نگاهی به دلایل تضییع قوانین تردد در معابر شهری (بخش نخست) حق گمشده عابر در قرق پیاده راه

گالیا توانگر
خورشیددرخیابان های کلانشهرمان با رعایت قوانین تردد، زیباترطلوع خواهد کرد،اگر هرکدام از ما با احساس مسئولیت در قبال سایر همشهری‌هایمان از خواب برخیزیم و صبحی قانونمند توام با آرامش را برای خود و سایرین رقم بزنیم. اما متاسفانه اگرچه اغلبمان چنین صبحی را آرزومندیم ،اما کمتر برای تحققش تلاش کرده ایم.
از خم یکی از کوچه های منتهی به سعدی جنوبی وارد لاله زار می شوم تا خودم را به محل کارم برسانم.ماشین هایی که غیر مجاز بارزده اند، موتورسیکلت هایی که همیشه به ناحق خود را مقدم می پندارند،سد معبرهای پیاپی توسط مغازه داران این حوالی ،موانع اصلی بدنه مارپیچ عبورعابر پیاده از این مسیرهای شلوغ و پرتردد شهر را تشکیل می دهند.
چند قدم که در پیاده روقدم برمی دارم ،به خاطرسد معبرناگزیربه وسط خیابان رانده می شوم، در خیابان ماشین ها کیپ هم ترافیک سنگینی را شکل داده اند. دوباره به دامن پیاده روپناه می‌برم ، همین که می آیم احساس امنیت وآرامش کنم،موتورسواری با فریادی ساختگی به سمتم یورش می آورد ومن ناخواسته به سمتی هل داده می شوم.موتوری درست نوک کفشم ترمز می‌گیرد.من لبه کفشم را با ترس و لرز از لاستیک جلویی‌اش بیرون می کشم. موتوری سرم داد می‌زند:«مگه کوری؟!!!» اینجاست که شک می کنم نکند پیاده راه ها تعریفی جز محل تردد عابرین پیاده به خود گرفته اند؟!
متاسفانه قصه عبور پرماجرای عابرین پیاده درپیاده‌روهای قرق شده کلانشهرها هرروز و هر ساعت چنین است.کافی است سری به اورژانس بیمارستان ها بزنید تا متوجه شوید که اکثریت مصدومین تصادفات شهری وسوانح ترافیکی کسانی نیستند جز عابرین بی‌پناه ومظلوم ! این آمار در برخی مناطق شهری تا 30 درصد کشته شده ها را شامل می شود.
اما اگر بخواهیم منصفانه به قضیه نگاه کنیم در خواهیم یافت،همین عابربی پناه ومظلوم که به دلیل سواره نبودنش همواره درجایگاه مظلومیت خوش نشسته،گاه خود با نقض آشکار قوانین ترددبا چهره مظلوم نمای گول زننده در جایگاه قانون شکنان قرار می گیرد.به‌نظر می‌رسد بازگرداندن حق عابرونهادینه کردن فرهنگ تردد بیش از همیشه نیاز به توجه فرهنگ سازان دارد.
دور زدن قانون زرنگی نیست
میله های قطوری میانه خیابان قد علم کرده اند تا عابرین را به سمت پل هوایی این حوالی هدایت کنند. عابر جوانی به بهانه این که برای رسیدن به محل کارش وقت کافی ندارد، از روی موانع پرش کرده و خود را با زحمت بسیار به این سوی میله ها می کشاند.مسلما چون به یکباره و به صورت غیر منتظره وسط خیابان ظاهر می شود،هرلحظه بیم آن می رود که راننده خودرو در حال تردد کنترلش را از دست داده و تصادف مرگباری رقم بدهد.
تعجب آور است که با وجود پخش ده ها ساعت فیلم آموزشی در باب فرهنگ تردد از رسانه های جمعی هنوز هم افرادی هستند که به شیوه های غیر منطقی و با نقض آشکار قوانین در خیابان ها تردد می کنند.این افراد چه تیپ شخصیتی دارند و چرا متوجه عواقب مرگبار نقض قوانین تردد نیستند؟
داوود شعبانیان استاد دانشگاه وجامعه شناس با گرایش پژوهشگری ضمن تاکید براینکه سوال بالا می‌تواند موضوع مهمی برای پژوهش منسجم یک جامعه شناس در باب دلایل قانون شکنی آشکار برخی افراد در جامعه باشد، به اختصار توضیح می دهد:«اولین دلیل پیروی نکردن از قوانین این است که افراد با مسئولیت خود در قبال قانون آشنا نیستند. اما خوشبختانه در سال های اخیر برای آشنایی آحاد جامعه با قوانین راهنمایی و رانندگی قدم های موثری در رسانه ها برداشته شده است. در پاسخ به این سوال که چرا افراد علی رغم آشنایی با قوانین از عمل به آن سرباز می زنند باید بگویم یک دلیلش این می تواند باشد که چون در جاهای دیگری می بینند به راحتی قانون شکسته می شود وبرخورد قرص و محکمی هم با آن نمی شود،پس خود را در قبال قوانین بخصوص از نوع قانون تردد مسئول نمی پندارند.
دلیل دیگری که می توان برای قانون گریزی آشکار برخی افراد بیان کرد این است که اساسا این دسته از شهروندان مسئولیت شهروندی خود را نشناخته، لذا به آن پایبند نیستند.»
دلیل دیگر این جامعه شناس برای نقض آشکار قانون توسط برخی شهروندان این است که متاسفانه در نزد بعضی افراد قانون گریزی ودورزدن قوانین نه تنها مورد نکوهش واقع نمی شود و اغلب با بی اعتنایی ازکنار آن می گذرند،بلکه برخی ها دور زدن قوانین را نوعی زرنگی به حساب آورده و قانون گریزان را با خصیصه زبلی مورد تحسین خود قرار می دهند!
وی می گوید:«وقتی قبح شکستن قانون فرو بریزد، هنجارها شکسته می شوند. هنجارها نظم دهنده جامعه هستند ودر صورت شکسته شدن هنجارها نظم جامعه بر هم می خورد و این‌گونه خودخواهی ها تصدی پیدا می کنند.»
یک لحظه غفلت ،یک عمر پشیمانی
آیا تا به حال شنیده اید که عابر پیاده ای به دلیل شکستن قوانین تردد جریمه شود؟ مسلما پاسختان منفی است.اما براساس جدول جرایم رانندگی برای تخلفات عابرین پیاده مبلغ 3000تومان جریمه در نظر گرفته شده که هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسیده است.
سرهنگ عین الله جهانی معاون آموزش وفرهنگ ترافیک پلیس راهنمایی ورانندگی تهران بزرگ به عابرین متخلف توصیه می کند که قبل ازقانون شکنی در تردد یک لحظه مصدومِ رویِ ویلچر نشسته ای را به یاد بیاورند که روزی مثل آنها پایبندی به قانون را کم اهمیت فرض می کرده است.
وی می گوید :«3000تومان جریمه نقدی در قبال صدماتی که عابرین متخلف می توانند به خود بزنند و در پی آن برای یک عمر خود وخانواده شان را گرفتار سازند،رقم بسیار ناچیزی است. همیشه هم نمی توان قانون را با جبر جریمه نهادینه کرد، بلکه قدم اول آموزش و فرهنگ سازی است. چه راهکاری می تواند بیش از این بازدارنده از تخلف باشد که ما به عابرین عواقب سهل‌انگاری شان در قبال پایبندی به قانون را گوشزد کنیم؟»
معاون آموزش و فرهنگ ترافیک پلیس توضیح می‌دهد:«رانندگان خودرو و موتورسیکلت باید ملکه ذهنشان شود که همواره با سرعت مطمئنه تردد کنند، سرعتی که بتوانند در صورت بروز حادثه به راحتی وسیله نقلیه خود را کنترل کنند. درغیر این صورت با برخورد به عابر پیاده احتمال مرگ ومیر و صدمات نخاعی حتمی خواهد بود.»
از سوی دیگر سرهنگ جهانی ضمن تاکید بر اینکه عابرین نیز باید به وظایف خویش مندرج در آیین نامه راهنمایی و رانندگی ماده 215 عمل کرده وبه قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی ماده 26 توجه داشته باشند، می گوید:«عابرین پیاده همانگونه که دارای حقوقی هستند باید به تکالیف قانونی خویش در ارتباط با تردد در کوچه و خیابان‌ها عمل کنند. برای مثال عابرین پیاده باید از توقف در حریم 15 متری تقاطع ها ومیادین برای سوار شدن به وسیله نقلیه اجتناب کنند. چرا که این امرباعث اختلال در عبورومرور، بی نظمی و سنگینی بار ترافیک خواهد شد.چنانچه سرنشین وسیله نقلیه هستند برای پیاده شدن درخواست توقف در محل های ممنوعه را نداشته باشند.
عابرین پیاده سعی کنند هنگام عبور از عرض معابر به نوعی خود را به رانندگان نشان دهند و از ورود ناگهانی به معبر که قدرت کنترل وسیله نقلیه را از دست راننده خارج می سازد،اجتناب کنند.»
وی در تکمیل توصیه های ایمنی خود به شهروندان می گوید:«لازم است به موارد مندرج در ماده 215 اشاره داشته باشم مبنی براین که عابرین موظفند از دویدن،پریدن و ورود ناگهانی به سطح سواررو خودداری کرده و مراقب حرکت وسایل نقلیه باشند.از موانع ، خط‌کشی خطوط ویژه،سواره رو خیابان ها و میادین عبور نکنند و در محل هایی که پیاده رو وجود دارد، از سطح سواره رو استفاده نکنند.در محل هایی که پیاده رو وجود ندارد ویا در صورت وجود به دلایلی غیر قابل تردد باشد،باید از منتهی الیه سمت چپ سواره رو و عکس حرکت وسایل نقلیه عبور کنند.»
مرهمی بر تن زخمی پیاده راه بگذاریم
براساس ماده 218آیین نامه راهنمایی و رانندگی،شهرداری ها موظفند پیاده روهای استاندارد،هموار و ایمن با در نظر گرفتن عبور سالخوردگان ومعلولان با صندلی چرخدار ویا بدون آن ،در حاشیه معابر شهری ایجاد کنند. تامین روشنایی معابر نیز در قانون 219همین آیین نامه اشاره شده است.
مجید کاشانی استاد دانشگاه و جامعه شناس یکی از دلایل تضعیف حقوق عابر پیاده را همین عملکرد ضعیف سازمان های زیربط در تامین نیاز عابرین پیاده به معابر استاندارد دانسته و می گوید:«برای اجرای مناسب قانون ابتدا انتظار داریم که زیر ساخت های اجرایی آن تقویت شود.
متاسفانه در صد بالایی از پیاده راه های ما از استاندارد لازم برخوردار نیستند. برای مثال پیاده روها به‌واسطه پارکینگ های مسکونی و تجاری دارای شیب های نامناسبی هستند. پستی و بلندی پیاده روها - حتی در جاهایی که شهرداری اقدام به بازسازی و همسطح سازی کرده - متاسفانه به دلیل عدم کیفیت مصالح در بازسازی معابر تخریب شده و چاله هایی بوجود آمده که رسیدگی بعدی هم انجام نداده اند.
وجود بافت های قدیمی در حاشیه پیاده روها به ویژه در مکان های شلوغی چون بازار تهران و بعضا خطر ریزش طاقی های فرسوده برفراز پیاده روها از ایمنی آنها به نحو چشمگیری می کاهد.
پل های پارکینگ ساختمان های مسکونی که با پارک خودرو اشغال می شود به سد معبر می انجامد و آسایش عابر پیاده را سلب می کند.
گاه خط کشی مسیر عابر پیاده به دلیل فقدان مهندسی لازم به جایی ختم می شود که عابر را با مشکل تردد مواجه می سازد. تنگی پیاده رو و نیز پیشروی بی‌رویه ساختمان ها ازدیگردلایل عدم استاندارد معابر پیاده راه هستند.»این جامعه شناس صراحتا می‌گوید:«متاسفانه هنوز هم خیلی از شهروندان نمی دانند که عابر پیاده همیشه باید از سمت راست حرکت کند و ما در جا انداختن همین قضیه ساده هم موفق نبوده ایم.»
از نگاه وی مهم‌ترین مسئله در فرهنگ سازی برای نهادینه کردن قوانین تردد این است که به شهروندان گوشزد کنیم جهت عبوراز خیابان های پر ترافیک وشلوغ کلانشهرها همیشه وقت کافی بگذارند و هیچ گاه نداشتن وقت را توجیهی برای نقض قوانین تردد قرار ندهند.
این جامعه شناس ضمن تحسین اجرای طرح همیاران پلیس دربین کودکان و نوجوانان کشورمان می‌گوید:«نهادینه کردن فرهنگ تردد میسر نخواهد شد مگر اینکه آموزش قوانین راهنمایی و رانندگی را از دوره کودکی و نوجوانی در مدارس آغاز کنیم. خوشبختانه الان نسل جدید با طرح هایی که از جانب پلیس و با همکاری محیط های آموزشی اجرا شده نسبت به اهمیت و کیفیت قوانین آشنایی بیشتری دارند تا نسل های پیشین.اگر پدری سرعت غیر مجاز داشته باشد با تذکر همیار پلیس که فرزندش است و کنار دست او نشسته مواجه می شود.بنابراین می توان با ملکه ذهن کردن فرهنگ تردد دربین کودکان و نوجوانان ،نسل پیشین را- که اتفاقا بیشترین تخلفات متوجه عدم توجه آنها به قانون تردد است- تحت تاثیر مثبت وغیر مستقیم در دل خانواده ها قرار داد.»
با خودخواهی دیگران را به مشقت نیندازیم
مسافرگویی که به یکباره از گرداب افکارش بیرون پریده باشد، به ناگاه فریاد می زند:«همین جا نگه دار!»راننده تاکسی که غافلگیر شده دقایقی طول می کشد تا موقعیت مناسب برای ایستادن و پیاده شدن مسافر را فراهم آورد.از یک طرف مسافر ناراضی ست که از مقصد اصلی دور افتاده و از سوی دیگر راننده تاکسی غرولند کنان زیر لب می گوید:«چرا زودتر نگفتی؟!اگرهمان جا وسط خیابان پیاده ات می کردم و یک موتوری بهت می‌زد، آنوقت من باید جواب ناقص شدنت را می دادم.»
این گونه کشمکش ها را هنوز هم که هنوز است هر روزه بین مسافرین و رانندگان شاهد هستیم. براستی چرا عده ای از ما تا خودمان تلخی را تجربه نکرده ایم و به قول قدیمی ها سرمان به سنگ نخورده،مطیع قانون نمی‌شویم؟!داستان پرغصه و پر خسارت تضییع قوانین تردد اگرچه یک سرش به راکبین قانون گریز می رسد و عدم استاندارد پیاده راه ها به آن دامن می زند، سر دیگر آن معطوف به عدم مسئولیت پذیری شهروندان در قبال قوانین و پایبند نبودن خود عابرین پیاده به رعایت قوانین تردد است.« میترا خسرو بیگ» یک شهروند تهرانی روبروی خط کشی عابرجلو در ایستگاه مترو ایستاده و به محض قرمز شدن چراغ با سرعت از عرض خیابان عبور می‌کند. اما لابه لای خیل جمعیت عابران پیاده ،افرادی هم هستند که خیلی با طمانینه - در حالی که با گوشی تلفن همراه خود مشغول صحبت هستند،خوراکی می خورند ویا مشغول گپ و گفت با کنار دستی شان هستند- از عرض خیابان عبور می کنند. هر لحظه هم بر تعداد مسافرانی که از دل مترو خارج شده و به جمعیت عابرین پیاده جلو در مترو اضافه می شوند، بیشترمی شود. اینگونه ترافیک سنگینی همراه با درهم پیچیدن بدنه خودروها و عابرین‌پیاده رقم می خورد.خسرو بیگ می گوید:«درنهادینه کردن فرهنگ تردد چیزی که از همه بیشتر اهمیت دارد این است که به شهروندان مسئولیت‌هایشان را در قبال قانون و سایرهمشهری‌هایشان گوشزد کنیم. در بدنه ترافیکی شهر همه چیز مثل حلقه‌های تو درتو به هم متصل است. وقتی عابر پیاده ای این سوی خیابان تخلف کوچکی را مرتکب می شود و یا راکب موتور سواری به ناحق پیاده راه را قرق کرده و اجازه تردد آسان به عابرین پیاده نمی‌دهد،ممکن است با ایجاد همین گره های به ظاهر کوچک درآنسوی خیابان تصادف مرگباری را شاهد باشیم.راضی نشویم به خاطر خود خواهی هایمان خانواده خود یا دیگران یک عمر مشقت را متحمل شوند.»
گزارش روز