چالش های صیادی و بازار فروش ماهی ومیگودر فصل صید (بخش نخست) صنعت ماهیگیری درانتظار تدبیر مسئولان

گالیا توانگر
لنج چوبی تن خسته اش را روی دوش امواج می کشد.مرغ دریایی دردور دست افق نگاه جاشو آرام وصبورانه درحال بال زدن است.مرد ته مانده سیگارش را روی زرورق پاکتش خاموش می‌کند. طوری کمرسیگار نیمه سوخته را زیر سرانگشتان تاول زده‌اش خم می کند که گویی سنگینی غصه هایش را خم می کند.سمت سینه صبوردریا پرتش می کند. زرورق روی دامنه موج ها به تکه شکسته قایقی می ماند که جسم نیم‌سوخته آمال ماهیگیر را یدک می کشد. تکه‌ای یخ ازتپه میگوهای صید شده گوشه لنج برمی‌دارد وسروصورت آفتاب سوخته‌اش را خنکا می بخشد.
برای مهیا کردن لنج وسرپا نگه داشتنش درهمین ده روز فصل میگو چند میلیون خرجش شده وحالا دارد به این فکر می کند که تپه صید شده ها تا چه حد می تواند برایش جبران هزینه ها را داشته باشد؟
نگاهش را از مرغ دریایی می گیرد وبه طرف ساحل می چرخاند.پسر بچه ای روی صخره های انتهایی خط ساحلی ایستاده ودست تکان می دهد. پسرش است که تا چند روز دیگر روانه مدرسه می شود.مرد جاشو در دل آرزو می کند پایان فصل صید میگو شرمنده زن وبچه اش نباشد.
کشور ایران 657کیلومتر مرز آبی در جنوب دریای خزر،784کیلومتر در دریای عمان و1259 کیلومتر در خلیج فارس یعنی جمعا 2700 کیلومتر مرز دریایی دارد.
بر هیچکس پوشیده نیست که داشتن این مقدار مرزهای طویل دریایی می تواند به منزله داشتن گنجی برای اشتغال زایی باشد.
ضمن اینکه پایداری صنعت صید وصیادی برای کشورمان ازیک منظر دیگر نیز حائز اهمیت است وآن این است که امنیت مرزهای دریایی با حضور فعال صیادان راحت تر تامین خواهد شد.
به هرجهت نباید پایداری زیر ساخت های صنعت صیادی به خطر بیفتد،بلکه توسعه آن جزء ضرورتهاست،بویژه در شرایط فعلی اقتصادی کشور که باید از همه پتانسیل ها برای اشتغال زایی وتوسعه محصولات داخلی بهره گرفت.
ماه ماهیان گرانقیمت
درپایتخت راسته ماهی فروشان سرچشمه زن خانه داری درحالی که ساک خریدش را روی زمین می کشد،روبروی ویترین میگوهای بسته بندی شده،خشکش زده است.دوکیلو شاه‌میگو که درواقع میگوهای درشتی هستند ،اما در حقیقت شاه میگو واقعی هم نیستند وتنها به این اسم فروخته می‌شوند 150هزار تومان قیمت خورده است! می‌رود سراغ ماهی هایی که قیمت مناسب‌تری دارند.
به این فکر می کند که برای شب با تکه ای گوشت ماهی های جنوب،دم وکله اش قلیه ماهی بپزد.غذایی رویایی که او را به دامن خاطرات کودکی هایش درجنوب پرتاب می کند. هرماه به ندرت دوبار از محصولات دریایی تازه در خانه شان استفاده می کنند.
می گوید:«هم گران است و وسع کارگری ما نمی رسد وهم پخت غذاهای دریایی دردسر دارد.»
دلیل دوم تامل برانگیز است.چون در دنیای آشپزی به تجربه ثابت شده که تنوع وآسانی پخت غذاهای دریایی کمتر ازغذاهایی که با گوشت قرمز ویا مرغ پخته می شوند،نیست.اما درکشور ما چون استقبال ازغذاهای دریایی کمتر است،لذا کمتر به دنبال این بوده ایم که در شیوه پخت ماهی ها ومیگو تنوع ایجاد کنیم.
درحال حاضر ماهی هایی هستند که قیمتشان با مرغ برابری دارد،اما بازهم خانواده ها مرغ را بیشتر ترجیح می دهند،چون متاسفانه نه ذائقه‌شان به سمت غذای دریایی ترغیب وتشویق شده ونه نسبت به شیوه های طبخ گونا گون غذاهای دریایی شناخت لازم را دارند.
چه بسا اگراستقبال بیش ازاین ها باشد،قیمت‌هاهم پایین بیایند.تحقق این امرمستلزم تبلیغات ،فرهنگ سازی وآموزش به خانواده های ایرانی است که از طریق رسانه ها می تواند به راحتی صورت پذیرد.
حیدری بازنشسته که به همراه همسرش برای خرید ماهی قزل آلا به یکی از فروشگاه‌های فروش محصولات دریایی واقع در چهار راه مخبرالدوله مراجعه کرده می گوید:«هیچ غذایی به اندازه غذاهای دریایی مطمئن و فاقد مشکلات هورمونی نیست. »
این شهروند تهرانی وخانواده اش به گفته خودشان سعی می کنند هفته ای یک بار از غذاهای دریایی استفاده کنند.وی می گوید:«اگر قیمت محصولات دریایی کاهش پیدا کند و از آن سو در باب خواص بیشمار ماهی و میگو در رسانه‌ها تبلیغات وسیعی صورت گیرد،مطمئنا خانواده ها روی این موضوع حساس شده و در سبد غذایی خانوار محصولات دریایی جایگاه ویژه‌ای خواهند یافت.»
دست های واسطه آویزان
به تور صیادی
مرتضی احدی به همراه هاشم افشاری دونفر از توزیع کنندگان محصولات دریایی سرچشمه هستند که نزدیک به دو دهه دراین صنف فعالیت دارند.آنها بیشترمحصولات دریایی فروشگاه شان را از صیادان سیستانی خریداری می کنند.
احدی می گوید:«65درصدماهی و میگو از دریاهای شمال و جنوب کشور روانه بازار پایتخت می شوند و تنها 35 درصد محصولات پرورشی هستند.»
وی برایمان توضیح می دهد:«برخی ماهی‌ها مثل قزل آلا، سفید و کپور بیشترپرورشی هستند که ماهی دریای خزرند.اما اخیرا در جنوب کشورمان-بویژه دزفول-نیز ماهی به صورت پرورشی تولید می شوند. ازاین دست ماهی ها می‌توان به ماهی آزاد،هامور و کپور نیز اشاره کرد.»
هاشم افشاری نیزدرحالی که درآنسوی فروشگاه به چشم ماهی های ردیف شده کنار هم اشاره می‌کند، می گوید:« چشم ماهی ها باید روشن باشد.ماهی تازه در ناحیه کمرش گوشت سفتی دارد.هر وقت در گوشتش انگشت فرو کنید و رها سازید به سرعت گوشت بدن ماهی که زیر فشار انگشتانتان برای چند ثانیه فرو رفتگی یافته به حالت اولیه خود باز می گردد.بنا گوش ماهی-آبشش- باید رنگ قرمزی داشته باشد. ماهی هرچه بیشتر بماند پوست،آبشش و رنگش کدر و کدرتر می شود.»
احدی نیز گله مندانه می گوید:«نسبت به یکسال گذشته قیمت برخی انواع ماهی هاافزایش صد در صدی داشته و همین امر باعث شده که در حال حاضر تنها ماهی خورهای حرفه ای برای خرید به سراغ فروشگاه های محصولات دریایی بیایند.
پارسال از سمت سیستان و بلوچستان ماهی وارد بازار می شد.چون توان خرید بالا بود و حتی وارداتی ها هم فروش پرسودی داشتند .اما در حال حاضر صیادان سیستانی ترجیح می دهند صید خود را به بازارکراچی پاکستان بفرستند و روپیه بگیرند.»
این توزیع کنندگان محصولات دریایی وجود چند دست واسطه برای رساندن بار به بازار راعامل مهم دیگری در کاهش سود صیادان می دانند.یکی از آنها صراحتا می گوید:«وقتی بار از صیاد توسط اولین واسطه خریداری می شود ،بلافاصله روی قیمت هر کیلو ماهی و میگو 15 درصد کشیده می شود!»
جاشوها دراضطراب تجهیز لنج
عبدالحسن تنگستانی معاونت صید و بنادر ماهیگیری شیلات استان بوشهرمعتقد است که پایداری زیر ساخت های صنعت شیلات نه تنها باید با جدیت پیگیری شود،بلکه توسعه این زیرساختها جزء ضرورت هاست. از یک سو با توسعه حرفه صیادی اشتغال زایی صورت می گیرد و از سوی دیگر امنیت مرزهای آبی کشور با حضور صیادان به خودی خود و بهترین شکل میسر خواهد شد.
وی می گوید:«در خلیج فارس چندین گونه محصولات دریایی وجود دارند. برای مثال یک تعداد کف زی مانند میگو ویا ماهی هایی داریم که با گرگور- قفس سیمی - ویا تور صید می شوند.اینها بومیان خلیج اند. نظیر: هامور، سرخو، شعری، شوریده،راشکو...
روش صید میگو نیز بیشتر به شیوه "ترال کف" است.یعنی کیسه تور در پشت شناور کشیده می‌شود و در کف حرکت می کند.این قبیل تورها خاص صید میگو هستندو حرکت عرضی از سطح به عمق دارند.
دسته دیگری از آبزیان خلیج آبزیان غیر معمول خوراکی محسوب می شوند که می توانیم دسته اخیر را صادر کنیم.نظیرماهی مرکب،یال اسبی، گربه ماهی و...که به شیوه "مید واترترال"یا "ترال میان آبی" صید می شوند.
دسته سوم آبزیان خلیج، آبزیان مهاجر هستند.حرکت طولی از اقیانوس به خلیج فارس و بالعکس دارند. تن ماهی ها،شیر،قباد...از این دسته هستند که با تور گوشت گیر صید می شوند.گوشت بدن ماهی ها شبانه به این تورها گیر می کند و به دام می افتند.»
اما تصور می کنید همین تور میگو یا ماهی های گوشت گیر و نیز تهیه سایر وسایل صیادی برای جاشوها چقدر تمام می شود؟ شاید تهیه تور میگو نزدیک به یک تا یک و نیم میلیون تومان آب بخورد.
تنگستانی با اشاره به این که برای پایداری و توسعه زیر ساخت های صیادی نیازمند مدیریت کار آمد هستیم، می گوید:«ما تقویم صیادی داریم، میگو در سواحل بوشهر برج 5و6صید می شود.در سواحل بندرعباس برج 7و8 انجام می شود و در خوزستان یک نوع میگو به نام میگو سفید داریم که برج 8و9اقدام به صیدش می کنند.تن ماهی ها زمستان صید می شوند.ماهی های صادراتی نظیر ماهی مرکب نیز بهمن ماه و اسفند تا فروردین صیدشان صورت می گیرد.
ما استاندارد های ادوات نیز داریم . مثلا اندازه تور و چشمه تور برای صید هر گونه مشخص است و به ماهیگیران اعلام شده است.در واقع نوعی قانون محسوب می شود که ما در آموزش های ترویجی خود به صیادان انتقالش می دهیم و جلو صید بی‌رویه گونه های مختلف را می گیرد. ضمن این که پیرو قانون حفاظت از منابع آبزیان هستیم.
انتظار داریم صیادان همه این موارد را مو به مو رعایت کنند. اما از سوی دیگر اگر نتوانیم برای تهیه ادوات صیادی برای آنها تسهیلاتی قائل شویم،در واقع آنها را به دامن تخطی از قوانین رها کرده ایم.یکی از دلایلی که برخی جاشوها به خلاف کشیده می شوند همین است.»
نخوردن ماهی ممنوع!
در کشور ما علاوه بر این که اطلاعات افراد نسبت شیوه های طبخ ماهی و میگو محدود است،عده کثیری از افراد چون از دوران کودکی به خوردن غذاهای دریایی عادت داده نشده اند،لذا بوی بد ماهی ومیگو را بهانه اصلی شان برای دوری کردن از غذاهای دریایی عنوان می کنند. این در حالی‌ست که اگر محصولات دریایی تازه باشند به هیچ وجه بوی بد ناشی از فساد را ندارند و می توان با اضافه کردن انواع چاشنی ها و سبزیجات معطر نظیر:پودرآویشن،مرزه ، ترخون، ریحان،نعناع و...آن را بی نهایت خوشمزه کرد.
"بزرگمهر"کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی برای عادت کردن به مصرف غذاهای دریایی در طول هفته توصیه می کند:«ماهی و سایر محصولات دریایی را در ابتدا به مقدار خیلی كم وارد برنامه غذایی خود كنند. مسلماً مصرف یك ماده غذایی به مقدار خیلی كم ولو اینكه انسان آن را دوست نداشته باشد، برای هیچ كس غیرقابل تحمل نیست. وقتی این قبیل افراد به مصرف مقدار كم محصولات دریایی عادت كردند، به تدریج می توانند مقدار آن را افزایش دهند و به این ترتیب ذائقه خود را به مصرف این محصولات غذایی بسیارمفید و مؤثر در سلامت انسان، عادت دهند.»
وی ادامه می دهد:« افرادی كه طعم ماهی را دوست ندارند، می توانند با مخلوط كردن ماهی وآبزیان با سایر مواد غذایی به تدریج خود را به مصرف آن عادت دهند. به خصوص چنانچه محصولات دریایی را با موادی كه دوست دارند و مورد علاقه آنهاست به صورت مخلوط طبخ كنند، می توانند به این طریق با تغییر طعم ماهی، آن را برای ذائقه خود دلچسب سازند.
با آموختن روش های مختلف طبخ ماهی و آبزیان، می توان انواع غذاهای بسیار خوشمزه و متنوع را از آنها تهیه كرد و علاوه براستفاده از خواص تغذیه ای آنها، تنوع زیادی نیز در برنامه غذایی خود ایجاد كرد.
مصرف حدود 400-200 گرم ماهی، دو تا سه بار در هفته برای تمام افراد در هر سن و شرایطی توصیه می شود. توجه داشته باشیم كه مصرف مكرر ماهی و محصولات دریایی در برنامه ریزی غذایی هفتگی، می تواند درحفظ سلامت ما بسیار مؤثر باشد و ما را از گزند بیماری های مهلك و آزار دهنده درامان نگه دارد و همچنین موجب سلامت، شادابی و طول عمر، عمری سالم و پربار شود.»
گزارش روز