ضرورت توجه به ساماندهي بهينه نامگذاري فرزند بر مبناي فرهنگ ايراني- اسلامي (بخش پاياني)
نام هاي ايراني- اسلامي آيينه فرهنگ ملي

حسن آقايي
يكي از حقوق مسلم كودك بر والدين انتخاب نام نيك و شايسته براي اوست.
اهميت اين موضوع به قدري است كه در متون اسلامي فصل جداگانه اي به نام باب الاسما والكني (باب اسم ها و كنيه ها) وجود دارد. پدر و مادر موظفند قبل از به دنيا آمدن فرزند نام زيبايي را براي او انتخاب كنند كه در طول زندگي وي سبب احساس عقده و شرمندگي او نشود.
در روايت آمده است: نام هاي خود را نيكو گردانيد، زيرا در قيامت با همان نام خوانده مي شويد كه اي فلان، فرزند فلان برخيز و به سوي نور خود گام بردار، و اي فلان، فرزند فلان برخيز كه نوري نداري.
حضرت امام رضا(ع) در اين باره مي فرمايد: «در هر خانه اي كه كسي به نام محمد ياعلي يا حسن يا حسين يا جعفر يا طالب يا عبدالله و از زنان به نام فاطمه وجود داشته باشد فقر و تنگدستي در آن خانه راه نخواهد يافت.»
در شماره نخست اين گزارش پيرامون نظام نامگذاري نوزادان با محوريت فرهنگ ايراني- اسلامي و حذف نام هاي نامناسب و روند اجرايي در حوزه نام و نامگذاري مطالبي بيان شد. در بخش پاياني اين گزارش ديدگاه هاي برخي از مردم و صاحب نظران را مي خوانيد.
ماجراي دو اسمي بودن
پدر آن روز براي يك كار ضروري به قسمت محل كار اداري فرزند پسرش تلفن مي زند. مخاطب، يكي از همكاران فرزندش است. پدر مي گويد با فرزندش مي خواهد صحبت كند. مخاطب مي گويد شخص با چنين اسمي را نمي شناسد.
پدر: آنجا مگر قسمت فني نيست؟ طرف مي گويد: هست ولي...، پدر: شما همكار او هستيد؟ مخاطب: بله. پدر: پس چطور... را نمي شناسيد؟! مخاطب: اينجا كسي با «فاميلي» كه شما گفتيد كار مي كند، خيلي وقت هم است، اما اسم كوچكش... اين نيست كه گفتيد. پدر حالا متوجه مي شود اشتباه كرده نبايد اسم دوم پسرش را مي گفته. بايد اسم شناسنامه اش را مي گذشته بعد كه اسم اصلي و واقعي او را مي گويد، مخاطب مي رود به او در اتاق ديگر خبر مي دهد كه پدرش پشت خط است. اين فرزند موقعي به خانه مي آيد سخت ناراحت است كه چرا اسم غيررسمي اش (نام دوم) را پشت تلفن گفته است! .زيرا هرگز نمي خواسته همكارانش بدانند اسم دومش چيست.
«ابوالفضل كريمي» شغل آزاد- تاكيد دارد نامگذاري اسلامي تاثيرات مثبت و مختلف در روحيه شخص مي گذارد. هم چنين در فكر و اعمال انسان نقش آفرين است او براين باور است شخصي كه از فرهنگ اسلامي و ايمان خانوادگي بهره گرفته و فرضا حسين نامگذاري شده است، حرمت اسمش را حفظ مي كند چون ريشه در ايثار، آزادگي و سجاياي اخلاقي امام حسين دارد و اين مقدسات را الگوي امور زندگيش مي كند. البته تنها داشتن نام نيك نيست همان طور كه گفته شد فكر و رفتار هم بايد خوب و مناسب با اعتقادات باشد.»
وي كه متاهل است درباره اسم گذاري فرزند نيز مي گويد: «نظر شخصي ام اين است نوزاد اگر پسر باشد نام عباس، چنانچه دختر باشد نام زينب گذاشته شود.»
توصيه هاي اسلامي براي نام نيك
اسلام نسبت به نامگذاري فرزندان دختر و پسر و انتخاب نام زيبا و درخور مسلمان تاكيد و حساسيت فراوان دارد. براين مبنا، حضرت علي«ع» در روايتي مي فرمايد: «فرزند چند حق به گردن پدر و مادر دارد از جمله انتخاب نام نيك بر او.» هم چنين از امامان معصوم نقل است كه براي فرزندان خود نام هايي انتخاب كنيد كه وقتي به آن نام خوانده مي شوند افتخار و مباهات كنند نه آن كه خجل شوند. هم چنين در روايات آمده است فرزنداني كه نام نيك ندارند در قيامت از پدر و مادر خود به خداوند شكايت خواهند كرد كه چرا براي آن ها نام زشت و نامناسب انتخاب كرده اند. باتوجه به توصيه هاي اسلامي درباره نام و نامگذاري، شايد يكي از تاكيدات اسلام بر انتخاب نام نيكو به خاطر اين باشد كه نام جزو هويت فرد است و تا ابد همراه شخص خواهد بود و به آن نام شناخته خواهد شد. پس مي شود گفت اگر نامي در خور شأن او نباشد، هميشه چه در دنيا و چه در آخرت نزد ديگران سرافكنده و خجل خواهد شد. هم چنين در نامگذاري ها بايد به محتوا، پيام و معني نام توجه كرد زيرا بعضي از نام ها هستند كه براي دوران كودكي و نوجواني خوشايند است اما وقتي فرد به سن كهولت رسيد احساس مي كند آن اسم در شأن او نيست.»
تحليل سير تاريخي نامگذاري
يك پژوهشگر مسايل اجتماعي، مباحث نام و نامگذاري را چند سويه مي نگرد و تحليل مي كند. او اين باور را دارد كه اصولا موضوعاتي كه سر و كار بيشتر با مقولات انساني از قبيل فرهنگي، تربيتي و همين بحث انتخاب اسم براي نوزادان دارند، حتي اگر ممكن به جابه جايي در مهندسي آن ها ميسر و كاملا شدني باشد ليكن اولا زمان بري چندين ساله طلب مي كند چون بسياري از مباحث اجتماعي به اصطلاح در مغز و روان انسان ها نهادينه شده ثانيا براي تغييرات بايد معادل سازي هاي مناسب و جذاب ارايه شود كه اين، كار بسيار سنگين و مهم است.
«كريميان» به طور مشخص تر ديدگاه خود درباره اسم گذاري ها را در دو فاز كلي: اشاراتي به تاريخ نامگذاري و شرايط فرهنگي و زماني آن و نقش تحولات ماشيني و تكنولوژي عصر كنوني دارد.
وي بدين ترتيب، اظهار مي دارد: «شما چنانچه به موقعيت اجتماعي، فرهنگي و حتي اقتصادي دست كم دو قرن اخير تاريخ كشور توجه كنيد به راحتي مي توانيد علل خيلي از موضوعات اجتماعي و فرهنگي از جمله همين موضوع اسم گذاري و نحوه انتخاب شهرت اقشار جامعه را بيشتر لمس كرده و به نوعي به عينيت برسيد. حتي به تاريخ مثلا حول و حوش يكصد سال اخير نگاه شود ملاحظه خواهد شد به لحاظ فقر فرهنگي و شرايط كم و بيش سنتي، برخي اسامي كه به افراد گذارده شده، تحقيرآميز بوده كه البته منظور خاصي در كار نبوده بلكه چنان اسامي برگرفته از پديده هاي طبيعت بوده كه به دليل فوايد گوناگون بردن افراد از اين پديده ها، نام آن ها را بر فرزندان خود مي گذاشتند. اين شيوه ضمن اين كه نشانگر فقر فرهنگي بوده، شرايط زماني، زيست محيطي و... را نيز مي نمايد. اين نوع گزينش و نامگذاري ها به مرور زمان در اثر تغييرات در عرصه هاي اقتصادي، فرهنگي، ارتباطات و مراوده هاي اجتماعي، منسوخ شد.»
فاز دوم نظرات وي كه كم و بيش پيرامون ظهور تحولات تكنولوژي و شگفتي هاي عصر اطلاعات و ديجيتالي مي باشد.
«كريميان» در اين خصوص مي گويد: «همه رويدادها و برقراري هاي فرهنگي و... كه پيشتر گفته شد با گذر دوره تاريخي به نوعي متحول شده و نيازهاي انسان هم پابه پاي اين گردش هاي بديهي، شكل تازه به خود مي گيرند از جمله نامگذاري روي نوزاد. مي دانيم انسان بدون نام نيست اما نامي زيبنده انسان مي باشد كه داراي مفاهيم منطقي و البته زيبا و مناسب باشد. در عين حال بايد گفت بنا به تحولات فرهنگي و هم رشد فكري افراد جامعه و برون رفت از دايره سنت هاي غيرمفيد، نام ها بيشتر مناسب شده و آنها هم كه نامناسب هستند نياز به پالايش دارند. با اين اوصاف اگر به جايگاه انسان و اصالت نام ها توجه جامع داشته باشيم راحت تر مي پذيريم كه نام بايد از ارزش هاي ملي و ديني مان وام بگيرد. يعني با مراجعه به منابع اصيل ايراني خود و فرهنگ اسلامي، نام براي نوزادان انتخاب شود و از اين طريق هويت فرزندان را در اسناد احوالي كشورمان ثبت كرد.»
ريش سفيد محله:
اسم، نشان اصل و نسب آدم
«تا آنجا كه من و امثال من يادمان مانده است در سال هاي دور اسم هاي نوزادها توسط بزرگ خانواده؛ پدر، مادر و يا صلاحديد عمه و عمو و اين جور افراد و همين طور با مشورت پيشنماز مسجد محله تعيين مي شد. اسامي اكثرا از القاب خدا و نام امامان معصوم(ع) بود»
«ميرزاعلي» از ريش سفيدان يك محله تهران قديم؛ آدمي كه بر حسب تصادف با او صحبت كردم. وي سپس با اشاره به اين كه تغيير زمانه، ازدياد جمعيت و ماشينيزم شدن توقعات را در زندگي عمومي افزون كرده، مي افزايد: بچه هاي آن دوران در بزرگسالي هم از اسمشان راضي بودند چون اسم خارجي نبود. هرچه بود مربوط به فرهنگ و دين خودمان بود. اما به مرور بعضي اسم ها همراه توسعه فرهنگ و سواد و تحصيلات، هم تعدادشان بيشتر و هم جديدتر شدند. حالا آدم اسم هايي را مي شنود كه آن دوره زياد نبود. اين را هم بگويم كه در رژيم گذشته، اسم هاي خارجي در كشورمان رخنه كرد ولي مورد استقبال اكثر خانواده ها نبود. الان هم اطرافيان را كه نگاه مي كنيم راغبند اسم شريف و باب فرهنگ خودمان روي نوزادشان بگذارند. اسم، نشان اصل و نسب آدم است. بايد نامگذاري ها نيك باشند و اين رعايت شود.»
اسامي كه مادربزرگ انتخاب كرد
8 فرزند خانواده را مادربزرگ نامگذاري كرده و همه شان نام اسلامي دارند.
از «رحمت رنجبر» كارمند- سؤال مي كنم نظرش در مورد انتخاب و نامگذاري فرزندان در خانواده چيست؟ جواب مي دهد: «معتقدم فرزند دختر: فاطمه، زهرا و پسر: محمد، القاب پيامبر اسلام، القاب امام علي و اسم ايراني مثلا پوريا باشد. انتخاب اين اسامي برازنده هر شخص در هر سنين است.»
وي در ادامه از اسامي اعضاي خانواده خود، مي گويد: «8 برادر و خواهر هستيم. مادربزرگ مان اسم هاي مان را تعيين كرده است: داود، نعمت، احمد، رحمت، محمدحسين، محمدحسن، محمدعلي و خواهرمان نامش شيرين است. »
اين كارمند، در ادامه صحبتش درباره علل نامگذاري هاي غيرايراني و اسلامي برخي فرزندان در چند دهه پيش، بر اين نظر است كه كساني به دليل ضعف فرهنگي، اسامي غيرمتعارف ايراني و اسلامي و يا غربي روي فرزندان مي گذاشتند كه چه بسيار در سنين بزرگسالي از نام خود ناراضي مي شدند. در صورتي كه نام بايد بازتاب جوهره منزلت و شعور معنوي انسان باشد.
سرانجام خوش...
«مصطفي» كه دوست ندارد فاميلي خود را ذكر كند در مورد علت نامگذاري فرزند يكي از همسايه هايشان چنين مي گويد: «پس از چند سال زندگي مشترك همسايه بغل دستي مان، خداوند يك فرزند دختر به آن زوج عطا كرد. هر كس از همسايه و اقوام و آشنايان از فرزنددار شدن آنها باخبر شدند بسيار خشنود شدند... ليكن نوزاد يك ماهه شده بود اما شناسنامه نداشت چون پدر و مادر بر سر اسم گذاري كودك شان اختلاف نظر پيدا كردند. پا در مياني اطرافيان و اقوام براي ايجاد اتفاق نظر زوجين فايده اي نداشت. خانم اسم فلان و آقا نام بهمان مي خواستند. اين علت مشاجره شده بود. خلاصه كار به جايي رسيد كه از هم جدا شوند! اما عملي نشد. لطف خدا بود و خوابي كه مادر زوجه ديده بود براي آن دو تعريف كرد كه تأثير عميق گذاشت. سرانجام اسم نوزاد با توافق همديگر انتخاب و شناسنامه اي شد.»
گزارش روز