بررسی تاثیر دعا در ماه مبارک رمضان (بخش پایانی) دعا ،‌کلید گنج مقصود

پریسا جلالی
“ هر گاه بندگان من، از تو درباره من بپرسند، [ بگو ] من نزديكم و دعاى دعا كننده را به هنگامى كه مرا بخواند اجابت مى‏كنم، پس [ آنان ] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند. (سوره بقره، 186)پس در سحرگاه بیست و سوم ماه صیام دست التماس بر آستان دوست دراز می کنیم که ای خدایی که در عین پیدایی پنهانی و ای که در عین پنهانی پیدایی، ای خدایی که از چشم ظاهر نهانی و از دیده دل پنهان نیستی و ای پیدای نادیدنی، ای آن که هیچ حد و تعریف و مدح و توصیف به ذات و کنه حقیقت او نخواهد رسید ای غائب از نظر که همیشه حاضری و ای حاضری که به چشم مشاهده نخواهی شد هر که تو را طلبد به تو خواهد رسید...
دعا یعنی انسان با خدای خودش سخن بگوید و به این وسیله خودش را به خدا نزدیک کند. حمد و ستایش خداوند را بگوید و اظهار محبت و ارادت به بارگاه باری تعالی داشته باشد.
با توجه به آیات و روایات متوجه اهمیت دعا در اسلام به عنوان يك عبادت مهم می شویم. این که خداوند در آيات متعدد و پيامبر (ص) و خاندان عصمت و طهارت نيز در روايات زيادي به جايگاه مهم آن اشاره مي‌کنند اهمیت دعا را دوچندان می کند.
در واقع یکی از مهم‌ترین کارها برای انسانی که طالب رستگاری و نجات و عاقبت به خیری است دعاست که در تسخیر روحیه انسان نقش اساسی و مهمی دارد.
دعا؛ کاهش اضطراب مومن
خداوند نیز خود در قرآن کریم و در سوره بقره فرموده اند: و چون بندگان درباره من از او تو پرسند، من نزدیکم، چون نیایشگر مرا بخواند، نیایش او را پاسخ می دهم.
“ دعا و تضرع بدرگاه خداوند باعث كاهش اضطراب مي‌شود. زيرا مومن به این فرموده خداوند ایمان دارد که “مرا بخوانيد تا دعاي شما را اجابت كنم.”
حجت الاسلام والمسلمین اسلام درخشان استاد حوزه و دانشگاه با بیان این عبارت دعا را ابزار اتصال انسان به منبع آرامش می داند و می گوید: انسان در حالت دعا به آرامشي مي‌رسد كه همواره در پي آن بوده و به‌گونه‌اي بر روان فرد تاثير مي‌گذارد كه چه بسا منجر به بهبودي وي از بسياري از بيماري‌ها مي‌گردد و درون وي را از انواع بيماري‌هاي روحي، پاک می کند.
وی که مشاور خانواده نیز هست، رسیدن به توفیق اجابت دعا و نیل به تاثیرات دعا در روح و جسم بشر را لازمه رعایت آداب دعا می داند.
این استاد حوزه و دانشگاه در گفت و گو با گزارشگر کیهان می گوید: رعايت آداب دعا براى بهره‏مندى بهتر از مكتب دعاست. هر عبادتى آداب و شرايطى دارد كه بدون آن اثر بخش نخواهد بود. بايد آداب و شرايط دعا را شناخت و آن را فراهم كرد تا در این ماه مبارک اثر بخش باشد. در این صورت قطعا اثر بسزايى‏ در خودسازى و بهسازى روح خواهد داشت.
وی به ماه رمضان به عنوان زمان مهم دعا و تلاوت ادعیه مخصوص این ماه اشاره و تصریح می کند: در ماه رمضان شب قدر قرار دارد و به این وسیله یعنی به وسیله شب قدر نیز ماه رمضان از دیگر ماه های سال متمایز می‌شود . همان شب قدری كه از هزار ماه بهتر است و زمین از حضور ملائكه و روح پر می‌شود . اولیای الهی به خاطر درك آن، تمام شب های سال و یا حداقل تمام شب های ماه رمضان را تا صبح به عبادت و تضرع می‌پرداختند تا آن را درك کنند.
این کارشناس فرهنگی در مورد دعاهای شب های قدر هم می گوید: شب قدر قبل از بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز وجود داشته و استمرار آن تا آخر الزمان مورد قبول اكثرقریب به اتفاق دانشمندان است و در آن سرنوشت یک سال انسان نوشته می‌شود. و این شب هاست که ملائک دعای انسان را به بالا می برند و خداوند به خواسته آنها لبیک می گوید. بنابراین با توجه به این موضوع که دعا کردن زمان خاصی را می طلبد، ماه رمضان فرصت خوبی برای نیایش با پروردگار است.
البته این را هم باید اشاره کرد که دعا آداب خاصی دارد. آغاز كردن دعا با نام خدا و ذكر صفات الهى لازم است. در مرحله بعدی باید صلوات بر پيامبر(ص) و آلش را فراموش نکنیم. انسان می بایست با شفيع قرار دادن اولياى خدا مانند پيامبر(ص) و امامان(ع) هنگام دعا و سپس اقرار به گناه خود را آماده دعا کند. حالا زمان تضرع و زارى هنگام دعاست. دو ركعت نماز حاجت، قبل از دعا کردن با رعایت این نکته که دعاى پنهانى ارزشی معادل هفتاد دعاى آشكار دارد از آدابی است که انسان باید هنگام نیایش با پروردگار به آن توجه کند.
پس در اعمال شب های قدر داریم که قرآن را بر سر می گیریم و او را می خوانیم: بار خدایا من از تو درخواست می کنم به کتاب نازل شده تو (قرآن) و بحق آنچه در آ‌ن‌است و در آن نام بزرگ و نام های نیکوی توست و آنچه بیم و امید است که مرا از آزاد شدگان خود از آتش قرار دهی.
وی در مورد سریع الاجابه بودن دعاها هم می‌گوید: استجابت دعا، مانند هر پدیدۀ دیگری قوانین و آداب و شروطی دارد که با وجود آن دعا به اجابت می رسد و اگر آن شرایط موجود نباشد یا مانعی در استجابت آن باشد که ما به آن علم نداریم، دعا قبول نخواهد شد. اگر چه سریع الاجابه ترین دعاها هم باز ممکن است مورد اجابت واقع نشود.
واکسیناسیون روح با نیایش و دعا
“از منظر قرآن و اسلام جایگاه دعا ویژه و حیاتی و در زندگی انسان ها نقش آفرین است. دعا یک امر تعبدی است نه تاسیسی. یعنی از ناحیه خداوند و تربیت شدگان مکتب الهی یعنی انبیا و امامان معصوم(ع) به دست ما رسیده است نه این که انسان با هر مکالمه ای و هرگونه سخنی به خداوند تقرب کند یا خواسته اش را از خداوند بخواهد. “این موضوع را با حجت الاسلام دکتر محمد اکبری معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در میان گذاشتیم و درباره تاثیر دعا در ماه رمضان با وی صحبت کردیم.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: دعا در ماه رمضان توام با روزه ، با خودسازی و تهذیب و تزکیه نفس همراه است. دعاهای این ایام به ویژه ادعیه شب های قدر حتما ثمربخش و سودمند است و توجه به خواندن آن ها در تمام ساعات شبانه روز توصیه می شود به همین علت است که یکی از نام های ماه رمضان ماه دعا نامگذاری شده است.
دکتر اکبری ادامه می دهد: چرا که در پرتو دعاست که روح انسان تعالی یافته و در برابر خطرات روحی و روانی و اخلاقی و اجتماعی ضد ضربه و واکسینه می شود. این ها از فضیلت ماه رمضان نیز هست. انسان با دعا در این ماه و با زبان روزه و تضرع و صفای دل به خواسته اش می رسد. ادعیه ای که برای این ماه در هر صبح و ظهر و غروب وارد شده و برای هر روز دعای منحصر به فردی از امامان معصوم(ع) به ما رسیده حاکی از همین تاکیدات به برقراری ارتباط ویژه با خداوند از طریق دعاست.
وی دیگر توصیه ها را شامل ادعیه در نمازهای یومیه روزه داران عنوان می کند و می گوید: این دعاها را باید بخوانیم چون اثر مخصوصی در این ایام بر روزه‌داران دارد و آثارش مستقیما به فرد می رسد. دعاهایی که هنگام افطار کردن وارد شده این که حتی شخص با دعا افطار خود را باز کند چون مستجاب می شود آثار مخصوص روحی هم برای زندگی و حیات او دارد.
دعاهایی هم مخصوص هر نماز فریضه وارد شده که بسیار تاثیرگذار است و از نظر روحی و روانی و اخلاقی و اجتماعی در پالایش شخص و پالایش جامعه اسلامی از آفات روحی و اخلاقی موثر است.
بهداشت روانی با ادعیه ماه رمضان
امروزه در علم روانشناسی به این نتیجه رسیده اند که دعا موثرترین روش برای رسیدن به آرامش است.
دکتر علی اصغر کاملی مدیر گروه معارف دانشگاه خواجه نصیر در این مورد می گوید: دعا عامل بسیار تعیین کننده در بهداشت روانی است. حتی سکولارها هم به تاثیر دعا در زندگی انسان ها اذعان دارند. بنابراین دعا نقش بسیار مهمی بر تامین این نیاز اساسی به‌خصوص در دنیای کنونی دارد و هیچ چیزی قادر نیست جایگزین آن شود .
وی در گفت و گو با گزارشگر کیهان تصریح می‌کند: این فرموده خداوند در قرآن کریم که الا بذکر‌الله تطمئن القلوب یعنی فقط و فقط با یاد خداست که دلها آرام می‌گیرد. اتفاقا یکی از دانشمندان برنده جایزه نوبل نوشته ای دارد به نام “پرواز روح انسان” که دعا روح انسان را از گرفتاری ها نجات می دهد و دعا او را به پرواز در می آورد. این همان تحقق خواسته‌های انسان است و دعا سلاح موثری در دست انسان مومن است.
این کارشناس فرهنگی اظهار می دارد: مومن نا‌امید نمی شود. به دعا متوسل شده و با دعاست که انس پیدا می کند و با خداوند راز و نیاز می کند. از این رو معنویت و تقوا در فرد رشد کرده و باعث اصلاح ناهنجاری ها می‌شود. روح انسان را تعالی می بخشد و زمینه رشد او را فراهم می آورد. باید گفت در سایه دعاست که شخصیتی متین پیدا می کند.
ماه رمضان بهترین فرصت برای دعاست و اغلب فرصتی پیدا می کنیم که در نماز جماعت شرکت کنیم خصوصا حضور در جمع های مومنانه خودش شور و هیجان دعا را در انسان پدید می آورد تا فرد در حالت تنهایی این حس و حال را نداشته باشد .
دکتر کاملی ماه رمضان را به تعبیر قرآن کریم ماه رحمت می داند و می گوید: خداوند ما را به دعا کردن در این ماه دعوت کرده است. شرایط زمانی و مکانی هم در استجابت دعا تاثیر دارند. در بعضی زمان‌ها ومکان‌ها توصیه به دعا شده است و ماه رمضان اوج این زمان هاست. بخصوص در شب های قدر که شب استجابت دعاست ودر روایات به ما توصیه شده است که این شب‌ها و روزها را از دست ندهیم و برای کسانی که از این ایام استفاده نمی‌کنند، اظهار تاسف شده است. از این رو نباید دعاهای مخصوص این ماه را از دست دهیم. دعای سحر، دعای مجیر، دعای افتتاح و جوشن کبیر.
يقين بدار و باور کن
امام جعفر صادق(ع) فرمودند: چون دعا كنى، گمان كن و چنان بدان كه حاجتت به در خانه و منزل تو است.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر رحمان عشریه کارشناس فرهنگی، یقین داشتن به برآورده شدن حاجت را یکی از وجوب دعا کردن می داند.
وی در این رابطه به حدیث دیگری از امام ششم‌(ع) اشاره می کند: امام جعفر صادق(ع) ‏فرمودند که “به درستى كه خداى- تعالى- مستجاب نمى‏فرمايد دعايى را كه با دل غافل و فراموش‏كار باشد. پس چون دعا كنى، به دل خويش رو به خدا آور، پس يقين كن به اجابت دعا” و یا در جایی دیگر می فرمایند “به درستى كه خداى- تعالى- مستجاب نمى‏فرمايد دعايى را كه با دل سخت و صاحب قساوت باشد” بنابراین برای دعا کردن باید به این نکته هم توجه داشت که اعتماد قلبی به لطف خداوند داشته باشیم.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم هم معتقد است: در صورتی آثار دعا نمایان می شود که آداب دعا کردن رعایت شود.
دکتر اکبری در توضیح بیشتر می گوید: این آداب آن‌قدر اهمیت دارد که در قرآن کریم بدان اشاره شده است. این که انسان فقط از خداوند بخواهد. این که انسان هم از خدا خواسته اش را بخواهد و هم از غیرخدا آفت دعا کردن است. دیگر اینکه در سوره غافر آیه 14 اشاره شده که دعا باید خالصانه باشد و با ترس و امید همراه باشد. یعنی فرد در دعا از اجابت و نتیجه گرفتن از خواسته‌اش ناامید نباشد و دوم این که توام با ترس و خشیت الهی همراه باشد که این موجب اخلاص انسان می شود. بنابراین غیرمستقیم می توان گفت که اخلاص مومن در اثر دعا کردن به دست می آید و ماه رمضان فرصت بسیار عالی در به دست آوردن این نوع اخلاص است.
وی در ادامه می گوید: عشق و رغبت هم شرط دیگر درخواست است. در آیه 40 سوره انبیا این را داریم که عاشقانه دعا کنید و با شوق و رغبت درخواست کنید. تضرع و در خفا دعا کردن، با ندا دادن همراه کردن دعا، استغفار و اعتراف به گناهان دیگر شرایطی است که قرآن کریم بر آنها تاکید دارد تا انسان از طریق دعا کردن به مومنی حقیقی تبدیل شود. در واقع ماه رمضان را باید قدر بدانیم که چنین فرصتی مهیا شده و بندگان خداوند می توانند از طریق این ماه که ماه دعا و نیایش خوانده می شود به قرب الهی برسند.
گزارش روز