حسن آقایی
«نقش پارک‌ها در تندرستی، نشاط و اوقات فراغت و آسایش مردم، تعداد
بوستان‌ها و درصدشان نسبت به جمعیت و نیاز توسعه پارک‌های کوچک» خلاصه پرسش‌هایم از
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز پایتخت است.
پاسخ‌ها برای مجموعه موضوع‌های
مطروحه تا کرانه‌های آنچه مرتبط به برآیندهای گوناگون پارک‌ها امتداد یافته به
اصطلاح به نوعی رونمایی می‌شوند. از میان آن‌ها بیان موقعیت بوستان‌ها برای شادمانی
و تندرستی که به عنوان وسیله درمانی با هدف توانمندی‌های اجتماعی، روانی فیزیکی و
کاستن مخارج مسائل بهداشتی و...، مشکل توسعه کمیت پارک‌ها، سرانه فضای سبز برای یک
نفر و اینکه بوستان‌های محله‌ای به نوعی جایگزین باغچه‌های خانگی سابق تلقی و محسوب
می شوند و...
بوستان‌ها بازیابی توانایی‌ها و افزایش عمر
«مهندس علیمحمد
مختاری» با این گفته که بوستان‌ها در پر کردن اوقات فراغت شهروندان در راستای تدبیر
شهرداری از خدمات‌رسانی شهری به شهروندان به سطح یک خدمات اجتماعی ارتقا یافته است،
می‌افزاید: «بوستان به عنوان یک نهاد مهم شهری با توجه به پراکندگی رسمی آن‌ها در
نقاط شهری دارای ظرفیت و پتانسیل فراوان می باشد، در عین حال موقعیتی فراهم می‌آورد
که فرد بتواند تفریح، تفرج و کسب سلامتی را تجربه کند. در واقع بوستان ها ابزار
درمانی برای بازیابی توانایی‌های اجتماعی، روانی و فیزیکی می باشند. در چنین شرایطی
حضور در بوستان‌ها موجب کاهش استرس‌ها و افسردگی‌ها شده و در نتیجه در افزایش طول
عمر فرد می‌توانند مؤثر واقع شوند. اصولا تفریح و تفرج در بوستان‌ها باعث کاهش
هزینه‌های بهداشتی، اجتماعی و قضایی می‌شود زیرا با گذراندن اوقات فراغت در
بوستان‌ها و بهره‌گیری از امکاناتی چون ورزشی، وقوع حوادث، بیماری‌ها و هم‌چنین
تمایل به ارتکاب جرم و تخلفات اجتماعی کاهش می‌یابند.»
ادامه صحبت وی دلالت بر
فواید زیست‌محیطی بوستان‌ها دارد که موجب بهبود کیفیت هوا شده و در ایمنی ساکنان
شهر نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد. او می‌افزاید: «اصولا پوشش‌های گیاهی در جذب
آلاینده‌ها و گرد و غبار و کاهش آلودگی‌های صوتی و بصری قادرند نقشی مؤثر داشته
باشند. گیاه سبز با جذب دی اکسید کربن و آزاد کردن اکسیژن، موجبات تلطیف هوا را
فراهم می سازد.» او هم‌چنین با تاکید بر اینکه رنگ سبز گیاه باعث آرامش روحی- روانی
شهروندان می‌گردد، به بازتاب‌های اجتماعی وجود بوستان‌ها اشاره کرده و معتقد است:
«بوستان‌ها موقعیتی را جهت ارتباط و تعامل با خانواده‌ها، گروه کاری، همسایگان، و
مردم عادی فراهم می‌آورد و باعث استحکام نهاد خانواده و جوامع می‌شوند. این
آشنایی‌ها با سایر فرهنگ‌های موجود سبب ارتقاء سطح مهارت‌های اجتماعی وتشویق
شهروندان به مشارکت‌های جمعی می‌شود.»
«مختاری» ادامه گفتارش معطوف به فرآیندهای
وجود بوستان‌ها می‌شود و این که احداث پارک‌ها و فضای سبز در حومه حریم شهر مثل
بوستان‌های جنگلی و کمربند سبز از توسعه بی رویه شهرها جلوگیری می‌کند. از دیگر سو
احداث و توسعه بوستان‌ها فواید اقتصادی دارد و نوعی سرمایه‌گذاری در آینده پیرامون
کارایی افراد است و چون در کیفیت زندگی جوامع اثر دارد موجبات توسعه اقتصادی سالم
را فراهم می‌آورد.»
وی در ادامه، نکاتی را به نقل از محققان بیان می‌کند که
می‌شود بر مبنای آن، چنین استنباط کرد که سبزینگی‌های بوستان‌ها نیز مزیت و
برتری‌های نامحسوس غیر از احساس و تاثیرات درونی انسان دارد. او می‌گوید:
«پژوهشگران به تازگی نتایج جالبی از رابطه میان طبیعت، انسان، فضای سبز و پیاده‌روی
به دست آورده‌اند و تاکید کرده‌اند پیاده‌روی در پارک و فضای سبز طبیعی روی سلامت
روان افراد بسیار بیشتر از پیاده‌روی در وسط شهر تاثیر می‌گذارد. این تحقیقات هم
چنین تاکید کرده تاثیر تماشای تصاویر طبیعت در پارک‌ها در تازه کردن روان انسان
بیشتر از تصاویر محیط شهری و ساختمان است. پس می‌توان گفت هرگونه فعالیت اجتماعی در
محیط پارک‌ها بازده این فعالیت را به نحوی چشمگیر افزایش می‌دهد.»
کمبود بوستان
و چند پیشنهاد
تردیدی نیست که وجود پارک و فضای سبز بر فکر و روان انسان
تاثیرگذار است اما تعداد آن در سطح شهر تناسبی با جمعیت و نیاز کنونی جامعه ندارد و
این کاستی را مردم به شدت احساس می‌کنند.
«احمد صدقی» فیلمبردار مستندکار، با
این نظر و دیدگاه از خانه‌های مسکونی سال‌های پیش می‌گوید که دارای حیاط و یک پارک
کوچک خانگی به عنوان باغچه با چند درخت و میوه و گل و گیاه بودند که اکثرا از دست
داده شده و حالا خانواده و مردمان آن خانه‌ها آپارتمان‌نشین شده‌اند.
او با این
تعریف با اشاره به آن که در کشورهای صنعتی مدرن شهروندان در محیط خانه و آپارتمان
مسکونی‌شان از شادابی وجود درختکاری و فضای سبز استفاده می‌کنند و لذت می‌برند،
اضافه می‌کند: «مسئولان مربوط با توجه به اثرات مختلف و مفید فضاهای سبز در روحیه و
تندرستی عمومی بخصوص در شرایط آلایندگی‌ها، پارک‌ها را گسترش دهند و نیز ایجاد
مکان‌هایی مناسب برای بازی بچه‌ها را در برنامه‌های تسهیلاتی و تفریحی‌شان منظور
نمایند.»
او درباره سرگرمی‌های بچه‌ها توضیح بیشتری می‌دهد: «برای بچه‌های 5-1
ساله یک محیط صد متری با سطح چند لایه ماسه دایر شود و کودکان با داشتن یک بیلچه از
جنس پلاستیک، آزادانه اشکالی در سطح ماسه‌ها ایجاد کنند. دقایقی بعد آن را به هم
ریخته مثلا گودالی حفر کنند و... این بازی خودجوش برای بچه‌ها بسیار شیرین و دلپذیر
است و در کشورهای اروپایی نظیر آلمان، فرانسه، اتریش، بریتانیا و... بچه‌ها ساعت‌ها
با این نوع بازی سرگرم می‌شوند و پدران و مادران‌شان هم روی نیمکت اطراف نشسته و
مطالعه می‌کنند.»
این شهروند سپس به لزوم آسایش در پارک‌ها اشاره می‌کند و
می‌گوید: «پارک، محیطی برای آرامش و محلی به منظور دور شدن افراد، خانواده‌ها و
اشخاص سالخورده از مسائل و سروصداهای مختلف به مدت چند ساعت است. این که عده‌ای در
این مکان‌ها به توپ بازی و دوچرخه‌سواری و موزیک با صدای بلند می‌پردازند آسودگی را
در محیطی که باید تسکین‌دهنده اعصاب انسان باشد سلب می‌کنند. بنابراین نظر،
پیشنهادم این است که مسئولان ذی ربط فضاهای سبز، در تمام محله‌ها جایگاه مناسبی
برای کسانی که می‌خواهند هر نوع ورزشی انجام دهند، احداث کنند که حتما مورد استقبال
علاقه‌مندان به دوچرخه‌سواری، بازی فوتبال و دیگر سرگرمی‌های سالم، قرار می‌گیرد.
آنان هم که دوستدار طبیعت سبز و سلامت روان و آرامش هستند، از پارک‌ها لذت
می‌برند.»
این پارک توریستی است اما...
یک بازنشسته، انگیزه آمدنش به پارک را
بیشتر بودن تحول فضا و روحیه می‌داند و می‌افزاید دائم در خانه ماندن باعث افسردگی
فرد می‌شود. بنابراین به پارک می‌آییم تا از محیط باز و فضای متنوع آن استفاده
کنیم.
«حسین جدیدی‌زاده» اما یک سری صحبت و نظر دارد با این پیشگفت که لازم است
سلامت سبزینه‌های پارک بیشتر مورد رسیدگی عوامل مربوطه واقع شود، درختان بالای سرش
را نشان می‌دهد و می‌گوید: « هر روز صبح تعدادی حشره، جانوران ریزخزنده و فضولات
پرندگان از شاخ و برگ درخت‌ها روی نیمکت ریخته وباعث آلودگی می‌شود. برای رفع این
مشکلات پیشتر از طریق تلفن 137 شهرداری موضوع اطلاع داده می‌شد ولی نتیجه‌بخش نبوده
است. مورد دیگر کمبود فواره آب‌نما در پارک‌هاست در حالی که وجود آب‌نما و فواره آب
در منظر عمومی نیز باعث ایجاد احساس طراوت و نشاط می‌شود. یک نیاز دیگر نبود سالن
استخر برای آب‌درمانی سالمندان است در صورتی که بیشتر افراد سالخورده به لحاظ
مشکلات جسمی احتیاج به آب‌درمانی دارند.»
مورد دیگر که این شهروند اظهار می‌کند،
یکدست نبودن جنس و مواد نیمکت‌ها در پارک است. او با دست چند نیمکت دور و نزدیک را
نشان می‌دهد که فلزی، چوبی و بتنی است. بعد هم می‌گوید: «این پارک توریستی است.»
از «مختاری» مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران، نظرش را درباره دور بودن
فاصله پارک‌ها می‌پرسم می‌گوید: «حسب امکان دسترسی شهروندان به بوستان‌ها،
طبقه‌بندی‌هایی صورت گرفته که از آن جمله می‌توان به بوستان‌های محله‌ای، ناحیه‌ای،
منطقه‌ای شهری، فراشهری و کمربند سبز اشاره کرد. در این زمینه به طور طبیعی در یک
شهر، از محله به سمت فراشهر از تعداد این بوستان‌ها کاسته شده و به وسعت و ظرفیت
پذیرش بازدیدکنندگان و هم‌چنین امکان رفاهی در آن افزوده می‌شود.»
به گفته وی،
در طراحی یک شهر مدرن از ابتدا می‌توان براساس نقشه شهری برای هر یک از انواع
بوستان‌ها جانمایی کرد و براساس جمعیت شهری و نحوه بهره‌گیری از فضاهای سبز و خواست
وعلاقه شهروندان عرصه‌های فضای سبز را مشخص ساخت. اما در شهری مثل تهران با مسائل
خاص خود و محدودیت در دسترسی به پارک این موضوع متفاوت است، اما بر اثر مدیریت
اقتضایی هر جا که امکان توسعه وجود دارد، اقدام لازم برای احداث پارک (بوستان) صورت
می‌گیرد.»
هر 4 هزار نفر یک پارک
وی درخصوص تعداد بوستان‌ها در شهر، اظهار
می‌کند: «در حال حاضر تعداد بوستان‌های محله‌ای، ناحیه‌ای، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و
ملی(فراملی) در شهر تهران 2060 بوستان است. چنانچه براساس آمار سرشماری رسمی نفوس و
مسکن سال 1390 این تعداد پارک را بر جمعیت ساکن مردم تهران تقسیم کنیم، به طور
متوسط، هر 4 هزار شهروند تهرانی یک بوستان دارد. لیکن این روش کامل نبوده و براساس
معیارهای گفته شده در بالا سنجیده می‌شود. لذا سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران
سعی کرده تا با توزیع مناسب بوستان‌ها در سطح مناطق شهری امکانی فراهم آورد تا
شهروندان تهرانی با طی کردن یک مسافت کوتاه چند دقیقه‌ای به یک بوستان مناسب دسترسی
داشته باشد.»
سرانه فضای سبز هر شهروند 15 مترمربع
سرانه فضای سبز در بخش
درون‌شهری هم‌اکنون برای هر شهروند تهرانی 15 مترمربع بوده که حداقل سرانه برابر
استاندارد‌های بین‌المللی است.
از این مقام مسئول در شهرداری تهران راجع به
ضرورت توسعه بوستان‌ها می‌پرسم.
وی می‌گوید: «بوستان‌های محله‌ای شاید به دلیل
کم بودن مساحت از لحاظ زیست‌محیطی قابلیت‌های بوستان‌های منطقه‌ای را نداشته باشند
اما بدون شک واجد ارزش‌های اجتماعی بسیار مهمی هستند. این امر عمدتا ناشی از فاصله
اندک دسترسی به بوستان و احساس امنیت بیشتر ناشی از حضور مراجعه‌کنندگان آشنا به
این بوستان‌هاست. اصولا بخشی از مراجعه‌کنندگان به بوستان‌ها را افراد سالخورده،
بازنشستگان و کودکان تشکیل می‌دهند. حضور آن‌ها در بوستان‌ها مستلزم حضور افرادی
برای مواظبت از آن‌هاست که خود این افراد به مناسبت مشغله‌های متعدد اعم از کاری یا
خانه‌داری با محدودیت مواجه هستند ولی در بوستان‌های محله‌ای این مشکل تا حدود
بسیار زیادی حل شده است. علاوه بر این، عموما احساس مالکیت مراجعه‌کنندگان این گروه
از شهروندان، از بوستان‌ها و تمایل به همکاری ومشارکت در مدیریت این‌گونه بوستان‌ها
بیشتر است که عملا این امر می‌تواند به آشتی شهروندان با فرهنگ گل وگیاه و بوستان و
ارتقا و سرمایه اجتماعی و افزایش سطح مشارکت‌پذیری مردم در مدیریت بوستان‌ها منتج
گردد. به عبارت دیگر با تغییر الگوی زندگی از خانه‌های دارای باغچه به آپارتمان،
بوستان‌های محله‌ای نقش باغچه‌های مشترک را ایفا می‌کنند و به نحو قابل ملاحظه‌ای
از تنش‌های زندگی در آپارتمان کاسته می‌شود.»
گزارش روز
|
