صدیقه توانا
امروز گسترش دامنه فضاهای مجازی به گونه‌ای است که متأسفانه
باید اذعان کرد قبح بسیاری از معیارهای ارزشی جامعه را زیر سؤال برده است.
برنامه‌های بعضا غیراخلاقی در شبکه‌های ماهواره‌ای و حتی پخش برخی آگهی‌های
تبلیغاتی که خارج از شئونات ایرانی- اسلامی ما محسوب می‌شوند و مدام از کانال‌های
ماهواره و برخی شبکه‌های اینترنتی در معرض نمایش قرار می‌گیرند به نوعی امنیت روانی
جامعه را با خطری جدی روبه‌رو کرده است و اغلب خانواده‌هایی که دارای نوجوان تازه
به سن بلوغ رسیده هستند بیشترین شاکیان از برنامه‌های ماهواره‌ای و فضاهای اجتماعی
مجازی به حساب می‌آیند.
نمایش انواع عکس‌ها و فیلم‌های مبتذل و مستهجن در صفحات
فیس‌بوک و توییتر و پلاس و سریال‌هایی که در آن حریم محرم و نامحرم معنایی ندارد در
شبکه‌های ماهواره‌ای، همگی زنگ خطری برای خانواده‌های ایرانی است که باید بیش از
پیش مراقب فرزندان نوجوان و جوان خود باشند.
فضای مجازی، مقوله‌ای وارداتی
سابقه ورود فضای مجازی از سال 1990 به بعد در اروپا و آمریکا شکل گرفت و سپس این
فضا وارد جهان سوم و کشورهای در حال توسعه شد.
استفاده از فضای مجازی برای کشور
ما یک مقوله وارداتی است که فقط می‌تواند به عنوان ابزار مطرح شود. تمام ابزارها به
خودی خود نه مثبت اند و نه منفی؛ در یک نگاه دیگر می‌توان گفت فضای مجازی بالقوه هم
می‌تواند مفید باشد و هم مضر. بنابراین نمی‌توان قضاوت یک سویه برای استفاده از این
فضا داشت.
دکتر مجید کاشانی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس در گفت‌وگو با گزارشگر
روزنامه کیهان با اشاره به اینکه نوع کاربران و استفاده‌کنندگان از این فضا به
واسطه تعارضاتی که با فرهنگ بومی ایجاد می‌کنند، باعث می‌شود قضاوت منفی در مورد
فضای مجازی داشته باشیم، خاطرنشان می‌کند: «برقراری ارتباطات، پیامک‌ها و تلفن
همراه، هم نوعی فضای مجازی است که شبکه اجتماعی در آنجا شکل می‌گیرد و گرایش‌های
انتقادی از طریق SMS، بلوتوث و... رواج دارد و به‌طور کلی تمام این فضاها در صورت
استفاده ناصحیح مضر هستند اما به عنوان ابزار، لازمه زندگی اجتماعی امروزی است.»
دکتر کاشانی با اشاره به اینکه فضای چت‌روم و ارسال برخی از تصاویر که مربوط به
مراکز دیدنی و نقاط زیبای طبیعت، می‌تواند کمبودهای وقت و زمان را برای کاربران
کوتاه کند و این جزو فواید تکنولوژی و استفاده از فضای مجازی می‌باشد، خاطرنشان
می‌کند: «به نظر می‌رسد برنامه مدونی به دلیل سرعت تغییر تاکتیک‌های بنگاه‌های بزرگ
ارتباطاتی جهانی و رشد و توسعه سریع تکنولوژی ارتباطات که به تغییر خط‌مشی و سطوح
ارتباطی بین افراد در اقصی نقاط جهان کمک می‌کند، نشده است و این امر باعث فاصله و
گپ بین برنامه‌ریزی‌های کشورهای در حال توسعه با شبکه‌های جهانی- ارتباطی می‌شود.»
از این رو یک عقب‌ماندگی به صورت فاحش می‌بینیم در حالی که این شبکه‌های اجتماعی به
صورت روزانه در حال توسعه هستند.
شبکه‌های اجتماعی آفتها و فواید
«الزاما
شبکه‌های اجتماعی به‌صورت بالقوه باعث شکنندگی هنجارها و ارزشهای اجتماعی نیستند.
ولی باتوجه به نوع تعاملاتی که در این محیط شکل می‌گیرد و متأثر از شکل و شمایل
غربی در جامعه ماست ایجاد زحمت می‌کند.»
دکتر کاشانی با بیان مطلب فوق به این
نکته اشاره می‌کند که چون تعریف قانونی و تخصص کافی در مورد استفاده از شبکه‌های
اجتماعی نداریم، به صورت کاملا ناهنجار و مرضی از این نوع شبکه‌ها استفاده می‌شود.
وی در عین حال اظهار تأسف می‌کند که در حال حاضر ارتباطات خانوادگی، شغلی و تخصصی
تحت تأثیر همزمان بسیار هماهنگ فیلم‌های ماهواره ای در شبکه مجازی رقم می‌خورد.
دلیل آن را می‌پرسم، می‌گوید: «به دلیل آنکه ابررسانه‌ها و بنگاه‌های بزرگ رسانه‌ای
هم قادرند فیلم‌های زیبا بسازند و هم قادرند که شبکه‌های ارتباطات مجازی در اینترنت
و توییتر... را هدایت و راهبری کنند و به نوعی خود شبکه‌های مجازی به عنوان جزء
کوچک‌تر از یک سازه بزرگ‌تری که برای جامعه تعریف می‌شود، رقم بخورد، از این رو
بسیار هماهنگ در راستای نیازهایی که فیلم و مستندات سینمایی تولید می‌شود، شبکه‌های
اجتماعی گام برمی‌دارند و سوژه‌های مطرح شده در فیلم را دنبال می‌کنند.»
کاشانی
خاطرنشان می‌کند: «اگر این رویه ادامه یابد خطری جدی ما را تهدید می‌کند و البته
بسیاری از کشورها توانستند حرکت‌های بومی خود را با به رسمیت شناختن آن مطرح کنند.»
راهکار چیست ؟
انکار شبکه اجتماعی دلیل بر حذف آن نیست و پس راهکار مقابله با
این تهاجمات فرهنگی چیست؟ و در چنین شرایطی که امواج مفسده‌انگیز به سرعت وارد
خانه‌های ما می‌شود چه باید کرد؟
این جامعه‌شناس سؤال فوق را این‌طور پاسخ
می‌دهد: «تنها راه مقابله که در کشورهایی با تمدنهای پایدار مثل ژاپن و چین مورد
استفاده قرار گرفته و پاسخ مثبت هم داده، توسل به ادغام آشکارسازی، بر ملاسازی و
برجسته‌سازی است.» وی در توضیحات بیشتری در این خصوص می‌گوید: «رویه برجسته‌سازی
فرهنگ بومی، ملی و دینی و نقشی که مقوله جهانی شدن در این زمینه می‌تواند ایفا کند
خیلی کارساز است. این رویه باید در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گیرد.
برجسته‌سازی فرهنگ بومی- دینی کمک می‌کند که شبکه مجازی و اجتماعی جایگاه واقعی خود
را بین کاربران پیدا کند و مسلما فقط نفی و انکار کردن و شیوه‌های مقابله قهری در
این زمینه مؤثر نخواهد بود.»
طی تحقیقات به عمل آمده، تعداد کاربران شبکه فیس
بوک، 12/3 میلیون نفر برآورد شده است. طی یک نظرسنجی از افرادی که در شبکه مجازی
وارد می‌شوند این نتیجه حاصل شده است که میزان سوءاستفاده در این فضا بسیار زیاد
است و اکثریت معتقدند افراد با هویت غیرواقعی وارد می‌شوند و اکثرا دنبال فساد
هستند و کمتر انگیزه‌های انسان دوستانه و پاک دارند.
کاربران اینترنتی چرا در
هاله‌ای از ابهام؟
د رحوزه اسلامی‌سازی علوم انسانی باید با نگاه بومی و دینی
کار آموزشی را آغاز کنیم و در زمینه علوم ارتباطات و تبلیغات هم هرچه سریعتر این
نگاه را ترسیم سازیم.
این نکته و راهکاری است که عسکر ملکی بیرجندی کارشناس
فرهنگی و مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی تربیتی وزارت ورزش و جوانان به آن اشاره می‌کند و
به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «جوانان و نوجوانان ما آموزش ندیده‌اند که چگونه
با رسانه و فضای مجازی تعامل کنند، ما آنها را در هاله‌ای از ابهام گذاشته‌ایم.
از آن جمله درحوزه تربیت جنسی از دید اسلام باید صحبت شود و اصول و ارزشها را ترسیم
کنیم و آن را در سر فصلهای فرهنگی قرار دهیم که متاسفانه برخی از والدین به این
مسئله به عنوان تابو نگاه کرده و برخی هم آزادانه فرزندان خود را رها کرده‌اند.»
این مقام مسئول در وزارت ورزش و جوانان با اشاره به اینکه در برخی از مراکز مشاوره
برخی از رفتارهایی را که از نگاه اسلام مردود است، به عنوان نسخه شفابخش برای
جوانان می‌پیچند خاطرنشان می‌کند: «متاسفانه قبح مسائل جنسی در بعضی از مراکز
مشاوره ریخته شده است.»
به او می‌گویم مگر وزارت ورزش و جوانان وظیفه نظارت و
ساماندهی بر این مراکز را برعهده ندارد؟ پاسخم رااین طور می‌دهد: «وزارت ورزش و
جوانان 2 سال است که رسیدگی و نظارت بر این مراکز را دنبال می‌کند و طرحی را در
دستور کار خود قرار داده که براساس احکام قانونی تکلیف شده این مراکز را ساماندهی
کند ولی موانعی بر سر راه وجود دارد که هنوز موفق به حل کامل آنها نشده است.»
اینترنت پرسرعت 7 شب تا 7 صبح
متاسفانه غرب و صهیونیسم بین‌الملل رویه‌ای را
حاکم نموده است که براساس آن مردم جهان دیر می‌خوابند و دیر از خواب بیدار می‌شوند
و رسانه‌ها ابزار این کار هستند و ما هم اسیر این دام گردیده‌ایم. تبلیغاتی که در
خصوص استفاده از اینترنت پرسرعت از ساعت 7 شب تا 7 صبح صورت می‌گیرد و تخفیف های
ویژه شبکه‌های تلفن همراه که در همین ساعات به مشترکین خود ارائه می‌شود و تبلیغات
آن هم از طریق رسانه ملی پخش می‌شود، آیا دعوت به بیدار نگه داشتن نوجوانان و
جوانان در ساعات پس از نیمه شب نمی‌تواند سرآغاز ورود به بسیاری از مسائل ضدارزشی
در فضای مجازی باشد؟!
ملکی بیرجندی در توضیح بیشتر این نکته مهم می‌گوید: «به
راستی این مسئله خلاف سبک زندگی اسلامی است. البته تبلیغات آن از رسانه ملی پاسخ و
توجیه خاص خود را دارد ولی استفاده جوانان و به ویژه نوجوانان دراین ساعات شبانه
روز قطعا آفت‌زا است و مسئولان فرهنگی باید با این مسئله جدی برخورد کنند و حساسیت
ویژه‌ای بر روی استفاده از وسایل ارتباط جمعی داشته باشند.»
غفلت از اوقات فراغت
وقتی اوقات فراغت در نزد برخی از دست‌اندرکاران فرهنگی هنوز مسئله‌ای تفننی محسوب
می‌شود، طبیعی است که بچه‌ها در این اوقات به جای آنکه بیشتر وقت خود را در فضای
فیزیکی و بیرون از خانه و در طبیعت بگذرانند وارد فضای مجازی می‌شوند.
به آقای
ملکی بیرجندی می‌گویم چرا پس از سالها که در مورد چگونگی اوقات فراغت صحیح بچه‌ها
صحبت می‌کنیم هنوز نتوانسته‌ایم برنامه‌ریزی درستی داشته باشیم؟ می‌گوید: «عدم توجه
دقیق به این اوقات از سوی برخی از مسئولان در کنار ضعف مدیریت باعث عدم موفقیت در
این زمینه شده است. در کنار این مسئله تعطیلی پنج‌شنبه‌ها را هم باید اضافه کرد.
آیا وقتی پنج‌شنبه‌ها را برای دانش‌آموزان تعطیل کردیم، بر تعداد سالنهای ورزشی
افزوده شد یا فضای بوستان‌ها بیشتر شد؟ خیر! ولی اگر آمار استفاده از کافی‌نت‌ها و
گیم‌نت‌ها و میزان اتصال به شبکه‌های اینترنتی را بررسی کنید خواهید دید که بچه‌ها
چقدر از اوقات مفید درسی خود را بیهوده پای اینترنت، ماهواره و بازیهای کامپیوتری و
چت‌روم‌ها هدر می‌دهند. متاسفانه با این تصمیم عملا بچه‌ها و بخصوص نوجوانان را
روزهای پنج‌شنبه به دست امواج فضاهای مجازی سپرده و آنها را رها کردیم. »وی
می‌گوید: «باید به عنوان دست‌اندرکاران فرهنگی نظام از تولید هر نوع مسائل ارزشی
حتی در فضای وب حمایت کنیم و خود را به روز برسانیم.
وقتی دانلودکردن برخی از
کتابهایی که از نظر ارزشی آنها را برنمی‌تابیم و قبول نداریم در فضای وب به راحتی
وجود دارد، جا دارد که از نویسندگان داخلی حمایت شود تا کتابها و رمان‌های ارزشی
خود را در این فضا وارد کرده و آن را جایگزین کتابهای بی‌ارزش غرب کنند. باید برای
جوانان آثار ارزشی خریداری و در فضای وب گذاشته شود.»
ترویج خیانت در شبکه‌های
ماهواره‌ای
دکتر مصطفی آستانه مقدم عضو انجمن تحقیقات و رسانه در سخنانی با
اشاره به تأثیر مستقیم ماهواره بر معضلات خانوادگی خاطرنشان می‌کند: «بحث خیانت چند
سالی است که در کشور ما پررنگ شده است. در تحقیقاتی که صورت گرفته، کسانی که
شبکه‌های ماهواره‌ای را تماشا می‌کنند بیشتر دچار این آسیب می‌شوند؛ برخی از
شبکه‌ها سعی دارند بحث خیانت را عادی‌سازی کنند و این را در برنامه‌های مختلف از
جمله سریال‌هایشان می‌توان دید.» وی ترویج رابطه دختر و پسر را یکی دیگر از
برنامه‌های ماهواره‌ای و گسترش در فضای مجازی می‌داند و می‌گوید: «داشتن دوست دختر
یا پسر در این شبکه‌ها پدیده‌ای عادی جلوه داده می‌شود.»
دکتر آستانه مقدم در
ادامه می‌گوید: «امروزه شبکه‌های ماهواره‌ای با یک موضع واحد برنامه‌سازی می‌کنند
از جمله شبکه کودکان، آشپزی، موسیقی جوانان، ورزش و ... و این سبب می‌شود بتوانند
مخاطبان بیشتری با سلایق مختلفی را جذب کنند. مثلا کسی که علاقه به ورزش والیبال
دارد نمی‌تواند در شبکه‌های تلویزیونی خودمان برنامه والیبال را هر روز مشاهده کند،
اما با گرفتن یک شبکه ماهواره‌ای می‌تواند هر زمان که می‌خواهد والیبال تماشا
کند.»در چنین فضایی لازم است دست‌اندرکاران امور آموزشی، فرهنگی و دینی با پرکردن
اوقات فراغت بچه‌ها و غنی‌سازی فضاهای وب تهیه و تنظیم برنامه‌های متنوع در رسانه
ملی تا فرصت باقی است خود را برای مقابله با این معضلات آماده کنند.
گزارش
روز
|
