چرا فضایل اخلاقی و رفتاری شهید رجایی الگوی مدیریتی در ایران اسلامی است؟(بخش نخست) اسوه ای از خدمت به مردم و نظام اسلامی

پریسا جلالی
بیش از 32 سال از شهادت مردی 48 ساله می‌گذرد که رئیس جمهور و معلم بود و رئیس جمهور و معلم ماند.
سبک زندگی، رفتار و منش او هنوز هم الگوی کسانی است که می خواهند به یک رئیس جمهور ساده زیست، مردمی و ولایتمدار مبدل شوند.
بارزترین ویژگی شهید محمدعلی رجایی دومین رییس جمهور اسلامی ایران ساده زیستی او بود. همیشه سعی می کرد خود را هم سطح طبقات پایین جامعه بداند چرا که او می دانست فقر یعنی چه؟
شهید رجایی در مورد دوران کودکی و نوجوانی خود می گوید "در سال 1312 در قزوین متولد شدم. چهار سال بعد پدرم را از دست دادم و از آن پس زندگی را با سرپرستی مادر و تنها برادرم گذراندم. در سن 13 سالگی به تهران آمدم. در این شهر من با فقر اقتصادی شدیدی رو به رو بودم، به‌طوری كه مدتی در جنوب تهران دست فروشی كردم. مدتی هم در بازار تهران شاگردی كردم، تا این كه زمان رزم آرا رسید. در این زمان چون دست فروش ها را جمع می كردند، من به خدمت نیروی هوایی درآمدم. تقریباً 17 سال داشتم كه به آموزشگاه گروهبانی نیروی هوایی رفتم. 5 سال نیروی هوایی را هم تحصیل كردم و هم با بعضی از گروه ها و احزاب سیاسی از جمله «فدائیان اسلام» آشنا شدم. . ."
آنچه گفته شد خود گویای دلیل فهم زندگی عموم مردم جامعه توسط شهید رجایی بود، دلیلی که با منش زندگی ساده او دربین مردم ماندگار شد.
از شهادت "رجایی" رئیس جمهور محبوب ملت ایران 32 سال می گذرد. او ساعت سه بعد از ظهر 8 شهریور 1360 یعنی همان ساعتی که همکاران سابق در کلاس درس بودند با انفجار بمبی که گفته ‌شد در داخل یک کیف دستی جاسازی شده بود به شهادت رسید.
نام شهید رجایی با انقلاب اسلامی عجین شده و گویی او نیز همزاد انقلاب بوده است ولی چرا هنوز رجایی از اذهان مردم فراموش نشده و آنها هر وقت بخواهند سخنی از رئیس جمهور بگویند نام این شهید در میان است؟
چگونه او توانست به زندگی پرزرق و برق دنیوی پشت پا بزند و همانند مردم زندگی کند و راز ماندگاری شهید رجایی چیست؟
آیا می توان سبک زندگی شهید رجایی را میزانی برای سنجش روسای جمهور بعدی ایران دانست؟ و سئوالاتی از این دست که در این گزارش سعی شده به آنها پاسخ داده شود.
خصوصیات بارز یک رئیس جمهور مردمی
موضوع نخست در مورد شهید رجایی که می توان به آن پرداخت ویژگی و خصوصیاتی است که شهید رجایی داشت.
در این باره "حمیدرضا مقدم فر" معاون فرهنگی سپاه و از هم محله های قدیمی شهید رجایی می گوید: از مهم‌ترین ویزگی هایی که شهید رجایی را به عنوان یک اسوه و کسی که الگوی مدیریت کلان کشور بود ، در اذهان جا داده در درجه اول سادگی و بی تکلفی وی بود، او زندگی ساده ای داشت و در زندگی کاری هم این حال و هوا را داشت و چون جنس او از طبقه پایین یا متوسط مردم بود در جنوب شهر زندگی می کرد و الان منزل وی در خیابان ایران تبدیل به موزه شده است.
وی اضافه می کند: لباس، دفتر کار و محل زندگی وی بی آلایش بود و تعمد داشت که حتما باید مسئولین از همین جنس باشند و همین سبک زندگی را داشته باشند یعنی ظاهر سازی نمی کرد و همین گونه بود. من جوان 20 ساله بودم و با ایشان رفت و آمد داشتم و هم محل بودیم و همه این موارد را در زندگی این شهید می دیدم.
مقدم فر با اشاره به ویژگی های اعتقادی شهید رجایی در گفت و گو با گزارشگر روزنامه کیهان اظهار می دارد: وی فردی ولایی بود و می گفت من مقلد هستم با افتخار می گفت که من مقلد هستم آن هم در شرایطی که تقلید کردن با توجه به شرایط روشنفکری آن موقع با وجود مارکسیست ها و چپ ها که همه الگوهای غربی را ارائه می دادند سخت بود ولی وی در آن شرایط با شجاعت اعلام می کرد که من یک مقلد هستم یعنی اوج تعبد و ولایتمداری خود را نشان می داد و آنچه که مردم دیدند همین بود، ضمن اینکه یک انسان ولایی معتقد و پرتلاش بود ولی در عین حال خود را در برابر ولایت تابع محض می دید.
مدیرعامل سابق خبرگزاری فارس ارزش گرایی را ویژگی مهم دیگر شهید رجایی می داند و ادامه می دهد: افق نگاه وی در تفکر و عمل بسیار ارزش گرا بود. آنچه که امروز با عنوان اصولگرایی یاد می کنیم در واقع آن زمان شهید رجایی به عنوان سمبل و نماد انقلاب و اصول آن بود یعنی اگر در آموزش و پرورش بود بر مبنای اصول انقلاب اسلامی، امور تربیتی را تاسیس کرد و در آموزش و پرورش نماینده ای از انقلاب را ایجاد کرد که آرمان ها را پیش ببرد. با بنی صدر اگر درگیر می شد بر مبنای اصولگرایی بود و این در همه ابعاد زندگی وی موج می‌زد حتی بعضی چیزها را برای خود اصل قرار داده بود و مثلا بعضی تقیدات شخصی را اگر انجام نمی داد خود را تنبیه می کرد یعنی یک سیر و سلوک شخصی داشت و بر مبنای آن تقیدی که مشهور بود رفتار می کرد. در واقع این مواردی که گفته شده یک اسوه از آن شهید والا مقام در بین مردم ساخته است.
از جنس مردم بود
"او از جنس مردم بود موضوعی که دیگر دولتمردان باید به آن توجه کنند."
دکتر سید مسعود خاتمی رئیس سابق سازمان هلال احمر کشور و تحلیلگر مسایل سیاسی با بیان این عبارات در مورد شهید رجایی،به گزارشگر روزنامه کیهان می گوید: وی وقتی در بحبوحه ای که بنی صدر مخالفت می کرد سه نکته را برای معرفی خود گفت و تاکید کرد که من فرزند ملت هستم مقلد امام هستم و برادر رئیس جمهور. در همین سه نکته شهید رجایی همه ابعاد خود را معرفی کرد یعنی درست زمانی که امام (ره)تعیین خط می کردند که مسئولین از خود مردم و از قشر مستضعف و متوسط جامعه باشند در این گیرودار کسی آمد که از جنس مردم بود و این همان موضوعی است که امام تاکید داشتند و وقتی شهید رجایی آمد چند محور را دنبال کرد. از ویژگی های بارز وی این بود که مثل مردم، با مردم و ساده زیست بود و زندگی خود را بعد از ریاست جمهوری در خیابان ایران حفظ کرد و وقتی برای بازدیدها می رفت خانواده شهدا اولویت داشتند.
دکتر خاتمی با اشاره به خاطره ای که از شهید رجایی دارد، اضافه می کند: ده روزی که بنده در استان فارس با وی بودم نحوه برخورد او با خانواده ها و مردم جالب بود و با جنگ زده هایی که داشتیم صحبت می‌کرد. برخورد وی با مسائل آموزش و درس بسیار جالب توجه بود. چیزی که آن روز متوجه شدیم این بود که او کسی است که درد مردم را چشیده و وقتی صحبت از مردم می‌شود می‌فهمد یعنی چه؟ و چه کسانی انقلاب کرده‌اند و خواسته مردم چیست؟
وی تصریح می کند: شهید رجایی فردی مردمی، مبارز، انقلابی، متدین، ساده زیست و به معنای واقعی خدمت گزار بود. او برای مردم حکومت می کرد و آنچه را که مردم به خاطر آن انقلاب کرده اند را پیش می برد؛ وقتی اصل به این طریق جلو برود دیگر مشخص است که خیلی از زاویه ها کم می شود و در دوره بعدی هم مردم رای دادند به نخست وزیری که مورد تایید آنها بود.
ارتباط عاطفی مسئولان با مردم
نصرالله پژمانفر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم شخصیت شهید رجایی را در ارتباط با مسائلی که در جامعه وجود داشت فوق العاده می‌داند و می گوید: مهم ترین ویژگی شهید رجایی ارتباط عاطفی ای بود که با مردم داشت، یعنی وی در دوران مسئولیت خود در آموزش پرورش، نخست وزیری و ریاست جمهوری روحیه و هدفش را حفظ کرد و انسانی کاملا پرارتباط با مردم و با ملاحظات مردم زندگی می‌کرد. از نظر عاطفی مصادیق فراوانی داریم. یکی از مسائلی که به آن دامن زده شده این بود کسی که مسئول است باید امتیازات ویژه ای داشته باشد و ویژه خواری را به عنوان اصل ضروری و مسلم برای خود و فرزندانش داشته باشد که در مورد شهید رجایی این موضوع وجود نداشت و امتیازی را برای خود قائل نبود. حتی در غذا خوردن، وقتی به فضای کار می رفتند غذای خود را از منزل می‌بردند و انتظارات وی انتظارات حداقلی بود.
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان تصریح می کند: شهید رجایی نسبت به انجام مسئولیت خود نگاه شرعی داشت و در واقع باید گفت او نگاه عبادی داشت. یادم هست در جلسه دعای کمیل در دانشگاه تهران که وی نیز صحبتی داشت در آنجا ارتباط با خدا و تکیه بر قدرت خدا را در انجام کارها مورد تاکید و تذکر قرار می داد و خودش به آن عمل می کرد.
کار برای رضای خدا
اگر در هر کاری اخلاص باشد و خالص برای خدا و خدمت به خلق باشد هرچه قدرهم کوتاه باشد ماندگار خواهد بود.
کریم عابدی، کارشناس مسائل سیاسی با اشاره به دوران کوتاه ریاست جمهوری شهید رجایی اظهار می دارد: واقعه عاشورا فقط 10روز بود و 1400 سال از آن می گذرد در صورتی که کل دنیا را در برگرفته است. عمر دولت شهید محمدعلی رجایی، دومین رئیس جمهور ایران 39 روز بیشتر نبود ولی آنچه باعث شد دولت شهید رجایی همچنان در ذهن مردم ایران باقی بماند این است که همه افعال و رفتار وی رنگ و صبغه خدایی و مردمی داشت. انجام وظیفه هرکدام از روسای جمهور و مسئولان نظام اگر برای خدا باشد ماندگاری دارد.
وی با اشاره به این سخن امام خمینی (ره) که فرمودند "یک موی کوخ نشینان بر همه کاخ نشینان ترجیح دارد" به گزارشگر کیهان می گوید: شهید رجایی در مدت کوتاه کارهای بزرگ و ارزشمندی کرد. وی به سمت قشر ضعیف جامعه رفت و کمک به ضعفا و محرومان جامعه را در سرلوحه کارخود قرار داد.
عابدی در ادامه ضمن بیان این مطلب که راه اسلام ناب محمدی از راه کوخ نشینان می گذرد اضافه می کند: حتی بعضی از کسانی که درکنار امام (ره)بودند معنی و مفهوم این جمله را درک نکردند ولی رجایی آن را عملی کرد و پروژه های شهید رجایی حرف اول را می زند. اولین کاری که وی در دولت خود انجام داد این بود که پول نفت را هر روز به یک استان محروم می داد.
وی ادامه می دهد: با در پیش گرفتن اسلام ناب محمدی همان راهی که شهید رجایی آن را در پیش گرفت، رئیس جمهور و هر کدام از وزیران و مسئولان نظام باید قبل از شروع مسئولیت خود خطبه نهج البلاغه و وصیت امام علی (ع) به امام حسن(ع) و توصیه های امام خمینی(ره) به فرزند بزرگوارشان، حاج احمدآقا را مطالعه بکنند. اسلام ما اسلام محمدی است نه اسلام آمریکایی، این یک امر و موضوع مهم است نباید نگرش مسئولان به اسلام و اتفاقات آن از دید و منظر مستکبران به ویژه آمریکا باشد. آنها به دنبال منافع رژیم صهیونیستی هستند و منافع اسلام و جامعه مسلمانان برای آنها مهم نیست و در اظهارات علنی خود نیز به آن معترف هستند و تاکید می کنند بنابراین مسئولان نباید قدم هایی را بردارند که به نفع مستکبران و رژیم صهیونیستی باشد.
وی با اشاره به عدم وجود بی نظمی اقتصادی در دولت رجایی وفعال بودن دادگاه انقلاب درآن زمان، خواستار برخورد جدی سه قوه قضاییه ،مجریه و مقننه با مفاسد اقتصادی شده و تاکید دارد که در نظام اسلامی نباید شرایطی برای مفسدان اقتصادی فراهم باشد که اندک خیالی به خود برای تعدی به حقوق مردم داشته باشند و این جز با همکاری و تعامل سه قوه محقق نخواهد شد.
راز ماندگاری دولت شهید رجایی
موضوعی که در مورد زندگی شهید رجایی وجود دارد نپرداختن به ویژگی های شخصیتی وی در بین نسل جوان امروزی است. اخلاص، تقوا، صداقت و ساده زیستی شهید رجایی از جمله ویژگی هایی است که به دست فراموشی سپرده شده و کمتر مسئولی در حال حاضر مانند رجایی ، پرکار و ناشناخته است.
دکترخاتمی صلابت و قاطعیت شهید رجایی را موضوعی می داند که کمتر مورد توجه بوده و در این باره خاطره ای را نقل می کند: آخرین باری که وی را دیدم یک هفته قبل از شهادت بود، بحث برخورد با خوانین مطرح شد خوانینی که در فارس مشغول توطئه بودند و خیلی از افراد با ترس و لرز از کنار آنها می‌گذشتند ولی وی تاکید کرد که برای انقلاب خوانین لکه ننگ هستند و باید این لکه ننگ برداشته شود و شاید این جمله بود که باعث براندازی قبیله طاغوتی خوانین در آن منطقه شد.
تابعیت محض از ولایت
حمید رضا مقدم فر با اشاره به اینکه همه ویژگی های شخصیتی شهید رجایی مغفول بوده و در این سی ساله آنگونه که دیدیم گاهی مقاطعی طی شده که از شهید رجایی فاصله گرفتیم و خود را از یک نماد نسبتا مطلوب محروم کردیم، می گوید: در وصیت نامه امام(ره) تاکید شده است مسئولان نظام از قشر پایین جامعه باشند تا مشکلات را درک کنند. این عبارت خیلی قابل فهم است و منطقی قوی دارد. گاهی دیده ایم که در نظام اسلامی مسئولینی منصوب شدند که این گونه نبودند؛ هر چند که مسئولان مردمی باشند ولی درک و فهم ایجاب می‌کند که مثل آنها زندگی کنند این یک اصل است البته داشتیم مسئولینی که پولدار بودند و پرتلاش هم بودند اما معمولا مسئولینی که از یک تمکن مالی برخوردار هستند درد مردمی را که در یک ماه می توانند یکی دوبار گوشت بخرند یا مردمی که خجل مطالبات فرزندان هستند را باید درک کنند، شهید رجایی منزل خود را تغییر نداد و در جنوب شهر بود این ساده زیستی وسبک زندگی باید به مردم تبیین شود ولی در مورد زندگی این شهید تصویر و فیلم کم داریم و نیاز به کار بیشتری است.
وی می افزاید: ارزش گرایی و اصولگرایی هم در مورد شهید رجایی مغفول واقع شده است. امروز ما در ادبیات سیاسی عبارت اصولگرایی را داریم در حالی که شهید رجایی همین بود و فریاد اصولگرایی سر می داد و در سخنرانی ها و در مقابله با اقدامات ضد ارزشی بنی صدر، منش شخصی وی اصولگرایی بود و جوانان فکر نکنند این اصولگرایی به تازگی مطرح شده چون معنا و مفهوم آن از ابتدای انقلاب بوده است. تقیدی که وی داشت و اینکه گفت من مقلد هستم و تابعیت محض او از ولایت کمتر به آن ها پرداخته شده است.
اما مهم ترین ویژگی شهید رجایی در کنار رسیدگی به مستمندان، ولایت مداری وی بوده است.
نصرالله پژمانفر عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در این رابطه می گوید: متاسفانه کمتر به این جنبه پرداخته شده است. وی اعلام کرد که من مقلد امام(ره)هستم. طبیعتا یک مقلد از مسیر رهنمود مرجع خود جدا نمی شود که این ویژگی به وضوح در شهید رجایی وجود داشت و بنابراین ضروری است کسانی که در دولت ها قرار می گیرند این حس را داشته باشند که مقلد رهبر باشند همان طور که مقلد در همه مسائل خود اعم از ریز و درشت در محور مرجعیت خودش حرکت می کند آنها‌هم در این مسیر حرکت کنند.
گزارش روز