صديقه توانا
گرچه دارو رکن اصلي درمان در دنياست و 75 درصد درمانها از طريق آن صورت مي‌گيرد، اما مصرف بي‌رويه آن مي‌تواند خطر جدي براي سلامت افراد باشد و عوارض آن در برخي مواقع غيرقابل جبران است.
فاصله دارو با سم فقط يک قدم است و مصرف بي‌رويه آن مي‌تواند حتي مرگ مصرف‌کننده را به دنبال داشته باشد و اين امر درحال حاضر مورد بي‌توجهي اغلب مردم قرار گرفته است.
مصرف بي‌رويه دارو، علاوه بر ضرر جسمي به افراد، سالانه ميلياردها تومان بابت آن توسط دولت هزينه مي‌شود و اين در حالي است که درصد بالايي از اين داروها بدون دليل پزشکي مصرف مي‌شود و هيچ سودي براي فرد ندارد.
راستي چرا برخي افراد خود درماني مي‌کنند؟
خود درماني آيا واقعا منجر به درمان فرد مي‌شود؟ و اصلا خود درماني چيست؟
خوددرماني يعني استفاده از دارو بدون دستور پزشکي و نسخه براي اهداف درماني.
مصرف خودسرانه داروها ممکن است از يک آسپيرين که به نظر خيلي ساده است شروع شود و حتي به خطرناک‌ترين مواد مخدر و اعتيا‌‌دآور ختم شود.
کم نيستند افرادي که به توصيه دوستان و آشنايان براي درمان بيماري‌هايي مثلا چربي خون بالا يا قند خون بالا، خود را گرفتار مواد اعتيادآوري کرده‌اند که نه تنها به بهبودي‌شان منجر نشده، بلکه مشکلات بسياري را برايشان پيش آورده است.
اثر آنتي‌بيوتيک بر باکتري‌ها
دکتر وحيد ميررکني، متخصص پزشک عمومي و رئيس مرکز بهداشت و درمان دامغان در گفت وگو با گزارشگر کيهان به عوارض مصرف خودسرانه داروها و به خصوص آنتي‌بيوتيک‌ها اشاره کرده و مي‌گويد: در اين مقوله با توجه به ايجاد مقاومت دارويي در برخي آنتي‌بيوتيک‌ها مصرف بي‌رويه و خودسرانه توصيه نمي‌شود. با توجه به اينکه قرص و کپسول آنتي‌بيوتيک روي باکتري اثر مي‌کند و جهشي در آن رخ مي‌دهد، لذا مصرف بي رويه آنتي‌بيوتيک باعث مي‌شود باکتري مقاوم‌تر شده و بيشتر رشد کند و در اين ميان البته برخي باکتري‌ها از بين مي‌روند، اما مصرف بي‌رويه دارو باعث مي‌شود که اين موضوع به عنوان يک فرهنگ به کل جامعه سرايت کند.
از دکتر ميررکني در مورد چگونگي سرايت آن به کل جامعه سوال مي‌کنم اين طور توضيح مي‌دهد: «وقتي باکتري مقاوم رشد مي‌کند تمام بدن را در بر مي‌گيرد و شخص در تماس با ديگران باکتري مقاوم را به بدن آنها منتقل مي‌نمايد و اين چرخه تکرار مي‌شود و وقتي در جامعه باکتري مقاوم وجود داشته باشد آنتي‌بيوتيک‌هاي موجود از رده خارج مي‌شود و پزشک معالج مجبور به تجويز نوع ديگري از آنتي‌بيوتيک مي‌شود...».
سرپرست مرکز بهداشت و درمان دامغان اضافه مي‌کند: «در پي اين اتفاق بيمارستان‌ها و داروخانه‌ها به ناچار بايد آنتي‌بيوتيک‌هاي زيادي را از رده خارج کرده و داروي جديد وارد کنند که اين مسئله از نظر اقتصادي مضرات فراواني به دنبال دارد.»
وي با تاکيد بر اينکه مصرف زياد آنتي‌بيوتيک باکتري مفيد در بدن را از بين مي‌برد و جذب برخي از ويتامين‌ها را مختل مي‌سازد، تصريح مي‌کند:
«آنتي‌بيوتيک‌ها بر بيماري آنفلوآنزا و بيماري‌هاي ويروسي هيچ اثري ندارد. آنتي‌بيوتيک‌ها براي بيماري‌هاي عفوني و باکتريال تجويز مي‌شوند که پزشک قادر به تشخيص آن مي‌باشد ولي متاسفانه برخي از بيماران طبق يک باور غلط به هنگام سرماخوردگي يا خوددرماني مي‌کنند يا در حال خوش‌بينانه از پزشک مي‌خواهند يک آمپول پني‌سيلين به آنها بدهد تا دارو زودتر اثر کند.»
از دکتر ميررکني در مورد دلايل ديگر مصرف خودسرانه و بي‌رويه دارو مي‌پرسم، مي‌گويد: «وقتي پزشک تعداد معيني آنتي‌بيوتيک براي يک بيمار تجوير مي‌کند بيمار ملزم به مصرف تمام دارو مي‌شود اما متاسفانه در اين مورد هم برخي از مردم به محض اينکه کمي حالشان بهتر شد مصرف دارو را قطع مي‌کنند اين کار باعث مقاومت دارويي مي‌شود. ضمنا برخي از افراد بقيه دارو را در منزل انباشت مي‌کنند و در دفعه بعدي بيماري به جاي مراجعه به پزشک اقدام به مصرف خودسرانه دارو مي‌کنند.»
داروهاي داخلي دست کمي از نوع خارجي ندارد
فرهنگ غلط مصرف داروهاي خارجي هم يکي ديگر از نکاتي بود که با دکتر ميررکني در ميان گذاشتيم و او اين گونه پاسخ مي‌دهد:«باز هم در کمال تاسف يک مثال قديمي درگوش همه ما خوانده‌اند که جنس خارجي بهتر از جنس ايراني است و اين مثل روي دارو هم صدق پيدا کرده است و برخي از بيماران از پزشکان مي‌خواهند داروي خارجي براي آنها بنويسد و البته برخي از پزشکان هم به بيماران خود داروي خارجي توصيه مي‌کنند.»
از او مي‌پرسم آيا واقعا اثر داروهاي خارجي بهتر از داروهاي داخلي نيست، مي‌گويد:«اين بي‌انصافي است که بگوييم داروهاي خارجي بهتر از داروهاي داخلي است چون در بسياري موارد ديده شد که اثر داروهاي داخلي بهتر و بيشتر از داروهاي خارجي است.»
اما آقاي مکي مدير يک داروخانه، نظري برخلاف اين نظريه پزشک متخصص دارد و مي‌گويد: «برخي داروهاي خارجي خيلي بهتر از نوع داخلي هستند و زودتر درد را درمان مي‌کنند ولي دراين ميان تعداد محدودي از داروهاي ايراني بهتر از داروهاي خارجي است.»
به اين مدير داروخانه مي‌گويم شما خود را چقدر در برابر قانون مسئول مي‌دانيد و داروي بدون نسخه به بيماران نمي‌دهيد؟ وي با تاکيد بر اين نکته که ممنوعيت مصرف خودسرانه دارو بيش از هرچيز نياز به فرهنگ‌سازي و اطلاع‌ساني دارد، مي‌گويد: «اگر مردم ازعوارض مصرف خودسرانه داروها آگاهي دقيقي داشته باشند حتي اگر ما هم به آنها دارو بدهيم، خودشان بدون نسخه براي تهيه دارو به داروخانه مراجعه نمي‌کنند. ولي علي‌رغم همه اين مسائل ما در قبال قانون خود را موظف مي‌دانيم و سعي مي‌کنيم بدون نسخه هيچ دارويي به بيماران ندهيم، البته به جز داروهاي OTCکه ممنوعيت ندارد.»
از او مي‌پرسم پزشکان چقدر در جلوگيري از مصرف خودسرانه دارو تاثير دارند آيا اگر آنها داروي زياد تجويز نکنند بهتر نيست و اين کار مصرف بي‌رويه دارو را کاهش نمي‌دهد، مي‌گويد: «پزشکان دراين زمينه خيلي نقشي ندارند، فرهنگ مردم در مصرف صحيح دارو بايد افزايش يابد. الان اين مسئله از دست پزشکان خارج است و اکثر متخصصان البته داروي اضافه در نسخه بيمار نمي‌نويسند.»
40درصد داروخانه داروي بدون نسخه مي‌دهند
خانم بختياري دانشجوي رشته گرافيک است. 2برگ کپسول مفناميک اسيد از متصدي داروخانه گرفته و مي‌خواهد برود که با سلام من مکثي کوتاه مي‌کند و نظرش را در مورد سوژه گزارش اين طور بيان مي‌کند:«الان اين کپسول را بدون نسخه گرفتم ولي قبلا نسخه داشتم. خواهرم خورده بود و درد دندانش بهتر شده من هم به توصيه او دو ورق کپسول گرفتم.»
موضوع را با خانم دکتر طوسي، دکتر داروساز اين داروخانه مطرح مي‌کنم مي‌گويد: «فروش برخي داروها از جمله اوتي‌سي‌ها بدون نسخه ممنوعيت ندارد و ما مجاز هستيم. ولي بازهم در فروش بدون نسخه آنها دقت مي‌کنيم و داروي زياد به مراجعه کنندگان نمي‌دهيم.»به او مي‌گويم اما همين نيم ساعتي که اينجا هستم چندين مورد بدون نسخه دارو گرفته‌اند.
وي با اشاره به اينکه 30 تا 40درصد داروخانه‌ها، داروي بدون نسخه دراختيار مراجعه کنندگان قرار مي‌دهند، خاطرنشان مي‌کند: «بسياري از بيماران با سابقه قبلي که از نسخه‌هاي خود دارند مراجعه مي‌کنند و ما فقط براي مدت زمان يک تا دو روز که بيماران مجددا به دکتر مراجعه کنند و نسخه جديد بگيرند دارو به آنها مي‌دهيم. يا به برخي از افراد که ناراحتي قلبي دارند وکاملا برايمان موضوع آشکار است و نياز فوري به دارو پيدا مي‌کنند، داروي بدون نسخه مي‌دهيم درغير اين صورت هرگز بي‌قانون نمي‌کنيم.»
دکتر طوسي تصريح مي‌کند: «بيش از هرچيز شاخه دارو و داروسازي احتياج به فرهنگ‌سازي آن هم در جوامع شهري دارد. اگر اين مسئله براي مردم تفهيم شود که ممانعت داروخانه در برابر فروش دارو بدون نسخه به نفع مشتري است، مسلما شاهد اصرار بيماران براي تهيه داروي بدون نسخه از داروخانه نخواهيم بود.»
عوارض خودسرانه مصرف داروهاي گياهي
زهرا نرگسي که چند سالي است به بيماري ديابت مبتلا شده با اشاره به اينکه 30 سال پرستار بوده و الان بازنشسته شده است، مي‌گويد: «اصلا اعتقادي به مصرف داروهاي شيميايي ندارم چون خودم سال‌ها در اين دستگاه بوده‌ام و به عوارض مصرف اين داروها آشنا هستم لذا تا آنجا که بتوانم داروهاي گياهي مي‌خورم.»
به او مي‌گويم براي بيماري قندتان چه مي‌خوريد، مي‌گويد: «هندوانه ابوجهل، تخم گشنيز و چند گياه ديگر. البته اين هندوانه خيلي تلخ است که آن را با ماست مصرف مي‌کنم.»
آيا مصرف داروهاي گياهي هم نياز به تجويز پزشک دارد؟ دکتر رستميان، عضو کميسيون بهداشت و درمان در پاسخ به اين سؤال به گزارشگر کيهان مي‌گويد: «قطعا مصرف داروهاي گياهي هم تا حدي خوب است و مصرف بيش از حد آنها اثرات سوئي به دنبال دارد ولي عوارض آنها نسبت به داروهاي شيميايي کمتر است و بنابراين بايد آنها را هم تا يک دز مشخص مصرف کرد.»
اين منتخب مردم به يک باور غلطي که بين اکثر افراد جامعه وجود دارد اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «متاسفانه استاندارد دقيقي براي مصرف داروهاي گياهي و فروشندگان کم اطلاع در داروخانه‌هاي گياهي وجود ندارد و بعضا فروشندگان از روي تجربه نکاتي را در مورد داروها آموخته و با همين اطلاعات ناقص براي مردم دارو تجويز مي‌کنند که آن هم عوارض خاص خود را دارد.» دکتر رستميان در ادامه به يک باور غلط ديگري که بين برخي از مردم در مورد مصرف داروهاي خارجي وجود دارد، اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «متاسفانه برخي بر اين باورند که تاثير داروهاي خارجي بيشتر از داروهاي داخلي است درحالي که اين باور بايد اصلاح شود چرا که در موارد بسياري داروهاي توليد داخل بهتر از داروهاي خارجي است.»
به او مي‌گويم فکر نمي‌کنيد شما پزشکان در قبال اين مسائل و سلامتي مردم خيلي مسئوليت داريد بنابراين چه راهکاري را ارائه مي‌دهيد، مي‌گويد: «وظيفه خود مي‌دانيم به بيماران آموزش‌هاي لازم را در مورد مصرف صحيح داروها ارائه دهيم و عوارض مصرف خودسرانه را هم به آنها گوشزد کنيم، اما در اين ميان برخي از پزشکان داروساز نقش فروشندگي را پررنگ‌تر از نقش آموزشي و درماني خود کرده و از راهنمايي دادن به بيماران در مورد مصرف صحيح دارو غفلت مي‌کنند.»
وي مي‌گويد: «پزشک، دکتر داروساز و مردم يک مثلث هستند که هر سه ضلع بايد براي مصرف صحيح و درست دارو تلاش کنند و هر يک به نوبه خود در اين قضيه سهيم هستند و لذا فرهنگ‌سازي و اطلاع‌رساني در زمينه کاهش مصرف دارو نقش اول را بازي مي‌کند.»
از خوددرماني تا مرگ!
تمام پزشکان در اين موضوع اتفاق نظر دارند که خاصيت و عملکرد يک قلم دارو، هميشه و در همه شرايط يکسان نيست و به همين دليل مصرف هميشگي يک نوع دارو در شرايط مختلف عواقب خطرناکي را در پي خواهد داشت.
به اعتقاد پزشکان، مصرف نادرست و نابجاي دارو، علاوه بر هزينه‌هاي اضافه و از دست دادن سلامتي، عوارض جانبي زيادي در پي دارد. علت بستري شدن 10 تا 20 درصد از بيماران در بيمارستان‌ها عوارض دارويي اعلام شده است که به مسموميت ناشي از مصرف دارو مرتبط مي‌شود.
دکتر رضا رحيمي کارشناس اطلاع‌رساني داروها و سموم در اين باره به گزارشگر کيهان مي‌گويد: «به طور کلي آگاهي نداشتن از شيوه‌هاي درمان سبب افزايش فرهنگ خوددرماني مي‌شود. فرد يک سري علائم را مي‌بيند و فکر مي‌کند بيماري فعلي همان بيماري قبلي است، حال آن که در بيشتر مواقع فقط علائم مشابه و بيماري متفاوت است.
وي مي‌گويد: «بسياري از پزشکان به صراحت مي‌گويند موقعي که سعي در درمان بيماري بدون دارو يا با حداقل داروي ممکن مي‌کنيم، بيمار اعتراض مي‌کند و تجويز نکردن دارو را دليلي بر بي‌تجربگي و متخصص نبودن پزشک مي‌داند در چنين شرايطي طبيعي است که پزشکان ترجيح مي‌دهند مطابق ذائقه داروپسند بيماران خود نسخه‌هاي بلند بالا بنويسند.»
گزارش روز