راهکاری بومی برای برون رفت از مشکلات دفاع مقدس الگوی مقابله با تحریم‌ها

محمّدباقر عباسی
فرهنگ غنی اسلامی ایرانی به مردم ایران آموخته است که قدرشناس زحمات و رشادت‌های کسانی که برای اعتلای نام اسلام و حفظ کیان این مرز و بوم تلاش کرده و از خودگذشتگی نشان داده‌اند، باشند. از این رو پس از گذشت حدود ربع قرن از زمان دفاع مقدس، هر سال در آستانه هفته دفاع مقدس به استقبال آن می‌روند و برنامه‌های تدارک شده برای این ایام افتخارآفرین فضای سراسر کشور را دگرگون می‌سازد و تحت تأثیر قرار می‌دهد. در کنار این آیین‌های بزرگداشت سالیانه و برخی امور دیگر که در طول سال‌های گذشته در اشکال مختلف برگزار شده، مهم‌ترین مطالبه که بتواند وارد جریان زندگی روزمره مردم شود و اثر آن در مناسبات و تعاملات عرصه‌های مختلف عینیت یابد، انتقال «فرهنگ دفاع مقدس» به جامعه و نهادینه شدن آن بوده است. طی سال‌های طولانی پس از جنگ درباره این مهم زیاد گفته و نوشته شده و حتی بسیاری از بزرگداشت­ ها و برنامه‌های طراحی شده نیز برای این منظور بوده، امّا هم­چنان به نظر می‌رسد وضع موجود با آن الگو که همان فرهنگ دفاع مقدس است، فاصله زیادی دارد. شاید یکی از علل اصلی این فاصله زیاد، مشخص نبودن دقیق آن چیزی است که از فرهنگ دفاع مقدس ارائه می‌شود و انتظار می‌رود. برخلاف اشتراک نظر درباره ارزش‌های تجربه شده و نهفته در دفاع مقدس که به کار امروز و فردای جامعه ایرانی می‌آید، درباره نوع دقیق انتظارات از «فرهنگ دفاع مقدس» و مصادیق عینی و شواهد نشان دهنده راه، دیدگاه‌های روشن و مشترکی که منجر به شناخت برنامه ساز باشد، وجود ندارد. برآورده ساختن این انتظار که «فرهنگ دفاع مقدس» در جامعه جاری و ساری شود کار ساده ای نیست؛ زیرا از دو مقوله صحبت می‌شود که مانع بزرگ بین آن دو یک فاصله زمانی ربع قرنی و ثابت بودن اوّلی (دفاع مقدس) و متغیر و متحول بودن دومی (جامعه امروز) است.
در برخورد با چنین مقوله بسیار پیچیده یعنی احیاء و فعال کردن امری ثابت و هدایت آن در امری جاری و متغیر به منظور تأثیرگذاشتن بر آن، آن­چه که ملت ایران طی سال‌های گذشته انجام داده بسیار قابل تقدیر است، اما به هیچ وجه کافی نیست و سختی­ کار و وجود موانع بزرگ هم نباید جلوی استفاده‌های اصلی و حداکثری از این میراث گرانبها را بگیرد. اگر تاکنون جامعه برای کاوش بیشتر در فرهنگ دفاع مقدس و تمسک به ارزش‌های والای آن و به کاربستن آن‌ها ضرورت و اضطراری احساس نمی‌کرد، به نظر می‌رسد طی ماه‌های اخیر که دشمنان ایران اسلامی تصمیم گرفته‌اند برای فشار بیشتر بر مردم ایران و واداشتن آنها به دست برداشتن از مواضع و حقوق قانونی و انسانی‌شان، از سلاح تحریم سخت‌تر استفاده کنند، این ضرورت و اضطرار تمام قد آشکار شده و بهترین زمان نیز برای پرداختن به این مهم، همین روزهای پیش روی هفته دفاع مقدس است. نوشتار حاضر به هیچ وجه درصدد ارائه راهکاری نیست بلکه، این اعتقاد را ارزیابی می‌کند که «فرهنگ دفاع مقدس» دارای گوهرهای ناب، ناشناخته و عرضه نشده است. تا از این طریق با استفاده از ضرورت و اضطرار موجود این نوید را بدهد که با رجوع عالمانه و باورمندانه به آموزه‌های دفاع مقدس می‌توان با تحریم‌های شدت یافته امروز دشمن مقابله کرد. برای رسیدن به این هدف از ترکیب مسائل دفاع مقدس و وضعیت موجود استفاده شده است.
الف- خاستگاه مفهومی بحث؛ از بُعد اخلاقی «جنگ» مذموم‌ترین پدیده‌ای است که با اراده انسان شکل می‌گیرد. «مذمومیت»، پرده اوّل جنگ و صفتی است متوجه آغازگر جنگ. پس از شعله­ ور شدن آتش جنگ، پرده اوّل کنار می‌رود و پرده‌های دیگر آن آشکار می‌شود که در آن‌ها، اخلاق جزیی از اجزای مختلف جنگ می‌شود که در پرده‌های بعدی خود را بروز می‌دهد و در بردارنده زشتی‌ها و زیبایی‌های مختلف است. جنگ‌های مهم که خسارات­شان بسیار سنگین و در ظاهر غیرقابل جبران است، پس از مدتی به تاریخ می‌پیوندند و پس از آن هم به سرمایه‌ای عظیم و گنجی بی ­بدیل تبدیل می‌شوند. معمولاً زمانی که جنگ‌های بزرگ و سرنوشت ساز به اجزاء و مراحل تاریخی تبدیل می‌شوند، یا ساختار و سازمان­شان از بین می‌رود و یا مهجور می‌شوند، اما مجموعه عواملی که در آفرینش افتخارها و سرافرازی‌ها نقش دارند، باقی می‌مانند و الهام­ بخشی می‌کنند.
این دسته از عوامل همیشه زنده‌اند و زنده بودن جوامع را تا زمانی تضمین می‌کنند که اهل آن زمانه هم زنده بودن و الهام بخشی آن‌ها را بپذیرند و با آن‌ها تعامل داشته باشند. این دسته از عوامل اگر چه زاییده جنگند، اما کارکرد آن‌ها کاملاً فراجنگی و فرازمانی است و اتفاقاً ارزش آن‌ها هم به همین است. در غیر این صورت جایگاه موزه‌ای و ارزش مومیایی شده پیدا می‌کردند، نه نقش پویا و بالنده که در زمان‌های مختلف در کالبد ملت‌ها و جوامع رسوخ کنند و آن‌ها را به حرکت و انجام کارهای خارق العاده وادارند.
شاید دقیق‌ترین و پیچیده‌ترین و حساس‌ترین بخش این مسئله پاسخ به این پرسش باشد که آیا این ویژگی‌ها الزاماً در زمان جنگ بروز پیدا می‌کنند، یا اینکه در وضعیت‌های مشابه جنگ نیز قابل فعال شدن و به صحنه آمدن هستند؟ اگر پاسخ پرسش اوّل منفی باشد که ظاهراً منفی مطلق نیست به احتمال قریب به یقین پاسخ پرسش دوم مثبت است؛ با این شرط که بتوان مشابهت وضعیت را به جامعه قبولاند و جامعه را در این باره متقاعد کرد.
دفاع مقدس هشت ساله جمهوری اسلامی ایران یکی از این جنگ‌های سرنوشت ساز وتحول ­آفرین و بلکه مهم‌ترین و پرآموزه ­ترین جنگ‌ها از جهات مختلف در تاریخ معاصر جهان بوده است که دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است و چنانچه بتوان راه‌های به حرکت در آوردن ویژگی‌های پدیدار شده در آن دوران و به خدمت گرفتن آن‌ها را پیدا کرد، قادرند مانند دوران دفاع مقدس بسیاری از مشکلات تحمیلی دشمنان نظام از جمله قضیه تحریم‌ها را به نفع ایران حل و فصل کنند.
ب- چرا دفاع مقدس؛ انتخاب دوران دفاع مقدس از لابه لای تاریخ کهن و پر از فراز و نشیب ایران علل زیادی دارد از جمله:
1. نزدیکی به زمان حاضر؛ در میان جنگ‌های معاصر که در تراز دفاع مقدس هشت ساله ایران باشند، نزدیک‌ترین جنگ به زمان حاضر است. این نزدیکی سبب حفظ بسیاری از مشابهت‌های اجتماعی است که به احیا و بازگشت ارزش‌ها و هنجارهای دفاع مقدس به جامعه کمک می‌کند.
2. تجربه خودی؛ دفاع مقدس یک جنگ تمام عیار با استکبار بود و تمام رزمندگان، فرماندهان، طراحان، پشتیبانان، شکست­ ها، پیروزی‌ها، خسارت‌ها و دستاوردهای آن هم ایرانی و متعلق به ایران بود، یعنی یک تجربه تماماً خودی و ایرانی. از این حیث دوران هشت ساله دفاع مقدس شرح حال همین ملت و همین آب و خاک در برابر استکبار بود و امروزه به بخشی از هویت ملّی ایرانیان تبدیل شده است.
3. ترکیب جامعه حاضر؛ امروز وقتی از دفاع مقدس صحبت می‌شود، اذهان برای یافتن آن در انبوه حوادث و شخصیت‌های تاریخی اسیر پیچ و خم‌های غبار گرفته و فراموش شده نمی‌شوند، هرگاه اراده کنند در شلمچه، جفیر، مجنون، بستان، دشت عباس، نفت شهر، سومار، پاوه، قصرشیرین، خرمشهر و ... هستند و اگر تنها دستی دراز کنند بر روی شانه رزمنده‌ای قرار می‌گیرد و اگر مایل باشند دل را صفا بدهند، می‌توانند به آسایشگاه جانبازان سر بزنند و اگر این مقدار هم وقت و همت نداشته باشند، فقط کافی است در محله‌شان سری بچرخانند تا جانبازی را ببینند.
4. مدیران مجاهد؛ در عرصه مدیریتی، کشور با مسائل دوران دفاع مقدس کاملاً آشنا است و چنانچه برنامه مشخصی برای انتقال آن ارزش‌ها به جامعه امروز تدوین شود، این مدیران بهتر از دیگران می‌توانند حامی و مجری آن باشند؛ چرا که بخش قابل توجهی از این مدیران یا در زمان جنگ در زمره رزمندگان بودند و یا توفیق داشتند آن زمان و حوادثش را درک کنند.
5. یگانه بودن از حیث ارزش‌ها؛ دفاع مقدس دقیقاً با فاصله اندکی پس از پیروزی انقلاب و در پی حمله براندازانه رژیم بعثی عراق آغاز شد و از این لحاظ با همه جنگ‌های تاریخ این سرزمین متفاوت بود؛ زیرا مبارزان و مجاهدانی که در میدان جنگ حضور پیدا کردند و در برابر دشمن تا بن دندان مسلح و حمایت شده ایستادند و مقابله کردند، بیشتر جوانانی بودند که با اعتقادات راسخ دینی علیه حکومت جبار پهلوی قیام کردند و با شروع جنگ تحمیلی همه به یکباره به جبهه رفتند. حضور این جوانان معتقد و متدین با احیای ارزش‌های اسلامی فضای جبهه‌ها را سرشار از معنویت کرد. از این حیث نمی‌توان در تاریخ ایران بدیلی برای این مقطع پیدا کرد، بنابراین دفاع مقدس برای مرجع واقع شدن بر تمامی مقاطع تاریخی اولی است.
6. امتداد اجتماعی؛ دفاع مقدس بدون حمایت همه جانبه و جانانه مردم امکان ­پذیر نبود. بخشی از استقامت تحسین برانگیز رزمندگان اسلام در برابر ارتش از هر سو تقویت شده دشمن بعثی به سبب دلگرمی آنان به حمایت و از خودگذشتگی مردمی بود که در پشت جبهه و در شهرها و روستاها برای تأمین نیاز رزمندگان تلاش می‌کردند. مردم امروز ایران امتداد همان مردم هستند و بخش قابل توجهی از ملت ایران بعینه همان مردم و با همان انگیزه و اعتقادند.
ج- فرایند تحریم در انقلاب اسلامی؛ مواضع و حرکت انقلاب اسلامی از همان آغاز ضداستکباری بود و پس از پیروزی انقلاب نیز در آن تغییری ایجاد نشد و آمریکایی‌ها پس از تلاش زیاد در ماه‌های اوّل پیروزی انقلاب برای یافتن راه‌های نفوذ و بازگشتن به جایگاه گذشته و شکست خوردن در این اقدام، نقاب از چهره برداشتند و علناً علیه انقلاب اسلامی مواضع تند و معاندانه گرفتند و به زعم خود برای تنبیه ایران، سیاست تحریم را به کار بردند. ادامه ایستادگی ایران در برابر استکبار و حوادثی که طی سال‌های متوالی رخ داد و بر شدت تخاصم موجود افزود، سبب شکل­ گیری فرایندی پر فراز و فرود و ادامه دار شد که در ذیل به اختصار به آن اشاره می‌شود.
دوره جیمی کارتر:
14نوامبر 1979: در واکنش به گروگانگیری سفارت آمریکا در ایران، جیمی کارتر طی بخشنامه 12170 دستور ضبط 12 میلیون از دارایی‌های دولت ایران در آمریکا و تحریم کلیه واردات از ایران را صادر کرد.
آوریل 1980: کارتر کلیه مبادلات تجاری با ایران (به استثنای کمک‌های انسان دوستانه) و مسافرت اتباع آمریکایی به جمهوری اسلامی ایران را ممنوع کرد.
19ژانویه 1981: متعاقب آزادسازی گروگان‌ها و امضای قرارداد الجزیره، تحریم اقتصادی علیه ایران لغو و دارایی‌های آن از مصادره خارج شد. (به استثنای بخشی که به علت مطالبات شرکت‌های آمریکایی مسترد نشد).
دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران (دوره رونالد ریگان):
ژانویه 1984: امریکا جمهوری اسلامی ایران را در لیست کشورهای حامی تروریست قرار داد که موجب منع صادرات و فروش کلیه تجهیزات نظامی به جمهوری اسلامی ایران (از سال 1986)، کنترل صادرات کالاهایی که دارای مصارف دوگانه نظامی و غیرنظامی می‌باشند و قطع کلیه کمک‌های مالی به جمهوری اسلامی ایران از جمله مخالفت با اعطای وام توسط بانک جهانی شد.
1987: رونالد ریگان، جمهوری اسلامی را در لیست کشورهایی که در ترافیک بین ­المللی مواد مخدر درگیر می‌باشند، قرار می‌دهد که موجب تشدید تحریم‌های 1984 می‌شود.
29اکتبر 1987: در واکنش به عملیات تروریستی، دولت ریگان کلیه واردات از ایران را تحریم می‌کند.
دوران بازسازی (1992- 1989) دوره بوش پدر:
پیدایش جو ذهنی بهتر در روابط ایران و آمریکا، میانجیگری جمهوری اسلامی در آزادسازی گروگان‌های غربی در لبنان، سکوت جمهوری اسلامی در برابر حمله نظامی آمریکا به عراق و پیدایش کمی آسان­ گیری از سمت آمریکا در اعمال تحریم‌های موجود.
1992تصویب قانون «منع گسترش تجهیزات نظامی ایران و عراق»
این قانون صادرات کلیه ماشین آلات و تجهیزاتی را که به طور غیرمستقیم دارای کاربرد نظامی می‌باشند منع کرد و به کلیه کمک‌های اقتصادی به جمهوری اسلامی پایان داد.
مهار دوجانبه و قانون تحریم ایران- لیبی (دوره کلینتون):
تدوین سیاست مهار دوجانبه توسط دولت کلینتون
15مارس 1995: دولت کلینتون، به بهانه حمایت جمهوری اسلامی از تروریسم بین ­المللی و مخالفت با صلح خاورمیانه، هرگونه مشارکت شرکت‌های آمریکایی در توسعه صنعت نفت ایران را منع می‌کند.
6 مه 1996: کلینتون کلیه مبادلات اقتصادی جمهوری اسلامی را تحریم می‌کند.
آوریل 1996: تصویب قانون «ضد تروریسم و مجازات مرگ»، منع هرگونه مبادلات مالی با جمهوری اسلامی و جلوگیری از کمک‌های مالی به کشورهای که به جمهوری اسلامی تجهیزات و خدمات نظامی می‌دهند.
5آگوست 1996: تصویب قانون «تحریم ایران و لیبی»؛ این قانون دولت آمریکا را موظف می‌کند تا هر شرکت خارجی را که بیشتر از 20 میلیون دلار در صنعت نفت ایران سرمایه­ گذاری می‌کند، تحریم و مجازات نماید.
19آگوست 1997: بخشنامه 13059 دولت کلینتون، صادرات به کشورهایی را که قصد صدور مجدد کالاهای آمریکا به جمهوری اسلامی را دارند منع می‌کند.
18مه 1998: دولت کلینتون اعلام می‌کند که شرکت توتال فرانسه و شرکای آن به دلیل سرمایه ­گذاری در پروژه پارس جنوبی تحریم نخواهند شد و از تحریم مربوط به «قانون تحریم ایران- لیبی» مستثنی می‌باشند.
23ژوئن1998: دولت کلینتون قانون تحریم‌های «منع گسترش توانایی موشکی ایران» را وتو می‌کند.
جولای 1998و ژانویه 1999: دولت کلینتون ده مؤسسه روسی را به دلیل مشارکت در توسعه صنعت موشک ­سازی ایران تحریم می‌کند.
دسامبر 1998: ایران از فهرست کشورهایی که درگیر ترافیک بین ­المللی مواد مخدر می‌باشند، حذف می‌شود.
آوریل 1999: کلینتون با صدور بخشنامه‌ای صادرات مواد غذایی و دارویی را به ایران، لیبی و سودان آزاد می‌سازد.
سپتامبر 1999: دولت آمریکا، جمهوری اسلامی را به بهانه نقض آزادی مذهب مورد تحریم‌های جدید قرار می‌دهد.
نوامبر 1999: کلینتون شرکت بوئینگ را در مورد مشخص صدور قطعات برای هواپیماهایی که پیش از تحریم به جمهوری اسلامی فروخته شده و هنوز تحت ضمانت می‌باشند از قوانین تحریم مستثنی می‌سازد.
14نوامبر 2000: تصویب قانون منع گسترش قوه نظامی ایران که هدف آن جلوگیری از صدور تکنولوژی نظامی به ایران می‌باشد. به ویژه این قانون پرداخت کمک مالی به روسیه را منوط به رعایت قوانین تحریم آمریکا می‌کند.
17مارس 2000: وزیر امورخارجه آمریکا، آلبرایت تحریم برخی از صادرات غیرنفتی ایران از جمله فرش، خاویار و پسته را لغو می‌کند.
28 اکتبر 2000: تصویب قانون اعتبارات کشاورزی؛ این قانون کشورهایی را که در لیست کشورهای تروریستی می‌باشند از دریافت ضمانت ­نامه‌های صادراتی دولت آمریکا محروم می‌سازد.
2001 به بعد ( دوره جورج بوش پسر)
ژانویه 2001: تحریم یک شرکت کره‌ای (با استفاده از قانون منع گسترش قوه نظامی ایران) به بهانه فروش قطعات سلاح‌های موشکی و شیمیایی به جمهوری اسلامی.
ژوئن 2001: تحریم یک شرکت کره‌ای و دو شرکت چینی به بهانه فروش قطعات سلاح‌های موشکی و شیمیایی به جمهوری اسلامی.
3 آگوست 2001: تمدید قانون تحریم ایران- لیبی برای یک دوره پنج ساله.
9 ژانویه 2002: بوش، ایران، عراق و کره­ شمالی را «محورهای اهریمنی» می‌خواند.
9 مه 2002: تحریم چند شرکت مولداویایی، ارمنی و چینی به بهانه فروش قطعات و کالاهای نظامی به جمهوری اسلامی.
در ادامه این روند که با خصومت فزاینده‌ای همراه بود، از سال 2005 که سیاست هسته‌ای ایران تغییر اساسی کرد و ایران به این نتیجه رسید که دشمن قصد ندارد حقوق هسته‌ای ایران را به رسمیت بشناسد و به دنبال برچیدن کلیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران است، تحریم‌ها وارد مرحله جدید و سخت گیرانه­ تر شد. دشمن در این مرحله با عبور از قانون تحریمی داماتو وارد حوزه تحریم پولی، بانکی، اشخاص و شرکت‌ها شد و اعلام کرد که در آینده با گسترش دامنه تحریم، محدودیت‌هایی را نیز برای صادرات نفت ایران اعمال می‌کند. با روی کار آمدن اوباما به بهانه نظارت بر اجرای دقیق تحریم‌ها بازرسی کشتی‌ها و هواپیماهای ایرانی نیز در دستور کار قرار گرفت و در نهایت در سال 2010 اتحادیه اروپا نیز همراهی با تحریم‌های آمریکا را علنی کرد و به تحریم بانکی و نفتی آمریکا علیه ایران پیوست. این تحریم‌ها که با پیوستن اروپا به آمریکا دامنه­ دارتر شد در سال 2012 به اوج رسید؛ زیرا آمریکا و اروپا برای افزایش فشار بر ایران به منظور دست کشیدن از فعالیت‌های هسته‌ای، عقد قراردادهای جدید واردات، خرید یا حمل و نقل نفت خام ایران و فرآورده‌های نفتی را ممنوع اعلام کردند.
د- مفهوم و هدف تحریم ؛ در اینجا می‌توان تحریم را این چنین تعریف کرد: «محروم کردن یک کشور از تأمین کلیه نیازهایی که به نوعی به خارج وابسته است.» هدف دشمن از تحریم در زمان دفاع مقدس از پای در آوردن رزمندگان در میدان‌های نبرد و در پشت جبهه نیز ناامید و ناراضی کردن مردم بود، امروز نیز هدف دشمن از تحریم، دست کشیدن ایران از فعالیت‌های هسته‌ای و کوتاه آمدن از مواضع به حق در برابر مسائل مهمی مانند قضیه سوریه و مسئله فلسطین و افزون طلبی‌های استکبار و نیز در تنگنا قرار دادن مردم در اداره زندگی و در نتیجه اعتراض به نظام است.
ر- برخورد حضرت امام خمینی(ره) و رزمندگان و مردم با تحریم ؛ پس از راه افتادن اولین موج تحریم اقتصادی، حضرت امام(ره) در 25 آذر ماه سال1358در جمع پاسداران این ­گونه به آن واکنش نشان دادند: «هر چه می‌خواهند آن‌ها فشار بیاورند و نقشه بچینند برای اینکه محاصره اقتصادی بکنند. ما از محاصره اقتصادی باکی نداریم. [به]علاوه، مگر دنیا تابع آقای کارتر است که وقتی بگوید باید محاصره اقتصادی بشود، همه دنیا بگویند چشم! ما محاصره اقتصادی می‌کنیم. این از اشتباهاتی است که این ابرقدرت‌های خالی از عقل می‌کنند که خیال می‌کنند حالایی که من یک قدرتی دارم، تمام مردم، تمام عالم تابع من هستند.» ایشان چند روز بعد نیز در 10 دی در سخنانی دوباره تأکید کردند: «اگر ما را محاصره اقتصادی بکنند ما فعال‌تر می‌شویم. به نفع ما هست، محاصره بکنند ما را، از این هم هیچ نترسید».
امام خامنه‌ای(مدظله ­العالی) در ذکر خاطره‌ای از حضور کوتاه­‌شان در آبادان و وضعیت رزمندگان در آنجا می‌فرمایند: «... یکی دو روز بیشتر آبادان نبودم و برگشتم به اهواز. وضع آنجا -آبادان- را قابل توجه یافتم. یعنی دیدم در عین غربتی که بر همه نیروهای رزمنده ما در آنجا حاکم بود شرایط رزمندگان از لحاظ امکانات هم شرایط نامساعدی بود. حقیقتاً وضعی بود که انسان غربت جمهوری اسلامی را در آنجا حس می‌کرد؛ چون نیروهای خیلی کمی در آنجا بودند و تهدید و فشار دشمن، بسیار زیاد و خیلی شدید بود. ما فقط شش تانک آنجا داشتیم که همین آقای «اقارب پرست» رفته بود از اینجا و آنجا جمع کرده بود، تعمیر کرده بود و با چه زحمتی یک گروهان تانک، در حقیقت یک گروهان ناقص تشکیل داده بود. بچه‌های سپاه با کلاشینکف و نارنجک و خمپاره و با این چیزها می‌جنگیدند و اصلاً چیزی نداشتند. این شرایط واقعی ما بود؛ اما روحیه‌ها در حد اعلی.» وضعیت مردم نیز در پشت جبهه‌ها کاملاً معلوم بود، مردمی که در محاصره اقتصادی بودند و کمبودها آزارشان می‌داد خم به ابرو نمی‌آوردند و با اینکه خود در شهر و روستا در وضعیت سختی بودند، جبهه و رزمندگان را بر خود مقدم می‌داشتند و بی ­ملاحظه و بی­ محاسبه به جبهه کمک می‌کردند.
ز- تفاوت­های امروز با دوران دفاع مقدس؛ پاره‌ای اوقات تفاوت‌ها بزرگ‌ترین مانع تکرار اتفاق‌های مشابه هستند، بنابراین اگر زمانی تکرار اتفاقات مشابه و یکسان هدف باشد، باید به تفاوت‌ها و چگونگی همراه کردن آن‌ها با مشابهت‌ها توجه داشت. شاید امروز نیز کسانی ویژگی‌ها و ارزش‌های دفاع مقدس را قبول داشته باشند، اما تفاوت‌ها را مانع تکرار و کارکرد مناسب آن بدانند. برخی از مهم ترین ویژگی های دوران دفاع مقدس عبارت بودند از: بالا بودن قدرت شورآفرینی جنگ، شدیدتر بودن انگیزه‌های انقلابی­ گری، پس زدن و حذف کردن نمودها و نمادهای فرهنگ فاسد غرب، یکپارچه بودن مردم در دفاع از نظام و انقلاب، فراگیرتر بودن وحدت در بین گروه‌های سیاسی و اقشار مردم، مقبولیت ریشه دار گروه‌های مرجع موجه در نزد مردم، حیرت­زدگی استکبار از شکست در برابر انقلاب و ... در ظاهر موارد فوق در زمان حاضر هر یک به نوعی متحول شده است.
ح- اتفاق عظیم دوران دفاع مقدس؛ در دوران دفاع مقدس اتفاق عظیمی افتاد که دنیا را وادار به حیرت کرد و تا پیش از آن در داخل هم کسی آن را پیش بینی نمی‌کرد. این اتفاق عظیم فوران ظرفیت ناشناخته ملت ایران بود که در ابعاد مختلف اصلی‌ترین نشانه آن، ریشه داشتن در اعتقادات و باورهای پایان ناپذیر دین بود. این مقوله در دفاع مقدس و حماسه ­آفرینی‌های آن، آن­چنان برجسته و پررنگ بود که رزمندگان فرزندان اسلام شناخته می‌شدند؛ زیرا تمامی حرکات و سکنات آن‌ها نشان روشنی از آموزه‌های اسلامی داشت. این شاخص معجزه ­گر از پشت جبهه‌های ایران شروع و تا عمق اسارت­‌گاه‌های مخوف حزب بعث امتداد داشت.
ن- دو ویژگی اساسی؛ جامعه ایرانی در دوران دفاع مقدس و در اوج فشارهای همه جانبه دشمن و مسدود بودن تمامی راه‌ها و روزنه‌ها با دو ویژگی ارزشمند به ایستادگی پیروزی آفرین ادامه داد: 1- آموختن چگونگی کنار آمدن با کمبودها و کاستی‌ها 2- تلاش همه جانبه و فراگیر برای تأمین نیازهای اساسی و ضامن ماندگاری و بقا در داخل.
ی- دگرتحریمی و خودتحریمی؛ یکی از درس‌های ماندگار و همیشه کارآمد دوران دفاع مقدس، منفعل نشدن در برابر اقدامات دشمن به ویژه در حوزه تحریم‌ها بود. جامعه ایرانی هنگام مواجهه با تحریم‌های شدید دشمن (دگرتحریمی) با تفکیک نیازهای ضروری و غیرضروری، پس از حذف کلیه نیازهای غیرضروری، با خود تحریمی نیازهای ضروری را نیز به حداقل کاهش داد.آنچه که استفاده از ارزش‌ها و تجربیات دفاع مقدس را برای مقابله با تحریم‌های امروزی ممکن و تضمین می‌کند، شاخص‌هایی مانند، امتداد مردمی و اجتماعی، مدیران و مسئولان، اعتقادات و باورها، پیشرفت‌ها و دستاوردها، تقویت و تحکیم بنیادها، هنر و سرعت انتقال مردم از وضعیتی به وضعیت دیگر، رضایت عمومی از موقعیت جهانی کشور و ... است. موارد پیش گفته و موارد بسیاری که از ذکر آن اجتناب شد، جامعه ایرانی را به این اصل و قاعده معجزه ­گر رهنمون می‌شود که به دست آوردن ارزش‌ها و تجربیات و پیروزی‌های درخشان ملت در برابر دشمنان تکرارپذیرند و تنها به اراده‌ای مصمم و وحدتی یکپارچه و فراگیر نیاز دارد که ایرانیان نشان داده‌اند در زمان لازم این دو نکته را نیز هنرمندانه و سریع به صحنه می‌آورند.
*پژوهشگر دانشگاه امام حسین(ع)

معرفی کتب دفاع مقدس با حاشیه نویسی رهبر معظم انقلاب ادبیات پایداری

پایی که جا ماند
کتاب «پایی که جا ماند» یادداشت‌های روزانه سیدناصر حسینی‌پور از زندان‌های مخفی عراق روایت می‌کند؛ این کتاب توسط خود سیدناصر حسینی پور نوشته شده و انتشارات سوره مهر آن را به چاپ رسانده است.
در بخشی از حاشیه نویسی رهبر انقلاب بر این کتاب آمده است:
«... تاکنون هیچ کتابی نخوانده و هیچ سخنی نشنیده‌ام که صحنه‌های اسارت مردان ما را در چنگال نامردمان بعثی عراق را، آن‌چنان که در این کتاب است به تصویر کشیده باشد و... »
پيشاني شيشه‌اي
کتاب «پيشاني شيشه‌اي» نوشته محمد طيب است که توسط حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي منتشر شده است.
رهبر معظم انقلاب در حاشیه‌ی این کتاب نوشتند:
«كتاب حاضر مجموعه چهار داستان كوتاه در ارتباط با جنگ است كه يكي از آنها خط خطاط نام دارد. در 19/11/69 مطالعه شد.»
مدال و مرخصي
کتاب «مدال و مرخصي» “توسط هدايت الله بهبودي نوشته شده و انتشارات سوره مهر آن را منتشر کرده است.
کتاب، خاطرات يك اسير عراقي است از مشاهدات و رويدادهاي دوران قبل از اسارت و در جنگ با نيروهاي ايراني.
رهبر معظم انقلاب در حاشیه‌ی این کتاب نوشتند:
« اين يكي از زيباترين و قوي‌ترين يادداشت‌هاي جنگ است. متن و ترجمه هردو قوي است. اين سند، مكمل سندهايي است كه از نوك قلم بسيجيان روشن‌دل و باصفا و مظلوم و شجاع ما به يادگار مانده است.19/9/70»
يادداشت هاي خرمشهر
کتاب «يادداشت هاي خرمشهر» مجموعه‌ی يادداشت‌ها و نامه‌هاي شهيد بهروز مرادي از مدافعین خرمشهر قهرمان است که حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي آن را منتشر کرده است.
مرقومه مقام معظم رهبري بر كتاب:
«خدا غريق رحمت كند اين شهيد عزيز را كه در سال هاي منتهي به 64 يعني در بحبوحه‌ی شور و هيجان دفاع مقدس و بسيج سراسري ملت در اين راه دردمندانه، نقاط منفي را به نظر آورده و از آن ناليده و دم از غربت رهروان راه جهاد زده است. بعضي امروز گمان مي كنند راه خدا غريب است يعني حقيقت روشن اصلي را كه همان حركت عمومي در راه خير و صلاح است در برابر واقعيت زشت كجروي هاي گاهگاهي و جا بجايي كمرنگ مي بينند. اما اين گمان هميشه بوده حتي در سال 64 و پيش از آن... و البته چنين نگرشي در جمهوري اسلامي هميشه نادرست بوده و إن شاءالله هميشه نادرست خواهد بود»

من راه حسين(ع) را انتخاب كرده‌ام

«امروز دو جبهه وجود دارد: يكي حسيني و ديگري يزيدي و من راه حسين‏(ع) را انتخاب كرده‏ام. شما هم از فرصت استفاده كنيد و به جبهة حسين‏(ع) بپيونديد و در هر كربلايي، امام حسين‏(ع) وجود دارد و حسين زمان ما امام خميني است. اي حسين جان! ما هر اندازه‏اي كه مصيبت ببينيم، مشكلات ببينيم، به اندازة مصيبت تو نمي‏شود. يا ابا عبدالله! به يادمان مي‏آيد وقتي كه عزيزان رزمنده به عمليات مي‏روند با «يا حسين يا حسين» به سوي دشمن حمله مي‏برند و در خون خود غوطه‏ور مي‏شوند. «حسين حسين» مي‏گويند. حسين جان! مصيبت تو را فراموش نمي‏كنيم»
شهيد عزّت‏الّله رحماني

با آسمانیان

جنازه ی حسین را آوردند !
پدرش در تشییع جنازه ی او دائم فریاد می زد:” اشتباه کردم حسین را فرستادم جبهه”!
اهالی روستا سرزنشش می کردند که “محمد آقا !ضدانقلابی‌ها دور و برمان هستند این حرفها را نزن و اجر شهید را پایمال نکن !” و دوباره پدر شهید فریاد می زد:” اشتباه کردم ،گناه کردم!”
مراسم بزرگداشت شهید مملو از جمعیت بود ؛با حضور همرزمان و بچه های سپاه و مهمانانی که برای تسلیت آمده بودند!
پدر شهید می خواست صحبت کند ؛همه نگران بودند حرفهایی بزند ! و موجب شادی دشمن و ناراحتی دوستان شود!
پدرشروع کرد به فریاد زدن : “مردم بدانید من اشتباه کردم حسین را به جبهه فرستادم ! ...”
...خانواده ودوستان شهید ناراحت شدندو سرها را پایین انداختند و این را به حساب داغی که بر دل پدر نشسته بود  گذاشتند که محمد آقا ادامه داد:” تا وقتی عباس هست، حسین نباید شهید شود!من باید اول عباسم را به جبهه می فرستادم !”
عملیات بدر نوبت عباس شد . و پدر شهید هیچگاه تا پایان عمر خودش را نبخشید که :عباس بعد از حسین شهید شد!
شادی روح شهیدان محمد حسین وعباس رجبعلی صلوات.