پریسا جلالی
معضل کم آبی یک بحران به مانند بمب ساعتی است که می‌تواند نسل
امروز و آینده کشور را با تهدید روبه رو کند.
از مدت ها پیش زنگ خطر آن در جهان
به صدا درآمده و بر اساس داده های مرکز آمار جهانی در 5 ماهه نخست سال جدید میلادی
مرگ و مير ناشي از بيماري هاي مرتبط با آب در جهان بیش از یک میلیون نفر بوده
است،همچنین افراد بدون دسترسی به آب سالم نیز بیش از 700 میلیون نفر گزارش شده است.
کشور ایران بر اساس آمار سازمان ملل جزء کشورهای کم آب یا بالقوه برای بحران آب
معرفی شده است. بنابر اظهارات کارشناسان حوزه آب، مشکل کم آبی در کشور ایران ریشه
در عوامل مختلفی دارد که می‌توان خشکسالی، نداشتن الگوی مناسب در مصرف آب توسط
ایرانی ها ، مهار نشدن آب های جاری، فرسوده بودن شبکه انتقال آب و وابستگی بخش
کشاورزی به سیستم آبیاری سنتی را برشمرد. موضوعاتی که در گزارش پیش رو بدان خواهیم
پرداخت.
بر اساس آمار موجود با وجود اینکه کشور ما در منطقه ای کم آب واقع شده
اما میزان مصرف سرانه این مایع حیاتی بسیار بیشتر از کشورهای همجوار است که موید
ضعف در فرهنگ سازی و یا فرهنگ نادرست در مصرف آب است.
در عوامل مطرح شده به
عنوان ریشه کم آبی کشور بین کارشناسان اتفاق نظر وجود دارد اما مهم ترین موضوع که
به نظر از آن غفلت شده یا کمتر به آن پرداخته شده اصلاح و ارائه راه حل های عملی
برای مقابله با کم آبی است.
کارشناسان بر این عقیده اند که برای مقابله با کم
آبی باید هرچه سریع تر اقدامات عملی شروع شود که این اقدامات می تواند نتایج کوتاه
مدت و بلند مدت درپی داشته باشد و بخش زیادی از نگرانی ها از کم آبی را برطرف
کند.به این منظور راهکارهای مختلفی هم ارائه شده که می توان به افزایش قیمت آب بها
وکاهش اعطای امتیاز احداث چاه، کاهش آلودگی آب، اقزایش قیمت آب، به روز کردن و
اصلاح ابزارهای کنترل و مصرف آب اشاره کرد.
افزایش قیمت آب
اما یکی از طرح ها
همان طور که گفته شد افزایش قیمت آب مصرفی است که براساس این طرح بهای آب مصرفی
افزایش می یابد تا متاثر از آن مصرف کنندگان مصرف خود را کاهش دهند .
این طرح
مخالفان و موافقان زیادی دارد، یونس اسدی، نماینده مشکین شهر و عضو کمیسیون کشاورزی
مجلس و از موافقان افزایش قیمت آب در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان با انتقاد
از میزان مصرف آب در بخش های مختلف می گوید: سال ها طول می کشد بخواهیم فرهنگ سازی
کنیم تا مردم درست مصرف کنند. بهتر است قیمت را بالا ببریم تا از این طریق زودتر به
هدف برسیم و اصلاح الگوی مصرف داشته باشیم.
وی اظهار می دارد: چند قانون مهم
برای بهبود وضعیت کشاورزی در مجلس داشته ایم چون مصرف آب در این بخش تاسف بار است و
به ازای هر 2 متر مکعب آب یک کیلوگرم محصول به دست می آید که فاجعه بار است. برای
این منظور قانون افزایش بهره وری کشاورزی را در مجلس نوشته ایم. در این قانون حتی
بحث قیمت گذاری محصولات کشاورزی را هم داریم و با توجه به اینکه قیمت تمام شده و
هزینه های ثابت دولت زیاد است بنابراین باید اقتصاد آب را اجرا کنیم. یعنی باید
قیمت آب افزایش یابد.
وی با اشاره به اینکه قوانین خوبی مصوب شده، از دولت دهم
انتقاد کرده و ادامه می دهد: امید است در دولت فعلی به قوانین توجه شود.
اما
سکینه عمرانی عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی به عنوان مخالف افزایش قیمت آب
با اشاره به اقدامات انجام شده در مجلس اظهار می دارد: لایحه ای به این منظور به
مجلس ارائه شده که با توجه به رویکرد دولت ها و تغییراتی که داشته اند لایحه 9 بار
بازنگری شده و بر این اساس قرار بود طرح بعد از کارهای کارشناسی کارگروه ها به صورت
لایحه تقدیم کمیسیون کشاورزی شود تا از این طریق از هدر رفت آب در کشور جلوگیری شود
مخصوصا در بخش کشاورزی آن چه مصرف می شود باید خیلی کاهش یابد اگر بخش آب مدیریت
شود میزان برداشت محصول هم بیشتر می‌شود بنابراین نیاز به حمایت قانونی و همچنین
حمایت از سوی بخش های دولتی داریم.
وی با انتقاد از طرح افزایش قیمت آب اضافه
می‌کند: برخی از "اقتصاد آب" صحبت می کنند یعنی تاکید می‌کنند که قیمت آب باید
افزایش یابد؛ میان آنچه برای تولید آب هزینه می شود با قیمت مصرف آب تفاوت زیادی
دارد و این بحث در کارگروه آب مرکز پژوهش‌های مجلس مطرح شده که آب گران شود اما
دلایل مخالفتم این است که افزایش قیمت در بخش کشاورزی عادلانه نیست و من مخالفم.
چون در بخش کشاورزی باید زیرساخت ها را مهیا کرد وضعیت کشاورزی ایران به گونه ای
است که هزینه تولید کشاورز بالاست و منافعی نصیب او نمی شود گرچه قیمت محصولات گران
است اما به جیب دلالان می رود. بنابراین اول باید هزینه های تولید محصولات به صورت
علمی نظارت شود و پایین بیاید بعدا به صورت کارشناسی و دقیق روی قیمت آب و بالا رفت
آن دقت شود.
مجوز برای حفر چاه
استفاده از آب های زیر زمینی با حفر چاه عامل
دیگر کم آبی عنوان شده است به گونه ای که بر اساس بررسی‌ها سطح آب در سفره های زیر
زمینی به میزان قابل توجهی در بخش های مختلف کشور کاهش یافته است.
دکتر علی
طالبی جانشین دانشکده منابع طبیعی دانشگاه یزد و کارشناس محیط زیست در این باره به
گزارشگر روزنامه کیهان می گوید: سال گذشته مجلس قانونی تصویب کرد تا چاه هایی که تا
سال 84 حفر شده بود و مجوز نداشتند را به یکباره مجوز دادند، هرچند وزارت نیرو
مخالف این موضوع است اما راهی ایجاد شد تا با این قانون عده ای چاه غیرمجاز حفر
کنند و تا چند سال بعد بتوانند پروانه آن را بگیرند این باعث شده سطح همه سفره ها
پایین بیاید و تاکنون هم چند هزار حلقه چاه غیرمجاز احداث شده که مشکل ساز شده اند.
ولی در کل مسئول این موضوع دولت است و مجلس هم باید تعامل داشته باشد تا پیشگیری
های لازم انجام شود.
اسدی، نماینده مجلس در برابر اظهارات طالبی تصریح می کند:
در مورد حفر چاه غیرمجاز که بعد از چند سال بتوانند پروانه بگیرند مشکلی نمی بینم
اما باید با توجه به شرایطی باشد که قانون تعیین کرده که بر اساس قانون تاکید شده
آبیاری مدرن اجرایی شود تا کشاورزان بتوانند پروانه بگیرند البته این موارد در
قانون هست ولی در اجرا مشکلاتی دیده می شود چون کامل اجرا نمی شود؛" اقتصاد آب" به
کشاورزان لطمه نمی زند اگر قیمت بالا برود کشاورز به سمت سیستم های جدید آبیاری می
رود. اکثر کشاورزی در ایران معیشتی است و در قانون بودجه هر سال ساماندهی اراضی را
داریم آبیاری به صورت غرقابی هزینه بر است و در ضمن شرکت های آب و فاضلاب زیان ده
هستند و به خاطر هدفمندی طی سال های اخیر درآمدشان کاهش یافته است.
منتفی شدن
طرح افزایش قیمت آب
عمرانی هم درباره مراحل قانونی یا غیرقانونی کردن حفر چاه در
مجلس با طرح این سؤال که آیا امکان جداسازی آب شرب با مصارف دیگر هست؟ اظهار می
دارد: قطعا طرح افزایش قیمت آب را تا چند سال آتی نخواهیم داشت ولی احتمال بررسی آن
وجود دارد، مساله حفر چاه غیرمجاز، ماده 34 قوانین قبلی است که با قانون جدید تحت
عنوان لایحه جامع منابع طبیعی در حال حاضر در دستور کار کمیسیون کشاورزی است و کار
اشتباهی بوده و تقریبا ملغی شده است؛ در دو دور مجلس های قبلی آن را تمدید کردند که
باز هم تقاضا برای صدور مجوز این چاه‌ها ارائه شد ولی این بار کمیسیون کشاورزی
موافقت نکرد.
موضوع دیگری که در کنار عوامل مختلف منابع آب را تهدید می کند
آلوده شدن این منابع است همانطور که در ابتدای گزارش گفته شد آلودگی آب، زندگی بخش
زیادی از مردم جهان را تهدید می کند. یکی از عوامل آلودگی آب ریزگردها هستند که این
سال ها در کشور ما میزان بروز آنها افزایش داشته است.
فرهاد نژاد کورکی، استاد
دانشگاه و کارشناس محیط زیست در پاسخ به این سوال که آیا منابع آب علاوه بر تهدید
از سوی مصرف بی رویه از سوی ریزگردها هم در خطر است؟ به خبرنگار سرویس گزارش
روزنامه کیهان می گوید: آلاینده های هوا دو نوع گازی یا ذراتی هستند که البته ذراتی
ها هم یا جامدند یا مایع و می توانند اگر در کنار سد باشند در هنگام رسوب کردن، آب
را لجن کنند و یا اگر روی گیاهان قرار گیرند رسوب کرده و فلزات سنگین که خطرناک
است، ایجاد کنند. برای آلوده کردن آب بستگی به ترکیب ذرات دارند. مثلا ذراتی که از
عراق می آید مواد سمی خطرناکی ممکن است داشته باشند. در کارون و اهواز یا تهران
هزینه تصفیه آب شرب را بالا می برند.
احتمال جیره بندی در دهه آینده
علیرضا
نوذری پور معاون بهره برداری آب و فاضلاب استان تهران با اشاره به شرایط کنونی در
مصرف آب و کمبود منابع به گزارشگر روزنامه کیهان می گوید: باید روش مصرف کنونی آب
را کنترل کنیم. روش های غرق آبی در کشاورزی منسوخ شده در کشاورزی باید تجدیدنظر
کنیم و روشهای قطره ای و تحت فشار را به کار ببریم. در بخش خانگی، صنعتی و تجاری
توصیه می‌کنیم رفتار مصرف مردم تغییر کند. باید هزینه کنند و شیرآلات جدید نصب کنند
و ساختمان های جدید هم با روش های جدید ساخته شوند. اگر همین روشهای مصرف ادامه
داشته باشد در کمتر از یک دهه در همه شهرها باید بحث جیره بندی را داشته باشیم و
این یک هشدار جدی است. بیشترین مصرف کشور از آب، در بخش کشاورزی است. اما برای ما
که در استان تهران هستیم روی بخش خانگی تأکید داریم چون بیش از 90 درصد مصرف، خانگی
است.
سرانه 400 لیتر آب مصرفی در تهران
" در مقایسه با کشورهای اروپایی یا
حتی آسیایی گرمسیری مثل خاور دور که رطوبت بالا و بارندگی و گرمای زیاد دارند مصرف
خانگی ما از همه آنها بالاتر است، روزانه به ازای هر نفر در استان تهران و در حالت
معقول 270 لیتر در شبانه روز آب تولید می کنیم و این اتفاق در هفته های گذشته که
درجه حرارت به بالای 40 درجه رسید و بنا به گزارش سازمان هواشناسی که در 60سال
گذشته بی سابقه بود به ازای هر نفر از 400لیتر در شبانه روز هم عبور کرد."
معاون
بهره برداری آب و فاضلاب استان تهران با بیان عبارات فوق در مقایسه مصرف کشور با
سایر نقاط دنیا اضافه می کند: وضعیت مصرفی خوبی نداریم. در کشورهای پرآب بین 100 تا
130 لیتر متوسط مصرف هر نفر است. اگر مصارف غیرضروری خود را کم کنیم به این عدد می
توانیم برسیم و اگر نرسیم طی سال های بعدی بحران پیش خواهد آمد. تهران همواره به
دلیل اینکه منابع آب محدود دارد و تأسیسات آن متناسب با این جمعیت طراحی نشده جا
دارد که صرفه جویی و مصرف بهینه داشته باشد.
نوذری پور به موضوع فرهنگ سازی به
عنوان راهکاری برای کاهش آب در تهران اشاره کرده و تصریح می کند: استفاده از رسانه
ملی برای فرهنگ سازی و برنامه سازی هزینه دارد و ما در شرایطی نیستیم که این هزینه
ها را پوشش دهیم. سازمانی هستیم که به خاطر رفتار اقتصادی ضرر می دهیم و قیمت تولید
آب کمتر از یک سوم فروش است و باید بخش خصوصی هم کمک کند چون مشکلی اجتماعی و ملی
است. ما هم درحد توان در بخش فرهنگ سازی کار می کنیم همان طور که قبلاً هم کار کرده
اند. تلاش زیادی شده ولی مستمر نبوده و نیاز به هزینه دارد. اما در اعتقادات مان هم
این مسایل هست. رهبری هم اصلاح الگوی مصرف را اشاره کردند و سالی را به این نام
نامگذاری کردند و تأکید بر صرفه جویی در آب داشتند از بالاترین رده نظام هم این
انتظار از مردم هست تا ما که در پایین ترین سطح هستیم.
البته او به این موضوع
هم اشاره دارد که در کل اگر قیمت آب اقتصادی شود هم این توان رابه ما می دهد که
تأسیسات را به روز کنیم و هم مصرف کننده ارزش آب را بیشتر خواهد دانست. در کنار آن
اگر کار فرهنگی انجام دهیم و تقاضا به وجود بیاید چون صنعت جدیدی است خود صنعتگران
از تأسیسات جدید ساختمانی که منجر به کاهش مصرف می شود استقبال خواهند کرد. مردم هم
باید تقاضا برای ابزارهای کاهنده مصرف را بیشتر کنند.
وی با اشاره به محدودیت
های وزارت نیرو در مسیر کاهش مصرف اظهار می کند: نیاز به ظرفیت های قانونی برای
حفاظت از آب داریم و دست وزارت نیرو برای ممانعت از برداشت های غیرمجاز باز نیست.
برای صیانت از آب و برای مشترکان پرمصرف که محدودیت ایجاد کنیم قانون نداریم. بحث
دیگر بازچرخانی آب است یعنی آب تولید شده پس از تبدیل به فاضلاب به جای اینکه به
آبهای زیرزمینی برود و آلوده کننده باشد باید به بخش کشاورزی برود.البته در3 سال
اخیر رشد زیادی داشته‌ایم و تصفیه‌خانه در جنوب تهران احداث شده که ظرفیت زیادی
برای تصفیه و بازگشت آب برای کشاورزی دارد.
علیرضا دائمی سرپرست معاونت آبفای
وزارت نیرو با ارائه گزارشی از وضعیت مصرف آب در کشور طی سال جاری اظهار می دارد:
مصرف روزانه آب در شهرهای مختلف، متفاوت است و در سطح حداکثر مصرف قرار دارد و در
شهر تهران هم از سه میلیون مترمکعب در روز عبور کرده است. در استان اصفهان و یزد هم
افزایش مصرف داریم اما در شهرهای شمالی و آذربایجان شرقی و غربی مصرف آب ثابت مانده
یا کاهش پیدا کرده است. هنوز جیره بندی یا نوبت بندی آب صورت نگرفته اما منبع تأمین
آب استان یزد و اصفهان یعنی زاینده رود با کاهش منابع همراه است؛ ذخیره آب سدها
خوشبختانه حاشیه امنی را ایجاد کرده است و 23.5 میلیارد مترمکعب ذخیره داریم. البته
ظرفیت توزیع آب محدود است و گاهی به دلیل افزایش شدید مصرف، با کمبود آب و افت فشار
روبه رو می شویم.
با توجه به مطالب گفته شده و اخطارهایی که سازمان‌های متولی در
زمینه آب می دهند نیاز به اقدامات اورژانسی احساس می شود تا مشکل آب حل شود در این
زمینه باید منتظر ماند و دید آیا معضل کم آبی از جانب دولتمردان و مردم جدی گرفته
خواهد شد؟ آیا منابع مالی مورد نیاز در قالب یارانه در اختیار سازمان آب قرار خواهد
گرفت تا آن ها از ابزارهای نوین در صنعت آب استفاده کنند؟ آیا اندیشه و تاملی برای
افزایش جمعیت تهران و افزایش تقاضا در این کلانشهر شده است؟
گزارش روز
|
