حسن آقايي
... اين قطار که در کوره طبيعت سبز رنگ شده است فقط از گسترده
هزاران ايستگاه همرنگ اين سرزمين کاملا مستعد و پربرکت در چهار فصل سالنامه همواره
با انبوه محصولات رنگارنگ حرکت مي‌کند و سوت حرکت فاخرانه و فعاليتش حتي در فراسوي
آب‌ها طنين‌انداز بوده و هنوز هم چشم اشتياق مردماني بسيار در وراي جغرافياي
ايران‌مان طالب ميوه‌هاي خوش‌طعم اين خاک پربرکت هستند اگرچه...
... اما آنچه
بيشتر در اين دو شماره گزارش مد نظرمان است ريشه‌يابي گراني ميوه است. ليکن در
بررسي ميداني، وجود مشکلات و نابساماني در ايمني اقتصادي و آسودگي خاطر باغدار و
صيفي‌کاران در کاشت، برداشت و عرضه توليد است که بحث و مسئله‌ساز در چرخه کارشان
است که شايد از شاخص‌ترين مشکلات حرفه‌اي- صنفي آنان، هزينه‌هاي سنگين درعرصه توليد
و عرضه مي‌باشد. بعد موضوعات ديگر مطرح شده است که خواهيم خواند. براي تهيه اين
گزارش به برخي بازارچه‌ها، ميادين، مغازه‌هاي خرده‌فروشي چند سوي شهرمان رفته و
گفت‌وگو با محوريت ريشه‌يابي افزوني نرخ ميوه‌جات، پيرامون چند وچون چرخه توليد تا
مصرف نيز تا حد فرصت و امکان پيش رفته که ماحصل، نظر باغدار، کارشناسان و
دست‌اندرکاران توليد و عمده‌فروش و خرده‌فروش و مصرف‌کننده است که بخشي از آن را در
اين شماره مي‌خوانيد.
علل صددرصد گراني...
در بازارچه‌اي خلوت، يک مغازه‌دار
با تنها مشتري‌اش در حال صحبت کردن است. چند ثانيه مي‌ايستم نرخ ميوه‌ها را نگاه
مي‌کنم. يک نفر از فروشندگان بيرون غرفه جلو مي‌آيد با لبخندي، موضوع گزارش را شرح
مي‌دهم. او مي‌گويد من چيزي نمي‌دانم و يک قدم به عقب مي‌رود فروشنده پشت ترازو را
نگاه مي‌کنم که حواسش به ما است. اين همکارش با زبان محلي موضوع را با صدايي رسا به
او مي‌گويد. آن هم که ته غرفه است با دست نشاني مغازه همکارش که در راهرو ديگر است
را مي‌دهد و مي‌گويد با او گفت‌وگو کنم!
به آن غرفه مي‌روم. پرسشم را با فروشنده
جوان که چهره شادي مي‌نمايد در ميان مي‌گذارم. «احمد» يک مشتري‌اش را راه
مي‌اندازد. تنها مشتري ديگر که مردي سالخورده است و او هم يک دو قلم اندک محصول
صيفي‌جات در کيسه کوچک پلاستيکي را به فروشنده مي‌دهد توزين کند. در همين حال نظر
اين مشتري را درباره قيمت‌ها مي‌پرسم. با صداي خسته و آهسته جواب مي‌دهد «من
نمي‌دانم.» در اين‌جا فروشنده مي‌گويد: «ديگر با مشتري کار نداشته باش و چيزي
نپرس!» مشتري در حال پول دادن به فروشنده است... نگاه مي‌کنم ميوه‌ها هيچ‌کدام
اتيکت نرخ ندارند. مشتري بيرون مي‌رود. حالا فروشنده علت افزايش ميوه‌جات طي دو ماه
اخير را چنين اظهار مي‌کند: «قيمت پرتقال و سيب سردخانه‌اي صددرصد نسبت به نرخ شب
عيد، بالا رفته است چون فصل توليدشان نيست. از طرفي مقداري از ميوه‌هاي سردخانه افت
کرده. به همين خاطر نرخ بقيه اين ميوه‌ها که عرضه مي‌شوند نسبت به گذشته بالا رفته
است مثل پرتقال والنسيا.»
مي‌پرسم قيمت خرده‌فروشي پرتقال چند است؟ او يک نوع
پرتقال در ظرف دم دستش را نشان مي‌دهد و مي‌گويد: «پرتقال تازه وارداتي از مصر هر
کيلو 5هزار تومان است!» سؤال مي‌کنم مگر وارداتي ممنوع نشده است؟! مي‌گويد: «به
صورت غيرمجاز وارد شده! که در عمده‌فروشي کيلو 4هزار تومان است. اما پرتقال ايراني
هم زير 5هزار تومان است.» دوباره به ميوه‌هاي ديگر نگاه مي‌کنم. يک‌يک قيمت‌شان را
مي‌پرسم. «خيار گلخانه‌اي و طبيعي (سنتي) هر کيلو 2500، گوجه‌فرنگي 2500، زردآلو9،
گوجه سبز 10500 تا 13 هزار و کيوي 3800 تومان است.» (توضيح اين که نرخ‌ها مربوط به
24 ارديبهشت است و احتمال هر نوع تغييري در آنها وجود دارد.) کريمي- مبل‌ساز- با
اين بيان که دولت ميوه‌ها را نرخ‌گذاري نمي‌کند، ريشه گراني ميوه را عملکرد
واسطه‌گري و عده‌اي خودمختار که به کسي و دستگاهي توجه نمي‌کنند مي‌خواند و اضافه
مي‌کند: «آنان ميوه داخلي را به موقع انبار مي‌کنند و کم‌کم در شرايط مناسب به نرخ
دلخواه بالا وارد بازار مصرف مي‌کنند. نتيجه‌اش اين است که نرخ‌هاي شب عيد با الان
هر کيلو بيش از 2هزار تومان بالا رفته است.»
«کوثر» کارمند، جلوي مغازه
ميوه‌فروشي مي‌ايستد ميوه‌ها و اتيکت نرخ‌ها را نگاه مي‌کند. نظرش را درباره
قيمت‌ها مي‌پرسم. مي‌گويد: «امسال نرخ ميوه‌ها نسبت به پارسال، گران است.» سؤال
مي‌کنم به باور شما ريشه گراني‌ها چيست؟ پاسخش اين است: «ما مصرف‌کننده‌ايم و فقط
گراني‌ها را مي‌بينيم و علت و ريشه را نمي‌دانم.»
ميوه فروشان چه مي‌گويند؟
يک ميوه‌فروش ديگر به نام «ايرج صوفي» کمبود بار ميوه در اين فصل را علت گراني نرخ
ميوه‌جات مي‌داند.
وي در اين ارتباط، مي‌افزايد: «در حال حاضر پرتقال کيلويي
4900 تومان فروخته مي‌شود در حالي که شب عيد هر کيلو حدود 1200 بود. نرخ سيب شب عيد
هم 2900 بود الان 4300 تومان است. کيوي هر کيلو 3900، هندوانه دو نوع با دو نرخ
1200 و 900 تومان است.
اين ميوه فروش هم چنين بر اين نظر است که ممنوعيت ورود
ميوه خارجي باعث سوءاستفاده کساني شده که در نتيجه نرخ ميوه نسبت به سال پيش افزايش
يافته است اگرچه الان فصل توليد دو ميوه پرمصرف‌تر پرتقال و سيب درختي نيست.
در
ادامه پيگيري گزارش، سري به يک محل معروف قديمي ميوه فروشان مي‌زنم.
«اميني» با
چند دهه سابقه در شغل ميوه‌فروشي پاسخ پرسشم پيرامون ريشه گراني ميوه را در کمبود
ميوه و از طرف ديگر تاثيرگذاري وارد نشدن ميوه در سال گذشته در نرخ ميوه‌هاي داخلي
مي‌داند.
به گفته وي نرخ برخي محصولات عبارت است: «پرتقال والنسيا مصري 5هزار
تومان، پرتقال انباري 3500، موز 5000، هندوانه 1000 و سيب زرد دماوندي 3500 تومان.
در حالي که شب عيد هر کيلو پرتقال 2هزار تومان بود.»
يک ميوه‌فروش ديگر که نام
خود را معرفي نمي‌کند، فقط قيمت‌ها را مي‌گويد: سيب زرد هرکيلو 3000 تومان، کيوي
3500، سيب سرخ 3000، موز 4900، هندوانه 1200 و گوجه فرنگي 3000 تومان او مبناي
قيمت‌ها را کمبود توليد در برابر عرضه و مصرف، تاثير محصولات نوبرانه و هزينه‌هاي
گردش توليد تا خرده‌فروشي مي‌خواند.
ارزان در اوج مصرف
گران در افت مصرف
«تقريبا معمول است نرخ‌هاي ميوه نيز در بازار شب عيد مقداري جابه جا مي‌شوند، بعد
از آن که مصرف فوق‌العاده در سال نو کاشته مي‌شود قيمت‌ها متعادل و مناسب مي‌شوند
اما امسال اين تغيير نرخ‌ها جابه‌جا شده، يعني نرخ مناسب ميوه در اوج مصرف آخرسال،
حالا چند برابر شده است! مي‌گويند بعضي ميوه‌ها مثل سيب و پرتقال کهنه شده و فصلش
نيست، اين است که کم شده و اين‌ها هم که هست انباري است.»
از «محسن نوري» شغل
آزاد، مي‌پرسم: نظر خودتان درباره ريشه گراني ميوه‌جات چه است؟. جوابش اين است:
«قدر مسلم گراني يک عيب و علتي در توليد و عرضه و تقاضا دارد اگرچه بيشتر از
همسايه‌مان که کار کشاورزي داشته شنيده‌ام قيمت سم، کارگر، چيدن و جعبه و اين جور
چيزها يا کرايه حمل و نقل بالا رفته، پس ميوه هم قيمتش بالا مي‌رود. اما آنچه مرا و
اصولا مردم مصرف‌کننده و قشر کم درآمد را رنج مي‌دهد اين است که نرخ هر نوع ميوه
مشابه و با شکل و رنگ ظاهري همتا در هر ميوه‌فروشي با هم توفير دارند. آدم مي‌ماند
کدام نرخ منصفانه و يا کدام قيمت اجحاف به مردم است. به فروشنده مي‌گويي جواب
مي‌دهداين جنس مال فلان شهر است، اين يکدست است و از اين قبيل پاسخ‌ها. حالا
ميوه‌هاي انباري هم برخي‌شان لک زده‌اند و اصولا آن مزه ميوه تازه را ندارند. بعد
هم گفته مي‌شود مثلا فلان ميوه فصلش نيست و کم است. خوب همين ميوه‌ها چرا نرخش اين
قدر بالاست؟ آن که انبار کرده به نرخ گران که نخريده است. با اين وجود، ميوه کم
نيست، بلکه قيمت‌شان زياد گران است. اين برمي‌گردد به دستگاه مسئول کنترل‌کننده و
نظارت که نرخ‌ها ساماندهي شوند. نبايد که کسي هزاران تن ميوه را به قيمت پايين در
شرايط وفور بخرد. بعد از فرصت کمبود و غيرفصل توليد، سوءاستفاده کند و قيمت‌ها را
نيز دچار نوسان کرده و باعث اجحاف مصرف‌کننده شود.»
چرخه توليد معيوب، توزيع
نابسامان
عضو هيئت مديره صندوق حمايت از توسعه کشاورزي شهرستان شهريار، اين طور
نظر کارشناسي خود را بيان مي‌کند: «گراني ميوه ريشه‌اي نيست که شامل وجود مشکلات و
نابساماني در چرخه توليد و توزيع سنتي، افزوني هزينه‌هاي گوناگون توليد تا عرضه
محصول به بازار مصرف عمومي، نقش واسطه‌گري، سرمازدگي و تگرگ و... باشد بلکه کساني
که واردکننده ميوه بودند، با ممنوعيت واردات سال قبل روبه رو شدند، از همين رو خريد
انبوه سيب و پرتقال و نگهداري در انبار و سپس عرضه يکباره آن به بازار از عوامل
افزايش نرخ‌ها مي‌باشند.»«نصرالله سلطاني» در پاسخ به اين سؤالم که ريشه گراني
ميوه هاي داخلي چه مي‌تواند باشد؟ چنين اظهار مي‌کند: «اگر عوامل گراني را در
سال‌هاي گذشته محاسبه کنيم، امسال موضوع فرق مي‌کند که بايد گفت از گذشته چرخه
توليد معيوب بوده و توزيع هم نابسامان و سنتي است. کسي نبوده و نيست که بتواند به
طور جامع و کامل اين چرخه را کنترل کند. بنابراين به مرور اين وضعيت جاري و پيش
آمده تا اين که مقدار توليد محصول مثلا 100 تن در شرايط سنتي به توليد 50 تن بار
رسيده که نمي‌تواند جوابگوي بازار مصرف باشد. ادامه اين چرخه مي‌رسد تا هدفمند کردن
(چند سال اخير) که فرضا من توليدکننده هزينه برداشت محصول گوجه‌فرنگي‌ام تا چند سال
قبل 200 هزار تومان بود. حال هزينه همان ميزان محصول به
2 ميليون تومان افزايش
يافته است. اين هزينه‌ها بايد از فروش محصول به دست کشاورز آيد، ليکن چنين نيست. در
نتيجه نمي‌توان کشت کنيم چون توليد در چنين شرايطي، به اصطلاح کشاورز سرش بي‌کلاه
مي‌ماند... از طرف ديگر امسال بار سر درختي گوجه سبز و بيشتر زردآلو شهريار سرمازده
و توليدشان کاسته شده است. هم چنين محصول زردآلو در ساوجبلاغ و قزوين صدمه ديده و
نيز حدود يک ماه پيش در اثر باد شديد در منطقه کاشان محصول زردآلو از بين رفت.»از
«سلطاني» دليل گران شدن ميوه هاي نگهداري شده در انبار را مي‌پرسم. مي‌گويد: «ميوه
انباري را زياد نمي‌شود نگهداشت. صاحب محصول مجبور است آن را عرضه کند. حال آن کس
به لحاظ اين که ميوه‌هاي نوبرانه وارد بازار عرضه و مصرف شده، محصول انباري: پرتقال
و سيب خود را آرام آرام عرضه مي‌کند.»
مي‌گويم: سؤالم درباره گراني ميوه است و
مشخصا اين که بخشي از گراني ميوه ها در مقطع کنوني آيا مي‌تواند به لحاظ ممنوعيت
واردات ميوه مصرف عيد باشد که در مقابل احيانا افراد واردکننده، برخي از ميوه ها
خاصه پرتقال و سيب را پيش خريد کرده تا امروزه بالاي نرخ شب عيد، وارد بازار کنند؟
وي اين جواب را مي‌دهد: «احتمال داردکساني که واردات ميوه شب عيد را نداشتند، از
طريق خريد پرتقال و سيب، اين محصولات را قبلا در انبار نگهداشتند تا به مرور به
بازار عرضه کنند اگر چه نگه داشتن در انبار احتمال فاسد شدن دارد اما آنان ناچارند
عرضه کنند.»
500 تومان نرخ پايه
1500 تومان به مصرف‌کننده!
اين باغدار در
ادامه با اشاره به اين که فروشندگان بعضا با نگاه به هزينه‌هاي مختلف روزمره‌شان در
قيمت‌گذاري ميوه‌ها و فروش نسبت به مصرف‌کنندگان، بي‌انصافي مي‌کنند، فرايند دست
گشت يک محصول را تعريف مي‌کند. وي مي‌گويد: «پارسال توليد کرفس کشت و برداشت زراعت
خود را هر کيلو 500 تومان به يک نفر سبزي‌فروش آشنا به نام علي مي‌فروشد. خريدار
کرفس‌ها را به همکارانش که وارد کار و وانت دارند کيلويي 700 تومان مي‌فروشد. اين
واسطه‌ها کرفس‌ها را هر کيلو 1000 تومان به مغازه‌دارها در تهران مي‌فروشند.
مغازه‌داران تره‌بار فروش هم هر کيلو کرفس‌ها را 1500 تومان به مردم مصرف‌کننده
مي‌فروشند، اينجاست که بايد گفت: «پيدا کنيد پرتقال فروش را!»
وي اضافه مي‌کند:
«دلال بازي مي‌تواند در افزايش قيمت‌ها (در هر شغل) نقش داشته باشد.»
«سلطاني»
عضو هيئت مديره صندوق حمايت از توسعه کشاورزي شهريار- در پايان اين گفت‌وگو، در
ارتباط با چند دست گشتن محصولات کشاورزي اضافه مي‌کند: «توليدکنندگان در محل عرضه
محصول و فروش آن حضور ندارند تا بدانند توليدات‌شان را چه کسي و يا کساني خريداري
مي‌کنند و چه مراحلي طي مي‌شود تا بار به دست مصرف‌کنندگان برسد.» مورد فروش پلکاني
کرفس‌ها را با يک حق‌العمل در ميان مي‌گذارم. او مي‌گويد: «شيوه درست براي فروش
محصول کشاورزي آن است که توليدکننده، خود بارش را به ميدان ارسال کند تا به نرخ روز
و مستقيما با فاکتور رسمي به مغازه‌دارها فروخته شود. در اين صورت به مصرف‌کننده هم
اجحاف نشود.»
گزارش روز
|
