“ من به مواردى برخورد كردم كه قيمت‌ها به نظرم زياد و بيش از اندازه‌اى كه امروز
مقتضى است، بود. اين بدين خاطر است كه ما از لحاظ كاغذ مشكل داريم. بايد روى
بازيافت، صرفه‌جويى و توليد كاغذ داخلى كار شود؛ كارى كنند كه در كاغذ، صرفه‌جويى
شود. امروز با اين‌كه آدمى گاهى فكر مى‌كند كه حالا ديگر دوران “أدقّوا أقلامكم،
قارعوا بين سطوركم” نيست، مى‌بينيم نه ! اتفاقاً، باز هم دوران همين‌هاست. باز هم
بايد قلم‌ها را ريز تراشيد، تا كاغذ كمتر مصرف شود و باز هم بايد در باب كاغذ،
صرفه‌جويى كرد تا به نياز جامعه برسد. علاوه بر اين، مسأله‌ى بازيافت كاغذ و همچنين
توليد كاغذ داخلى، بايد إن‌شاءالله مورد توجه قرار گيرد. بعضى از اين كارها به
عهده‌ى دولت و بعضى به عهده‌ى مردم است. “
سخنان رهبر معظم انقلاب در جريان
بازديد از نمايشگاه كتاب -26/2/1374
رهبر فرهيخته انقلاب اسلامي هر سال در
نمايشگاه حضور مي يابند و نقطه نظرات ارزشمند و حکمت آميزي درباره کتاب و کتابخواني
عنوان مي کنند. ايشان در سال 74 اين سخن را به ميان مي آورند که در خصوص قيمت‌ها و
توليد کاغذ داخلي کاري صورت گيرد و هنوز به آن مبتلا هستيم . ايشان کتاب را ،
دروازه‌اى به سوى گستره دانش و معرفت مي دانند و کتاب خوب را يکى از بهترين
ابزارهاى کمال بشرى .
اما بايد گفت در اين بين نقش ناشران را در تعالي بخشيدن به
صنعت نشر و رواج کتاب و کتابخواني نمي‌توان ناديده گرفت .
وزارت ارشاد چند سالي
است که اجراي نمايشگاه کتاب تهران را به اتحاديه ناشران تهران سپرده است. هر سال
قبل از آغاز نمايشگاه غرفه ها به ناشران بر اساس ضوابط و مقررات خاص واگذار مي شود
وهزينه اجاره هر متر غرفه هر سال تغيير مي کند که امسال به گفته علي اسماعيلي به
خاطر تحريم ها و کمک به ناشران اجاره غرفه‌ها تغييري نکرده است .
صنعت نشر
ايران به عنوان قديمي ترين صنعت در ايران اين روزها با چالش گران شدن کاغذ و مواد
اوليه توليد کتاب روبه رو است و اين موضوع بر خريد کتاب توسط خوانندگان آن در
نمايشگاه کتاب تاثيرگذار بوده است .
سال گذشته که سال “ توليد ملى، حمايت از كار
و سرمايه ايرانى” بود رهبر معظم انقلاب در نمايشگاه عنوان کردند که “ وزارت فرهنگ
و ارشاد اسلامي بايد با کمک دولت، اين موانع، به‌ويژه موضوع گراني کاغذ را برطرف
کند. مهم‌ترين توليد ملي، توليد امتداددار است و با برطرف شدن مشکلات کارخانه‌هاي
کاغذ، قطعاً راه براي کتابخوانيِ بيشتر و ارزان شدن قيمت کتاب باز مي‌شود. “ سخن
ايشان در سال توليد ملي به عنوان نقشه راه مسير را روشن کرده است و در سال “ حماسه
سياسي و حماسه اقتصادي “ بايد در اين زمينه کوشش بيشتري صورت گيرد .
وزارت
ارشاد متولي منويات فرهنگي رهبري
محمد حمزه زاده ، ناشر برگزيده سال ?? مطالبات
رهبري در حوزه چاپ ونشر را جزو فرامين و دستورات ايشان مي داند و مي گويد : “ اين
احکام بايد اجرا شود . رهبر معظم انقلاب به حوزه کتاب عنايت دارند . تحقق منويات
رهبري مسئله کوتاه مدتي نيست و نيازمند هماهنگي و يک نواخت شدن عزم همه دست
اندرکاران حوزه نشر است که بخش زيادي از حوزه نشر در خصوص سياست گذاري، نظارت و
پشتيباني در حوزه وزارت ارشاد تعريف مي شود .”
حمزه زاده متولي تحقق منويات
رهبري را رسما وزارت ارشاد مي داند و ادامه مي دهد:” اگر بخواهيم به رهنمودهاي صريح
رهبر معظم انقلاب توجه کنيم ، مي ينيم ايشان در سال گذشته مستقيما از وزير ارشاد
خواستند که به حوزه کتاب توجه کنند و حتي اشاره کردند که اگر شما به بخش هاي ديگر
کاري نداشته باشيد و فقط به حوزه کتاب سر و سامان بدهيد اين براي کارنامه شما کافي
است . “
او مي افزايد :” ايشان اين موضوع را صريحا در يک جلسه رسمي گفتند و آيا
اين اتفاق دارد مي افتد و يا زمينه‌ها براي منويات حضرت آقا فراهم شده يا نه هنوز
با آن نقطه مطلوب فاصله داريم. اگر از بيرون نگاه کنيم مي‌توان گفت نه ! اما از
برنامه ها و تدابير وزارت ارشاد بي‌اطلاع هستيم و وزارت ارشاد در اين باره هر کاري
کرده است بايد اطلاع رساني کند و ناشران را در جريان قرار دهد و بخشي از اين
مطالبات با کمک و همياري فکري ناشران محقق مي شود . بعضي از امور را با تشکل ها مي
توان پيش برد و بخشي ها را هم توزيع سياست گذاري و پشتيباني است که وزارت ارشاد مي
تواند در اين باره انجام دهد .
حمزه زاده در پاسخ به سوال گزارشگر کيهان مبني
بر اينکه رهبر معظم انقلاب پارسال خواسته بودند کارخانه هاي کاغذ از حالت تعطيلي و
نيمه تعطيل خارج شود ولي محقق نشده است ؛ مي گويد :” يکي از ناشران قديمي خدمت آقا
رفتند و مساله کاغذ را مطرح کردند و ايشان فرمودند حل اين مساله فقط با توليد داخلي
ميسر است . واقعيت اين است که بخش زيادي از آن مربوط به وزارتخانه هاي فرهنگي نيست
و بايد وزارتخانه هاي صنعتي و تجاري ما دست به کار شوند . همين کارخانه هاي نيمه
تمام کاغذ بخشي از آنها براي وزارتخانه هاي صنعتي و بانک ها است که اولويت هاي آنها
هم راه اندازي اين کارخانه ها نيست و متاسفانه از نظر آنها راه اندازي اين کارخانه
ها مزيت نسبي ندارد . شايد از يک نگاه صنعتي و تجاري راه اندازي کارخانه کاغذ نسبت
به مثلا راه اندازي يک محصول صنعتي ديگري از نظر سود تجاري و محاسبات اقتصادي بهتر
است . “
بي تدبيري وزارت ارشاد در گراني کاغذ
کريم پور ، مدير انتشارات
روايت فتح، فراز و نشيب‌هاي زياد حوزه کاغذ و بخشي از گراني کاغذ را به بي تدبيري
وزارت ارشاد مي داند و عنوان مي کند : “بي تدبيري وزارت ارشاد و دولت در بخش صنعت و
معدن باعث افت شديد چاپ و عناوين کتاب ها شده است . شايد وزارت ارشاد عنوان مي کند
اين گونه نيست و 67 هزار عنوان کتاب منتشر شده است اما بايد گفت اين موضوع از دو
جهت قابل بررسي است . در کشور در حال توسعه که شاخص جمعيت و نيازهاي اطلاعاتي در آن
مطرح است ؛ آيا عناوين پارسال و امسال نمايشگاه کتاب تناسبي با نيازمندي مخاطب و
توسعه فرهنگي دارد . اينجا رکود مساوي با عقبگرد است . “
هماهنگي بين وزارتخانه
هاي فرهنگي و صنعتي وجود ندارد
مدير انتشارات سوره مهرمي گويد :” اين موضوع بر
مي گردد به هماهنگي و يکدستي که بايد بين وزارتخانه‌هاي فرهنگي و صنعتي ما باشد
،اما چنين هماهنگي وجود ندارد . گاهي بخشي از آنها بر مي گردد به قوانين و بخشي
ديگر سلوک وزارتخانه هاي مربوطه ،همه چيز در دست وزارت ارشاد هم نيست. بنابراين
مسايل مهم در حوزه کتاب و کتابخواني بر روي زمين مي ماند و آنچه که طولاني مي‌شود
اجراي آنها است و مخاطبان از يک طرف ، نويسندگان و ناشران هم از طرفي ديگر ضرر مي
کنند و اين وضعيتي است که اکنون وجود دارد . “
مهم ترين گام براي رفع مشکلات
چرخه کتاب
مهم ترين گام در رفع مشکل نشر ، شناسايي مشکلات آن و برنامه ريزي و
الگودهي در اين زمينه و در نهايت حرکت به سمت بهبود اوضاع صنعت نشر است.
يک سوم
کاهش توليد کتاب
احمد عطائي، مدير انتشارات و مؤسسه فرهنگي هنري “ قدر ولايت “
مي گويد : “ امسال اکثر ناشران تنوع فروش و تنوع توليد داشته اند و نزديک به يک سوم
کاهش توليد کتاب داشته ايم و فروش نسبت به سال قبل 50 درصد کاهش داشته است . در
حقيقت توليد و فروش کاهش يافته و ساير خدمات چاپ گران شده و قدرت خريد کتاب هم کاهش
يافته است . اين نشان مي دهد که متولي مستقيمي نيست که بازار نشر را تحت کنترل
بگيرد .”
اين ناشر که 35 سال به کار فرهنگي مشغول است ، در ادامه مي گويد:”مقام
معظم رهبري در نمايشگاه پارسال در خواست کردند مساله فرهنگ کتاب و کتاب خواني رواج
يابد.“ بايد بگويم استقبال پنج ميليوني باعث ارتقاي فرهنگ کتابخواني نمي شود . اين
مهم در صورتي محقق مي شود که مخاطب با فراغ بال در غرفه حضور يابد و کتاب را تورق
کند و با چينش اين گونه غرفه ها ميسر نيست و به ندرت مي توان اين موضوع را ديد .
استقبال و سبد خريد مردم از نمايشگاه امسال
محمد حسين کريم پور ، مدير انتشارات
روايت فتح، نمايشگاه امسال را از حيث استقبال مخاطبين و فروش دچار افت شديدي مي
داند و مي گويد : “ در روزهاي پنج شنبه و جمعه که بايد ميزان استقبال بيشتر باشد و
در سال‌هاي قبل ازدحام مانع از حرکت مي شد امسال بدين گونه نبود . اين موضوع دلايل
عديده اي دارد از جمله وضعيت اقتصادي نشر در اذهان عمومي مخاطبان باعث شده است بر
خريد آنان تاثير بگذارد و قدرت خريدشان پايين بيايد .”
کريم پور دومين علت را
مربوط به فضاي سياسي و انتخاباتي که برنامه ريزي هاي آموزشي را دستخوش تغييرات کرده
است مي داند و توضيح مي دهد :” امتحانات دانشگاه براي ارديبهشت و اوايل خرداد
برنامه ريزي شده است. بخشي از مخاطبان نمايشگاه را قشر دانشجو و اساتيد تشکيل مي
دهند و اين روند بر حضور آنان تاثير گذار است.”
کاهش تعداد شمارگان کتاب
کريم پور با اشاره به تعداد شمارگان کتاب مي گويد: ” تيراژ بعضي از کتاب ها از سه
هزار نسخه به 1000 نسخه رسيده است و حتي ناشري کتاب را با 500 نسخه به چاپ مي رساند
. اين نشان مي دهد گراني کاغذ تاثيرگذار بوده است و قيمت کتاب ها دو تا سه برابر
افزايش داشته و قدرت خريد مردم کاهش يافته است. در نتيجه گسترش فرهنگي که بخشي از
رسالت کتاب است داراي افت قابل توجهي شده و کتاب نتوانسته است وظيفه اش را ايفا کند
. “
اين در حالي است که رهبر معظم انقلاب با ديد وسيعي که در حوزه فرهنگ به
خصوص کتاب دارند ؛ در ديدار مسئولان کتابخانه‌ها و کتابداران در سال 90 عنوان کردند
که “ تيراژهاى هزار و دو هزار و سه هزار و اين‌ها شايسته کشور هفتاد و پنج ميليونى
ما با اين همه جوان، با اين همه انگيزه نيست و بايد تيراژها خيلى بالاتر باشد....”
فضاي محدود غرفه ها و ناشران ناراضي
احمد عطايي با اشاره به اينکه سال
گذشته پيشنهاداتي در خصوص تخصيص غرفه ها و متراژ آنها به ارشاد ارائه کرده ، مي
گويد :”چرا بعضي از ناشران از سيستم الفبايي کنار گذاشته مي شوند و جاي ثابتي هر
سال در نمايشگاه دارند و براي آن هر سال برنامه ريزي و طرح دارند اما به يک ناشر يک
بار انتهاي مصلي جاي مي دهند و يک بار اول مصلي . چرا عدالتي در توزيع غرفه ها وجود
ندارد.”
مدير انتشارات قدر ولايت مي افزايد :” امسال قيمت غرفه تغييري نکرده
اما متراژ غرفه ها کمتر شده است . چرا امسال که ما با عناوين و توليدات بيشتري به
نمايشگاه آمديم فضاي محدود و کوچکي به ما داده اند ؟”
محمد حسين کريم پور هم مي
گويد :” چند سالي که نمايشگاه در مصلي برگزار مي شود و هيچ گونه تمهيدي براي فضاي
آن در نظر گرفته نشده است . مسئول کميته ناشران داخلي حضور ناشران عمومي در شبستان
را پارسال 900 ناشر عمومي و امسال بالغ بر 1150 ناشر مي داند . حال جاي سوال است که
در اضافه کردن فضاي مورد نياز براي اضافه شدن ناشران کاري انجام داده اند يا نه !؟
با توجه به عناوين افزايش يافته با تعداد ناشرين متقاضي به نسبت سنوات گذشته به عقب
گام بر داشته ايم .”
او مي افزايد :” امسال با 40 عنوان کتاب در نمايشگاه حضور
يافتيم که طبق قوانين نمايشگاه بايد به ازاي هر 10 عنوان کتاب يک متر به متراژ غرفه
اضافه مي شد ولي امسال سه متر هم کمتر اختصاص داده اند و وقتي دليل امر را سوال مي
کنيم ؛ مي گويند متقاضي زياد و فضا محدود است . “
مشکل ناشران ، قيمت کاغذ
يک ناشر ديني بزرگ ترين مشکل ناشران را قيمت کاغذ مي داند و مي گويد :” .در سال دوم
دولت نهم کاغذ را بندي 6400تومان مي گرفتيم اما الان کاغذ بندي 80 هزار تومان است و
به شدت قيمت کاغذ بالا رفته است . “
او ادامه مي دهد :” مشکل دوم اينکه
سازمانها و مجاري پخش کتاب ، کتاب ها را از ناشرين با تخفيف 50 درصد مي‌خرند و شش
ماه بعد پول آن را پرداخت مي کنند و گاهي وقت ها هم چک آنها برگشت مي خورد . وزارت
ارشاد هم از ناشرين کتاب مي خرد اما با 30 درصد تخفيف و شش ماه بعد پول آن را واريز
مي کنند . “
اين ناشر کتب ديني مي افزايد : “ يک ناشر کتاب را به گونه اي قيمت
گذاري مي کند که بتواند اين 50 درصد تخفيف و شش ماه تاخير پول و گراني کاغذ و انبار
داري را بپوشاند .به همين جهت قيمت واقعي کتاب مشخص نمي‌شود و قيمت کتاب ها بالاتر
از قيمت واقعي آن است. نکته جالب اين است که وقتي کتابي پنج هزار تومان براي ناشر
تمام شده 13 هزار تومان به خاطر مواردي که گفتم بر روي آن مي کشد و مخاطب در
نمايشگاه را دچار ضرر مي کند حتي اگر با تخفيف بخرد ، چون باز هم گران خريده است .
“
او معتقد است که “ يارانه و بن کتاب بايد به خريدار کتاب در نمايشگاه تعلق
بگيرد ؛ چون امسال قدرت خريد کتاب مردم به شدت پايين آمده است . وزارت ارشاد بايد
بيايد يارانه کاغذ به ناشران بدهد و بر روي قيمت کتاب‌ها نظارت کند .”
از
ناشران الکترونيک چه خبر؟
بيست و ششمين نمايشگاه کتاب تهران ميهمان ناشران
الکترونيک در ضلع جنوبي است.
بايد گفت اينترنت و کتاب هاي الکترونيکي صنعت نشر
کشور را دچار تحول کرده است و الگو هاي جديدي را به وجود آورده است . ناشر
الکترونيک سعي کرده با فناوري‌هاي نوين در هزينه ها و وقت خود صرفه جويي کند و
فرآيند توليد يک کتاب اعم از هزينه هاي کاغذ ، صحافي ، توزيع، چاپ و ... را تسهيل
کند. از اين منظر طولي نمي کشد در کشور بيشتر شاهد ظهور ناشران الکترونيک باشيم و
در نمايشگاه امسال هم شاهد 102 ناشر الکترونيک هستيم .
امسال بر خلاف ادوار
گذشته ناشران الکترونيک يک بخش مجزايي را به آن اختصاص داده اند،اما بسياري از
ناشران بين الملل خود را از فضاي نمايشگاه دور مي دانند و آن را نمي پسندند. اين
موضوع هم براي ناشران فرصت و هم تهديد محسوب مي شود، فرصت از آن جهت که مخاطب وقتش
را در پي گشتن سالن ناشران بين الملل هدر نمي دهد و فضاي آن کاملا مشخص است ( البته
امسال اطلاع رساني در اين زمينه هم کم رنگ بوده است) و تهديد از آن نظر که اگر فقط
يک درصد احتمال اين موضوع مي‌رفت که يک تبادل فرهنگي هر چند ناچيز بين دو ناشر
داخلي و بين المللي صورت بگيرد ؛ ميسر نمي شود .
ناشران داخلي و بين الملل هر
سال تخلفاتي با وجود نظارت اجرايي و محتوايي داشته و دارند و امسال هم به دور از
اين تخلفات نبوده اند. معاون علمي فرهنگي نمايشگاه کتاب هم امسال بيش از 300 عنوان
کتاب را از بخش بين الملل جمع آوري کرده که عمده تخلفات آنان را عدم رعايت شئونات
اسلامي دانسته و عنوان کرده که ناشرين داخلي کمترين تخلف را داشته اند .
وضعيت
نا معلوم ارز مبادله اي
بايد گفت امسال با وجود اختصاص فضايي وسيع تر غرفه هاي
ناشران بين الملل در مقايسه با بخش ناشران عمومي و دانشگاهي از تراکم کمتري
برخوردار است و يکي از عوامل آن هم عدم تخصيص ارز مبادله‌اي به بازديد‌کنندگان و
خريداران است .
سير تکويني و تحول صنعت نشر راه طولاني را پشت سر گذاشته و به
نشر ديجيتال قدم گذاشته و صنعت ديجيتالي نشر کتاب بر روند سنتي آن تاثير گذاشته است
و کتاب هاي الکترونيکي را در فضاهاي مجازي بيش از پيش مي توان ديد اما اين بدان
معنا نيست که دست بر روي دست بگذاريم تا نشر سنتي رو به نابودي و زوال برود.
گزارش روز
|
