بررسی تاثیر دعا در ماه مبارک رمضان (بخش نخست) خدایا! مرا به خشنودیت نزدیک کن

پریسا جلالی
"خیلی از ما در بسیاری از موارد بیچاره محضیم و باید به کسی تکیه کنیم، آیا به کسی تکیه کنیم که قدرتش محدود است و می گوید ببخشید دستم بند است، فرصت ندارم، به دیگری قول دادم، مقدورم نیست، تو در شرایطی هستی که با هم رابطه نداریم و ... ؟ فلک و ملک حرفشان همین است، می گویند ما محدودیم و قدرت نداریم. باید به کسی تکیه کنیم که قدرتش قدرت مطلقه باشد و بتواند نالایق را لایق کند؛ داد او را قابلیت شرط نیست بلکه شرط قابلیت داد اوست. با یک فیض استحقاق می آفریند و با فیض دیگر به مستحق پاسخ می‌دهد. " دعا کردن و طلب نیاز از معبود هستی به ویژه در ماه دعا و مهمانی خداوند نه تنها در احادیث قرآن بلکه در روایات نیز بسیار توصیه و تاکید شده است. مطلب فوق بخشی از تفسیر آیات 60 و 61 سوره نمل از زبان آیت الله جوادی آملی است که بر لزوم دعا به ویژه در ماه مبارک رمضان توصیه می کند.
دعا در لغت به معناى خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و گاهى مطلق خواندن. اما در اصطلاح دعا خواستن حاجت از خداى متعال عنوان می شود. معانی دعا در قرآن مجید هم به معنای خواندن، خواستن از خداوند، ندا دادن، صدا زدن، دعوت کردن به چیزى یا به سوى کسى، استغاثه و یارى خواستن و عبادت کردن است.
"با دعا کردن می ‌توان از مقدرات الهی رهایی یافت" و یا "دعا مغز عبادت است" این توصیه های گرانقدر که از احادیث نبوی است را بارها و بارها شنیده ایم.
با تعمق در این احادیث و صدها روایت ناب دیگر از اهل بیت (ع) می توان به اهمیت دعا در زندگی انسان ها پی برد. چنان چه اگر به آیات و روایات رجوع کنیم، می ‌بینیم که در تمام ادیان الهی انسان به "دعا کردن" تشویق شده است.
مسیحیان هم بسیار به خواندن دعا اعتقاد دارند و در کتاب مقدس ‌شان انجیل، به این امر توصیه شده‌اند و یا یهودیان که بسیار به دعا کردن و راز و نیاز با خداوند تشویق شده‌اند.
حتی امروزه موضوعات چندین تحقیق علمی به این سمت گرایش یافته تا به بررسی دقیق آثار دعا بپردازند.
علت این مقدار تاکید بر خواندن دعا چیست؟ مگر دعا چه تاثیری در زندگی انسان ها دارد که حتی آیات و روایات بر آن تصریح دارند؟
در سه گزارش پیش رو علاوه بر پرداختن به تاثیر دعا در زندگی آدمیان به جایگاه ویژه دعا در ماه مبارک رمضان که ماه دعا و نیایش با خالق هستی خوانده می‌شود، خواهیم پرداخت و درصددیم به آداب دعا و رمز مستجاب شدن ادعیه بپردازیم تا شاید به این سوال بتوانیم پاسخ دهیم که چه رمز و رازی در دعا کردن نهفته است که یک ماه خاص برای آن از سوی خداوند برگزیده و به بندگان توصیه شده است.
دعا سلاح مؤمن است‏
"بهترين دعاها دعايى است كه از سينه پاكيزه و دل پرهيزکار صادر شده باشد و در مناجات با قاضى الحاجات سبب نجات است و خلاصى از عذاب را به دنبال دارد. پس چون ترس و فزع سخت شود، به سوى خدا پناه بايد برد."
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحمان عشریه کارشناس فرهنگی و یکی از شاگردان آیت الله بهجت است که با بیان عبارات فوق به اهمیت و تاثیر دعا تاکید می کند.
وی در گفت و گو با گزارشگر کیهان به حدیثی از پيغمبراکرم (ص) اشاره می کند و می گوید: رسول خدا(ص) فرمودند: آيا نمى‏خواهيد شما را راهنمایی كنم به ابزاری كه شما را از دشمنان خويش نجات دهد، و روزى‏هاى شما را فراوان و پيوسته آن را بر شما روان گرداند؟ صحابه عرض كردند: بلى، مى‏خواهيم. فرمود: پروردگار خود را در شب و روز مى‏خوانيد و دعا مى‏كنيد. پس به درستى كه سلاح مؤمن دعا است.
وی همچنین به این نکته هم اشاره دارد که دعا، بلا و قضا را رد مى‏كند. همچنین دعا شفای هر دردى است‏.
دکتر عشریه در این مورد به روایتی از امام جعفر صادق(ع) نیز اشاره دارند: که این امام همام می‌فرمایند: بر تو باد به دعا؛ زيرا كه آن شفا است از هر دردى. همچنین ایشان می فرمایند: هيچ بنده‏اى دست خود را ظاهر نساخته و به سوى خداى عزيز جبار برنداشته، مگر آنكه خداى تعالى شرم فرموده كه آن را خالى برگرداند، تا آنكه از فضل و رحمت خويش در آن قرار دهد آن‏چه را كه خواسته باشد. پس چون يكى از شما دعا كند، بايد كه دست خود را برنگرداند، تا آنكه آن را بر رو و سر خود بمالد.
وی در ادامه تصریح می کند: دعا به دل ها الهام می شود. امام جعفر صادق(ع) فرمودند: آيا درازى بلا را از كوتاهى آن مى‏شناسيد و مى‏دانيد كه نشانه كوتاه و دراز آن چه‏ چيز است؟ عرض كرديم: نه. فرمود كه: چون يكى از شما در نزد بلا به دعا ملهم شود، پس بدانيد كه آن بلا كوتاه است و زود تمام مى‏شود. همچنین امام موسى‏كاظم(ع)فرموده اند: هيچ بلايى نيست كه بر بنده مؤمنى فرود آيد، پس خداى- تعالى- دعا را به او الهام فرمايد، مگر آنكه زايل شدن آن بلا نزديك باشد و به زودى برطرف شود. و هيچ بلايى نيست كه بر بنده مؤمنى فرود آيد، پس آن بنده از دعا باز ايستد، مگر آنكه آن بلا طولانى و زمانش دراز باشد. پس چون بلا فرو آيد، بر شما باد به دعا و تضرع و زارى به سوى خداى- تعالى-.
اللهم اجعل صیامی فیه صیام
زمزمه روزه داران با خدای تعالی در هر لحظه از ماه رمضان فرصت مغتنمی است تا دل را در دریاچه بخشش و رحمت الهی شستشو دهیم. اما این مقدور نیست جز این که مخاطب مان که همان خداست را بشناسیم.
محمد قهرمانی معاون فرهنگی هیات رزمندگان اسلام در باب اثرات دعا در گفت و گو با گزارشگر کیهان می گوید: وقتی دعا می کنیم باید مخاطب خود را بشناسیم. چون یاد خدا را در دل زنده نگه داشتن انسان را از بلا دور می کند. این اولین تاثیر دعاست. تاثیر دیگر دعا این است که استمرار دعا در ماه رمضان به تقویت ایمان در انسان کمک می کند و باعث رشد فضایل اخلاقی می شود.
از این رو باید در مسیر دعا حرکت کنیم تا خدا به خواسته های ما عمل کند.
قهرمانی می گوید: «تاثیر دیگر دعا این است که دعا به انسان قدرت می دهد که در مقابل مشکلات زندگی محکم باشیم و این مسیر سازندگی را به همراه دارد و انسان را در مسیر مشکلات تقویت می کند.
دعا مسبب جلب رضای او
اما علت این که ماه رمضان، یک ماه ویژه برای دعا و نیایش خوانده می شود، چیست؟
خداوند در این ماه بركات خود را بر بندگان نازل مي‌كند و همه آنان را مهمان سفره فضل و كرم خويش مي‌نمايد و ميزبان هر چه در توان دارد مهمان خود را شاد و راضي نگه مي‌دارد و برآوردن تقاضاي مهمان را بر خود وظيفه مي‌داند .بنابراين ماه مبارك رمضان از بهترين فرصت هاي طلب حاجت از خداوند متعال است.
امير مؤمنان حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: در ماه مبارك رمضان بسيار دعا كنيد و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مي‌فرمايند: دعا در ماه رمضان مقبول است.
از این رو ماه رمضان بهترین فرصت برای دعا کردن و راز و نیایش با پروردگار است. انسان باید همیشه در حال دعا کردن باشد چه در این ایام ماه رمضان و چه در ایام مختلف. اما ماه نزول قران تمرینی است برای یازده ماه بندگی خداوند و ذخیره‌ای برای باقی سال.
در آیات نیز آمده است شب قدر برابر است با هزار ماه و سرنوشت خود را در این ماه می توانیم با دعا به درگاه خداوند بسازیم.
قهرمانی اضافه می کند: بعضی از ایام را خداوند ایام الله نامیده و خصوصیاتی برای این ایام تعریف کرده است و بعضی از ایام هم مثل روزهای ماه مبارک رمضان خصوصیاتی دارد مانند این که ملائک در شب‌های قدر نازل می شوند و دعای انسان را به بالا می برند. ماه مهماني خدا و دوري انسان از بسياري از گناهان و تابيدن نور الهي بر دل بندگان در شب‌هاي قدر انسان را به خالق خود نزديك مي‌كند و اين از بهترين اوقات دعاست .شب عید فطر هم پاداش عمل يك ماه بندگان به آنها داده مي شود. پيامبراسلام صلی الله علیه و آله و سلم در این باره مي‌فرمايند: وقتي شب‌ عيد فطر فرا مي‌رسد- كه به آن شب پاداش گويند - خداوند اجر عاملين را مي‌دهد ولي بدون حساب .در اين حال دعا مي‌تواند باعث جلب رضايت الهي و دريافت پاداش بيشتر شود. 
از خیر و شر تا رزق و روزی
شب های قدر هم فرصتی مغتنم برای رسیدن به اوج بندگی است.
قهرمانی در تشریح این موضوع به حدیثی از امام صادق علیه السلام اشاره و تصریح می کند: این امام همام فرموده اند که شب قدر، قلب ماه رمضان است. شبي است كه از هزار ماه بهتر است و به بيان امام صادق علیه السلام شبي است كه عمل در آن بهتر از عمل در هزار ماهي است كه شب قدر در آن نباشد. دعا در اين شب به سبب فضيلتي كه دارد هم به اجابت نزديك تر است و هم مي‌تواند سرنوشت يك سال انسان را با خير و عافيت رقم بزند.
چنان كه امام باقر علیه السلام نیز مي‌فرمايند که در شب قدر همه مسائل مربوط به يكسال تا شب قدر ديگر مقدّر مي‌شود. مسائلي همچون خير و شر، طاعت و معصيت، ولادت و مرگ يا رزق و روزي. پس هر چه در آن سال مقدر شود حتمي است و قطعاً محقّق خواهد شد.
دعا درخواست از خداوند سبحان و ایجاد ارتباط با اوست. در دعا انسان با خدا راز ونیاز کرده و از او درخواست کمک و مساعدت برای کسب فیض و سعادتمندی می کند. دعا درخواست حاجت از خداوند برای خود و یا دیگران است.
حجت الاسلام علی رخ فیروز کارشناس فرهنگی در توصیف دعا و آثار آن در ماه رمضان می گوید: كلمه دعا و مشتقاتش كه حدوداً بيش از 200 بار در آيات قرآن كريم بكار رفته است از ريشه «دَعَوَ» و به معني خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و گاهي مطلق خواندن از آن برداشت می شود. دعا در لغت به معني صدا زدن و به ياري طلبيدن و در اصطلاح اهل شرع، گفت‌وگو كردن با حق تعالي، به نحو طلب حاجت و درخواست حل مشكلات از درگاه او و يا به نحو مناجات و ياد صفات جلال و جمال ذات اقدس اوست. »
وی ویژگی دعا در ماه رمضان را اینطور توضیح می دهد:« از موارد مهمی که باید اشاره کنیم این که از عواملي كه سبب ارتقاي ارزش و شأن روزه مي‌شود، پرداختن به دعا و نيايش در ماه مبارك رمضان است. ترديدي نيست كه دعا و نيايش، آدمي را از چنگال افسردگي و اضطراب روحي نجات مي‌بخشد، همچنان كه باعث پيشگيري و غلبه آن دو بر فضاي جان است.»
حتی در قرآن کریم هم آیات فراوانی به دعا خواندن و درخواست از خداوند تاکید کرده اند.
دعا، رمز پایان تنهایی و افسردگی
حجت الاسلام رخ فیروز می گوید: «خداوند در قرآن به انسان دستورهاي زيادي داده است و از جمله وي را به دعا و درخواست كردن از خدا امر کرده است. ‌اين تنها دستوري است كه هشدار به همراه دارد: «انَّ الذين يستكبرون عن عبادتي سيدخلون جهنّم داخرين» آنان كه از دعا و عبادت من، اعراض و سركشي كنند، با ذلت و خواري داخل دوزخ شوند. این آیات به خوبی تاثیر دعا خواندن و دوری از آن را مشخص می کنند.»
وی تاثیر دیگر تاکید بر دعا خواندن را به ویژه در این ماه مبارک قطع اميد بنده از ديگران می داند و اظهار می کند: «يكي از مسائل مهم كه در دعا و به اجابت رسيدن آن مؤثر است، قطع اميد از غيرخداست. آداب دعا اقتضا مي‌كند كه قبل از آن چند بار با قرائت: «اَمَّن يُجيبُ الْمضطرَّ إذا دَعاهُ و يكْشِفُ السّوء» اين معنا را متواضعانه اعلام و زمينه توجه و فضل الهي را فراهم کند. تهذیب نفس و صفای باطن و رسیدن به کمال و قرب حق از طریق دعا و نیایش به درگاه خدای سبحان مقدر می شود. دعا و نیایش پیوند انسان را با خداوند برقرار و موجب پرواز روح به سوی ملکوت می شود. »
بدون ترديد جلوه‌هاي ايمان به خدا در زندگي روزمره انسان به صور مختلف‌، نمود پيدا مي‌كند و از طریق دعا و نيايش تسليم شدن در برابر قضا و قدر الهي به ياد مرگ بودن، زهد ورزي، توكل و انتظار حقیقی را می توان به دست آورد.
ضمن این که دعا کردن انسان را به یک منبع قدرتمند متصل می کند و همین اتصال سبب می شود از چنگال افسردگي و اضطراب روحي نجات یابیم.
این کارشناس فرهنگی درباره آثار دعا در ماه رمضان هم عقیده دارد که آشنایی با معارف الهی اولین اثر ارزشمند دعا در این ماه است. آرامش درونی و دور شدن از اضطراب و نگرانی همچنین نجات و رهایی از مشکلات و در نهایت دفع بلا از آثار دعاست. انسان موجودی ضعیف، ناتوان و آسیب پذیر و در عین حال سطحی نگر است. متوجه ضعف و ناتوانی خود نبوده مغرور و متکبر، دنیا را به کام خود می بیند بنابراین دعا به او کمک می کند غرور خود را کنار بگذارد و قبل از آن که سختی و مشکلات و بلاها دامنگیرش شود با دعا و نیایش بلاها را از خود دور سازد.
گزارش روز