حسن آقایی
توسعه عطاری‌های گیاهی به واقع امر گسترش طبابت سنتی و درمانی از
طریق گیاهان دارویی است. در این حالت، معمولا آن معاینات گاه گوناگون و لازم از شخص
دارای مشکل جسمی و روحی صورت نمی‌گیرد. پس در چنین وضعی، عطارباشی باید صلاحیت
علمی- تجربی جامع داشته باشد تا در امر درمان مراجعه‌کننده موفق باشد.
این که
گفته شده و یا روال بر آن است که فرد نیازمند به درمان، شفاهی از ناراحتی‌اش بگوید،
طرف فروشنده بر مبنای آن، داروی گیاهی بدهد، اقدام خیلی ظریفی است. مورد دیگر در
همین ارتباط، عطاری‌های سال‌های دور، بیشترشان پیر شده تجارت کارشان بوده‌اند. دانش
تجربه و برخی علم داشته و اهل مطالعه بوده‌اند. حال بیشتر دست‌اندرکاران این حرفه
جوان هستند که شاید اطلاع‌شان و تجربه‌شان کامل و عمیق نباشد. طب سنتی ریشه در
زندگی و تاثیرباورانه در اکثر مردم دیروز و امروز دارد. لیکن امروزه روز در کشور
دانشگاه و دانشکده طب سنتی وجود دارد. به نظر می‌رسد برای اطمینان بیشتر و عمیق‌تر
مردم مستقبل از درمان گیاهان دارویی، بهتر است اشتغال به این شغل شرط آموزش دوره‌ای
جدی‌تر شود. بخش پایانی گزارش پیش روی‌مان است:
شیوه‌های دادن دارو به
مصرف‌کننده
ازدیاد عطاری گیاهان دارویی به دلیل استقبال مردم است و «یونسکو» طب
سنتی را کنار داروهای شیمیایی قرار داده است.
این را «پویانا» مدیر یک مرکز
گیاهان دارویی می‌گوید. سؤال می‌کنم مبنای تشخیص و ارائه دارو به مصرف‌کننده چیست،
چنین می‌گوید: «معمولا پیشنهاد دارو و شیوه‌هایی مثل تعیین مزاج، خلط سینه و... و
اطلاعات موروثی که از پدر به فرزند رسیده است، دارد. داروفروشان اکثرا این گونه
اقدام به دادن دارو می‌کنند. اما در حال حاضر دانشکده طب سنتی ایجاد شده است.
علاقه‌مندان به شغل عطاری، در آنجا دوره تحصیلی می‌گذرانند و بعد وارد مقوله عرضه
گیاهان دارویی می‌شوند و از طرف دیگر بعضا با مطالعات متون قدیمی وارد این حرفه
می‌شوند.»
طب سنتی مادر طب نوین
وی در ادامه می‌گوید: «لازم به ذکر است که
بدانیم طب سنتی مادر طب نوین است، پس چه خوب است که فرزند احترام والدین را داشته
باشد. براساس اسناد تحقیقی، قدمت این گیاهان حدود 7-5هزار سال است اما در ایران
سابقه گیاهان دارویی بین 5-3 هزار سال تخمین زده شده است.»
اظهار این مدیر
فروشنده گیاهان دارویی، با این پیش گفت کلمه «کاشکی» ادامه می‌یابد: «دستورالعمل
خاصی راجع به توزیع گیاهان دارویی باشد نه بدین گونه که عرقیات و داروهای گیاهی در
داروخانه‌های شیمیایی (رسمی) و ادویه گیاهی در سوپر مارکت‌ها عرضه شوند و باز کاش
اگر مشکلی از گیاهان دارویی بود به اتحادیه صنف گیاهان دارویی (صنف عطار و
سقط‌فروش) رجوع شود.»
ادامه گفتار نظر «پویانا» پیرامون وضع و حال حرفه عطاری که
اظهار می‌کند کلی است و نکته نظام‌مندی کردن توزیع‌گیاهان دارویی، اشاره به موضوع
صادرات و حمایت و حاکی از آن است که ایران سالانه بین 100 تا 200 میلیون دلار
گیاهان دارویی صادر می‌کند ولی صادرات سالانه چین حدود 4 میلیارد دلار است.
او
هم‌چنین در چند جای صحبتش خواستار حمایت‌های دولتی از جمله وزارت بهداشت، درمان و
آموزش پزشکی از وضعیت شغلی عرضه کنندگان گیاهان دارویی است.»
دکتر نیستم، عطار
هستم
درون عطاری خلوت از مراجعه‌کننده است. پیش از ظهر است. فروشنده، تلویزیون
تماشا می‌کند. داخل می‌شوم. او از صندلی بلند می‌شود می‌آید پشت پیشخوان. موضوع
گزارش را با این پرسش که عرضه دارو به مشتری بر چه اساس صورت می‌گیرد، مطرح می‌کنم.
«خیرخواه» 15 سال سابقه کار در این شغل دارد ولی حدودا چهل ساله می‌نماید. فروشنده
پاسخ سؤالم را چنین می‌گوید: «شخص مراجعه‌کننده که دارو می‌خواهد پیشتر به دکتر (طب
سنتی) رجوع کرده با نسخه مهر پزشکی می‌آید. ما بر طبق نسخه همراهش، گیاه دارویی به
او می‌دهیم. اما بعضی مراجعه‌کنندگان شفاها می‌گویند مثلا برای درمان اعصاب دارو
می‌خواهند. در آن حال با تجربه 15 سال کار، آنان را راهنمایی می‌کنم. می‌دانم فرضا
عرق «بادرنجبوبه» یا عرق گل بهارنارنج برای تقویت قلب، اعصاب، ضد تشنج، رفع افسردگی
و احساس آرامش است.» این توضیحات را با آوردن دو سه بطری مایعات دارویی از قفسه و
تطبیق برچسب شان با آنچه که گفته بود، نشان می‌دهد. بعد هم اضافه می‌کند: «من دکتر
نیستم، دارویی هم تجویز نمی‌کنم، عطار هستم.» مراجعه‌کننده برای تامین نیاز دارویی
درمانی را راهنمایی می‌کنم و مبنای کار، نسخه طبیب سنتی است. از این عطارباشی
می‌پرسم: عطار جدای از کسب جواز و تجربه لازم به تخصص و آموزش است؟ پاسخش این است:
«برای افرادی که مبتدی هستند آموزشگاه بهداشت اصناف دایر است که طی یک دوره آموزشی
چهل ساعته گواهینامه بهداشت عمومی می‌دهد. کسانی که نه کسب جواز و نه تجربه دارند و
مغازه عطاری باز می‌کنند، اتحادیه مورد را پیگیری می‌کند تا آنان برای دریافت جواز
قانونی کار، اقدام کنند.»
داروی گیاهی کم‌اثر
داروی رسمی اثر نامطلوب
مبتلا به بیماری M.S است. آمده به عطاری داروی گیاهی بگیرد. از «همایونی» که شغل
آزاد دارد نظرش را درباره گیاهان دارویی می‌پرسم. می‌گوید: «داروی گیاهی خوب است
اما قدرت درمانی داروی رسمی داروخانه‌ای را ندارد اگر چه آن دارو در عین حال که
چاره‌ساز است اثر نامطلوب دارد. به همین دلیل هر دو نوع دارو را مصرف می‌کنم.» سؤال
می‌کنم: به این صورت مصرف دارو خاصیت‌شان متضاد یکدیگر نمی‌شود، می‌گوید: یک سری از
گیاهان دارویی و داروی تجویز پزشکی برای بیماری‌ام مصرف وتجربه کرده‌ام که مجموعا
اثربخش بوده است.»
یک شهروند جوان به نام «نیما» به یک عطاری معروف آمده تا برای
فرزند مبتلا به روماتیسم‌اش داروی گیاهی تهیه کند. وی می‌گوید: «برای بیماری
روماتیسم از داروهای رسمی استفاده می‌کنیم چون تاثیرشان خوب بوده است ولی در عوض
عوارض پس از مصرف دارو هم دارند. حالا از گیاهان دارویی نیز برای تسکین‌دهی آن،
استفاده می‌کنیم.»
پیشتر شنیده بودم جدول کاری فشرده جای خالی برای چند دقیقه
گفت‌وگو برای این پزشک و پژوهشگر طب اسلامی- ایرانی نمی‌گذارد.
... دو سه امروز
و فردا و بعد فلان ساعت که باز ممکن نمی‌شود.
... آن روز در سطح شهر با عطار و
مردمانی دیگر درباره چند و چون شیوه‌های گرفتن گیاهان دارویی وعلت رویکرد مردم به
این نوع درمان گفت‌وگو می‌کردم که این بار هم «امینی‌فر» از همکاران اداری تلفنی
خبر از فرصت دکتر می‌دهد. بدون درنگ کار میدانی را جمع‌وجور کرده به محل مطب
می‌رویم.
سؤالاتم، ارزیابی از تاثیر و طریقت اطمینان‌بخش عرضه و مصرف گیاهان
دارویی است.
«دکتر حسین روازاده» اما گفتار خود را نخست معطوف به نقلی تاریخی از
وابسته بودن و لذت بردن انسان‌ها به چند مواد غذایی می‌کند. سپس فرآیندهای غذاهای
غیرطبیعی و دستکاری شده ژنتیکی، موادی که برای تندرستی و روان مفید است و هشدار
نسبت به قصد افرادی که از داروهای شیمیایی فایده می‌برند را مطرح می‌کند.
مثلث
غذایی طبیعی
وی درباره ارتباط انسان و مواد غذایی چنین تعریف دارد: «در طول
تاریخ، مردم ارتباط خود را به مراکز مواد غذایی طبیعی؛ گیاهی، معدنی و حیوانی حفظ
کرده و از این بابت لذت می‌برند. برای مثال، کسانی که به عطاری‌ها مراجعه می‌کنند
علاقه دارند در محیط عطاری‌ها بمانند. این به علت سازگاری محیط با ارزش‌های انسانی
است، اما چنین چیزی را در داروخانه‌های شیمیایی مشاهده و یا احساس نمی‌کنیم بلکه به
محض ورود به فکر خروج هستیم. از سوی دیگر ما با غذاهای طبیعی شدیدا موافقیم و با
غیرطبیعی حتی دستکاری شده ژنتیکی (ارگانیک) مخالفیم. مثلا مرغ مرکب از چند ژن
متفاوت است یا فرضا پرتقال تامسون در جهان امروز به اثبات رسیده که دستکاری ژنتیکی
یکی از عوامل مهم سرطان در جوامع بشری است.» به گفته این پزشک محقق موارد مذکور هیچ
کدام‌شان طبیعی نبوده و برای تندرستی انسان اگرچه ارگانیگ هستند، مضر هستند.
وی
در ادامه، درباره مورد سودجویان که پیشتر اشاره رفت، چنین اظهار می‌دارد: «حواس ما
به این موضوع باشد و دقت کنیم کسانی به راحتی ما را با یک موضوع از قبل تهیه شده
برای هدفی معین روبه‌رو نکنند. آنان کسانی هستند که سود و منافع از داروهای شیمیایی
می‌برند. از سوی دیگر کسانی ناپخته و بی‌اطلاع از این علم طب گیاهان سنتی، نظر
می‌دهند.»
درمان از دیدگاه طب ایرانی- اسلامی
او در بخش دیگری از صحبت خود
می‌گوید: «در طب ایرانی- اسلامی، درمان به سه طریق مورد نیاز جامعه است: 1-درمان
«بالاغذیه» (درمان با غذا) 2-درمان «بالادویه» (دارو) 3-درمان «یداوی» (درمان با
دست) مثل جراحی. پس بیمار را با غذا، دوا و با دست درمان کنیم.»
«روازاده»
هم‌چنین ادامه می‌دهد: «موادی که برای درمان به کار گرفته می‌شود نیز سه نوع است:
1- گیاهی 2-حیوانی 3- معدنی. در نتیجه هر آنچه که بشر برای درمان وجودش مورد نیاز
است قطعا مفید برای سلامتی جسم و روح و روان او نیز است.»
لازم به ذکر است که در
راستای علمی- تخصصی شدن امور درمان با گیاهان دارویی، طب سنتی ایرانی- اسلامی در
معاونت وزارت بهداشت و دانشگاه و دانشکده تهران آموزش داده می‌شود.»
این سؤالات
را برای چی می‌پرسید؟
پیش از رفتن به سوی اتحادیه صنف عطار و سقط‌فروش تهران
تماس می‌گیرم موضوع گزارش را برای آقای... یکی از کارمندان شرح می‌دهم. او موضوع را
با رئیس اتحادیه در میان می‌گذارد و می‌گوید بیایید. می‌پرسم با عکاس بیایم،
می‌گوید نه. حدود سی دقیقه در دفتر اتحادیه کنار «علیرضا رضایی قهرودی» رئیس
اتحادیه صنف عطار و سقط‌فروش تهران هستم. توضیحاتی در پیرامون گزارش می‌دهم از جمله
تعداد واحدهای صنفی، احتمالا چه تعداد مجوز و پروانه شغلی ندارند و نظارت بر
واحدها. وی می‌پرسد این‌ها را برای چی می‌پرسید؟ جواب می‌دهم اطلاع‌رسانی به مردم.
می‌گوید: «مردم تعداد و آمار را برای چی بدانند؟» می‌گویم: «اولا دانسته شویم چه
تعداد واحد فلان کسب در شهر است و هر صنفی آمار و ارقام دارد و اطلاع‌رسانی
می‌کنند. بعد هم برای جامع شدن کارمان است. ضمنا حرفه‌مان پرسش و فرهنگ‌مداری و
توسعه امور نیز است.»... لبخندی می‌زنم و پیش خود می‌گویم آمده‌ام با او مصاحبه کنم
ولی او مصاحبه‌کننده شده است! لاجرم می‌گویم: پیشنهاد می‌کنم شما کمی وقت و فرصت
بگذارید روزنامه‌ها را حتی گذرا مرور کنید. می‌گوید: «در سال‌های گذشته چند تا
روزنامه می‌خواندم.» می‌گویم: حالا جواب چند سؤال ساده‌ام را بدهید. بگویید دلیل
استقبال برخی مردم از گیاهان دارویی به نظر شما چیست؟- «محدودیت صنفی نداریم.»
نظارت چطور است؟ - «عملکرد فروشگاه‌های صنفی را رصد می‌کنیم. بازرسی در سطح شهر
برای تخلف نداشتن پروانه کسب واحد و اجناس غیرمجاز انجام می‌شود. در صورت بودن
تخلف، موضوع را پیگیر می‌شویم و برای اخذ پروانه راهنمایی می‌کنیم. چنانچه اقدام
برای داشتن پروانه کسب نکنند واحد مربوط پلمب می‌شود.» به گفته او اکثر عطاری‌ها
دارای جواز پروانه یا در حال اقدام آن هستند. می‌پرسم مردم اگر گلایه و شکایتی از
نحوه کار فروشندگان گیاهان دارویی داشته باشند چه کار باید بکنند، می‌گوید: «اطلاع
بدهند. عطاری‌ها کنترل می‌شوند که مورد اشکالی برای رضایت مردم، پیش نیاید. اتحادیه
در این خصوص آمادگی دارد. شماره تلفن رسیدگی به نظرات مردم 55629875 است.»
(در
حاشیه: قسمتی از پاسخ‌ها را یک عضو اتحادیه اظهار کرده است.)
گزارش روز
|
