف و هشدار نسبت به سرطان ريه و انواع و اقسام بيماري هاي ناشي از آن هم نتوانست جلوي تبليغات را بگيرد و يا حتي مردمي كه سلامتي شان را در وراي اين تلاش رسانه اي از دست مي دادند را اقناع كند كه كمتر مصرف كنند.
از تبليغات شفاهي سيگار هم نگذريم كه به عادت غلط گذشته در بسياري از مناطق روستايي در مناسبت هاي مختلف سيگار به هم تعارف مي كردند و در يك اقدام غلط و فرهنگ ناصحيح حركت استعماري مصرف دخانيات را ترويج مي دادند و امروز آثارش هنوز هويداست.
بيش از يك قرن از آن آغازين روزهاي تولد سيگار مي گذرد و البته اقداماتي در مبارزه با مصرف آن هم صورت گرفت اما آيا كافي بوده و يا توانسته دست كم عده اي را قانع كند كمي هم به فكر سلامتي شان باشند؟
امروز آمارها نگران كننده است و قطعا پاسخ سوال منفي است.
در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه اعتياد به سيگار آن هم در سنين پايين تر از 20 سال نگراني ها و نابساماني ها را تشديد كرده است به طوري كه در اين بين مصرف سيگار در بين نوجوانان رو به افزايش است.
يك ميليارد و 300 ميليون نفر سيگاري در سطح جهان آمار كمي نيست مخصوصا اينكه 84 درصد آن در كشورهاي در حال توسعه است و سالانه 3.4 درصد هم روبه افزايش است به طوري كه در سال 6 ميليون نفر در اثر بيماري هاي ناشي از مصرف دخانيات جان خود را از دست مي دهند.
پاي رفيق ناباب در ميان است!
آيا هنوز پاي رفيق ناباب درميان است و نتيجه آسيب شناسي افزايش مصرف مواد دخاني را بايد در دوستان و آشنايان ناباب خلاصه كرد؟
علي اوحدي، 18 سال دارد و سيگاري شدنش را يادگار پدربزرگش مي داند. با اينكه سن و سال زيادي ندارد اما چهار سال از همين عمر كوتاهش را با سيگار گذرانده و مي گويد وقتي 14 سالگي سيگار را شروع كردم نمي دانستم دو سال بعد بايد خودم را با مواد مخدر سرگرم كنم و خب بحث رفيق نابابه!
او با وجودي كه افسوس روزهاي گذشته اش را مي خورد تصميمي هم براي ترك مصرف مواد و سيگار ندارد؛ اين را از پك زدن هاي بي وقفه اش به سيگاري كه ديگر عمري برايش نمانده و آخرين نفس هايش را مي كشد، مي شود فهميد.
و دوباره ادامه مي دهد: شايد يك روز بتوانم اعتياد به مواد مخدر را كنار بگذارم اما سيگار را نه. سخت تر از اين نمي شود كه يك آدم دخانيات را كنار بگذارد. اين را مي توانيد از همه سيگاري ها بپرسيد. خودتان چند نفر را مي شناسيد كه سيگار را ترك كرده باشند. به جز يكي دو نفري كه سيگار آنها را ترك كرده باشد!
معني جمله آخرش را مي پرسم و در توضيح مي گويد: عموي 65 ساله ام از جواني سيگار
مي كشيد تا اينكه دو ماه مانده به فوتش متوجه شد ديگر نمي تواند سيگار بكشد. درد قفسه سينه، پايش را به مطب دكتر كشاند و فهميد سرطان گرفته و در اثر مصرف سيگار اصلا متوجه نشده . جالب بود وقتي به دكترش گفت ديگر نمي توانم لب به سيگار بزنم. پزشكش گفت: آن قدر سيگار كشيده اي كه سيگار تو را ترك كرده!
اگرچه در گذشته تعارفات زيادي براي مصرف سيگار مي شد اما عده اي هم گناه بي ارادگي شان را به پاي رفيق و آشنايي مي اندازند كه روزي مواد دخاني را به آنها تعارف كرده است. .
اما نوجواناني هم هستند كه ژست و شخصيت هنرپيشه ها يا خوانندگان سيگاري براي شان الگو مي شود و سيگار را وام گرفته از آنها مي دانند.
جواد امين زاده يكي از همين جوانان است كه علاقه اش به يكي از هنرپيشه ها او را وابسته دخانيات كرده است و مي گويد: چند سالي است مصرف دخانيات در فيلم ها ممنوع شده اما پيش از اين عكس هنرپيشه هايي كه با سيگار ژست گرفته بودند و يا در نقش هاي مختلف سيگار مي كشيدند روي جوانان تاثير مي گذاشت. خودم از همين طريق شروع كردم و خدا را شكر مي كنم اسير مواد افيوني نشدم.
درست است كه هنوز دوستان و آشنايان در ترويج مصرف مواد دخاني گاهي دستي بر آتش دارند اما همه آسيب را نمي توان به نام آنها ثبت كرد.
اگر مضراتش را بدانند
حداقل 30 ماده از اين پنج هزار ماده، سرطان زا هستند و منجر به برونشيت مزمن ، نارسايي تنفسي در ريه و در برخي مواقع سرطان ريه مي شوند.
دكتر علي معيني پزشك فوق تخصص ريه مي گويد: در هريك از مواد دخاني، حدود پنج هزار ماده شيميايي وجود دارد كه به دنبال هر مصرف، دستگاه تنفسي فرد را به شدت تحريك مي كند. سرفه، خلط و تنگي نفس از جمله عوارض كوتاه مدت استفاده از دخانيات است اما مصرف دخانيات عوارضي را در درازمدت بر سلامت افراد ايجاد مي كند كه به راحتي به چشم نمي آيد.
وي اضافه مي كند: ابتلا به پوكي استخوان، بيماري هاي گوارشي، زخم هاي معده و اثني عشر ، نارسايي هاي تنفسي و بيماريهاي قلبي عروقي از جمله عوارض بلند مدتي است كه فرد مصرف كننده دخانيات دير يا زود به آنها مبتلا خواهد شد.
دكتر علي ارجمند دندانپزشك و متخصص بيماري هاي دهان و دندان هم در يك گفت و گوي تلفني توانست خيلي محدود پاسخ به سوالات مان را بدهد. وي معتقد است: بسياري از بيماري هاي دهان و دندان ناشي از مصرف مواد دخاني است.
او در همين رابطه مي گويد: افراد سيگاري با استعمال دخانيات بيش از مابقي مردم دچار بيماري دهان و دندان مي شوند از همين رو بيش از ديگران بايد بهداشت را رعايت كنند. جرم گرفتن بر روي دندان ها و عقب نشيني لثه ها مشكل ديگري است كه گريبان گير اين افراد مي شود. بنابراين مجبورند به دفعات بيشتري از ديگران جرم گيري كنند كه همين موضوع مي تواند سلامت دندان هاي شان را تهديد كند.
اما دكتر رضا دادگر را در مطب ملاقات مي كنيم.
وي كه متخصص داخلي است به موضوع جالبي اشاره دارد و آن اين كه افراد سيگاري يا نيازي به پزشك ندارند و يا اگر هم مراجعه كنند ديگر خيلي دير شده است.
وي در توضيح بيشتر مي گويد: مواد دخاني و افيوني نوعي داروي تسكين دهنده درد است كه باعث مي شودافراد معتاد به اين مواد احساس درد در مواقع بيماري نداشته باشند. زماني كه پس از چند سال مصرف پياپي به پزشك مراجعه مي كنند ديگر خيلي دير شده و درد امان شان را بريده است چرا كه اغلب از ناراحتي قلبي يا تنگي نفس و يا سرطان ريه گلايه دارند كه ناشي از همين مصرف مواد دخاني است.
البته نبايد از چين و چروك در پوست، سفيد شدن زودرس موها و كاهش قدرت ارتجاعي و خشكي و پيري زودرس پوست غافل شد.
نگاهي آسيب شناسانه
از آنجا كه هميشه پيشگيري بهتر از درمان است، توصيه جامعه شناسان هم براي كاهش آمار اعتياد به مواد دخاني، جلوگيري از مصرف است. در اين راستا اغلب تلاش مي كنند به ابعاد روانشناسانه و جامعه شناسانه بروز آسيب بپردازند تا از افزايش مصرف جلوگيري كنند.
غلامرضا عليزاده جامعه شناس و عضو هيات علمي دانشگاه به تفكيك عوامل مختلف روانشناسي و جامعه شناسي در گرايش نوجوانان و جوانان به سيگار مي پردازد.
وي معتقد است: از بعد روانشناسي سيگاري بودن فرد منحصر مي شود به اينكه فرد در مرحله دهاني در دوران كودكي باقي مانده و نتوانسته خود را به فاز بعدي برساند از همين رو علاقه به كشيدن سيگار دارد اما از بعد جامعه شناختي گرايش به دخانيات امري اكتسابي است و فرد از گروه همسالان و محيط خانوده و اجتماع الگوبرداري مي كند. سيگار ام الفساد و زمينه همه اعتيادهاست.
وي در توضيح زمينه هاي گرايش به مصرف دخانيات مي گويد: يكي از زمينه هاي گرايش فرصت ندادن به نوجوانان و جوانان براي احساس بزرگ شدن است. در اين صورت فرد به سوء تغذيه عاطفي مبتلا شده و به روش هاي مرضي يا آسيب شناختي سعي مي كند براي اثبات بزرگ شدنش دست به كارهايي بزند. زماني كه بزرگ شدن را با سازوكارهاي اساسي و مناسب و شايسته پاسخ نمي دهند به صورت پاتولوژي خودش را نشان مي دهد و به سمت سيگار مي رود كه متاسفانه سيگار هم به عنوان ام الفساد مطرح است و عامل اساسي شروع اعتياد به مواد افيوني است.
به اعتقاد اين جامعه شناس خانواده ها بايد اين نياز جوانان ونوجوانان را با سپردن مسئوليت ها و مداخله او در رايزني مربوط به امور خانواده بپذيرند. اين موضوع فقط در خانواده مطرح نيست بلكه در مدارس هم مي توانند موثر باشند. عامل ديگر پاره اي از كنجكاوي ها نسبت به حالات مختلفي است كه مواد دخاني سبب مي شود.
مريم يوسفي عضو هيات علمي دانشگاه ديگر جامعه شناسي است كه عوامل متعددي را زمينه ساز مصرف دخانيات مي داند.
وي يكي از اين عوامل را گروه همسالان و تعارفات آنها به فرد مي داند و مي گويد: گاهي فرد با قرار گرفتن در جمع دوستان تحت تاثير تعارفات قرار گرفته و ناگزير از رفتاري خوشايند با جمع مي شود. با سيگاري شدن او مي توان منتظر بود افراد ديگري هم از همين طريق به مصرف روي بياورند و نوعي واگيري اجتماعي پيدا كند.
يوسفي قرار گرفتن فرد در موقعيت هاي دشوار مثل مصيبت يا امتحانات را هم ناشي از همين تعارفات و ناآگاهي همچنين بي ارادگي او در نه گفتن مي داند.
اين جامعه شناس با اشاره به تاثيرپذيري جوانان و نوجوانان از چهره هاي مطرحي همچون هنرپيشگان و خوانندگان، يكي از عوامل مصرف دخانيات را گروه هاي مرجع و الگو مي داند كه نوجوان و جوان با شبيه سازي رفتارهايش به او تلاش مي كند همانند سازي كند و تمام رفتارهاي مثبت و منفي او را تقليد كند.
به همين علت است كه وي تاكيد بسياري بر اصلاح روش هاي الگوسازي در جامعه دارد و معتقد است: جامعه ما هنوز نتوانسته براي جوانان الگوهاي شايسته اي معرفي كند.
تا زماني كه افراد معتاد به دخانيات در قالب هنرپيشه و خواننده به جوانان و نوجوانان معرفي مي شود نمي توان انتظار داشت آمار مصرف دخانيات كاهش يابد.
وي اضافه مي كند: صرف هشدار دادن و انتشار اخباري از افزايش مصرف هم نمي تواند كارساز باشد. بايد راهكار بهتري انديشيده شود. در قالب كتب درسي مي توان كاهش مصرف را سبب شد همان طور كه با الگوهاي مثبت مي شود نوجوانان را به مسيرهاي درست هدايت كرد. در تعريف الگوها بايد دقت كرد چون نوع تكلم و آرايش مو و ظاهر و رفتار نوجوان با الگويي كه در اختيارش گذاشته ايم مشابهت سازي مي شود و اگر آلودگي داشته باشد فرد براي همانند سازي با او سعي مي كند اين بخش از رفتارهاي فرد را هم بگيرد.
گزارش روز